༄༅། །བོད་ཀྱི་གཙང་སེལ་ཆོ་གའི་ཁྲོད་ཀྱི་རྫས་རྒྱུ་ཆུ་དང་མེ་ཡི་དཔྱད་ཞིབ། 

[དཔྱད་རྩོམ་གནད་བསྡུས།] གཙང་བཙོག་གི་འདུ་ཤེས་ནི་འཛམ་གླིང་གི་མི་རིགས་སོ་སོར་ཡོད་པ་མ་ཟད། འདུ་ཤེས་འཛིན་སྟངས་མི་འདྲ་བ་ལས་གཙང་སེལ་བྱེད་སྟངས་ཀྱང་མི་འདྲ་བ་རེ་གྲུབ་ཅིང་། བོད་མི་རིགས་ཀྱིས་ཀྱང་གཙང་སེལ་གྱི་ཆོ་གའི་ཁྲོད་རྫས་རྒྱུ་ཆུ་དང་མེ་ལ་བརྟེན་ནས་མནོལ་གྲིབ་ཀྱི་རིགས་ཐམས་ཅད་གཙང་བར་བསྒྱུར་བཞིན་ཡོད། འདིར་རྫས་རྒྱུ་ཆུ་དང་མེ་གཉིས་ནི་བོད་མིའི་གཙང་སེལ་གྱི་ཆོ་གའི་ཁྲོད་ཇི་ལྟར་སྤྱོད་པ་དང་དེས་བྱེད་ནུས་ཇི་འདྲ་འདོན་བཞིན་པར་དཔྱད་ཞིབ་བྱས་ཡོད། 
[གནད་ཚིག] ཆུ། མེ། མནོལ་གྲིབ། གཙང་སེལ། ཆོ་ག འདུ་ཤེས།          དབྱིན་ཇིའི་མིའི་རིགས་རིག་པ་མའེ་རེའི·རྡོ་རྒུ་ལ་སི（Mary Douglas）ཡིས་བརྩམས་པའི《གཙང་སེལ་དང་ཉེན་ཚབས》ཞེས་པའི་ཁྲོད“གལ་སྲིད་ནད་གཞི་རིག་པ་དང་འཕྲོད་བསྟེན་རིག་པའི་འགྲེལ་བཤད་ཀྱི་གྲུབ་ཆ་བླངས་ཏེ་མནོལ་གྲིབ་ཀྱི་འདུ་ཤེས་ལ་མནོ་བསམ་བཏང་ཚེ། ང་ཚོས་མནོལ་གྲིབ་ཅེས་པའི་མིང་བརྡ་དེའི་ཆེས་ཐོག་མའི་དོན་ལ་གོ་བ་ལེན་ཐུབ་སྟེ། དེ་ནི་འཇོག་སའི་གནས་འཛོལ་བའི་དངོས་པོ་ལ་བྱ（Mater out of place）”
[1]ཞེས་པ་ལྟར། འདིར་མནོལ་གྲིབ་ཅེས་པ་ལ་དེང་རབས་འཕྲོད་བསྟེན་རིག་པའི་ཟུར་ནས་གོ་བ་ལེན་རྒྱུ་མིན་པར། རང་སྣང་ཡུལ་ཅན་དཀྱུས་སུ་བཟུང་ནས་དཔྱད་བསྡུར་བྱེད་དགོས་པར་འདུག དེ་ཡང“གནས”ཞེས་པའི་གོ་བ་ལེན་སྟངས་ཀྱི་ཐད་ལ། རིག་གནས་ཀྱི་རྒྱབ་ལྗོངས་མི་འདྲ་བའི་མི་རིགས་རེ་རེ་ནས་གོ་བ་ལེན་ཚུལ་སོ་སོ་ཡིན་གཤིས། གཙང་སེལ་དང་མནོལ་གྲིབ་ཀྱི་བྱུང་ཚུལ་ལམ་གྲུབ་ཚུལ་ལའང་འདུ་ཤེས་འཛིན་སྟངས་མི་འདྲ་བ་རེ་ཡོང་གིན་འདུག དགེ་རྒན་ཆེན་མོ་ཚེ་རིང་ཐར་ནས་སེལ་ཞེས་པ་ནི་གཙང་དག་དུ་བཟོས་པའི་དོན་དེ། སེལ་ལ་རིགས་བཅུ་གཉིས་ཡོད་ཅིང་། སེལ་གྱི་ཆོ་ག་སོ་སོ་ལ་མནོལ་པ་དང་བཙོག་པ། རྐྱེན་ངན་གེགས་དང་བར་ཆད་སོགས་བཟློག་པའི་ནུས་པ་ཡོད་པར་བརྗོད་པས།[2] སེལ་གྱི་ཆོ་ག་ནི་གཙང་མར་བཟོ་བའི་གོ་རིམ་ཞིག་ཡིན་པ་གསལ་བོར་རྟོགས་ཐུབ། བོད་ཀྱི་རིག་གནས་ཁྲོད་དུ་འཁོས་ཞན་དུ་གྱུར་བའི་མནོལ་གྲིབ་ཀྱི་དངོས་པོ་དག་ནི་གཙང་སེལ་བྱེད་ཡུལ་དུ་གྱུར་ཡོད།[3]
        སྐུ་ཞབས་དོན་གྲུབ་དབང་འབུམ་ལགས་ནས་བོད་ཀྱི་རིག་གནས་ལ་མཚན་ཉིད་འདི་འདྲ་ཞིག་བཞག་ཡོད་དེ། “བོན་བསྟན་རིག་གནས་རྨང་གཞི་རུ་གྲུབ་ཅིང་ཐུབ་བསྟན་རིག་གནས་གཙོ་རྒྱུན་བྱས་ཏེ། མི་རིགས་གཞན་གྱི་རིག་གནས་བསྡུ་ལེན་བགྱིས་ཡོད་པ་ཞིག”ཞེས་པ་ལྟར། བོད་ཀྱི་མནོལ་གྲིབ་དང་གཙང་སེལ་ལའང་བོན་དང་བན་གྱི་ཆོས་ལུགས་གཉིས་ནས་ཤུགས་རྐྱེན་གཏིང་ཟབ་ཐེབས་ཡོད། བོད་མི་རིགས་ཀྱིས་དགེ་བ་སྒྲུབ་པ་ནི་བསོད་ནམས་ཀྱི་ཚོགས་བསགས་ཆེན་པོ་ཞིག་ཏུ་བརྩི། འོན་ཏེ“སྤྱིར་འགྲོ་བ་སེམས་ཅན་ཐམས་ཅད་ནི་ཉོན་མོངས་པས་གདུང་ཞིང་སྡུག་བསྔལ་གྱི་ཚོགས་ལ་སྤྱོད་པས་ཉོན་མོངས་པའི་ནད་རྣམས་སེལ་བ་དང་ཁྱད་པར་དུ་འགྲོ་བ་མིའི་ཚོགས་རྣམས་ཀྱིས་སྐྱོན་ཡོན་ལེགས་ཉེས་མ་འབྱེད་ཅིང་། གཙང་དམེ་ལ་བླང་དོར་མ་ཤེས་པའི་རྐྱེན་གྱིས་མི་དགེ་བའི་གཞི་མ་བྱུང་བ་སྟེ། འགྲོ་བ་མིས་དམེ་རྨུགས་བལ་བཙོག་གི་རིགས་དང་ལྟས་ངན་གྱི་རིགས། བྱུར་དང་ཡུགས་དང་མི་གཙང་བས་འབགས་པ་དང་ཐབ་གཞོབ་དང་འཁོན་རྩོད་སློང་བ་སོགས