ལྷ་ལུང་དཔལ་རྡོར་གྱི་ལོ་རྒྱུས་འགའ་ཞིག་གླེང་བ།

     གསུམ་པ། རྒྱལ་པོ་འུ་དུམ་བཙན་པོ་དང་ལྷ་ལུང་དཔལ་རྡོར་བར་འགལ་བ་བྱུང་བའི་སྐོར།
     ལྷ་ལུང་དཔལ་རྡོར་དང་རྒྱལ་པོ་འུ་དུམ་བཙན་པོ་གཉིས་ཀྱི་འགལ་ཟླ་ནི་ཆོས་སྲིད་ཀྱི་མི་སྣ་གལ་ཆེན་ཁག་ཅིག་གིས་ཆེད་དུ་བཟོས་པ་ཞིག་ཡིན་ཞེས་བཤད་ཆོག་ལ། བཙུན་མོ་ཆེན་མ་སྣ་ནམ་བཟའ་དང་སྣུབས་སངས་རྒྱས་ཡེ་ཤེས་ཀྱང་འགལ་བ་བཟོ་མཁན་གྲས་ཀྱི་དཔེ་མཚོན་ཞིག་ཏུ་བགྲངས་ཆོག་པར་སྙམ། དཔེར་ན།《  ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན》  ནང་བཀོད་པ་ལྟར་ན། བཙུན་མོ་ཆེན་མ་སྣ་ནམ་བཟས་འུ་དུམ་བཙན་པོ་ལ་ངན་སྐུལ་བྱས་ནས་སྣུབས་སངས་རྒྱས་ཡེ་ཤེས་དང་ལྷ་ལུང་དཔལ་རྡོར་གཉིས་ལ་གནོད་འཚེ་གཏོང་རྩིས་བྱས་པ་དང་། དེ་ནས་སྣུབས་སངས་རྒྱས་ཡེ་ཤེས་ཀྱིས་ལྷ་ལུང་དཔལ་རྡོར་ལ་རྒྱལ་པོ་དཀྲོངས་པར་སྐུལ་མ་བཏང་བ་ཞིག་ཡིན།[30] སྣུབས་སངས་རྒྱས་ཡེ་ཤེས་ནི་ཆོས་སྲིད་གཉིས་ཀའི་སྟེང་ན་སྙན་གྲགས་ཧ་ཅང་ཆེན་པོ་ཡོད་པའི་མི་སྣ་ཞིག་ཡིན་པར་མ་ཟད། ཁོའི་ཁྱིམ་རྒྱུད་ཀྱང་སྐབས་དེའི་དབང་ཐང་འབར་བཞིན་པའི་གྲས་སུ་གཏོགས། སྣུབས་ཁྱིམ་རྒྱུད་ཀྱི་དབང་ཐང་དེ་ནི་བཙན་པོའི་གདུང་རྒྱུད་དར་ཞིང་རྒྱས་པའི་འགྲོས་དང་བསྟུན་ནས་ཐོབ་པ་ཞིག་ཡིན་ཏེ། སྤུ་རྒྱལ་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་དབུ་བརྙེས་སྐབས། སྣུབས་ནི་ཡབ་འབངས་རུས་དྲུག་གི་གྲས་སུ་གཏོགས་ཤིང་། རྒྱལ་པོ་གཉའ་ཁྲི་བཙན་པོ་སྤུ་རྒྱལ་གྱི་རྗེ་བོར་བཀུར་མཁན་གྱི་ཁྱིམ་རྒྱུད་གཙོ་བོ་ཞིག་ཏུ་གྱུར། དེ་ནས་བཟུང་། སྣུབས་ཁྱིམ་རྒྱུད་ཀྱི་མི་སྣ་སྤུ་རྒྱལ་བཙན་པོའི་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་གར་སྟེགས་སུ་བུད་ཅིང་གློ་བ་ཉེ་བའི་བློན་ཆེན་ཡང་མང་དུ་བྱུང་། དཔེར་ན། འབྲོ་གཉེན་ལྡེའུའི་བློན་ཆེན་སྣུབས་ཁྲི་ཐོག་རྗེ་གཟུང་བཙན་དང་། སྲོང་བཙན་སྒམ་པོའི་བློན་པོ་སྣུབས་སྙ་རོ་དར་གཙུག་སོགས་ཀྱིས་མཚོན། རྒྱལ་པོ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་ཡབ་སྲས་ཀྱི་སྐུ་རིང་ལ་སླེབས་སྐབས་ཀྱང་། ཞང་བློན་ཆེན་པོ་དགུའི་གྲས་སུ"སྣུབས་དཔལ་བོ་ཆེ་དངུལ་གྱི་འབོ་ཆེན་དགུ་འཕང་ཡོད་པས་ཆེ།"[31]ཞེས་གསུངས་པ་ལ་བལྟས་ན། བཙན་པོ་ཕྱི་མ་དག་གི་སྐུ་རིང་ལ་སྣུབས་ཁྱིམ་རྒྱུད་ཀྱི་ཆབ་སྲིད་དབང་ཐང་ནི་ཞང་གསུམ་བློན་བཞི་ལས་མི་དམན་པ་ཤིན་ཏུ་གསལ།དེ་ལྟར་སྣུབས་ཁྱིམ་རྒྱུད་ཀྱི་དབང་གྲགས་ཡར་ལྡན་དུ་ཆས་ཤིང་། སྣུབས་ནམ་མཁའི་སྙིང་པོ་དང་སྣུབས་སངས་རྒྱས་ཡེ་ཤེས་གཉིས་ཀྱི་སྐུ་རིང་ལ་སླེབས་དུས། ལྷ་ལུང་ཁྱིམ་རྒྱུད་དང་འདྲ་བར་ཆོས་ཕྱོགས་ཀྱི་དབང་ཐང་དང་སྙན་གྲགས་ཧ་ཅང་རྒྱས་ནས་སྔགས་པ་གོས་དཀར་ཅན་ཁོ་ན་ཡང་ལྔ་བརྒྱ་ཙམ་ཡོད་པས། རྒྱལ་པོ་འུ་དུམ་བཙན་པོའི་སྐུ་རིང་ལ་ནང་ཆོས་སྣུབས་སྐབས་ཁོང་གནོད་འཚེ་གཏོང་ཡུལ་དུ་མི་འགྱུར་བ་ག་ལ་སྲིད། དེ་ཡང《  གུ་བཀྲའི་ཆོས་འབྱུང》  ལས།"རྒྱལ་པོ་གླང་དར་མས་སངས་རྒྱས་ཀྱི་བསྟན་པ་བཤིག་པའི་དུས་སློབ་དཔོན་འདིས་རྒྱལ་པོ་སྡིག་ཅན་སྐྲག་པར་མཛད་དེ། རྒྱལ་པོས་ཁྱོད་ལ་ནུས་པ་ཅི་ཡོད་ཟེར་བས་ངས་སྔགས་ཙམ་བཟླས་པའི་ནུས་པ་འདི་ལ་གཟིགས་ཤིག་ཅེས་སྡིགས་མཛུབ་གནམ་དུ་ཕྱར་བས་སྡིགས་མཛུབ་ཀྱི་སྟེང་ན་ལྕགས་ཀྱི་སྡིག་པ་ནག་པོ་གཡག་པོ་ཙམ་དགུ་བརྩེགས་སུ་འདུག་པ་མཐོང་བས་རྒྱལ་པོ་སྐྲག་སྟེ་དཀོན་མཆོག་སྔགས་པའི་སྐུ་ལ་མི་བསྡོའོ་ཆོས་མཛོད་ཅིག་ཟེར།"[32]ཞེས་གསུངས་པ་ལྟར་ན། རྒྱལ་པོ་འུ་དུམ་བཙན་པོ་སོགས་སྣུབས་སངས་རྒྱས་ཡེ་ཤེས་ཀྱི་སྔགས་ཀྱི་ནུས་རྩལ་ལ་ངོ་མཚར་ནས་གནོད་འཚེ་གཏོང་མ་ཐུབ་པ་ཡིན་ངེས་ཀྱང་། སྐབས་དེར་རྟེན་ཁྱིམ་པ་ཡིན་པའི་སྔགས་པ་མང་དག་ཅིག་ལ་གནོད་པ་ཆེན་པོ་ཐེབས་མེད་པས། སྔོན་བྱོན་མཁས་པ་དག་གིས་ཐེག་པ་ཆེན་པོ་གསང་སྔགས་ནི་དེང་སང་གི་བར་དུ་ནུབ་མ་མྱོང་བར་གསུངས་པས། སྣུབས་སངས་རྒྱས་ཡེ་