ང་ཚོས་མཉམ་དུ་བོད་ཀྱི་རྐང་རྩེད་སྤོ་ལོའི་འདས་དོན་ལ་ཕྱིར་མིག་བལྟ།

       དེ་ཡང་། ཐོག་མར་སྤྱི་ལོ1904ལོར་དབྱིན་ཇིས་ཀྲུང་གོའི་བོད་ལྗོངས་ལ་བཙན་འཛུལ་བྱས་རྗེས། དབྱིན་ཇི་བ་ཚོས་རྒྱལ་རྩེའི་སྐྱིད་ནག་ཅེས་པའི་ཐང་སྡེར་དེར་རྒྱུན་དུ་རྐང་རྩེད་སྤོ་ལོ་རྩེད་ཀྱི་ཡོད། ཁོ་པ་ཚོས་ལས་ཀ་བྱེད་མཁན་གྱི་བོད་པའི་གཡོག་པོ་ཚོའི་ཁྲོད་ནས་རྐང་རྩེད་སྤོ་ལོའི་རུ་ཁག་ཅིག་སྒྲིག་འཛུགས་བྱས་ཏེ་ཁོ་རང་ཚོར་རྐང་རྩེད་སྤོ་ལོ་རྒྱག་རོགས་བྱེད་དུ་འཇུག་གི་ཡོད། ལོ་ཟླ་རིམ་བཞིན་འདས་རྗེས་བོད་པའི་རྐང་རྩེད་སྤོ་ལོའི་རུ་ཁག་གི་སྤོ་རྩལ་ཇེ་ཡག་དང་རུ་མི་ཇེ་མང་དུ་གྱུར་ནས་དུས་རྒྱུན་སྐྱིད་ནག་ཅེས་པའི་ས་ཆ་དེར་བོད་པ་དང་དབྱིན་ཇི་བའི་བར་རྐང་རྩེད་སྤོ་ལོའི་འགྲན་སྡུར་ཡང་ཡང་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། བོད་པའི་རུ་ཁག་གིས་རང་རིགས་སྤུན་ཟླ་གསོད་མཁན་བཙན་འཛུལ་པར་གདོང་གཏུག་བྱེད་སྐབས་རང་མི་རིགས་ཀྱི་ལ་རྒྱ་ཤུགས་ཆེར་མངོན་ཡོང་བ་མ་ཟད། སུས་ཀྱང་འགོག་ཐབས་བྲལ་བའི་ངར་ཤུགས་འཕེལ་གྱི་ཡོད་ཅིང་། དབྱིན་ཇི་བས་སྤོ་ལོ་འཁྲིད་ནས་སྒོའི་འགྲམ་དུ་བཅར་སྐབས་བོད་པའི་རུ་མི་ཚོས་སྐད་ཤུགས་ཆེན་པོས“ཁོའི་རྐང་པ་ཧྲུག་བཅག་གཏོང”ཟེར་འབོད་པ་དང་། ནུས་ཤུགས་ཡོད་རྒུས་འཛིངས་བས་རྐང་རྩེད་སྤོ་ལོར་མཁས་པའི་དབྱིན་ཇི་བ་རྣམས་དཀའ་ལས་ཁག་པའི་གནས་སུ་བསྐྱལ་ཞིང་། སྐབས་རེ་བོད་པའི་རུ་ཁག་གིས་བྱ་དགའི་བུམ་པ་ཡང་ལེན་གྱི་ཡོད།        1920ལོའི་མཚམས་ནས་རྐང་རྩེད་སྤོ་ལོའི་ལུས་རྩལ་འདི་བཞིན་བོད་ཀྱི་གྲོང་ཁྱེར་ལྷ་སའི་ནང་རྒྱ་ཆེར་འཕེལ་ཞིང་། སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་རྨང་གཞི་རྒྱ་ཁྱབ་ཡོད་པའི་ལུས་རྩལ་གྱི་རྣམ་གྲངས་ཤིག་ཏུ་གྱུར། སྔ་རྗེས་སུ་སྐུ་དྲག་གི་རུ་ཁག་དང་། ཏར་ཁང་རུ་ཁག གོ་མིན་ཏང་སློབ་ཆུང་གི་སློབ་མའི་རུ་ཁག ཝ་པ་གླིང་ཧུའེ་རིགས་རུ་ཁག བོད་དམག་རུ་ཁག་སོགས་དང་། ད་དུང་ལྷ་སར་ཡོད་པའི་ཕྱི་གླིང་བས་ཀྱང་སྤོ་ལོའི་རུ་ཁག་སྒྲིག་འཛུགས་བྱས་པ་ནི་དབྱིན་ཇིའི་ལས་ཚབ་ཁང་གི་མངའ་འོག་གི་བདེ་སྐྱིད་གླིང་ཁའི་རུ་ཁག་དང་། བལ་པོའི་ཚོང་པའི་རུ་ཁག་བཅུ་ལྷག་སྒྲིག་འཛུགས་བྱུང་ཞིང་། གཟའ་འཁོར་རེའི་རེ་གཟའ་ཉི་མར་རྟག་ཏུ་འགྲན་སྡུར་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། རྩེ་དྲུང་གླིང་ཁ(དེང་དུས་བོད་དམག་ཁུལ་ཁང་གི་ཤར་ངོས།)སོགས་སུ་འགྲན་སྡུར་ཛ་དྲག་པོ་བྱེད་སྐབས་འཁྲུག་ཆ་དོད་ཤོས་ཀྱི་ལྷ་སའི་བར་སྐོར་དུ་ཧ་ལམ་ཚོང་ཁང་ཚང་མ་སྒོ་བརྒྱབ་སྟེ་ཁུ་སིམ་དུ་གནས་པ་དང་། སྐོར་བར་ཕེབས་མཁན་གྱི་བགྲེས་སོང་ཁ་ཤས་ལས་མཐོང་རྒྱུ་མེད།
       1941ལོའི་དབྱར་ཁར་རྐང་རྩེད་སྤོ་ལོར་དགའ་བའི་ལྷ་ས་བ་ཚོས་རྐང་རྩེད་སྤོ་ལོའི་རུ་ཁག་བཅུ་གཅིག་སྒྲིག་འཛུགས་བྱས་ནས་རིམ་མཚུངས་མཉམ་འགྲན་ཞིག་གཉེར། ཉིན་ཞིག་འགྲན་ནུས་ཆེ་ཤོས་ཀྱི་སྐུ་དྲག་རུ་ཁག་དང་། བདེ་སྐྱིད་གླིང་ཁའི་དབྱིན་ཇིའི་རུ་ཁག་གཉིས་འགྲན་སྡུར་འཁྲུག་པོ་བྱེད་སྐབས། འགྲན་རའི་ཁྲོད་རི་བོང་གཅིག་ཐོན་པ་དང་རུ་མི་ཚོས་སྤོ་ལོ་རྒྱག་མཚམས་བཞག་སྟེ་སྔོན་ལ་རི་བོང་འདེད་རྗེས་འགྲན་སྡུར་ཡང་བསྐྱར་འགོ་ཚུགས། འགྲན་སྡུར་གྱི་ཚ་རླབས་མེ་ལྟར་འཕྱུར་བའི་མཚམས་དེར་གློ་བུར་དུ་གནམ་ནས་སེར་བ་ཆེན་པོ་བབས་པས་འགྲན་སྡུར་མཚམས་འཇོག་བྱེད་དགོས་བྱུང་བ་དང་། མི་ཁ་ཤས་ལ་རྨས་སྐྱོན་ཡང་ཅུང་ཟད་ཕོག