དེབ་གསར། «མདོ་ཁམས་སྡེ་དགེའི་སྡེ་བྲིས་ཡིག་གཟུགས་ལེགས་བཏུས་མེས་པོ་དགྱེས་པའི་མཆོད་སྤྲིན།»

       ཉེ་ཆར། སྡེ་དགེ་རྫོང་རིག་གནས་སྒྱུ་རྩལ་དང་སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག་མཉམ་འབྲེལ་ལྷན་ཚོགས་ནས་བསྒྲིགས་པའི«མདོ་ཁམས་སྡེ་དགེའི་སྡེ་བྲིས་ཡིག་གཟུགས་ལེགས་བཏུས་མེས་པོ་དགྱེས་པའི་མཆོད་སྤྲིན»ཞེས་པ་སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་དཔེ་སྐྲུན་འགྲེམ་སྤེལ་བྱས།

       ཁམས་བྲིས་སམ་སྡེ་བྲིས་ནི་བོད་ལ་སྐུ་དྲིན་ཤིན་ཏུ་ཆེ་བའི་ལོ་ཆེན་བེེ་རོ་ཙ་ན་བསྟན་འགྲོའི་དོན་དུ་སྤྱི་ལོ་དུས་རབས་བརྒྱད་པའི་ནང་མདོ་ཁམས་རྒྱལ་མོ་ཚ་བ་རོང་དུ་ཕེབས་ནས་རྫོགས་ཆེན་གྱི་ཕྱག་སྲོལ་མ་ལུས་པར་སྤེལ། དབུས་ཕྱོགས་སུ་ཕེབས་པའི་སྐབས་སུ་ཕྱག་སྨྱུག་ནམ་མཁར་མཆོད་དེ་མགོན་པོ་ཚོགས་བདག་ལ་གཉེར་ཁ་བཅོལ། མ་འོངས་པར་སྐལ་ལྡན་ལས་འཕྲོ་ཅན་ཞིག་གི་ལག་ཏུ་ལེན་ཏེ་ཁོང་གི་ཕྱག་བྲིས་ཀྱི་བྲིས་རྒྱུན་སྤེལ་ནུས་པའི་སྨོན་ལམ་བཏབ་ཅེས་གསུངས་པ་ལྟར། མདོ་ཁམས་སྡེ་དགེ་ཀུ་སའི་ཡུལ་དུ་ཕྱག་སྨྱུག་ཞིག་འཐོར་ནས་བྲིས་ཁུངས་དར་སྲོལ་ལྟར་ན། སྡེ་དགེའི་ཕྱོགས་སུ་ཐུ་མའི་བྲིས་རྒྱུན་དར་ནས་ད་བར་ལོ་ངོ1200ལྷག་གི་ལོ་རྒྱུས་ཡོད་པ་ཡིན།