ཤེས་ལ་གནོད་འཚེ་མ་ཐེབས་པའི་རྒྱུ་མཚན་གཅིག་ནི་ཁོང་གི་རྟེན་ཁྱིམ་པ་ཡིན་པ་ལའང་འབྲེལ་བ་ཞིག་ཡོད་པར་སྙམ་ལ། དེ་ལས་ཀྱང་དོ་སྣང་བྱ་རིན་ཡོད་པ་ཞིག་ནི་ཁོང་གི་ཁྱིམ་རྒྱུད་ནི་ཡར་དེད་ན་ཡབ་འབངས་རུས་དྲུག་ལ་ཐུག་འདུག་པས་བཙན་པོའི་གདུང་རྒྱུད་ཀྱི་མཆེད་ཁུངས་དང་རུས་གཅིག་པ་ལྟ་བུར་གྱུར་ཡོད། དེའི་དབང་གིས་ཁྱིམ་རྒྱུད་ཀྱི་དབང་གྲགས་ཆེ་བར་མ་ཟད། སྣུབས་སངས་རྒྱས་ཡེ་ཤེས་རང་ཉིད་ཀྱི་མ་ཡུམ་མཆིམས་བཟའ་བཀྲ་ཤིས་མཚོ་བྱ་བ་ཡིན། མོ་ནི་མཆིམས་ཁྱིམ་རྒྱུད་ནས་སྣུབས་ཚང་ལ་བག་མར་ཡོང་བ་ཡིན་ངེས་ལ། མཆིམས་ནི་ཞང་གསུམ་བློན་བཞིའི་གྲས་ཀྱི་གཅིག་ཡིན་པར་མ་ཟད། བཙན་པོ་རལ་པ་ཅན་གྱི་སྲིད་མཇུག་ཏུ་སླེབས་སྐབས་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་ཀླུང་རྟ་སྔར་ལས་དར་བའི་དུས་སྐབས་ཤིག་ལ་ཐོན་ཡོད་དེ། སྤྱི་ལོ822ལོར་བཙུགས་པའི་ལྷ་སའི་རྡོ་རིང་ངོས་སུའང་བཀའ་ལ་གཏོགས་པའི་མཆིམས་བློན་གསུམ་གྱི་མིང་རུས་རྙེད་པས་ཀྱང་ར་སྤྲོད་གསལ་པོ་བྱས་འདུག །རྒྱལ་བོ་འུ་དུམ་བཙན་པོའི་སྐུ་རིང་ལ་སྔར་བཞིན་དབང་ཤུགས་ཆེ་བའི་ཁྱིམ་རྒྱུད་གཞན་དང་བསྡོངས་ནས་ཡུམ་བརྟན་བཙན་པོར་བཀུར་བའི་ཕྱོགས་ལ་ཤུགས་བརྒྱབ་ཡོད། སྣུབས་སངས་རྒྱས་ཡེ་ཤེས་ཀྱི་ཞང་པོ་མཆིམས་ནི་སྐབས་དེའི་ཁྱིམ་རྒྱུད་དབང་གྲགས་ཅན་ཞིག་དང་ཁྱད་དུ་དབས་ཁྱིམ་རྒྱུད་ལ་འབྲེལ་བ་དམ་པོ་ཞིག་ཡོད་པར་བརྟེན། ཁོང་ལ་གནོད་འཚེ་གཏོང་འདོད་ཡོད་ཀྱང་གཏོང་སླ་བ་ཞིག་གཏན་ནས་མ་ཡིན་ནོ། །
     སྣུབས་སངས་རྒྱས་ཡེ་ཤེས་ཀྱིས་རང་ཉིད་གནོད་འཚེ་ལས་ཐར་བ་ནི་གནས་སྐབས་ཙམ་ལས་གཏན་ཏུ་བཙན་པོའི་བཀའ་ལས་ཐར་བ་ཞིག་མ་ཡིན་ལ། ཐ་ན་རྨ་རིན་ཆེན་མཆོག་ལྟར་ལྐོག་ཏུ་གཤེད་མ་བཏང་ནས་གསོད་པའི་ཉེན་ཁའང་ཡོད་པར་བརྟེན། ཁོང་གིས་གསང་བའི་སྒོ་ནས་ལྷ་ལུང་དཔལ་རྡོར་ལ་འབྲེལ་བ་བཙུགས་ནས་རྒྱལ་པོ་འུ་དུམ་བཙན་པོ་སྐུ་བཀྲོངས་ན་ཕན་པ་ཆེ་ཚུལ་གྱི་རེ་སྐུལ་བགྱིས་པ་དང་། དེ་དུས་ལྷ་ལུང་དཔལ་རྡོར་ཡང་ཕྱི་ནང་གི་ཉེན་ཁར་ཚུད་ཡོད་པས་མཐའ་མའི་ཐབས་ལམ་སྟེ་རྒྱལ་པོ་སྐུ་དགྲོང་བའི་ལས་སུ་མི་ཞུགས་ཀ་མེད་དུ་གྱུར་ཡོད། ཐེ་ཝེན་གྱི་རྩོམ་པ་པོ་གྲགས་ཅན་པོ་ཡཱང་ན་རེ།"སྲིད་སྐྱོང་ལམ་ལུགས་མེད་པའི་མངའ་བདག་ནི་དུག་སྦྲུལ་ལས་ཀྱང་ཆེས་འཇིགས་སུ་རུང་བ་ཞིག་སྟེ།ཁོས་སྔར་གྱི་ཁས་ལེན་མནའ་ཚིག་ཡོད་ཚད་མཆིལ་མ་བཞིན་དུ་འདོར་སྲིད། དེ་ལྟ་བུའི་མངའ་བདག་གི་གཏམ་ལ་ཡིད་ཆེས་པའི་སྐྱེ་བོ་ནི་རང་གི་མགོ་བོ་གཏའ་མར་བཞག་ནས་ཤོ་རྩེ་བ་དང་འདྲ།རྒྱལ་ན་སྲོག་མགོ་ཐོན་ཐུབ་ལ་ཕམ་ན་མགོ་བོ་ཤོར་འགྲོ......[33]ཞེས་པ་ལྟར།སྣུབས་སངས་རྒྱས་ཡེ་ཤེས་དང་ལྷ་ལུང་དཔལ་རྡོར་གཉིས་ཀྱང་རྒྱལ་པོ་འུ་དུམ་བཙན་པོ་ནི་དེ་ལྟ་བུའི་དུག་སྦྲུལ་ཞིག་ཏུ་བལྟས་ཡོད་པ་གོར་མ་ཆག་ལ་དོན་ལ་དེ་ལྟར་ཡིན་ཡང་སྲིད།ལྷ་ལུང་དཔལ་རྡོར་ཡང་སྣུབས་སངས་རྒྱས་ཡེ་ཤེས་དང་འདྲ་བར་ཁྱིམ་རྒྱུད་དང་མི་སྒེར་གང་གི་ཆ་ནས་དབང་གྲགས་མི་དམན་པ་ཡོད་པར་མ་ཟད། དམག་དོན་གྱི་ཉམས་མྱོང་ཡང་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པ་ཡོད། འུ་དུམ་བཙན་པོ་སྲིད་ཁྲིར་བཞུགས་ནས་ལོ་བདུན་བརྒྱད་ཙམ་གྱི་རིང་ལ་ལྷ་ལུང་དཔལ་རྡོར་དོ་སྣང་བྱ་ཡུལ་གལ་ཆེན་ཞིག་ཏུ་བརྩིས་ནས་ཞི་དྲག་གི་ཐབས་ལམ་སྤྱད་དེ་འདུལ་བའི་གྲ་སྒྲིག་བགྱིས་ཡོད་ཀྱང་འབྲས་བུ་ཅི་ཡང་ཐོན་མེད། དེ་ཡང་དང་པོར་ཞི་བའི་ཐབས་སྤྱད་ཚུལ་འདི་ལྟར། 《  བྲག་ཡེར་བའི་དཀར་ཆག་ཕྱི་མ》  ལས། "དེའི་ཚེ་བསམ་ཡས་དང་ལྷ་ས་ཀུན་དུ་ཝ་ཚང་བཅས། ལྷ་ལུང་དཔལ་གྱི་རྡོ་རྗེ་ལ་ཁྱོད་མར་ལ་ཤོག་ལ་རྔོན་པ་དང་ཉ་པའི་དཔོན་གྱིས་ཟེར་ཞིང་འཕྲིན་བསྐུར་བྱུང་བ་ལ……"[34]ཞེས་གསུངས་པ་ལ་བརྟགས་ན། ང་ཚོས་གནད་དོན་གསུམ་གསེད་འགྲེལ་ཐུབ་པ་ནི། གཅིག །ལྷ་ལུང་དཔལ་རྡོར་དང་དེ་མཚུངས་ཀྱི་དབང་ཐང་ཆེ་བའི་མི་སྣ་རྣམས་རང་ཕྱོགས་སུ་འགུག་པའི་ཆེད་དུ་དཔོན་གནས་མིང་སྟོང་ཙམ་རེ་སྟེར་བཞིན་པ་ཤེས་ཐུབ། འོན་ཀྱང་ལྷ་ལུང་དཔལ་རྡོར་ལ་མཚོན་ན་དཔོན་གནས་དེ་ནི་མིང་སྟོང་ཙམ་དུ་མ་ཟད། ཁོས་གཉེར་ཐུབ་མེད་པའི་ལས་གནས་ཤིག་སྟེ། རྟེན་དགེ་སློང་ཡིན་པ་ཞིག་གིས་རྔོན་ལས་ཉ་ལས་ཀྱི་འགོ་པ་བགྱིས་ན་རྒྱུད་ཀྱི་བསླབ་པ་ལྟུང་བ་ལས་འོས་མེད། དེ་ནི་འུ་དུམ་བཙན་པོ་སོགས་ཀྱིས་རང་ཕྱོགས་ཀྱི་མི་ངོ་མ་ཞིག་ཏུ་བསྒྱུར་ཐུབ་མིན་ལ་ཚོད་བགམ་བྱས་པ་ཞིག་ཡིན་པར་མ་ཟད།  ལྷ་ལུང་དཔའ་རྡོར་གྱི་དཔའ་མཛངས་ལ་གོང་བཀུར་བྱས་པའི་རྟགས་མཚན་ཞིག་ཀྱང་ཡིན་པར་སྙམ། གཉིས། ལྷ་ལུང་དཔལ་རྡོར་ནི་དང་ཐོག་ས་མཚམས་སྲུང་མཁན་གྱི་དཔའ་རྒོད་ཅིག་ཡིན་ལ། ཕྱིས་སུ་ཁྱིམ་ནས་ཁྱིམ་མེད་པར་རབ་ཏུ་བྱུང་བ་ཞིག་ཡིན་ཡང་། གནའ་དེང་གི་ངེས་པ་དོན་གྱི་དཔའ་རྒོད་རྣམས་སྲོག་ལ་བབས་ཀྱང་རང་ཚུགས་མི་འཆོར་བ་དང་ཁས་ལེན་དམ་ཚིག་ལས་མི་འགལ་བ་ནི་འགྱུར་མེད་ཀྱི་གཤིས་ཀ་དང་ཐུན་མོང་གི་ཁྱད་ཆོས་འབའ་ཞིག་ཡིན་ཙ་ན། ལྷ་ལུང་དཔལ་རྡོར་གྱིས་ཀྱང་རང་གི་སྲོག་མགོ་ཐོན་པའི་ཆེད་དུ་རྒྱུད་ཀྱི་བསླབ་པ་དམ་ཚིག་རྣམས་ནམ་ཡང་གཏོང་མི་སྲིད་པ་སྨོས་མ་དགོས། དེའི་དབང་གིས་ཁོས་དཔོན་གནས་དེ་ཁས་ལེན་བྱས་མེད་པ་ཤིན་ཏུ་གསལ། གསུམ། རྒྱལ་པོ་འུ་དུམ་བཙན་པོ་སོགས་ལ་མཚོན་ན། ལྷ་ལུང་དཔལ་རྡོར་རང་ཕྱོགས་སུ་འགུག་རྒྱུ་ནི་ཐབས་ཀྱི་ཡང་རྩེ་ཡིན་མོད། འོན་ཀྱང་ལྷ་ལུང་དཔལ་རྡོར་གྱིས་དཔོན་གནས་དེ་དང་ལེན་མ་བྱས་ན། བཙན་པོའི་བཀའ་ལ་རྒྱབ་འགལ་བྱས་པའི་ཉེས་མིང་བསྒྲགས་ནས་བཀྱོན་ཕབ་ཆོག་ཆོག་ཡིན། ཕྱོགས་གང་དུ་འཁོར་ན་ཡང་འུ་དུམ་བཙན་པོ་སོགས་ལ་དགེ་མཚན་ཆེ་ཞིང་ལྷ་ལུང་དཔལ་རྡོར་ལ་དགེ་མཚན་ཅི་ཡང་མེད་དེ། སྲོག་མགོ་ཐོན་ཆེད་དམ་ཚིག་སྤངས་པའམ་ཉེས་མིང་བཏགས་ནས་བཀྱོན་ཕབ་པར་སྒུག་པ་ལས་འཁོར་ས་གཞན་གང་ཡང་མེད་དོ། །འདི་ནི་ལྷ་ལུང་དཔལ་རྡོར་ལ་བཙན་པོ་འུ་དུམ་དགྲོང་བའི་ལམ་ཁ་དེ་འདེམ་དུ་བཅུག་པའི་རྒྱུ་རྐྱེན་གཙོ་བོ་ཞིག་ཏུ་གྱུར། ཞིབ་འཇུག་པ་ཁ་ཤས་ཀྱི་སྣང་ངོར། རྔོན་ལས་ཉ་ལས་གཉེར་ནས་རྒྱུད་ཀྱི་བསླབ་པ་བཏང་བ་དང་རྒྱལ་པོ་བཀྲོངས་ནས་བསླབ་པ་གང་ཡིན་ཡང་བསླབ་བ་བཏང་བ་འདྲ་མཚུངས་ཡིན་པར་འདོད་ཡོད། དེ་ནི་བོད་ཀྱི་རིག་གནས་ཀྱི་གཞི་རྐང་ལ་རྒྱུས་མངའ་མེད་པའི་ལྟ་ཚུལ་ལས་མ་འདས། བོད་པའི་སྲོལ་རྒྱུན་རིག་གནས་ཀྱི་ངོས་ནས་ཕར་བལྟས་པ་ཡིན་ན། རྔོན་ལས་ཉ་ལས་གཉེར་ནས་བསླབ་པ་བཏང་བ་དང་། རྒྱལ་པོ་འུ་དུམ་བཙན་པོ་བཀྲོངས་ནས་བསླབ་པ་བཏང་བ་གཉིས་ལ་རྒྱུ་དང་ངོ་བོ། འབྲས་བུ་བཅས་ཀྱི་ཕྱོགས་ན་གནམ་ས་ལྟ་བུའི་ཁྱད་པར་ཡོད། དཔེར་ན། སྔ་མ་ནི་རང་གཅིག་པུའི་སྲོག་མགོ་ཐོན་ཆེད་དང་དཔོན་གནས་མིང་སྟོང་ཙམ་གྱི་ཆེད་དུ་བསླབ་པ་བཏང་བ་ཞིག་ཡིན་པས། སྒེར་སེམས་ཁོ་ནས་བསླངས་པ་ཞིག་ཏུ་ངོས་འཛིན་པ་དང་། ཕྱི་མ་ནི་སྤྱིའི་བདེ་སྡུག་གི་ཆེད་དུ་ལུས་སྲོག་གི་ཉེན་ཁར་མ་འཛེམ་པར་རང་རྒྱུད་ཀྱི་བསླབ་པ་བཏང་བ་ཞིག་ཡིན་པས། གཞན་དོན་དོན་གཉེར་གྱི་བློས་ཀུན་ནས་བསླངས་པ་ཞིག་ཏུ་ངོས་འཛིན་པ་ཡིན། ནང་པའི་ཆོས་ལུགས་སུ། བསྟན་པ་དང་འགྲོ་བའི་དོན་ཆེད་དུ་བསླབ་པ་ཕུལ་ནས་ཞི་དྲག་གི་ལས་སྣ་ཚོགས་གནང་བ་དང་། ཕྱིས་སུ་མཁན་པོའི་དྲུང་ནས་སྡོམ་པ་བསྐྱར་དུ་ལེན་ཆོག་པའི་སྲོལ་ཡོད། ལྷ་ལུང་དཔལ་རྡོར་གྱིས་ཀྱང་ཚེ་སྨད་དུ་འོད་སྲུང་ཡབ་སྲས་ཀྱི་བླ་མར་ཕེབས་ནས་སྨན་ལྷའི་མཆོད་ཆོག་གནང་བ་སོགས་ཆོས་ལྡན་གྱི་བྱ་བ་མཛད་པ་ལ་བརྟགས་ན། རྒྱལ་པོ་འུ་དུམ་བཙན་པོ་སྐུ་མ་བཀྲོངས་སྔོན་ལ་ཁོང་གིས་བསླབ་པ་ཕུལ་བའི་ལམ་ཁ་དེ་བདམས་ཡོད་པ་ཤིན་ཏུ་གསལ་ལ། དེ་ནི་ནང་ཆོས་ཀྱི་ལྟ་དགོངས་དང་གཞི་ནས་མཐུན་པ་ཞིག་ཡིན། མིའི་སྤྱི་ཚོགས་ནི་མ་གཞི་ནས་རིག་གནས་གཤིས་ལུགས་སྣ་ཚོགས་ཀྱིས་གྲུབ་པ་ཞིག་ཡིན་པས། དོན་བྱ་གཅིག་ལའང་ངོས་འཛིན་དང་ལྟ་སྟངས་ཐ་དད་དུ་གྱུར་འགྲོ་སྟེ། གནའ་དེང་གི་ཆབ་སྲིད་ངོས་ནས་རྒྱལ་ཁབ་གཞན་ལ་དམག་བརྒྱབ་ནས་མི་བསད་པ་དང་། རྐུན་འཕྲོག་གི་ཆེད་དུ་མི་བསད་པ་གཉིས་ལ་ཐོབ་ཐང་དང་མཚན་སྙན་མི་འདྲ་བ་ལྟ་བུའོ། །