གློ་བུར་དུ་བྱུང་བའི་སེར་བ་དེས་གླེང་གྲོས་འདི་ལྟར་བྱུང་བ་སྟེ། རྒྱང་རིང་ནས་བལྟ་སྐབས་སེར་བ་དེ་ཕོ་བྲང་པོ་ཏ་ལའི་ཕྱོགས་ནས་འགྲན་རའི་ཐོག་ཁ་ཐུག་ལ་བབས་པ་དང་། རྐང་རྩེད་སྤོ་ལོའི་འགྲན་ར་དེ་རང་སྐྱ་ཆིལ་ཆིལ་དུ་གྱུར་བ་ལས་ས་ཆ་གཞན་ནི་སྔར་བཞིན་སྐམ་པོར་གནས་འདུག་ཅེས་བརྗོད། དེ་ལྟ་བུའི་གནམ་གཤིས་ཀྱི་འགྱུར་ལྡོག་དེས་མཐའ་མཇུག་ལྷ་སའི་མི་རྣམས་ལ་ཚོད་དཔག་འདྲ་མིན་འདི་འདྲ་ཞིག་བྱུང་བ་སྟེ། རྐང་རྩེད་སྤོ་ལོ་རྒྱག་པའི་སྒང་དེ་རང་ལ་སེར་བ་བབས་དོན་ཅི་ཡིན། ཏག་ཏག་འགྲན་རའི་ཐོག་ཏུ་བབས་པ་ལས་ས་ཆ་གཞན་ལ་མི་འབབ་པ་གང་ཡིན། སེར་བ་མ་འབབ་གོང་དུ་འགྲན་རའི་ནང་རི་བོང་ཐོན་པ་དེ་སྔ་ལྟས་ཅི་ཡིན་ཞེས་པ་སོགས་ཚོད་དཔག་འདྲ་མིན་སྣ་ཚོགས་ཐོན།
       ལྷ་ཡི་བཀོད་པ་ཆེས་མཐོར་བརྩི་བའི་བོད་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་རྙིང་པའི་ནང་ཆོས་ལ་དད་པའི་མི་འགའ་རེས་སངས་རྒྱས་ཀྱི་དབུ་ལ་རྡོག་རྒྱག་འབུད་ན། མཇུག་འབྲས་དེ་འདྲ་ཡོང་རྒྱུ་རང་རེད་ཅེས་བཤད། དེའི་རྐྱེན་པས་དགོན་སྡེ་ཁག་གིས་ཀྱང་རྐང་རྩེད་སྤོ་ལོའི་ལུས་རྩལ་ལ་ངོ་རྒོལ་བྱེད་པ་དང་། རྐང་རྩེད་སྤོ་ལོར་དགའ་བའི་གྲྭ་པ་ཚོ་རྐང་རྩེད་སྤོ་ལོ་བལྟ་བ་དང་རྒྱག་པ་ལ་བཀག་འགོག་ནན་པོ་བྱས།        1951ལོར་བོད་ཞི་བས་བཅིངས་འགྲོལ་བཏང་རྗེས་རྐང་རྩེད་སྤོ་ལོའི་ལུས་རྩལ་ལ་སླར་ཡང་ཚེ་སྲོག་གསར་པ་ཞིག་རྙེད་པ་དང་། ལྷག་པར་དུ1956ལོར་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་གཅེས་གཞོན་ནུའི་མཛའ་མཐུན་ཚོགས་པས་བོད་ཀྱི་ལུས་རྩལ་ལྟ་སྦྱོང་རུ་ཁག་སྒྲིག་འཛུགས་བྱས་ནས་རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་ས་ཆ་ཁག་ཏུ་སྐོར་སྐྱོད་ཀྱིས་འགྲན་སྡུར་བལྟ་སྦྱོང་བྱས་ཤིང་། ཚོགས་པ་དེའི་ནང་ནས་རྐང་རྩེད་སྤོ་ལོའི་རུ་ཁག་དེ་བལྟ་སྦྱོང་ཚར་རྗེས་པེ་ཅིང་ལུས་རྩལ་སློབ་གླིང་དུ་ཟབ་སྦྱོང་བྱས་ཏེ་བསྡད་པ་དང་། དེ་སྔའི་སུའུ་ལེན་གྱི་རོགས་སྐྱོར་ལུས་རྩལ་དགེ་རྒན་སུའུ་སི་ཁེ་ཧྥུས་སློབ་ཁྲིད་གནང་། རུ་ཁག་དེ་བོད་དུ་ལོག་རྗེས་སླར་ཡང་རྐང་རྩེད་སྤོ་ལོར་དད་པའི་མི་གང་མང་ཞིག་སྐུལ་ཁྲིད་བྱས་པ་དང་། དེ་རྗེས་བོད་ཀྱི་གཞོན་ནུ་མཉམ་འབྲེལ་རུ་ཁག་དང་པོ་དང་། གཉིས་པ་སྒྲིག་འཛུགས་བྱས་ཤིང་། དམངས་ཚོགས་ཚོས་རུ་ཁག་དེ་གཉིས་ལ་ཧ་ཅང་གིས་དགའ་པོ་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་ལ་ཁོ་ཚོར་རུ་ཁག་དམར་པོ་དང་དཀར་པོ་ཞེས་པའམ་ཡང་ན་པོ་ཏ་ལའི་རུ་ཁག་ཅེས་ཀྱང་འབོད་ཀྱི་ཡོད།
       ལོ་རབས60པའི་ནང་བོད་ལྗོངས་སུ་སོ་སོའི་ཆེད་ལས་རྐང་རྩེད་སྤོ་ལོའི་རུ་ཁག་དངོས་སུ་བྱུང་ཞིང་། རུ་ཁག་འདི་རྣམ་ཀུན་ནས་མེས་རྒྱལ་ནང་ཁུལ་གྱི་ས་ཆ་ཁག་ཏུ་འགྲན་སྡུར་ལ་ཞུགས་པའམ་སྦྱོང་བརྡར་བྱེད་པར་བཀོད་སྒྲིག་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། ཛ་དྲག་ཆེ་བའི་འགྲན་ར་ནས་ཁོ་ཚོར་ཤེས་བྱ་གསར་པ་མང་པོ་བྱང་རྟོགས་བྱུང་བ་དང་། མིག་རྒྱང་ཡངས་པོར་ཕྱེ་ཞིང་། ཁོ་ཚོ་ནང་ས་ནས་ལོག་ཡོང་སྟེ་རྒྱུན་དུ་ལྷ་སའི་ལས་ཞོར་གྱི་སྤོ་ལོའི་རུ་ཁག་ཚོ་དང་འགྲན་སྡུར་བྱེད་སྐབས་ཁོ་ཚོའི་མཆོག་འགྱུར་གྱི་སྤོ་ལོའི་རྒྱག་རྩལ་གྱིས་ལྷ་ས་དང་ས་ཁུལ་གཞན་དག་གི་ལས་ཞོར་སྤོ་ལོའི་རུ་ཁག་ལའང་སྣེ་ཁྲིད་བྱུང་ཡོད། སྐབས་དེ་དུས་ལྷ་སར་སྤོ་ལོའི་རུ་ཁག་ཧ་ཅང་མང་པོ་ཡོད་ལ་ཆུ་ཚད་ཀྱང་མཐོ་པོར་སླེབས་ཤིང་། དེའི་ནང་ནས་བོད་ལྗོངས་རྐང་རྩེད་སྤོ་ལོའི་རུ་ཁག་ལ་འཇིགས་སྐུལ་བཟོ་ཐུབ་མཁན་ནི་ལྷ་ས་སློབ་འབྲིང་གི་སྤོ་ལོའི་རུ་ཁག་ཁོ་ན་ཡིན། རུ་ཁག་དེ་གཉིས་དབར་གྱི་འགྲན་སྡུར་གྱིས་ཧ་ལམ་ལྷ་ས་བ་ཕལ་མོ་ཆེ་མི་དམངས་ལུས་རྩལ་ཐང་ཆེན་དུ་འགུག་ཐུབ། ལྷ་ས་སློབ་འབྲིང་གི་སྤོ་ལོའི་རུ་མི་མཁས་པ་དེ་ཚོར་མང་ཚོགས་ཀྱིས་གསེར་ཀྱི་རྐང་པ་ག་གེ་མོ་ཞེས་པའི་མིང་བཏགས་ཤིང་། བོད་ལྗོངས་རུ་ཁག་ལས་ཀྱང་མཚན་སྙན་ཆེ་བ་ཡོད་ལ། དེ་ནི་ཕལ་ཆེར་ལས་ཞོར་རུ་ཁག་ལ་ཞེན་ཕྱོགས་བྱེད་པ་ཡིན་ཤས་ཆེ། 