       དེ་ནས་ཅོག་རོ་ཀླུའི་རྒྱལ་མཚན་གྱི་སྤྲུལ་པའི་ཟློས་གར་དུ་བརྗོད་པ་སྡེ་དགེའི་རྒྱལ་རབས་བཅུ་པ(ཁྲི་རབས་བཞི་པ)ཁྲི་ཆེན་སངས་རྒྱས་བསྟན་པའི་དུས(1641-1712)ནས་འགོ་བརྩམས་ཏེ་སྡེ་དགེའི་ཡུལ་དུ་པར་ཤིང་བརྐོས་པར་བཞེད། དེ་ཡང་ཁྲི་ཆེན་སངས་རྒྱས་བསྟན་པས་སྦྱིན་བདག་མཛད་ནས་རབ་བྱུང་བཅུ་གཉིས་པའི་ཤིང་ཕོ་སྤྲེལ(1704)ལོར་སྡེ་དགེ་ལྕགས་ར་ཐུབ་བསྟན་ནོར་བུའི་གླིང་གི་རྫོང་ཆེན་བསམ་འགྲུབ་རྩེར་འཕགས་པ་ཤེས་རབ་ཀྱི་ཕ་རོལ་ཏུ་ཕྱིན་པ་བརྒྱད་སྟོང་པ་སྐད་རིགས་གསུམ་གྱི་བདག་ཉིད་ཅན་སུམ་ཕབ་མ་པར་དུ་བརྐོས། པར་ཤིང་འདི་ནི་མིག་སྔར་སྡེ་དགེའི་པར་གཞི་ལས་ཆེས་སྔ་ཤོས་ཀྱི་པར་ཤིང་ཡིན་པ་མ་ཟད། པར་ལེབ་ཀྱི་བཟོ་སྟངས་དང་། ལཉྩའི་ཡི་གེ སཾསྐྲྀཏའི་ཡི་གེ དབུ་ཅན་ཡིག་གཟུགས་གསུམ་ཡང་སྤྱིའི་ཆ་ནས་བོད་ཀྱི་པར་གཞི་གཞན་དང་མི་འདྲ་བའི་ཁྱད་ཆོས་ཡོད་པས་ལོ་ངོ320ཡར་སྔོན་ནས་ཁམས་བྲིས་སམ་སྡེ་བྲིས་ནི་བོད་ཡུལ་གཞན་དང་མི་འདྲ་བའི་ཁྱད་ཆོས་འབུར་དུ་ཐོན་པའི་ཡིག་གཟུགས་ཤིག་ཆགས་ཚར་ཡོད་པ་མཚོན་ནུས་སོ། །

       དེ་ནས་མི་དབང་བསྟན་པའི་མངའ་བདག་སྡེ་དགེའི་ས་སྐྱོང་རྒྱལ་རབས་བཅུ་གཉིས་པ(ཁྲི་རབས་དྲུག་པ)ཆོས་རྒྱལ་བསྟན་པ་ཚེ་རིང(1678-1738)གིས་རབ་བྱུང་བཅུ་གཉིས་པའི(སྤྱི་ལོ1717)ལོར་གངས་ཅན་བཅུ་ཕྲག་རིག་གནས་ཀྱི་ཤིང་བརྐོས་པར་གཞིའི་བང་མཛོད་ཆེན་མོ་སྡེ་དགེའི་པར་ཁང་ཆོས་མཛོད་ཆེན་མོ་བཀྲ་ཤིས་སྒོ་མང་བཞེངས་ནས། རྒྱལ་བའི་བཀའ་འགྱུར་རིན་པོ་ཆེའི་པར་གཞི་ཐོག་མར་བཞེངས་པའི་ལེགས་བྱས་ཆེན་པོ་འདིའི་བསོད་ནམས་ཀྱི་མཐུ་ལས་ཆོལ་གསུམ་གྱི་ཡིག་མཁན་ཀུན་གྱི་ཡང་རྩེ་བཞི་བཅུ་ལྷག་ཁམས་སྡེ་དགེ་ལྷུན་གྲུབ་སྟེང་དུ་བསྡུས་ཏེ་ཐུ་མི་གཉིས་པ༧ཀརྨ་སི་ཏུ་བསྟན་པའི་ཉིན་བྱེད་དམ་སི་ཏུ་པཎ་ཆེན་ཆོས་ཀྱི་འབྱུང་གནས་ཟུང་གིས་སྔོན་གྱི་ཚད་ལྡན་ཡིག་དཔེ་དང་ཐིག་བཤད་སོགས་ལ་ཞིབ་གཟིགས་གནང་ཞིང་། ཡིག་མཁན་ཀུན་གྱི་བྲིས་ཀྱི་ལེགས་ཆ་བླངས། ཁོང་རང་ཉིད་ཀྱང་བོད་ཀྱི་ཡིག་གཟུགས་སྤྱི་དང་ཁྱད་པར་དུ་ལཉྩ་དང་ཝརྟུའི་བརྟག་གཉིས་སོགས་ཀྱི་འབྲི་ཚུལ་ཐམས་ཅད་ལེགས་པར་མཁྱེན་པས། སྐབས་དེའི་གངས་ལྗོངས་ཁྱོན་གྱི་ཡི་གེའི་མཁན་པོར་གྲགས་པ་ཀུན་གྱི་བྲིས་ལ་ཞིབ་བསྡུར་ནན་པོ་གནང་། ཆ་ཚད་དང་མཛེས་ཉམས་གཉིས་ལྡན་གྱི་གཟབ་ཤར་འབྲི་ཚུལ་རང་རྐང་ཚུགས་པར་གསར་དུ་གཏོད། བྲིས་གཟུགས་རྣམས་གཅིག་གྱུར་མཛད་ནས་རྒྱལ་བའི་བཀའ་འགྱུར་རིན་པོ་ཆེའི་དཔར་རྩ་བརྐོས། བོད་ཀྱི་ཡི་གེའི་གཟུགས་རིས་སྒྱུ་རྩལ་ལས་སྡེ་བྲིས་ཅེས་པའི་བྲིས་རྒྱུན་ངོ་མཚར་ཅན་འདི་སྲོལ་དུ་གཏོད་པ་ཡིན། ཕྱིས་སུ་ཁམས་ཕྱོགས་ཡོངས་སུ་གཟབ་མའི་འབྲི་ཚུལ་ལ་སྡེ་བྲིས་ཀྱིས་ཤུགས་རྐྱེན་ཆེན་པོ་ཐེབས་ནས་བྲིས་རྒྱུན་འདི་ཤིན་ཏུ་དར་ཁྱབ་ཕྱིན་ཡོད།

