འབྲོག་ཁྱིའི་རིག་གནས་ཅུང་ཙམ་གླེང་བ།

ནང་དོན་གནད་བསྡུས། དཔྱད་རྩོམ་འདིར་ཆེད་མཁས་པ་མང་པོས་མིའི་རིགས་ཀྱིས་ཆེས་ཐོག་མར་ཁྱི་སྒོ་ཁྱི་རུ་བཏུལ་བའི་སྐོར་དང་། དེ་ནས་རིམ་བཞིན་དུ་ཇི་ལྟར་འགྲོ་བ་མིའི་གྲོགས་སུ་གྱུར་པ། ཁྱིའི་རྣམ་པ་གཉིས་ལྡན་གྱི་ཐོབ་ཐང་། ཁྱིའི་མིང་གི་འདོགས་ཚུལ་སོགས་སྔོན་བྱོན་མེས་པོའི་དཔྱད་འབྲས་དང་ཡུལ་དངོས་རྟོག་ཞིབ་གཉིས་ཟུང་འབྲེལ་སྒོས་འབྲོག་ཁྱིའི་རིག་གནས་སྐོར་ནས་མདོར་ཙམ་བརྗོད་ཡོད།
བརྡ་ཆད་གཙོ་བོ། ཁྱི། རིག་གནས། ཐོབ་ཐང་།

དང་པོ། ཁྱི་ཇི་ལྟར་འགྲོ་བ་མིའི་གྲོགས་སུ་གྱུར་པ།
       ཁྱི་ནི་གནའ་ནས་ད་བར་དུ་འགྲོ་བ་མིའི་ཆེས་བློ་དཀར་བའི་གྲོགས་པོ་ཡིན་ལ། “ལོ་ངོ་དྲུག་སྟོང་བདུན་བརྒྱའི་ཡར་སྔོན་ལ་མིའི་རིགས་ཀྱིས་གསོས་པའི་སྲོག་ཆགས་གཙོ་བོའི་གྲས་ཡིན།”[1]འཛམ་གླིང་སྟེང་གི་མི་རིགས་མང་པོ་ཞིག་གིས་ལྷ་སྒྲུང་གི་རྣམ་པས་སྒོ་ཁྱི་ཇི་ལྟར་མི་ཡུལ་དུ་སླེབས་པ་བརྗོད་ཡོད།
       བོད་མི་རིགས་ཀྱི་འཚོ་བའི་ཁྲོད་དུ་ཁྱི་ཇི་ལྟར་བྱུང་བའི་སྐོར་ལ། རྒན་དོན་གྲུབ་དབང་འབུམ་ལགས་ཀྱིས་བརྩམས་པའི«བོད་ཀྱི་རིག་གནས་འཕེལ་རིམ་གྱི་ལོ་རྒྱུས»ཞེས་པར། “ཁྱི་ཇི་ལྟར་སྒོ་ཁྱི་རུ་བཏུལ་བ།”[2]ཞེས་པའི་གནའ་གཏམ་ཞིག་བཀོད་ཡོད་པ་དང་། གནའ་གཏམ་དེར་ཁྱི་ཐོག་མར་སྤྱང་ཀིའི་གྲོགས་བྱས་པ་དང་། དེ་ནས་གཟིག་དང་དོམ་ལ་གྲོགས་བསྒྲིགས་པ། ཆེས་མཐའ་མར་འགྲོ་བ་མིའི་གྲོགས་སུ་བྱས་པ་དང་། དུས་དེ་ནས་བཟུང་ཁྱིས་བདག་པོའི་རྒྱུ་ནོར་སྲུང་སྐྱོབ་བྱེད་པར་རང་ནུས་བཏོན་པ། དེ་ནས་རིམ་གྱིས་ཁྱི་ནི་ཉེན་གྱི་ཅོང་བརྡ་དང་བདེ་འཇགས་ཀྱི་ཕོ་ཉ་ལྟ་བུར་གྱུར་པ་སོགས་འབྲོག་ཁྱི་ཇི་ལྟར་འགྲོ་བ་མིའི་སྒོ་ཁྱི་རུ་གྱུར་པ་ཅུང་ཞིབ་ཕྲའི་ངང་བྲིས་ཡོད། རྒྱ་མཚོ་ཆེན་པོའི་གླིང་གི་གླིང་ཕྲན་ཞིན་ཅི་ཉི་ཡར་གཞིས་ཆགས་པའི་མི་རྣམས་ཀྱིས་ཁྱི་ནི་ས་འོག་ནས་འོངས་པར་འདོད་ཡོད། མི་རིགས་དེར་ཡང་ཁྱི་ནི་གནའ་ནས་ཁོ་ཚོའི་འཚོ་བའི་ཁྲོད་གནས་ཡོད་ཅིང་། གནའ་དུས་ནས་འགྲོ་བ་མིའི་རིགས་དང་ལྷན་ཅིག་ཏུ་འཚོ་སྡོད་བྱས་འདུག        