ཚོན་ལྡན་གངས་རི་དང་ཚོན་ལྡན་ཁ་བ། ཚོན་ལྡན་ཁ་བའི་འདབ་མ།

ཚོན་ལྡན་ཁ་བའི་འདབ་མ།

     ཁ་བའི་འདབ་མར་གནའ་སྔ་མོ་ནས་ད་བར་ཤེས་ལྡན་པ་དང་སྙན་ངག་པ་གྲངས་ལས་འདས་པས་བསྔགས་བརྗོད་མང་པོ་གནང་མྱོང་ཡོད། ཡིན་ནའང་ཁོང་ཚོས་བསྔགས་བརྗོད་གནང་ས་ནི་དྭངས་ཤིང་གཙང་བའི་ཁ་བའི་འདབ་མས་རང་བྱུང་ཁམས་ཆེན་པོར་མཛེས་རྒྱན་སྤྲས་པའི་ཕྱོགས་དེ་རང་ལས་མ་འདས་ཤིང་ཁ་བའི་འདབ་མའི་རང་ངོས་ཀྱི་མཛེས་སྡུག་དངོས་ཤེས་པ་ཧ་ཅང་ཉུང་ཉུང་རེད། ཁ་བའི་འདབ་མའི་མཛེས་ཆོས་ནི་རྣམ་པ་འདྲ་མིན་སྣ་ཚོགས་ཡོད་པའི་ཕྱི་དབྱིངས་དང་རྙོག་འཛིང་ཆེ་ལ་ངོ་མཚར་ལྡན་པའི་གྲུབ་ཆའི་སྟེང་ནས་མངོན་གྱི་ཡོད། གལ་ཏེ་ཁྱེད་ཀྱིས་ཁ་བའི་འདབ་མ་བསྡུ་རུབ་བྱས་ཏེ་ཆེ་ཤེལ་དང་ཡང་ན་ཕྲ་མཐོང་ཆེ་ཤེལ་གྱི་འོག་ཏུ་བཞག་ནས་བལྟས་ཚེ་ཧང་སངས་པའི་སྒོ་ནས་ཁ་བའི་འདབ་མ་རེ་རེ་བཞིན་ཚང་མ་ནི་སྤུས་ལེགས་ཅན་གྱི་བཟོ་རྩལ་དངོས་རྫས་ཡིན་པ་ཤེས་རྟོགས་ཡོང་གི་རེད། ཁ་བའི་འདབ་མའི་དབྱིབས་ནི་འདྲ་མིན་སྣ་ཚོགས་ཡོད་ཅིང་། བསྡོམས་རྩིས་བྱས་པ་ལྟར་ན་ཁ་བའི་འདབ་མའི་རྣམ་གྲངས་ནི་ཁྲི་བརྒལ་གྱི་ཡོད་པ་དང་རྨིད་གྲུ་བཞི་ལྷམ་པ་གཅིག་ཡོད་པའི་ཁ་བའི་འདབ་མ་སོས་པའི་ནང་དུ་ཧ་ལམ་ཁ་བའི་འདབ་མ་དུང་ཕྱུར60ནས་དུང་ཕྱུར80བར་ཡོད་ཅིང་ཁ་བའི་འདབ་མ་རེ་རེའི་ལྗིད་ཚད་ལ་ཁེ་ཁྲི་ཆ་གསུམ་དང་ཚངས་ཐིག་ཕལ་མོ་ཆེ་ནི་ཧའོ་རྨིད0.2ནས་ཧའོ་རྨིད13བར་ཡོད་པ་དང་ང་ཚོས་ནམ་རྒྱུན་མཐོང་བའི་ཁ་བ་ལྷབ་ལྷེབ་ནི་དོན་དངོས་ཐོག་ཁ་བའི་འདབ་མ་གྲངས་མེད་འབྱར་བ་ལས་བྱུང་བ་ཞིག་རེད།