་མདོར་ན་ལྷའི་སྤྱན་ལ་ཕོགས་ཤིང་གཙང་རིས་ཀྱི་ལྷ་རྣམས་ལ་མནོལ་ཕོགས་པའི་ལས་སྤྱོད་མང་དུ་བསགས་པ་ལ་བརྟེན་ཏེ་གཞི་ལ་གནས་པའི་མངའ་ཐང་དང་ཡུལ་ས་རྣམས་མནོལ་བར་འགྱུར་ཞིང་། དེའི་མནོལ་གྲིབ་ཀྱི་ཁ་རླངས་རྣམས་འགྲོ་བ་མིའི་ཚོགས་ལ་ཕོགས་ཏེ་འཇིག་རྟེན་གྱི་ཁམས་འདིར་དབུལ་ཕོངས་དང་ནད་ཡམས། མུ་གེ་དང་འཁྲུགས་རྩོད་སོགས་མི་བདེ་བའི་རིགས་སྣ་ཚོགས་འབྱུང་བར་འགྱུར་བ་ཡིན།”[4] དེའི་ཕྱིར་བོན་བསྟན་གྱི་ཁྲོད་དུ་མི་གཙང་བའི་རིགས་དེ་དག་གཙང་སེལ་བྱེད་པར་ཆོ་ག་སྣ་མང་བྱུང་ཞིང་། དེ་ཡང་བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་གྱིས་དང་ལེན་བྱས་པས། གཙང་བཙོག་གི་བསམ་བློ་དེ་ཉིད་བན་བོན་གྱི་ཆོས་ལུགས་གཉིས་བརྒྱུད་དེ་བོད་མིའི་ཐུན་མིན་གྱི་འདུ་ཤེས་ཤིག་ཏུ་གྲུབ་བོ། །དངོས་ཡོད་འཚོ་བའི་ཁྲོད་དུ། བོད་མི་རྣམས་ཀྱིས་མི་གཙང་བའི་རིགས་དེ་གཙང་སེལ་བྱེད་དུས་རང་བྱུང་ཁམས་ཀྱི་ཆུ་དང་མེ་ལ་བརྟེན་པ་མ་ཟད། མི་གཙང་པའམ་མནོལ་གྲིབ་ཀྱི་རིགས་དེ་དག་དམིགས་བསལ་གྱི་ཆོ་ག་ཞིག་བརྒྱུད་མཐར་མི་ལེགས་པ་དང་མི་གཙང་པ་མཐའ་དག་སེལ་ཞིང་ལེགས་པའི་ངོ་བོར་བསྒྱུར་བཞིན་ཡོད།          བསང་མཆོད་ནི་བོད་མིའི་ཆོས་ལུགས་ཁྲོད་ཡོངས་ཁྱབ་ཏུ་ཕྱིན་ཡོད་ཅིང་དོན་སྙིང་ཡང་ཆེས་ཆེར་ལྡན་པའི་ཆོ་ག་ཞིག་ཡིན། དེ་ལ་གཙང་སེལ་དང་ལྷ་འབོད་ཀྱི་བྱེད་ནུས་གཉིས་ལྡན་ཡོད་པར་སེམས། དྲན་དབང་ནམ་མཁའི་ནོར་བུ་མཆོག་གིས་བོད་ཀྱི་བསང་མཆོད་ཆོ་གའི་སྐོར་བརྗོད་སྐབས། དེ་ནི་སྣོམ་བྱེད་དབང་པོར་ཕུལ་བའི་མཆོད་འབུལ་གྱི་རིགས་ཤིག་ཡིན་ལ། བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་གྱི་དབང་ལྔའི་ཡུལ་དུ་སྤོས་བདུག་པའི་ཆོ་ག་དང་གཅིག་མཚུངས་ཀྱི་བྱེད་ནུས་ཤིག་ཀྱང་ཡོད་ཅིང་། དེའི་ཁྱད་ཆོས་སམ་དམིགས་ཡུལ་གཙོ་བོ་ནི་གཙང་སེལ་གྱི་བྱེད་ནུས་འདོན་པ་སྟེ་མི་གཙང་བའི་རིགས་ཀྱི་གྲིབ་སེལ་བར་བྱེད་པ་དེ་ཡིན། འདི་དང་སེལ་གྱི་ཆོ་གའི་སྒྲུབ་རིམ་གཉིས་ལ་ངོ་བོའི་སྟེང་ནས་འདྲ་བའི་ཆ་ཞིག་ཀྱང་མཆིས།[5] དེ་ཡང་བསང་དང་སངས་ཞེས་པ་ནི་དུས་ཀྱི་ཁྱད་པར་ལས་དོན་གཅིག་སྟེ་གཙང་བཟོའམ་གྲིབ་སེལ་གྱི་དོན་ཡིན་ནོ། ། དེ་ནི་མི་རྣམས་ཀྱིས་རང་གི་མགོན་དང་སྐྱབས་སུ་བཀུར་པའི་ལྷ་དག་མི་ཡུལ་དུ་འདྲེན་པའི་དུས་སུ་ཡུལ་གྱི་མི་གཙང་བའི་གྲིབ་སེལ་དུ་སྨན་ཏོག་སོགས་དྲི་ཞིམ་བདུགས་ཏེ་ལྷ་བསུས་བྱས་པ་སོགས་ལ་བརྗོད་པས།[6] རི་བསང་གཏོང་བ་འདི་ལའང་དོན་གཉིས་འདུས་པ་དཔགས་ནུས་ཏེ། གཅིག་ནི་གཙང་སེལ་བྱེད་པ་དེ་ཡིན་ལ། དཔེར་ན། “དུ་བ་གནམ་ལ་སོང་བ་ཡི། །ནམ་མཁའ་གང་བའི་ལྷ་རྣམས་བསང་། །ལྷ་ལ་གྲིབ་ཀྱིས་ཕོག་པ་ཀུན། །དེ་རིང་ཉིད་ནས་སངས་གྱུར་ཅིག །མེ་སྟག་བར་སནང་འཕྲོས་པ་ཡིས། །བར་སྣང་གང་བའི་གཉན་རྣམས་བསང་། །གཉན་ལ་གྲིབ་ཀྱིས་ཕོག་པ་ཀུན། །དེ་རིང་ཉིད་ནས་སངས་གྱུར་ཅིག །མེ་ལྕེ་ས་ལ་འཁྱིལ་བ་ཡིས། །ས་གཞི་གང་བའི་ཀླུ་རྣམས་བསང་། །ཀླུ་ལ་གྲིབ་ཀྱིས་པ་ཀུན། །དེ་རིང་ཉིད་ནས་སངས་གྱུར་ཅིག །”[7]ཅེས་པ་ལྟ་བུ་ལས་ཀྱང་ཤེས་ནུས་སོ། །གཉིས་ནི་མཆོད་འབུལ་བྱེད་པ་སྟེ། གསུང་རབས་ལས“ཁྱེད་རྣམས་མཆོད་པ་འབུལ་བ་ནི། །ཕྱེ་མར་གངས་རི་སྤུང་འདྲས་མཆོད་དོ། །དཀར་གསུམ་འོ་ཞོའི་རྒྱ་མཚོས་མཆོད་དོ། །ཇ་ཆང་བདུད་རྩིས་མཆོད་དོ། འབྲུ་སྨན་ཤིང་ཐོག་སྣ་ཚོགས་མཆོད་དོ། །རིན་ཆེན་དར་ཚོན་སྣ་ཚོགས་མཆོད་དོ། །དངོས་འབྱོར་ཡིད་སྤྲུལ་མཆོད་པ་འབུལ་ལོ། །དེ་ལྟར་བསང་དང་མཆོད་པ་ཕུལ་པས། །ཁྱེད་རྣམས་མཉེས་ཤིང་ཚིམ། དགའ་ཞིང་མགུ་ནས་སྤྱིར་ཆར་ཆུ་དུས་སུ་འབེབས་པ་དང་། ལོ་ཕྱུགས་རྟག་ཏུ་ལེགས་པ་དང་། མི་ནད་ཕྱུགས་ནད་མེད་པ་དང་། དུས་ཀྱི་ཞི་བ་ཐམས་ཅད་ཞི་བར་མཛོད་ཅིག །”[8]ཅེས་པ་སོགས་ལས་ལེགས་པར་རྟོགས་ནུས་སོ། །མདོར་དྲིལ་ན། བསང་གི་ཆེས་ཐོག་མའི་དམིགས་ཡུལ་ནི་གཙང་སེལ་ཡིན་ཞིང་། རིམ་གྱིས་མཆོད་འབུལ་དང་ལྷ་འགུགས་ཀྱི་ངོ་བོར་གྱུར་བ་རེད། 
        གཞི་བདག་དད་མོས་ཀྱིས་བོད་ཀྱི་འཚོ་བའི་ཁྲོད་གོ་གནས་གལ་ཆེན་བཟུང་ཡོད་དེ། བོད་མིས་རི་དང་ཆུ་ལ་གཞི་བདག་དང་ཀླུ་གནས་ཡོད་པར་ཡིད་ཆེས་ཤིང་། དེ་དག་ལ་ཁྱད་གསོད་དང་གནོད་པའི་ལས་སྒྲུབ་ཚེ་རང་ལ་ཉེན་ཁ་འབྱུང་བར་སྨྲ། དེ་མིན་མནོལ་གྲིབ་ནི་ས་སྔོག་པ་དང་ནགས་གཅོད་པ། དམར་གསོད་གཏོང་བ། འདོད་ལོག་སྤྱོད་པ་སོགས“ལུགས་དང་འགལ་བའི”བྱ་སྤྱོད་ལས་བྱུང་བར་འདོད་ཅིང་། བསང་གཏོང་བའི་བྱེ་བྲག་གི་དམིགས་ཡུལ་ཡང་ལྷ་ལ་གཅེས་པ་མ་ཡིན་པར། མི་རང་ཉིད་ཀྱི་ལས་དོན་འགྲུབ་པ་དང་འཚོ་བ་བདེ་སྐྱིད་འཛོམས་པ། མི་ལ་ན་ཚ་དང་ཕྱུགས་ལ་གོད་ཁ། མི་རང་གི་འཕྲིན་ལས་བཅོལ་བ་སོགས་མདོར་ན་བཀྲ་མི་ཤིས་པའི་ལྟས་སྣ་ཚོགས་མི་འབྱུང་བའི་བསམ་པ་ཉག་ཅིག་ཡིན་ཞིང་།[9] བསང་མཆོད་ཀྱི་ཆོ་གའི་ཁྲོད་མེ་དང་ཆུ་གཉིས་ནི་རྫས་རྒྱུ་གལ་ཆེན་ཞིག་ཏུ་ཆགས་ཡོད་ལ། དེ་ཡང་བསང་གཏོང་བའི་གོ་རུམ་དུ་ཐོག་མར་མེ་ཕུང་གཙང་མ་ཞིག་བསྒྲིགས་རྗེས་དེའི་སྟེང་དུ་ཤུག་པ་བཞག་ནས་མེ་རུ་འབར་དུ་འཇུག མེ་ལྕེ་དམར་པོ་ཕྱོགས་བཞི་མཚམས་བརྒྱད་དུ་གཡོ་སྐྱོམ་བྱས་པ་ལ་བརྟེན་ནས་ཁོ་ར་ཁོར་ཡུག་གི་མི་གཙང་བའི་རིགས་མཐའ་དག་སེལ་བར་ནུས། མི་རྣམས་ཀྱིས་དགུང་དུ་འཕྱོ་བའི་མེ་ལྕེ་ཡི་སྟེང་དུ་བསང་རྫས་འབུལ་ཞིང་ཆང་དང་འོ་མའི་མཆོད་ཆུ་གཏོར་ལ། བསང་མཆོད་ཀྱི་འདོན་ཆོག་ངག་ཏུ་ཟློ་བཞིན་གཟིགས་མེད་དུ་གནས་པའི་གཞི་བདག་དེ་དག་གིས་འཁོར་བའི་གནས་ཀྱི་འགྲོ་བ་མི་རྣམས་ལ་མགོན་སྐྱབས་དང་ལམ་སྟོན་གནང་དགོས་ལུགས་སོགས་གསོལ་བ་བཏབ་ཏེ་སྨྲའོ། །དེ་བས་ཤུག་པ་མེ་རུ་སྒྲོན་པའི་དུས་སུ་མེ་དང་དུ་བ་གཉིས་ཀྱིས་འཁོར་བའི་གནས་ཀྱི་ཁོར་ཡུག་མཐའ་དག་སེལ་ཏེ་གཙང་བར་བཟོས་ནས་ལྷ་ཀླུ་གཞི་བདག་ཐམས་ཅད་ཕྱིར་འགུག་ནུས་ཤིང་། དེ་དག་གིས་མི་རྣམས་ལ་བདེ་སྐྱིད་བསྐྲུན་ནུས་པ་སོགས་ཀྱི་དགེ་མཚན་ཆེན་པོ་ལྡན་པའོ། ། 
        སྤྱིར་གཏོར་མ་ནི་བོད་ཀྱི་ཆོས་ལུགས་རིག་གནས་ཁྲོད་ཀྱི་གྲུབ་ཆ་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན། ཀན་ལྷོ་བླ་བྲང་ས་ཆར་རྒྱ་ལོའི་སྨོན་ལམ་གྱི་སྐབས་སུ“གཏོར་མའི་སྦྱིན་སྲེག་གི་ཆོ་ག”གཟབ་རྒྱས་ཤིག་ཡོད། ཉིན་དེར་འཆམ་འཁྲབ་ཚར་རྗེས་དེར་ཡོད་ཀྱི་དགེ་འདུན་པ་དང་དད་ལྡན་མང་ཚོགས་གཏོར་འབུལ་བྱེད་སའི་གནས་དེར་སོང་སྟེ་གཏོར་འབུལ་གྱི་ཆོ་གར་ཞུགས་ཤིང་། མར་རྩམ་གྱིས་བཟོས་པའི་གཏོར་མ་ཆེན་པོ་དེ་ཚོགས་ཆེན་འདུ་ཁང་ནས་གཏོར་འབུལ་གྱི་གནས་དེར་གདན་འདྲེན། དགེ་འདུན་པ་རྣམས་ཀྱིས་སྨོན་ལམ་གྱི་གསོལ་འདེབས་རྒྱ་ཆེར་གསུངས་རྗེས་དེར་ཡོད་ཀྱི་སྐྱ་སེར་གཉིས་ནས་ཀི་སྒྲ་དང་བཅས་གཏོར་ཆེན་དེ་སྔོན་དུ་བསྒྲོན་ཟིན་པའི་མེ་ཕུང་ཆེན་པོ་དེར་ཞུགས་འབུལ་བྱེད་ཅིང་། མི་རྣམས་ཀྱིས་ས་ནས་རྡོ་བླངས་ཏེ་མེར་སྦར་བའི་གཏོར་མ་ལ་འཕེན་པ་དང་། མེ་རུ་སྦར་བའི་གཏོར་མ་ལ་ཁ་གཏད་དེ་རང་ལུས་ཀྱི་རྡུལ་རྣམས་སྤྲུག་རྗེས་ཕྱིར་རང་སར་ཕྱིན། དེ་ནི་ལོ་གཅིག་ནང་རང་གི་ལུས་སེམས་གཉིས་ཀྱི་མི་གཙང་བ་དང་འཁོར་བའི་གནས་ཀྱི་མནོལ་གྲིབ་མཐའ་དག་སེལ་བར་བྱེད་པའི་མཚོན་རྟགས་ཤིག་ཡིན་ལ་ཀུན་གྱིས་གཙིགས་ཆེན་དུ་བརྩིའོ། །སྤྱིར་མི་རྣམས་ཀྱིས་རང་གི་སྡུག་ཉེས་དང་ཁོར་ཡུག་གི་མནོལ་གྲིབ་མཐའ་དག་གཏོར་མའི་སྟེང་འཕོ་བར་བྱས་ཡོད་པས། གཏོར་མ་མེ་ལ་བསྲེག་པ་དེ་ཡིས་ཁོར་ཡུག་གཙང་དག་དུ་བཟོ་བ་དང་སྡུག་ཉེས་རྩ་འཇོམས་བྱེད་པར་ནུས་པ་ཆེན་པོ་འདོན་བཞིན་ཡོད། མི་རྣམས་ཀྱིས་རྡོ་འཕེན་པ་དང་རྡུལ་སྤྲུག་དོན་ཡང་མནོལ་གྲིབ་བཟོ་བའི་གདོན་རིགས་ཕར་སྐྲོད་པའི་མཚོན་དོན་དུ་སྨྲའོ། ། 
        གཞན་ཡང་ཆབ་ལ་ཞུགས་པའི་སྲོལ་ནི་རང་རེའི་བོད་ཁུལ་ཀུན་དུ་དར་ཁྱབ་ཆེ་བ་བཞིན། རྒྱ་གར་བྱང་ཕྱོགས་ཀྱི་སོས་ཁི་ཆོས་ལུགས（锡克教）གྱི་དད་ལྡན་པ་དག་གངྒའི་ཆུ་ལ་ཞུགས་པའི་སྲོལ་ཡོད། ཁོ་ཚོ་ཞོགས་པ་སྔ་མོར་གངྒའི་ཆུ་ལ་ཞུགས་ཏེ་རང་གི་ལུས་ལ་བྱབས་ཁྲུས་བྱེད། དེ་ནི་ཁོ་ཚོར་མཚོན་ན་ཤིན་ཏུ་གལ་ཆེན་ཞིག་སྟེ། གངྒའི་ཆུ་ཡིས་མི་རྣམས་ཀྱི་ལུས་སེམས་གཉིས་ཀྱི་མནོལ་གྲིབ་རིགས་མཐའ་དག་སེལ་པར་བྱེད་པ་དང་ལུས་སེམས་གཙང་མར་བཟོ་ནུས་པར་ཀུན་གྱིས་ཡིད་ཆེས་བྱེད། བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་གྱི་ཆོས་ལུགས་ཆོ་གའི་ནང་དུའང་ཆབ་ཀྱིས་ལུས་སེམས་ཀྱི་མནོལ་གྲིབ་སེལ་བར་བྱེད་པའི་སྐོར་མང་ཙམ་སྣང་། མདོ་སྨད་བླ་བྲང་བཀྲ་ཤིས་འཁྱིལ་དགོན་པར་ཡང་། ལོ་རེའི་རྒྱ་ལོའི་སྨོན་ལམ་སྐབས་སུ་དགོན་པ་གཞུང་ནས་དད་ལྡན་མང་ཚོགས་ལ་ཁྲུས་ཆུ་གནང་ཞིང་། དད་ལྡན་མང་ཚོགས་རྣམས་ཀྱིས་ཀྱང་སྐོམ་པས་ཆུ་འདོད་ལྟར་ལག་ལ་རེག་ཅི་ཐབས་བྱེད། དེ་ལ་བྱིན་རླབས་ངེས་ཅན་ལྡན་པར་དད་ལྡན་ཀུན་ནས་ཡིད་རྟོན་བྱེད་ཅིང་། བཏུང་བ་དང་ལུས་བཀྲུ་བ་སོགས་ལས་ནད་རིགས་དང་གྲིབ་རིགས་སྣ་ཚོགས་སེལ་ཏེ་ལུས་སེམས་གཙང་མར་བཟོ་བའི་སྨན་མཆོག་ཅིག་གི་ནུས་པ་ཐོན་པར་འདོད། གལ་སྲིད་ལུས་པོའི་ཡན་ལག་སྐྲངས་བ་དང་ན་བ་སོགས་བྱུང་ཚེ། བོད་པ་མང་པོ་ཞིག་གིས་ས་གནས་ཀྱི་བླ་མ་དང་སྒྲུབ་པ་ཉམས་ལེན་ཅན་གྱི་གམ་དུ་སོང་ནས་ཁྲུས་བྱེད་པའམ། ཡང་ན་གནས་ཁྱད་པར་ཅན་གྱི་སྨན་ཆུ་སོགས་བླངས་ཏེ་བཏུང་བའམ་བཀྲུ་བ་སོགས་བྱེད་ལ། དེའི་རིགས་ལ་ཕན་ནུས་ཁྱད་པར་ཅན་ཡོད་པར་ཀུན་གྱིས་བློ་གདེང་འཆའ་ཞིང་ཡིད་རྟོན་འཕེར་བའོ། །          མཚོ་བོད་མཐོ་སྒང་དུ་འཚོ་ཞིང་གནས་པའི་བོད་མི་རིགས་ལ་མཚོན་ན། རང་བྱུང་དང་རིག་གནས་ཀྱི་ཁོར་ཡུག་དམིགས་བསལ་ཞིག་གི་བརྡབ་གསིག་འོག་གཙང་སེལ་གྱི་ལྟ་བ་ཡང་དམིགས་བསལ་ཞིག་གྲུབ་ཡོད་དེ། ཁོ་ཚོའི་མནོལ་གྲིབ་ཀྱི་འདུ་ཤེས་ནི་དེང་རབས་ཀྱི་འཕྲོད་བསྟེན་རིག་པའི་རྨང་གཞིའི་སྟེང་གྲུབ་པ་མ་ཡིན་པར་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་རྨང་གཞིའི་འོག་གྲུབ་ཞིག་ཡིན། སྤྱིར་བཏང་མེ་དང་ཆུ་ནི་འགྲོ་བ་མིའི་འཚོ་བའི་ཁྲོད་མེད་དུ་མི་རུང་བའི་འཚོ་གནས་ཀྱི་གྲུབ་ཆ་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན་ཞིང་། དེས་མིའི་རིགས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་དང་རིག་གནས་འཕེལ་རྒྱས་ལ་སྐུལ་འདེད་ཀྱི་ནུས་པ་ཆེན་པོ་ཐོན་ཡོད། འོན་ཀྱང་བོད་མི་རིགས་ཀྱི་ནམ་རྒྱུན་འཚོ་བའི་ཁྲོད་དུ། ཆུ་དང་མེ་ཡིས་སྐོམ་པ་དང་གྲང་བ་སེལ་བའི་ནུས་པ་ཐོན་པ་ལས་གཞན་མནོལ་གྲིབ་སེལ་ཏེ་བདེ་ཐང་ལ་འགན་ལེན་བྱེད་པའི་ནུས་པ་དམིགས་བསལ་ཞིག་ཀྱང་འདོན་བཞིན་མཆིས་སོ། ། 