དུས་རབས་ཀྱི་འཕོ་འགྱུར་དང་བསྟུན་ནས་ཁྱིའི་ཐོབ་ཐང་ལ་ཡང་འགྱུར་ལྡོག་བྱུང་ཡོད། དུས་རབས་བརྒྱད་པའི་དུས་སྐབས་སུ་ནང་བསྟན་ཆོས་ལུགས་བོད་ཡུལ་དུ་ཆེས་ཆེར་དར་ཁྱབ་བྱུང་བ་ནས་བཟུང་། བོད་མིའི་འཚོ་བའི་ཕྱོགས་གང་ཅིའི་ཐད་ལའང་ནང་བསྟན་གྱི་ཤན་ཤུགས་ཐེབས་ཤིང་། དཔེར་ན་གངས་ཅན་ལྗོངས་འདིར་ཁྱི་ལུས་བླངས་རྗེས་ད་གཟོད་མི་ལུས་ལེན་བདེ་བའམ་མགྱོགས་པར་འདོད་པའི་དམངས་ཁྲོད་ཀྱི་ངག་རྒྱུན་ལྟ་བུའང་ཆགས་འདུག ཡང་ཀྲུང་གོའི་ལྷོ་ཕྱོགས་ཀྱི་ད་ལྟའི་ཀོང་ཏུང་ཞིང་ཆེན་ལེ་ཀྲོའུ་རུ་ཁྲུན་ཆིའུ་ཀྲན་གོའི་དུས་སྐབས་ནས་བཟུང་ཁྱི་ལ་དད་མོས་བྱེད་པའི་སྲོལ་ཡོད་པ་དང་། རིམ་བཞིན་ས་དེའི་ཡུལ་མི་ཚོས་རྡོ་ཁྱི་བཞེངས་ཏེ་དེ་ལ་མཆོད་པ་འབུལ་བའི་སྲོལ་དར་ཡོད་ཅིང་། ཁོ་ཚོའི་རིག་གནས་ཁྲོད་དུ“རྡོ་ཁྱི་ལ་གདོན་འགོག་དང་གནོད་སྐྱོན་ལ་གཡོལ་བ། ཆར་ཆུ་སྩོལ་བ་སོགས་ཀྱི་ནུས་པ་ཡོད”[5]ཟེར། འདིར་ཁྱིའི་ཐོབ་ཐང་ལ་བསྟོད་པའི་དོན་ལྡན། གཞན་ཡང་ལོ་ངམ་རྟ་རྫི་དང་རྒྱལ་པོ་གྲི་གུམ་བཙན་པོ་གཉིས་འཐབ་སྐབས་རྒྱལ་པོས་ཁྱི་ཞིག་ཡོད་པ་དེ་ལོ་ངམ་གྱི་རྩར་ལྐོག་ཉན་དུ་བཏང་ཞིང་། “ལོང་ངམ་གྱིས་དེ་བཞིན་ངོ་ཤེས་ནས་གནངས་ཉིན་རྒྱལ་པོས་ངེད་རང་གསོད་དུ་འོང་སྟེ། དམག་གི་འཁོར་མ་ཁྲིད་པར། རྒྱལ་པོའི་དབུ་ལ་དར་ནག་གི་ཐོད་བཅིང་། དཔྲལ་བར་མེ་ལོང་བཏགས། ཕྲག་པ་གཡས་ལ་ཝ་རོ་བཀལ། ཁྱི་རོ་གཡོན་ལ་བཀལ། རལ་གྲི་གླད་ལ་བསྐོར། གླང་དམར་ལ་ཐལ་སྒོ་བཀལ་བྱུང་ན། ངེད་རང་གིས་མི་ཐུབ་ཅེས་སྨྲས་སོ། ཁྱི་མོ་དེས་རྒྱལ་པོ་ལ་དེ་བཞིན་དུ་ཞུས་པས། དེ་ལྟར་བྱེད་གསུངས་ཏེ། གནངས་ཉིན་དེ་ལྟར་བྱས་ནས། ལོང་ངམ་གསོད་དུ་བྱོན།”[6]ཞེས་པ་དང་། ཏུན་ཧོང་ཤོག་དྲིལp.t1287ནང་དུ“ཁྱྀ་འི་སྤུ་ལ་དུག་ཡོད་པ་ད་ང་འྀ་རྟ་རྫིས་ཁྲིད་ནས། ཁྱྀ་བཟང་པོ་ལོ་ངམ་གྱི་ལགིས་བྱུགས་པ་དང། ང་འྀ་རྟ་རྫྀས་ཁྱི་འྀ་སྤུ་ལ་དུག་བསྐུས་པས་ལག་པ་བྱུག་སྟེ་བསད་དོ།”[7]ཞེས་པ་འདིར་ཁྱིའམ་ཁྱི་རོ་ལ་སྨད་པའི་དོན་ཡང་ལྡན། “གཞན་ཡང་ཧྥ་རན་སི་དང་འཇར་མན་སོགས་ཀྱི་རྒྱལ་ཁབ་ཏུ་འབྲུ་སྲིན་ཁྱི་དང་སྤྱང་ཀིར་འགྱུར་བར་འདོད་པའི་བསམ་བློ་དེ་ཧ་ཅང་ཤུགས་དྲགས་ཏེ། དཔེར་ན་ཞིང་ནང་གི་འབྲུ་རིགས