1965ལོར་བོད་ལྗོངས་ཀྱི་རྐང་རྩེད་སྤོ་ལོའི་རུ་ཁག་གིས་རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་རིམ་པ་ཁ་པའི་མཉམ་འབྲེལ་འགྲན་སྡུར་ནང་ཞུགས་ནས་ཨང་ལྔ་པའི་གྲུབ་འབྲས་བཟང་པོ་བླངས།        ལོ་རབས80པ་ནི་བོད་ཀྱི་རྐང་རྩེད་སྤོ་ལོའི་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་རྩེར་སོན་དུས་སྐབས་ཤིག་ཡིན་པ་དང་། དུས་སྐབས་དེའི་རིང་བོད་ལྗོངས་ཀྱི་རྐང་རྩེད་སྤོ་ལོའི་རུ་ཁག་ལ་མི་སེམས་དགའ་བའི་གྲུབ་འབྲས་བཟང་པོ་ཐོབ། དེ་ཡང་། 1982ལོའི་ཟླ་བ2པར། ཀོང་ཞིའི་ནན་ཉིང་དུ་གཉེར་བའི་དཔྱིད་དུས་རྐང་རྩེད་སྤོ་ལོའི་གདན་ཞུའི་འགྲན་སྡུར་ནང་། བོད་ལྗོངས་ཀྱི་རྐང་རྩེད་སྤོ་ལོའི་རུ་ཁག་གིས་ཨང་གཉིས་པ་བླངས་པ་དང་། ལོ་དེའི་ཟླ་བ4པར། བོད་ལྗོངས་རྐང་རྩེད་སྤོ་ལོའི་རུ་ཁག་གིས་རྐང་རྩེད་སྤོ་ལོའི་ཕ་ས་ཀོང་ཏུང་མའེ་རྫོང་ལ་གཉེར་བའི་རྐང་རྩེད་སྤོ་ལོའི་གདན་ཞུའི་འགྲན་སྡུར་ནང་ཨང་དང་པོ་བླངས། 1983ལོ་དང1984ལོ། 1985ལོ་བཅས་ལ་གཉེར་བའི་མི་རིགས་མཐུན་སྒྲིལ་བུམ་པའི་རྐང་རྩེད་སྤོ་ལོའི་འགྲན་སྡུར་ནང་བོད་ཀྱི་རྐང་རྩེད་སྤོ་ལོའི་རུ་ཁག་གིས་ཁག་སོ་སོར་ཨང་གཉིས་པ་དང་ཨང་དང་པོ་གཉིས་བླངས། 1985ལོའི་ཟླ་བ4པར། ཀྲུང་གོའི་བོད་ལྗོངས་རྐང་རྩེད་སྤོ་ལོའི་རུ་ཁག་ནེ་པ་ལའི་ཀ་ཏ་མན་རྡུ་ལ་གཉེར་བའི་སྐབས་དྲུག་པའི་ཨན་ཧྥ་བུམ་པའི་རྒྱལ་སྤྱིའི་རྐང་རྩེད་སྤོ་ལོའི་འགྲན་སྡུར་ནང་ཞུགས་ནས་ཨང་གཉིས་པ་བླངས་པ་སོགས་རེད།        མདོར་ན། བོད་ཀྱི་རྐང་རྩེད་སྤོ་ལོའི་འདས་དོན་ལ་ཕྱིར་མིག་བལྟ་སྐབས། དགའ་འོས་པའི་རྣམ་པ་བཟང་པོས་མི་སེམས་ལ་དྲོ་སྐྱིད་འཕེལ་བར་བྱེད་པ་དང་། དུས་ད་ཆའི་བར་དུ་ཡང་རྐང་རྩེད་སྤོ་ལོ་ནི་བོད་ཡུལ་ས་ཕྱོགས་གང་སར་དར་ཁྱབ་ཤིན་ཏུ་ཆེ་བའི་ལུས་རྩལ་རྣམ་གྲངས་ཤིག་ཡིན། བོད་ཀྱི་ཞིང་ཁུལ་གྱི་གཡུལ་ཁ་གྲུ་བཞི་འམ། འབྲོག་ཁུལ་གྱི་རྩྭ་ཐང་། གངས་འདབས་ཀྱི་ས་ཐང་ཡངས་པོའི་སྟེང་། ཡང་ན་གྲོང་ཁྱེར་གྱི་སྤོ་ལོའི་ཐང་ཆེན་གང་རུང་ཐོག སློབ་གྲྭ་བ་དང་། དགོན་སྡེའི་གྲྭ་པ། གཞུང་གི་ལས་བྱེད་པ་སོགས་རྐང་རྩེད་སྤོ་ལོར་དད་པའི་སྐྱེ་བོ་མང་པོས་རྐང་རྩེད་སྤོ་ལོའི་རོལ་རྩེད་ལ་རོལ་ནས་ལས་ཞོར་གྱི་འཚོ་བའི་སྤྲོ་སྣང་མྱོང་བཞིན་ཡོད། ལྷག་པར་དུ་དེང་སང་ལྷ་ས་གཙོས་པའི་བོད་ཀྱི་ས་ཁུལ་ཁག་གིས་དུས་ཚོད་ངེས་གཏན་ནང་མང་ཚོགས་ཀྱི་ལུས་རྩལ་འགྲན་ཚོགས་རྒྱ་ཆེན་གཉེར་གྱི་ཡོད་ཅིང་དེའི་ནང་ནས་རྐང་རྩེད་སྤོ་ལོའི་ལུས་རྩལ་འགྲན་སྡུར་དེ་ལུས་རྩལ་རྣམ་གྲངས་གལ་ཆེན་ཞིག་ལ་བརྩིས་ཀྱི་ཡོད་ལ་ལུས་རྩལ་མཉམ་འབྲེལ་རུ་ཁག་ཀྱང་ཁག་མང་པོ་ཞུགས་ཀྱི་ཡོད།
       མཇུག་ཏུ་ཁ་ཐར་རྒྱལ་ཁབ་ཏུ་གཉེར་བཞིན་པའི་ད་ལོའི་འཛམ་གླིང་བུམ་པའི་རྐང་རྩེད་སྤོ་ལོའི་འགྲན་སྡུར་ཐུགས་གྲ་ལེགས་གྲུབ་ཡོང་བའི་སྨོན་འདུན་ཞུ་རྒྱུ་དང་། བོད་ཀྱི་རྐང་རྩེད་སྤོ་ལོའི་འབྱུང་འགྱུར་ལམ་བུ་འོད་ཟེར་སྟོང་ལྡན་གྱི་ཕྱོགས་སུ་འཕེལ་རྒྱས་ཡོང་བའི་སྨོན་འདུན་ཞུ་རྒྱུ་ཡིན། །
(གོང་གསལ་རྩོམ་ཡིག་ནི་ཕུན་ཚོགས་བཀྲ་ཤིས་ལགས་ཀྱིས་བརྩམས་པའི«བོད་ཡུལ་གྱི་གནའ་གཏམ»ཞེས་པའི་དེབ་ནང་འཁོད་པའི“བོད་ཀྱི་རྐང་རྩེད་སྤོ་ལོའི་འདས་དོན།”ཞེས་པའི་རྩོམ་དང་། བོད་ཀྱི་རྐང་རྩེད་སྤོ་ལོའི་སྐོར་གྱི་དྲ་ཐོག་གི་དཔྱད་གཞི་གཞན་དག་གཞི་རྒྱུར་བཅོལ་ནས་རྩོམ་འབྲི་གཟིགས་འབུལ་ཞུ་ཁུལ་བྱས་པ་ཡིན།)

ཡོང་ཁུངས། ཀྲུང་དབྱང་རླུང་འཕྲིན་བརྙན་འཕྲིན་སྤྱི་ཁྱབ་ལས་ཁུངས་བོད་སྐད་རླུང་འཕྲིན།