        ཧྥ་རན་སིའི་མིའི་རིགས་རིག་པ་བ་བན·ལྗེ་ནེ་ཕུ（A.Van·Gennep）ཡིས་བརྩམས་པའི《ཆོ་ག་རིམ་སྟར་མ》ཞེས་པར་ཆོ་གའི་གོ་རིམ་དེ་རིམ་པ་གསུམ་དུ་དབྱེ་ཡོད་དེ། གྱེས་བྲལ་གྱི་རིམ་པ་དང་བར་བརྒལ་གྱི་རིམ་པ། སིམ་འདྲེས་སམ་འདུས་འཛོམས་ཀྱི་རིམ་པ་བཅས་ཡིན་ལ།[10] “བར་བརྒལ་གྱི་རིམ་པར་བགྲོད་ལམ་གྱི་རྣམ་པ་དེ་འདྲའི་གསལ་བོ་མིན་པར་མག་མོག་དུ་སྣང་ཏེ། ཐོག་མའི་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་སྒྲིག་གཞི་དང་བྲལ་བས་ཐོག་མའི་རྣམ་པར་གནས་མེད་ལ། སིམ་འདྲེས་ཀྱི་རྣམ་པར་ཡང་བར་བརྒལ་བྱས་མེད་སྟབས་བསྐྱར་དུ་འདུས་ཏེ་རྣམ་པ་གསར་བའི་ཆའང་ཐོན་མེད།”[11] དེ་བས་བར་བརྒལ་གྱི་རིམ་པ་ནི་མག་མོག་དང་གཡོ་སྐྱོམ་ཆེ་བའི་དུས་རིམ་ཞིག་ཡིན་ལ། དེར་ཐོག་མའི་རྣམ་པ་དང་བྲལ་ཞིང་སིམ་འདྲེས་ཀྱི་དུས་རིམ་གསར་བར་ཡང་ལྷགས་མེད་པའི་སྐབས་སུ་འཁེལ་ཡོད་གཤིས། བར་གནས་ཀྱི“ཉེན་ཚབས”ཀྱི་དུས་རིམ་ཞིག་ཏུ་མཆིས། དེ་བཞིན་བོད་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་སུའང་། ཆུ་དང་མེ་སྤྱད་དེ་གཙང་སེལ་བྱེད་སྐབས་ནི་གོང་དུ་བརྗོད་པའི་བར་བརྒལ་དུས་རིམ་གྱི“མནོལ་གྲིབ”དང“ཉེན་ཚབས”ཀྱི་བར་གནས་ཤིག་ཏུ་ཁེལ་ཡོད།
        བོད་ཁུལ་གྱི་ས་ཆ་འགའ་ཤས་སུ། གཉེན་སྒྲིག་དང་འདས་མཆོད་སོགས་གལ་ཆེ་བའི་ཆོ་ག་དུ་མའི་ཁྲོད། མེ་དང་ཆུ་ནི་གཙང་སེལ་གྱི་རྫས་རྒྱུ་གཙོ་བོ་ཞིག་ཡིན། ཀན་ལྷོ་གཙོས་གྲོང་ཁྱེར་གྱི་མཛོད་དགེ་ས་ཁུལ་དུ། བག་མ་ཁྱིམ་ལ་བསུ་སྐབས་སྒོ་ཁའི་མེ་སྒོང་ཐོག་བརྒལ་ཏེ་འོང་པའི་སྲོལ་ཞིག་མཆིས། ས་ཁུལ་འདིར་མཚོན་ན་སྲོད་དུས་སུ་བག་མ་བསུ་ཞིང་། བག་མ་གང་དེ་བསུ་བྱའི་ཁྱིམ་དེའི་སྒོ་ཁར་སླེབས་ལ་ཉེ་དུས། སྒོ་འགྲམ་དུ་མེ་སྒོང་བརྒྱག་ལ་བག་མ་མེ་སྒོང་དེའི་ཐོག་ནས་བརྒལ་རྗེས། དགེ་འདུན་ཞིག་གིས་བག་མར་འདོན་ཆོག་སྒྲུབ་ཞོར་ཆབ་དང་འོ་མ་ལྷན་དུ་བསྲེས་པའི་འོ་ཆབ་བག་མའི་མགོར་གཏོར་ཏེ་བྱབས་ཁྲུས་བྱེད། འདི་དག་ནི་བག་མ་ཁྱིམ་དུ་མ་སླེབས་གོང་དུ་སྒྲུབ་རྒྱུའི་སྔོན་འགྲོ་ལྟ་བུ་ཞིག་ཏུ་ཆགས་ཡོད།（ས་ཆ་འགའ་ཤས་སུ་འདི་ལ་བག་མ་ཚན་ཁྲུས་ཞེས་བརྗོད）གོ་རིམ་དེ་དག་བརྒྱུད་རྗེས་ད་གཟོད་བག་མ་དང་ཞང་ཚང་ཁྱིམ་ལ་བསུ་བར་བྱེད། སྐབས་འདིའི་མེ་ལ་བརྒལ་བ་དང་འོ་ཆབ་གཏིག་པའི་དམིགས་ཡུལ་ནི་གཙང་སེལ་ཡིན་ཏེ། མནོལ་གྲིབ་དང་བཙོག་པའི་རིགས་དེ་གཙང་བར་སེལ་ནས་རྒྱང་ཏུ་འདོར་བའི་ནུས་པ་འདོན་བཞིན་མཆིས། དེས་ཁང་བའི་སྒོ་ཐེམ་ཡང་གཙང་བར་བཟོས་ཤིང་མི་གཙང་བའི་རིགས་ཁྱིམ་དུ་བགོ་བར་བཀག་འགོག་བྱས་ཡོད། ཆོ་གའི་སྒྲུབ་རིམ་འདི་འདྲ་ཞིག་བརྒྱུད་མཐར། བག་མ་དེ་ཉིད་མནོལ་གྲིབ་མཐའ་དག་སེལ་པའི་མི་སྣ་གསར་བ་ཞིག་གི་རྣམ་པས་ཁྱིམ་དེའི་ཁོངས་མིར་འགྱུར། 