་རླུང་གིས་སྐྱོད་བཞིན་པ་མཐོང་དུས་ཞིང་པ་ཚོས་རྒྱུན་དུ་ཁྱི་སྨྱོན་འབྲུ་རིགས་ནང་དུ་གནས་འདུག་ཟེར།”[8]འདིར་བཀོད་པའི་ཁྱི་ལའང་སྨད་པའི་དོན་ཞིག་ལྡན། གོང་དུ་བཀོད་པའི་དཔེ་འདི་དག་ལ་བལྟས་ན་ཁྱིའི་ཐོབ་ཐང་གི་བཟང་ངན་ནི་སྐབས་དེ་དུས་ཁྱི་གནས་སའི་ཁོར་ཡུག་ཏུ་ཡོད་པའི་མི་རིགས་དེའི་རིག་གནས་དང་ཆོས་ལུགས་རྒྱབ་ལྗོངས་སོགས་ལ་བསྟུན་ནས་འགྱུར་བཞིན་ཡོད་པ་གསལ་བོར་ཤེས་ཐུབ།
གསུམ་པ། ཁྱིའི་མིང་གི་འདོགས་ཚུལ།
       སྤྱིར་འགྲོ་བ་མིའི་རིགས་ཀྱིས་སྒོ་ཕྱུགས་ལ་སྤྱི་མིང་འདོགས་ཚུལ་ཡོད་ལ། དེ་ཚོ་རེ་རེ་ལའང་ཁ་དོག་དང་གཤིས་ཀ་སོགས་ཀྱི་ཐད་ནས་མིང་འདོགས་ཚུལ་མི་འདྲ་བ་སྣ་ཚོགས་ཡོད། བོད་མིས་ཁྱི་ལ་བཏགས་ཡོད་པའི་མིང་དེའང་མེས་པོ་རྣམས་ཀྱི་ཤེས་རིག་མཚོན་བྱེད་ཅིག་རེད་འདོད་དེ། གཤམ་དུ་བོད་མིས་ཁྱི་ལ་བཏགས་པའི་མིང་འགའ་འཚོལ་སྡུད་བྱས་ཡོད་དེ།        སྲོག་ཆགས་ལ་དད་མོས་བྱེད་པ་ནི་མིའི་རིགས་ཀྱི་ཆེས་སྔ་ཤོས་ཀྱི་དད་མོས་བྱེད་སྟངས་ཤིག་ཡིན་ལ། ཁྱིའི་མཚོན་དོན་ནི་སྣ་མང་རང་བཞིན་ཞིག་ཡིན།ཡིན་ནའང་། ཁྱི་ལ་ཐོབ་ཐང་སྤྲོད་ལུགས་ཐད་བཟང་ངན་གཉིས་སུ་དགར་སྲོལ་ཡོད་དེ། ཆོས་ལུགས་དད་མོས་ཀྱི་ཤུགས་རྐྱེན་ལས་བྱུང་བའི་བསྟོད་པའི་དོན་ཅན་དང་། གནའ་མིའི་ཁ་དཔེ་ལ་ཡང“ཁྱི་དང་རྒྱལ་བོར་བློ་མ་གཏོད”ཟེར་སྲོལ་ཡོད་པ་བཞིན་མ་རབས་ཐ་ཤལ་གྱི་དཔེ་རུ་བཀོད་པའི་དོན་ཡང་ཡོད། །

ཟུར་ལྟའི་དཔྱད་གཞི།
[1][5] 阎怀兰.《雷州石狗崇拜文化探析》[C].岭南师范学院学报，2020.
[2][3] དོན་གྲུབ་དབང་འབུམ། «བོད་ཀྱི་རིག་གནས་འཕེལ་རིམ་གྱི་ལོ་རྒྱུས།» [M] ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཤ295 ཤ295
[4][6] ས་སྐྱ་བསོད་ནམས་རྒྱལ་མཚན། «རྒྱལ་རབས་གསལ་བའི་མེ་ལོང་།» [M] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཤ70 ཤ70
[7] སྟོབས་ལྡན། ཁ་སྒང་བཀྲ་ཤིས་ཚེ་རིང་། «ཧྥ་རན་སིར་ཉར་བའི་ཏུན་ཧོང་ཤོག་དྲིལ་ཡིག་རྙིང་གི་བཤུས་ཡིག་ཕྱོགས་བསྒྲིགས།» [M] བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཤ2
[8] 弗雷泽.《金枝》[M].耿丽编译，重庆出版社，2017.7.第235页.