ཁ་བའི་འདབ་མའི་བྱུང་བ།

     སྤྱིར་ཁ་བ་ཚང་མ་དཀར་བོ་ཡིན་ཞིང་ཁ་བའི་འདབ་མ་ནི་དྲོད་ཚད་དམའ་བའི་གནས་ཚུལ་འོག་ཏུ་ཆུ་རླངས་གོང་བུར་འགྲིལ་ནས་བྱུང་བ་ཞིག་ཡིན། ཁ་བའི་འདབ་མའི་ཕྱི་ངོས་རྩུབ་ཤས་ཆེ་བ་དང་། བཟོ་དབྱིབས་སྣ་ཚོགས་ཡོད་སྟབས་མདོག་རྐྱང་པ་མཐོང་ཐུབ་པའི་འོད་རླབས་ཀྱིས་རིང་ཚད་སྣ་ཚོགས་ཡོད་པའི་འོད་ལྡོག་འཕྲོ་ཐུབ་པར་བརྟེན་ཕར་བལྟ་དུས་དཀར་པོ་མཐོང་གི་ཡོད།

ཁ་བའི་ཁ་མདོག

     འཛམ་གླིང་སྟེང་དུ་ཁ་བ་དཀར་པོ་ཡོད་པ་ཕུད་ད་དུང་ཚོན་ལྡན་ཁ་བའང་ཡོད། ཐོ་འགོད་བྱས་པར་གཞིགས་ན1902ལོ་དང1910ལོར་སུའེ་ཙེར་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ཧོ་ཡ་ཐ་ཐེ་ལི་ཡའི་རི་མཐོན་པོའི་སྟེང་ཁ་བ་ཁམ་པ་ཐོན་པ་དང་། 1959ལོར་ལྷོ་སྣེ་གླིང་གི་བར་སྣང་དུ་རླུང་འཚུབ་ཡལ་བའི་རྗེས་སུ་ཁྲག་ལྟར་དམར་བའི་ཁ་བ་ཉིད་གང་བབས་པ་རེད།  དུས་རབས་བཅུ་དགུ་བའི་དུས་དཀྱིལ་དུ་ཉེན་རྟོག་པ་ཚོས་ལྷོ་སྣེ་གླིང་དང་། བྱང་སྣེ་གླིང་སོ་སོར་ཁ་བ་དམར་པོ་དང་། སེར་པོ།  ལྗང་ཁུ། ཁམ་པ། ཁ་བ་ནག་པོ་སོགས་མཚོན་ལྡན་ཁ་བ་ཐེངས་མང་མཐོང་བ་རེད། ཚོན་ལྡན་ཁ་བ་དེ་ཚོས་ལོ་ཧྲིལ་པོར་ཁ་བ་མི་བཞུ་བའི་གངས་རིའི་སྟེང་དུ་སྐབས་རེ་ཐོན་པ་དང་སྐབས་རེ་ཡལ་བའི་སྣང་ཚུལ་བསྟན་གྱི་ཡོད།