        ཀན་ལྷོ་མཛོད་དགེ་ས་ཆའི་འདས་མཆོད་ཀྱི་ཆོ་གའི་ཁྲོད། མེ་དང་ཆུ་ནི་སྔར་བཞིན་གཙང་སེལ་གྱི་རྫས་རྒྱུ་གལ་ཆེན་ཞིག་ཏུ་ཆགས་ཡོད། ནམ་རྒྱུན་འདས་པོ་གང་གི་བེམ་པོ་བྱ་གཏོར་བྱས་རྗེས། བྱ་གཏོར་བྱེད་པར་ཕྱིན་པའི་མི་རྣམས་ཕྱིར་འོང་ནས་སྒོ་འགྲམ་དུ་སླེབས་སྐབས། ཆུ་དཀར་ནག་གཉིས་ཀྱིས་རིམ་པ་བཞིན་ལག་པ་དང་ངོ་གདོང་ལ་བྱབས་ཁྲུས་བྱེད་ལ། ཁྲུས་ཆུ་དེ་ཡང་འགབ་ཀྱི་མེ་ཕུང་དུ་བཞག་ཡོད་པའི་རྡོ་དཀར་ནག་གཉིས་ཀྱི་སྟེང་བཞུར་དུ་འཇུག ཁྲུས་བྱས་ཚར་རྗེས་རང་གི་ལུས་ལ་མནོལ་བསང་བདུག་པར་བྱེད། གོ་རིམ་དེ་ག་བརྒྱུད་རྗེས་ད་གཟོད་ཁང་བའི་ནང་དུ་བསུས་ཆོག སྤྱིར་བཏང་བྱ་གཏོར་བྱེད་ཡུལ་ནི་རི་ལུང་སོགས་ཁད་ཐག་རིང་སར་ཡོད་ཅིང་། དེ་ནི་རྣམ་ཤེས་ལྡོམ་པོ་དང་མི་མ་ཡིན་གྱི་རིགས་འཁོར་སའི་གནས་ཤིག་ཏེ“སྐྱེ་བ”དང“འཆི་བའི”བར་བརྒལ་གྱི་དུས་རིམ་ཞིག་ཏུ་འདོད་པས། “ཉེན་ཚབས”ཀྱིས་གནས་གང་སར་ཁྱབ་ཡོད་པར་བརྗོད། དེར་བརྟེན་མི་རྣམས་ཀྱིས་ངེས་པར་དུ“ཆོ་གའི་གོ་རིམ”བརྒྱུད་དེ་གཙང་སེལ་བྱས་རྗེས་ད་གཟོད་སྒོ་ཐེམ་བརྒལ་ནས་ཁྱིམ་དུ་འཛུལ་ཆོག་ལ། དེ་ལས་ད་གཟོད་མནོལ་གྲིབ་དང་མི་གཙང་པའི་རིགས་རྒྱང་དུ་འདོར་བའམ་སེལ་བར་བྱེད་ཐུབ། 
        གཉེན་སྒྲིག་དང་འདས་མཆོད་ཀྱི་སྐབས་སུ། སྒོ་ཐེམ་ནི་གཙང་བཙོག་གི་རྣམ་པ་མི་འདྲ་བའི་བར་སྟོང་གཉིས་ཀྱི་དབྱེ་མཚམས་ཤིག་ཡིན་ལ། གོང་དུ་གླེང་བའི་བར་བརྒལ་གྱི་དུས་རེམ་དེ་ནང་བཞིན་ཕྱི་ནང་གཉིས་ལས་ཕྱི་ལ་མི་གཏོགས་པ་མ་ཟད་ནང་ལའང་མི་གཏོགས། “ཡང་མནོལ་གྲིབ་ཅེས་པའང་དབྱེ་གཞི་མེད་པའི་ཤེས་བྱ་གང་རུང་ལ་བྱ་པས་རིགས་དབྱེའི་ཁུངས་གང་ལའང་མི་འདུ་བར་བྱས་ཡོད།”[12] བར་སྐབས་སུ་ཞང་ཚང་དང་གནས་ཡུལ་གཉིས་ལས་ཁོངས་གང་ལའང་མི་གཏོགས་པའི་བག་མ་དང་།[13] ཕྱི་ནང་གཉིས་སུ་མི་འདུ་བའི་སྒོ་ཐེམ། “ཤི་གསོན”གྱི་བར་གནས་སུ་ཡོད་པའི་གཤིན་པོ་རོ་བཅོས་བྱ་མཁན（天葬师）སོགས་ནི་ཉེན་ཚབས་དང་མནོལ་གྲིབ་ཀྱིས་ཟིན་པར་འདོད་པས། ཐོག་མའི་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་སྒྲིག་གཞི་གང་དེའི་ཁོངས་གཏོགས་མིན་པ་ཞིག་གསར་དུ་སླེབས་པ་ལ་ངེས་པར་གཙང་སེལ་བྱས་ཏེ་ཉེན་ཚབས་དང་རྒྱང་གྱེས་བྱེད་པར་ཁག་ཐེག་བྱེད་དགོས་པར་འདུག 
        མེ་དང་ཆུ་ནི་བོད་ཀྱི་གཉེན་སྒྲིག་དང་འདས་མཆོད་སོགས་ཀྱི་ཆོ་ག་འདི་དག་ལས་གཞན། ད་དུང་འཚོ་བའི་ཁྲོད་དུ་གཙང་སེལ་བྱེད་པར་རྒྱུན་སྤྱོད་དུ་ཆགས་ཡོད། གལ་སྲིད་སྲོད་ཀྱི་དུས་སུ་རྒྱང་རིང་ནས་མགྲོན་པོ་ཞིག་སླེབས་པ་ཡིན་ན། ཁྱིམ་བདག་གིས་མེ་ཕུང་ཆུང་ངུ་ཞིག་སྦར་ཏེ་སྒོ་འགྲམ་ནས་མགྲོན་པོ་གང་དེ་མེ་ཡི་ཐོག་བརྒལ་ཏུ་བཅུག་རྗེས་ད་གཟོད་ཁྱིམ་དུ་བསུ། དེ་ལ་མི་རྣམས་ཀྱི་སྲོད་ཀྱི་དུས་སུ་གདོན་དང་སྲི་ཡི་རིགས་མངོན་སླ་བ་མ་ཟད། དེ་དག་རྒྱང་རིང་ནས་ཕེབས་པའི་མིའི་རྗེས་སྙེགས་ནས་ཡོང་སྲིད་པའི་འདུ་ཤེས་འཆིང་ཡོད་ཅིང་། གདོན་དང་སྲི་རིགས་ནི་མེ་དང་འོད་ལ་སྐྲག་པས་མེ་ཕུང་བཟོ་བའང་རྒྱུ་མཚན་དེ་འདྲ་ཞིག་གི་ཆེད་ཡིན་པར་བརྗོད་དེ། མདོར་ན་མནོལ་གྲིབ་སེལ་ཏེ་ཁོར་ཡུག་གཙང་བར་བཟོ་བའི་བསམ་བློ་ཞིག་མཆིས་པ་རེད། 