       བྲིས་རྒྱུན་འདི་ཉིད་སྡེ་དགེའི་ས་སྐྱོང་རིམ་བྱོན་དང་གྲུབ་མཐའ་ཁག་ལྔའི་དགོན་སྡེ་སོགས་ལ་གཙོ་བོ་དར་རྒྱས་ཕྱིན་ནས་དུས་ད་ལྟའི་བར་དུ་རྒྱུན་འཛིན་ཟམ་མ་ཆད་པར་ཡོད་དེ། དེ་ཡང་༧སི་ཏུ་ཆོས་ཀྱི་འབྱུང་གནས་ཁུ་དབོན་ནས་ཞུ་ཆེན་ཚུལ་ཁྲིམས་རིན་ཆེན་སོགས་ལ་བརྒྱུད། དེ་ནས་མཁྱེན་ཀོང་མཆོག་གསུམ་སོགས། དེ་ནས་འཇུ་མི་ཕམ་འཇམ་དབྱངས་རྣམ་རྒྱལ་རྒྱ་མཚོ་དང་སྡེ་དགེའི་ས་སྐྱོང་རིམ་བྱོན་སོགས། དེ་ནས་ཀེ་སྲིབ་ཨ་ཚང་སོགས། དེ་ནས་དིས་ཆུང་བླ་མ་བློ་ཆོས་སོགས། དེ་ནས་བཅོས་བསྒྱུར་སྒོ་འབྱེད་དཔྱིད་ཀྱི་དཔལ་ཡོན་བཞད་རྗེས་སུ་ཡང་བསྐྱར་དགོན་སྡེ་ཁག་དང་དམངས་ཁྲོད། དེ་བཞིན་སི་ཁྲོན་ཞིང་ཆེན་བོད་ཡིག་སློབ་གྲྭར་སོགས་སུ་བརྒྱུད་ནས་དར་ཁྱབ་ཆེན་པོ་ཕྱིན་པས་སྡེ་དགེའི་བྲིས་རྒྱུན་འདི་ནི་སྤྱི་ལོ2008ལོའི་ཟླ6པའི་ཚེས14ཉིན་རྒྱལ་ཁབ་རིམ་པའི་དངོས་མིན་རིག་གནས་ཤུལ་བཞག་གི་གྲས་སུ་ཚུད་ཡོད་པ་དང་། ད་ལྟའང་རྒྱུན་འཛིན་པའི་ཡིག་མཁན་བར་མ་ཆད་པ་རྒན་བྱང་དགའ་སོགས་ལྡན་པས་རིག་དངོས་ཤུལ་བཞག་འདི་གསོན་ཉམས་ལྡན་པར་གནས་ཡོད།