ཚོན་ལྡན་གངས་རི་དང་ཚོན་ལྡན་ཁ་བ།

     འོ་ན། ཚོན་ལྡན་གངས་རི་ཞེས་པ་དེ་ཡང་སྙིང་གང་འདྲ་ཡིན་ནམ་ཞེ་ན། དེ་ནི་ཆུ་སྐྱེས་རྩྭ་རིགས་འབོར་ཆེན་ཁ་བའི་ཁྲོད་དུ་སྐྱེས་པ་དང་དེ་ཚོའི་ཚོས་འགོས་ནས་བྱུང་བ་ཞིག་ཡིན། ཚོན་ལྡན་ཁ་བ་དེའང་གོང་དང་འདྲ་བར་ཆུ་སྐྱེས་རྩྭ་རིགས་རླུང་པོས་བར་སྣང་གི་མཐོངས་སུ་འཁྱེར་ནས་ཁ་བ་དང་འཕྲད་དེ་ཁ་བའི་སྟེང་དུ་འབྱར་ནས་བྱུང་བ་ཞིག་རེད། ཆུ་སྐྱེས་རྩྭ་རིགས་དེ་ཚོར་ཚོས་གཞི་སྣ་ཚོགས་ཡོད་པ་སྟེ། རྩྭ་ལྗང་ཁུ་དང་། སྔོན་པོ། དམར་པོ། ཁམ་པ་སོགས་ཡོད།  ཁ་བའི་ཁྲོད་དུ་སྐྱེས་པའི་ཆུ་སྐྱེས་རྩྭ་རིགས་དེ་ཚོར་འཁྱག་རོམ་རྩྭ་རིགས་སམ་གངས་སྐྱེས་རྩྭ་རིགས་བརྗོད་ཅིང་རྩྭ་དེ་རིགས་རྟག་ཏུ་ལྷོ་བྱང་གླིང་སྣེ་གཉིས་སུ་འཚར་སྐྱེས་ཡོང་གི་ཡོད། དེར་བརྟེན་ལྷོ་བྱང་གླིང་སྣེ་གཉིས་སུ་ཚོན་ལྡན་ཁ་བ་རྟག་ཏུ་མཐོང་རྒྱུ་ཡོད།

ཁ་བའི་འདབ་མ་དང་དྲོད་ཚད།

     བཟོ་ལྟ་འདྲ་མིན་སྣ་ཚོགས་ཡོད་པའི་ཁ་བའི་འདབ་མ་དེ་ནི་དྲོད་ཚད་དང་བརླན་ཚད་གཉིས་དང་འབྲེལ་བ་དམ་ཟབ་ཡོད་པ་ཞིག་ཡིན། དཔེར་ན། འོད་ཆིལ་ཆིལ་བཀྲ་བའི་ཁབ་དབྱིབས་ཤེལ་གཟུགས་ལ་ཆ་བཞག་ན་སྤྲིན་པའི་བང་རིམ་ལ་ཆུ་རླངས་མང་པོ་དགོས་ཤིང་། སྤྱིར་དྲོད་ཚད3℃ནས5℃བར་ལ་གྲུབ་ཐུབ་པ་དང་། ཤིང་ལེབ་དབྱིབས་ཀྱི་ཤེལ་གཟུགས་དེ་སྤྱིར་དྲོད་ཚད10℃ནས20℃བར་ལ་གྲུབ་ཀྱི་ཡོད་ཅིང་གཅུས་གཟེར་འདྲ་བའི་ཀ་དབྱིབས་ཤེལ་གཟུགས་དེ་སྤྱིར་དྲོད་ཚད10℃ནས11℃བར་དང་ཆུ་རླངས་ཉུང་བའི་ཆ་རྐྱེན་འོག་ཏུ་གྲུབ་ཀྱི་ཡོད། སྤུས་དག་ཡལ་གའི་དབྱིབས་དང་སྐར་དབྱིབས་ཤེལ་གཟུགས་དེ་དྲོད་ཚད14℃ནས18℃བར་གྱི་ཁྱབ་ཁོངས་ནང་ཆུ་རླངས་འཚམ་པོ་བྱུང་བའི་ཆ་རྐྱེན་འོག་གྲུབ་ཐུབ། སྙིང་རྗེ་བའི་ཡལ་གའི་དབྱིབས་ཀྱི་ཤེལ་གཟུགས་དེ་དྲོད་ཚད25℃ལས་དམའ་བ་དང་ཚད་ལོངས་པའི་རྣམ་པའི་ཁྲོད་དུ་ཧ་ཅང་སྲབ་ཆུ་སྐྱིལ་དེ་མཁའ་རླུང་གིས་ག་ལེར་ག་ལེར་ངང་གྲང་བཅུག་སྟབས་ཁོག་སྟོང་མིན་པའི་ཤེལ་གཟུགས་ཟུར་ཁ་ཅན་ཞིག་ཆགས་ཀྱི་ཡོད།

དུས་ཐོག་འབབ་པའི་ཁ་བ་ནི་ལོ་ལེགས་ཡོང་བའི་སྔ་ལྟས་ཡིན་ཟེར་དགོས་དོན་གང་ཡིན་ནམ།

     དགུན་དུས་ཁ་བ་འབབ་པའི་སྐབས་སུ་མི་རྣམས་ཀྱིས་དུས་ཐོག་འབབ་པའི་ཁ་བ་ནི་ལོ་ལེགས་ཡོང་བའི་སྔ་ལྟས་ཡིན་ཟེར་གྱི་ཡོད་ཅིང་། སྐད་ཆ་དེ་ཁྱབ་ཧ་ཅང་ཆེ་བའི་དགུན་ཁར་ཁ་བ་ཆེན་པོ་ཞིག་འབབ་སྟེ་དགུན་བརྒལ་ལོ་ཏོག་དང་ཞིང་སར་སྲིང་བལ་གྱི་གྱོན་ཆས་མཐུག་པོ་གཡོགས་པ་ལྟར་ཁ་བས་བཀབ་ཀྱི་ཡོད། དགུན་དུས་གྲང་ངར་ཆེ་བ་དང་བབས་ཟིན་པའི་ཁ་བ་བཞུར་བདེ་པོ་མེད་ཅིང་། ཁ་བ་ནི་སོབ་སོབ་ཡིན་པ་དང་དེའི་ནང་དུ་འགུལ་བསྐྱོད་མི་བྱེད་པའི་མཁའ་རླུང་བཏུམས་བཞག་ཡོད་པ་མ་ཟད་མཁའ་རླུང་གིས་ཚ་དྲོད་མཆེད་མི་ཐུབ་པར་བརྟེན་ཁ་བའི་ཉལ་ཆས་དེ་ཧ་ཅང་དྲོ་པོ་ཡོད་པ་རེད། ཕྱིའི་མཁའ་རླུང་གི་དྲོད་ཚད་ག་ཚོད་དམའ་ཡང་ཁ་བའི་འོག་གི་དྲོད་ཚད་བཅག་ཐུབ་ཀྱི་མེད།
     དགུན་ཁ་ཡོལ་ཏེ་གནམ་གཤིས་རིམ་བཞིན་དྲོ་རུ་འགྲོ་བ་དང་ཁ་བ་བཞུར་བའི་རྗེས་སུ་ཞིང་ནང་ཆུ་གསོག་འཇོག་ཐུབ་ཀྱི་ཡོད་པས་དཔྱིད་རྨོས་ཞིང་འདེབས་དང་ལོ་ཏོག་འཚར་ལོངས་ཡོང་རྒྱུར་ཕན་ཐོགས་ཆེན་པོ་ཡོད།
     ཁ་བའི་ནང་དུ་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པའི་ཐའན་གྱི་འདྲེས་སྦྱོར་དངོས་རྫས་ཡོད་ཅིང་ཁ་བ་བཞུར་བ་དང་སྦྲགས་ཞིང་སའི་ནང་སིམ་སྟེ་རྫས་ལུད་ཡག་པོ་ཞིག་ཆགས་ཀྱི་ཡོད།
     ཁ་བའི་དྲོད་སྲུང་ནུས་པ་དེས་ས་འོག་ཏུ་གབ་ནས་དགུན་ཁ་སྐྱེལ་མཁན་གནོད་འབུར་ཕན་ཐོགས་ཡོད་ཀྱང་ཁ་བ་བཞུར་དུས་ཞིང་སའི་ཚ་དྲོད་མང་པོ་འཐེན་གྱི་ཡོད་པ་དང་ཞིང་ས་གྲང་མོ་འགྱུར་ནས་དྲོད་ཚད་ཆག་པར་བརྟེན་གནོད་འབུ་འཁྱགས་ཤི་ཐེབས་ཀྱི་ཡོད།