        “མཐོ་རིམ་བླ་མེད”དང“དམའ་རིམ་ཕལ་བ”ཡི་གཉིས་གནས་རང་བཞིན་གྱིས་གྲུབ་པའི་བོད་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་ན་མཚོན་ན། མཐོ་རིམ་བླ་མེད་དང་དམའ་རིམ་ཕལ་བ་གཉིས་ཀྱི་དབྱེ་མཚམས་ནི་ཧ་ཅང་གསལ་ཏེ། བོད་ཁུལ་གྱི་ས་ཆ་མང་ཤས་སུ། ཁང་པའི་སྒྲིག་གཞི་ནི་སྟེང་འོག་བར་གསུམ་གྱི་རིམ་པས་གྲུབ་ཡོད་ཅིང་། སྟེང་ནི་མཆོད་ཁང་སྟེ་སྐུ་རྟེན་ལ་མཆོད་འབུལ་དང་ཆོས་ཀྱི་རིམ་གྲོ་སྒྲུབ་ས་ཡིན་ལ། བར་ནི་མི་འདུག་ས་དང་འོག་ནི་སྒོ་ཟོག་འཇུག་ས་ཡིན། ཡང་ས་ཆ་འགའ་ཤས་སུ་ཁང་བར་སྟེང་འོག་བར་གསུམ་གྱི་རིམ་པ་ལྟར་ལས་མེད་ཀྱང་། ལྷ་དང་མི། སྒོ་ཟོག་བཅས་ཀྱི་བར་སྟོང་གི་དབྱེ་མཚམས་ནི་ཧ་ཅང་གསལ། འདི་ནི་གཙོ་བོ་དམའ་རིམ་ཕལ་བའི་མནོལ་གྲིབ་ཀྱིས་མཐོ་རིམ་བླ་མེད་ཀྱི་བར་སྟོང་ངམ་ཁོར་ཡུག་ལ་མནོལ་གྲིབ་བཟོས་ཏེ་ཉེན་ཁར་འདེད་པ་ཞིག་གཞོལ་བའི་ཆེད་ཡིན། མཆོད་ཁང་ནི་ཁྱིམ་ཚང་ཞིག་ལ་མཚོན་ན་བླ་ན་མེད་ཅིང་ཁོར་ཡུག་ཀྱང་གཞན་དང་མི་འདྲ་བར་གཙང་བ་དང་མཐོ་བའི་སར་བཀོད་སྒྲིག་བྱེད་ལ། ཉིན་རེར་མཆོད་པ་འབུལ་བ་དང་སྤོས་སྒྲོན་པ་སོགས་གཙང་སེལ་གྱི་རྒྱུན་མ་ཆད་པར་དག་གཙང་གི་ཁོར་ཡུག་ཅིག་བཟོ་བཞིན་མཆིས། མཆོད་ཁང་ནང་གི་ལས་སྒྲུབ་ནི་མི་སུ་ལ་མཚོན་ན་ཧ་ཅང་གཟབ་ནན་ཞིག་ཡིན་པ་ལས་དེར་ཧབ་ཆ་གཏོང་བ། ཆང་འཐུང་བ་དང་དུ་བ་འཐེན་པ་སོགས་སོ་སྐྱེས་ཕལ་བའི་རང་སྣང་གང་བྱུང་གི་སྤྱོད་པའི་རིགས་ལ་འཛེམ་དགོས་ཡོད། གལ་སྲིད་མཆོད་ཁང་གི་ལྷ་རྟེན་ཆོས་གསུམ་ལ་མནོལ་གྲིབ་ཐེབས་པའི་དོན་ཞིག་བགྱིད་ཚེ། ངེས་པར་དུ་ཆུ་ཡིས་བཀྲུས་ཏེ་གཙང་སེལ་བྱེད་པའམ་སྤོས་བདུག་སྟེ་གྲིབ་སེལ་བྱེད་པ་སོགས་དགོས། མདོར་ན་མཆོད་ཁང་གི་སྒྲིག་གཞི་ལ་མི་གཙང་བའི་དངོས་པོ་ཞིག་གི་མནོལ་གྲིབ་ཐེབས་ཚེ། ཆུ་དང་མེ་གང་རུང་གི་བྱེད་ནུས་ལ་བརྟེན་ཏེ་ཐོག་མའི་རྣམ་པའམ་སྒྲིག་གཞི་བསྐྱར་གསོ་བྱེད་དགོས་ལ་དེས་ཕན་འབྲས་ཀྱང་ཆེན་པོ་ཐོན་པ་དེ་བཞིན་ནོ། །         མའེ་རེའི·རྡོ་རྒུ་ལ་སི（Mary Douglas）ཡིས་བརྩམས་པའི《གཙང་སེལ་དང་ཉེན་ཚབས》ཞེས་པར་གླེང་བའི་མནོལ་གྲིབ་ཀྱི་མཚན་ཉིད་དེ། དབྱེ་གཞི་མེད་པའི་བྱ་དངོས་གང་རུང་ཞེས་པ་དེས་བཙོག་གྲུབ་འབྱུང་བའི་སྔོན་འགྲོའི་ཆ་རྐྱེན་ནི་དངོས་པོ་གང་དེར་རིགས་དབྱེ་གསལ་བོ་ཡོད་དགོས་པ་བསྟན་ཞིང་། རིགས་དབྱེ་གསལ་བོ་བྱས་རྗེས་དབྱེ་གཞི་མེད་པར་ལྷག་ལུས་སུ་ཕྱིན་པའི་རིགས་ལ་ད་གཟོད་མནོལ་གྲིབ་ཀྱི་མཚན་ཉིད་འབྱོར། མེ་དང་ཆུ་ཡིས་རིགས་དབྱེ་མེད་པའི་བྱ་དངོས་དག་གཙང་མར་བཟོ་དུས་བྱེད་ནུས་གལ་ཆེན་འདོན་བཞིན་ཡོད། དཔེར་ན་བག་མ་སྒོ་ཐེམ་དུ་མ་སླེབས་པའི་སྔོན་དུ་རང་མི་དང་གཞན་མིར་དབྱེ་བ་གཉིས་ལས་ཁྱིམ་གང་ལའང་མི་གཏོགས་པས་མནོལ་གྲིབ་ཀྱི་ཆ་འདུས་པ་དང་། གཞན་གཅོད་པ་བ་ཡང་དེ་དང་གཅིག་མཚུངས་ཡིན་པས། མེ་དང་ཆུ་ཡི་བྱེད་ནུས་ལ་བརྟེན་ཏེ་བར་མཚམས་གང་ལ་མི་གཏོགས་པའི་མག་མོག་གི་རིགས་ལ་གཙང་སེལ་བྱེད་དགོས་པར་འདུག་པ་དེ་ལྟ་བུའོ། ། 
        མིའི་རིགས་ཀྱི་འཚོ་བ་ལ་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་སྒྲིག་རིམ་ངེས་ཅན་ཞིག་ཡོད་ཀྱང་། མནོལ་གྲིབ་ཀྱིས་མི་རྣམས་ཀྱི་འཚོ་བའི་སྒྲིག་རིམ་དེ་ལ་གཏོར་སྐྱོན་གཏོང་བཞིན་ཡོད་པས། སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་ཐོག་མའི་སྒྲིག་གཞི་དེ་ཉིད་ལ་གཏོར་ཞིག་གི་ཉེན་ཚབས་ཤིག་བྱུང་ཡོད། དེ་ན་མི་རྣམས་ཀྱིས་སྒྲུབ་བཞིན་པའི་མནོལ་གྲིབ་གཙང་སེལ་གྱི་ལས་དེ་ནི་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་སྒྲིག་གཞི་བསྐྱར་སྒྲིག་དང་གཙང་སེལ་བྱེད་པར་དགེ་མཚན་ལྡན་པ་ཞིག་ཏུ་གྱུར་ཡོད། བོད་ཁུལ་གྱི་སྣང་ཚུལ་གཞན་ཞིག་ནི། ལན་རེར་སློང་མོ་བ་དང་སྨྱོན་པ་སོགས་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་དམའ་རིམ་དུ་གནས་པའི་རིགས་ཁྱིམ་དུ་སླེབས་པ་ཡིན་ན། ཁྱིམ་བདག་གང་དེས་མི་དེ་ཕྱིར་སོང་རྗེས་སུ་མྱུར་མོར་དྲི་ཞིམ་བདུག་སྤོས་དང་མནོལ་བསངས་སོགས་མེ་ལ་བཏབ་སྟེ་ཁང་པ་གཙང་སེལ་བྱེད་ངེས་ཡིན། དེ་ཡང་ཁོར་ཡུག་གང་དེ་བསྐྱར་སྒྲིག་བྱེད་པའི་ལས་ཞིག་ལས་མ་འདས་པའོ། ། བོད་མིའི་འཚོ་བའི་ཁྲོད་དུ། མནོལ་གྲིབ་ཀྱི་རིགས་གཙང་སེལ་བྱེད་པའི་ཆོ་གའི་ཁྲོད་མེད་དུ་མི་རུང་བའི་རྫས་རྒྱུ་ནི་མེ་དང་ཆུ་ཡིན་པས། བོད་མིའི་ཁྱིམ་ཚང་གི་མཆོད་ཁང་ནང་དུ་མཆོད་ཆུ་དང་མར། བདུག་སྤོས་སོགས་བཞག་ཡོད། དེ་ལ་ཟུར་གཉིས་ནས་གོ་བ་བླངས་ཆོག་སྟེ། གཅིག་ནས་སྐུ་རྟེན་ཆོས་གསུམ་ལ་ཕུལ་བའི་མཆོད་རྫས་ཀྱི་ནུས་པ་ཐོན་ཡོད་པ་དང་། གཉིས་ནས་མཆོད་ཁང་དང་དད་ལྡན་གང་དེའི་ནང་སེམས་ལ་གཙང་སེལ་གྱི་བྱེད་པའི་ནུས་པ་འདོན་བཞིན་མཆིས་སོ། ། ཚིག་བརྒྱ་མདོར་དྲིལ་ན། མེ་དང་ཆུ་ཡིས་བོད་མིའི་སྤྱིར་བཏང་གི་འཚོ་བ་དང་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ཆོ་གའི་ཁྲོད་གང་གི་ཆ་ནས་ཀྱང་ནུས་པ་གལ་ཆེན་འདོན་བཞིན་ཡོད། འདིར་གཙོ་བོ་རྫས་རྒྱུ་ཆུ་དང་མེ་གཉིས་དཀྱུས་སུ་བཟུང་ནས་བྲིས་པ་ཡིན་མོད། དེ་ལས་གཞན་པའི་རྫས་རྒྱུ་བྱེད་ནུས་ཅན་ཡང་ཡོད་སྲིད་དོ། །  [1] Mary Douglas：Purity and Danger—an analysis of concepts of pollution and taboo. Taylor & Francis e-library. 2001. PP36
[2] 才让太、顿珠拉杰：苯教史纲要[M]. 北京. 中国藏学出版社。2012年。P 55
[3] 曲杰·南喀诺布著：向红笳、才让太译：苯教与西藏神话的起源[M]. 北京. 中国藏学出版社。2014年。 P 190
[4] ནམ་མཁའི་ནོར་བུའི་གསུང་རྩོམ་ཕྱོགས་བསྒྲིགས། [M] ཀྲུང་གོའི་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1994ལོ། p248-249
[5] 曲杰·南卡诺布著：向红笳、才让太译：苯教与西藏神话的起源[M]. 北京. 中国藏学出版社。2014年。 P 192
[6] གཅན་ཚ་བཀྲ་བྷོས་བརྩམས།  དམངས་སྲོལ་རིག་པའི་སྤྱི་དོན། [M]  ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2020ལོའི་ཟླ9པ། P141
[7] ཨ་རཱ་གའི་བཀའ་འབུམ། པོད༼ཇི་པ༽ དབུ་ཅན་སྣ་ཐུང་། ཁམས་སྟོད་དགོན་སྡེ་ནང་ཆེན་འབང་སྒང་བཟོ་རིག་གནས་མདོ་གསང་སྔགས་ཆོས་འཕེལ་གླིང་དཔེ་རྙིང་ཉམས་གསོ་ཁང་གིས་བསྒྲིགས་ཏེ་པར་བསྐྲུན་བྱས། 2010ལོ།  ཤོག་ངོས297a-b
[8] ཨ་རཱ་གའི་བཀའ་འབུམ། པོད༼ཇི་པ༽ དབུ་ཅན་སྣ་ཐུང་། ཁམས་སྟོད་དགོན་སྡེ་ནང་ཆེན་འབང་སྒང་བཟོ་རིག་གནས་མདོ་གསང་སྔགས་ཆོས་འཕེལ་གླིང་དཔེ་རྙིང་ཉམས་གསོ་ཁང་གིས་བསྒྲིགས་ཏེ་པར་བསྐྲུན་བྱས། 2010ལོ།  ཤོག་ངོས313a
[9] གཅན་ཚ་བཀྲ་བྷོས་བརྩམས། དམངས་སྲོལ་རིག་པའི་སྤྱི་དོན། [M]  ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2020ལོའི་ཟླ9པ། P142
[10] 分离阶段、集合阶段、阈限阶段。
[11] 黄剑波、郑絮文：仪式过程、社会喜剧与维克多·特纳的学术人生[J]. 徐州工程学院学报。2020年03期。
[12] Mary Douglas：Purity and Danger—an analysis of concepts of pollution and taboo. Taylor & Francis e-library. 2001. PP37
[13] འདིར་ཞང་ཚང་ཞེས་པ་ནི་བག་མ་ཡོང་སའི་རང་གི་ཁྱིམ་མམ་ཡུལ་ལ་གོ་ཞིང་གནས་ཡུལ་ཞེས་པ་བག་མ་གནས་ལ་འགྲོ་བྱའི་ཡུལ་ཏེ་ཁྱོ་གའི་ཁྱིམ་མམ་ཡུལ་ལ་གོ