       ཡང་སི་ཏུ་ཆོས་ཀྱི་འབྱུང་གནས་ནས་མཁྱེན་ཀོང་མཆོག་གསུམ་སོགས་ལ་བརྒྱུད་པ་གོང་གསལ་ཡིན་ལ། དེ་ནས་གསོ་རིག་དང་བྲིས་ལ་ཕུལ་དུ་ཕྱིན་པའི་མཁས་པ་ཆེན་པོ་གྲོང་ཉིན་ཀརྨ་ཚེ་དཔལ་དང་མ་ཧཱ་པཎྜི་ཏ་རྒྱ་མཁར་བསོད་ནམས་དཔལ་གྲུབ་དང་རྒྱ་མཁར་བཀྲ་ཚེ་སོགས་ལ་བརྒྱུད། དེ་ནས་རྨུགས་སངས་མཁར་ཚ་བླ་མ་ཚེ་རིང་ངམ་མཁས་དབང་འཇམ་དཔལ་བཟང་པོ(1901-1985)དང་། དེ་ནས་གྲུབ་དབང་པདྨ་ནོར་བུ་དང་གྱང་ཁང་སྤྲུལ་སྐུ་ཐུབ་བཟང་། དེ་ནས་རྒྱ་མཁར་མགོན་རྣམ་དང་ཀུ་སེ་སྨན་པ་དཀོན་མཆོག་རྡོ་རྗེ་སོགས། དཀོན་མཆོག་རྡོ་རྗེ་ནས་བྲིས་བརྐོས་པ་འཇམ་གྲགས་སོགས་ད་ཡོད་ཀུ་སེའི་བྲིས་པ་རྣམས་ལའོ། །དེ་ལྟར་གྲོང་ཉིན་ཀརྨ་ཚེ་དཔལ་ནས་བྱུང་བའི་བྲིས་རྒྱུན་འདི་ལ་སྡེ་བྲིས་གསར་མའམ་ཀུ་བྲིས་ཞེས་ཀྱང་བརྗོད་སྲོལ་ཡོད། སྡེ་བྲིས་ཀྱི་བྲིས་རྒྱུན་འདི་ཡང་མཁྱེན་ཀོང་རྣམ་གསུམ་རྗེས་སུ་གསེར་ལྡན་འབྲི་ཆུའི་ཉིན་སྲིབ་གཉིས་ལ་བྲིས་རྒྱུན་གྱི་ཆུ་བོ་ཆེན་པོ་གཉིས་སུ་གྱེས་ནས་དར་ཡོད་དེ། གྲོང་ཉིན་ཀརྨ་ཚེ་དཔལ་གྱི་བྲིས་རྒྱུན་ནི་ཀུ་སེའི་ཡུལ་དུ་གཙོ་བོ་དར་བ་དང་། ཀེ་སྲིབ་ཨ་ཚང་སོགས་ཀྱི་བྲིས་རྒྱུན་ནི་གཙོ་བོ་སྡེ་དགེའི་ཉིན་མོ་ཏེ་ལྕགས་ར་ཨ་ལོ་དགོན་ཆེན་ལྷུན་གྲུབ་སྟེང་སོགས་སུ་དར་ཁྱབ་ཆེ་བ་བྱུང་ཡོད།

       དེང་དུས་དཀར་མཛེས་ཁུལ་དང་སྡེ་དགེ་རྫོང་གིས་མཐོང་ཆེན་འོག་ཁམས་པའི་རིག་གནས་ཞིབ་འཇུག་གླིང་གནས་མཆོག་སྡེ་དགེའི་ཡུལ་དུ་བཙུགས་པར་བརྟེན་སྡེ་དགེའི་རིག་གནས་ཚོགས་པའི་སྡེ་བྲིས་ཚོགས་པ་བཙུགས་པས་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་སྡེ་བྲིས་ཕྱག་རྒྱུན་གྱི་ཆུ་བོ་གཉིས་ཀྱང་རྒྱ་མཚོ་གཅིག་ཏུ་འདུས་ནས་གཅིག་གྱུར་གྱི་རྣམ་པ་ཞིག་ལ་འགྱུར་བཞིན་མཆིས་སོ། །