     རྒྱལ་པོ་འུ་དུམ་བཙན་པོ་སོགས་ཀྱིས་ལྷ་ལུང་དཔལ་རྡོར་ལ་ཉ་ལས་རྔོན་ལས་ཀྱི་འགོ་པའི་གོ་གནས་བྱིན་ནས་རང་ཕྱོགས་ལ་འགུག་པའི་བྱ་བ་ལེགས་འགྲུབ་མ་བྱུང་བར་བརྟེན། མཐའ་མཇུག་བཀྱོན་ཕབ་ཚུལ་སྐོར་ལ་གསང་གྲོས་བྱས་ཡོད་དེ།《  ལྡེའུ་ཆོས་འབྱུང》  ལས།"ཡེར་པ་ལྷ་རི་སྙིང་བོ་ན་བཞུགས་པའི་ལྷ་ལུང་དཔལ་གྱི་རྡོ་རྗེ་ལ་སྐྱོན་ཕབ་པར་གྲོས་བྱེད་ཅིང་ཡོད་པ་ལ་ལྷ་ལུང་གིས་ལག་བསྟོད་དེ་བདུད་དུ་རྫུས་ནས་ལྷ་སའི་ནེ་ཐང་ལ་སྐྲོང་སྐད།"[35]ཅེས་གསུངས་པ་ལ་བརྟགས་ན། ལྷ་ལུང་དཔལ་རྡོར་གྱིས་རང་ཉིད་གསོད་རྩིས་ཡོད་པའི་གསང་གྲོས་ཀྱི་གནས་ཚུལ་ཤེས་རྟོགས་བྱུང་རྗེས། ད་གཟོད་ལག་སྔ་རྩད་ནས་རྒྱལ་པོ་འུ་དུམ་བཙན་པོ་ལྐོག་གསོད་བྱེད་པའི་ཐབས་ཇུས་འཐེན་པ་ཞིག་ཡིན་འདུག །བསྟན་པ་བསྣུབས་ནས་ལོ་ལྔ་ཙམ་གྱི་རྗེས་སུ་མ་གཏོགས་རྒྱལ་པོ་འུ་དུམ་བཙན་པོ་དགྲོང་བའི་ལམ་ཁ་ལ་མ་ཞུགས་པའི་རྒྱུ་མཚན་ག་རེ་ཡིན་པ་གསལ་པོར་མ་བྱུང་མོད། ཕལ་ཆེར་ཆོས་བློན་དག་གིས་རྒྱལ་པོ་འུ་དུམ་བཙན་པོའི་བློ་ཁ་དྲང་ཕྱོགས་སུ་བསྒྱུར་བའི་ཕྱོགས་ལ་ངང་སྒུག་བྱས་པ་ཞིག་མིན་ནམ་སྙམ། ལྷ་ལུང་དཔལ་རྡོར་གྱིས་རང་ཉིད་གསོད་རྩིས་ཡོད་པའི་ཕོ་བྲང་ནང་གི་གསང་གྲོས་དེ་ཇི་ལྟར་ཤེས་རྟོགས་བྱུང་བའི་སྐོར་ཆོས་འབྱུང་དེབ་ཐེར་ཁག་ནང་མ་རྙེད་མོད། ཕོ་བྲང་ནང་གི་མི་དང་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་ལས་ཀ་གཉེར་མཁན་དག་གིས་གསང་བའི་ལག་ཐབས་བརྒྱུད་ནས་བརྡ་བཏང་བ་ཞིག་ཡིན་པར་ངེས། སྔོན་གྱི་ཡིག་ཚང་ཁག་ནང་ལྷ་ལུང་དཔལ་རྡོར་ལ་རྒྱལ་པོ་འུ་དུམ་བཙན་པོ་སྐུ་དགྲོང་བར་སྐུལ་མ་གཏོང་མཁན་ནི་སྣུབས་སངས་རྒྱས་ཡེ་ཤེས་དང་ཉེ་གནས་གཉིས་ལས་གཞན། དཔལ་མགོན་པོ་དང་མ་གཅིག་དཔལ་ལྷ། གྲིབ་ཀྱི་རྫོང་བཙན་སོགས་ལྷ་མི་གཉིས་ཀ་ཡོད་པར་གསུངས།[36] ངག་རྒྱུན་ནང་ལྷ་དེ་དག་བྱུང་བ་ལ་རྒྱུ་མཚན་གཉིས་ཡོད་དེ། གཅིག མི་རྣམས་ལ་ལྷ་ལུང་དཔལ་རྡོར་གྱིས་བོད་སྤྱི་ལ་དབང་བའི་རྒྱལ་པོ་བཀྲོངས་པ་ནི་ལྷའི་དགོངས་དོན་ལྟར་བསྒྲུབས་པ་ཞིག་ཡིན་པས་འཇིག་རྟེན་གྱི་ཚུལ་ལུགས་དང་འགལ་མེད་པ་སྒྲོགས་པའི་ཆེད་དུ་ཡིན། གཉིས། ལྷ་དེ་དག་ནི་ལྷ་ལུང་དཔལ་རྡོར་ལ་གསང་འབྲེལ་བྱེད་མཁན་གྱི་མི་སྣའི་ཚབ་མིང་ལྟ་བུ་ཞིག་ཡིན་སྲིད་དེ།《  ཆོས་འབྱུང་མེ་ཏོག་སྙིང་པོ》  ལས།"ལྷ་ལུང་དཔལ་གྱི་རྡོ་རྗེ་སྔགས་བཙུན་ཤེད་རྩལ་དང་ལྡན་པ་གཅིག་སྒོམ་བྱེད་པའི་དུས་སུ། ནམ་ཕྱེད་ཙམ་ན། དཔལ་ལྷ་མོ་བུད་མེད་ཀྱི་གཟུགས་སུ་དངོས་སུ་བྱུང་ནས། དེང་སང་བོད་ན་གྲུབ་ཐོབ་མང་ཡང་། དུས་ལ་མ་བབས་པས་ཁྱོད་ལ་གྲུབ་ཐོབ་ཐམས་ཅད་ཀྱི་བྱིན་རླབས་ཞུགས་པས། རྒྱལ་པོ་སྡིག་ཅན་གསོད་རན་ཟེར་བ་ཞིག་བྱུང་།"[37]ཞེས་གསུངས་པ་ལ་བལྟས་ན། ལྷ་ལུང་དཔལ་རྡོར་ལ་འབྲེལ་བ་བྱེད་མཁན་དེས་གཞན་གྱི་ཚོར་བར་དོགས་ནས་བུད་མེད་ཀྱི་ཆས་སུ་བརྫུས་ཡོད་པར་མ་ཟད། དུས་ཚོད་ཀྱི་ཆ་ནས་ཀྱང་ནམ་གུང་ཙམ་ལ་བྲག་ཡེར་བ་རུ་ཡོང་ནས་ལྷ་ལུང་དཔལ་རྡོར་ལ་རྒྱལ་པོ་དགྲོང་བའི་གསང་གྲོས་བྱས་ཡོད་པ་ཤེས་ཐུབ། ཁོས་ལྷ་ལུང་དཔལ་རྡོར་ལ་འབྲེལ་བ་བྱེད་པ་དེ་ཧ་ཅང་གསང་དམ་པོ་བྱེད་དོན་ནི་རྒྱལ་པོའི་ཕྱོགས་ཀྱི་མིས་ཚོར་བར་དོགས་པ་ཡིན་པ་སྨོས་མ་དགོས། དེས་ཁོ་ནི་སྤྱིར་དབང་གི་མི་སེར་ཞིག་མ་ཡིན་པར་ཕོ་བྲང་ནང་གི་མི་སྣ་གཙོ་བོ་ཞིག་གམ་བཙན་པོའི་ལག་འོག་གི་དབང་ཆ་འཛིན་པའི་ཆོས་བློན་ཞིག་ཡིན་པ་ར་སྤྲོད་གསལ་པོ་བྱས་འདུག །རྒྱལ་པོ་འུ་དུམ་བཙན་པོ་སོགས་ཀྱིས་ལྷ་ལུང་དཔལ་རྡོར་གསོད་རྩིས་ཡོད་པའི་ཕོ་བྲང་ནང་གི་གསང་གྲོས་དེ་ཡང་། ཕོ་བྲང་ནང་གི་མི་སྣ་དེ་དག་གིས་གསང་བརྡ་བཏང་ནས་ལྷ་ལུང་དཔལ་རྡོར་གྱིས་ཤེས་རྟོགས་བྱུང་བ་ཞིག་ཡིན་པ་ཚོད་དཔག་བྱེད་ཐུབ། གསང་བརྡ་གཏོང་མཁན་དེ་དག་ནི་འུ་དུམ་བཙན་པོའི་སྲིད་ལུགས་ལ་མི་དགའ་ཞིང་ལྷ་ལུང་དཔལ་རྡོར་ལ་ཡིད་ཆེས་བློ་གཏོད་ཡོད་པའི་སྲིད་ཕྱོགས་ཀྱི་མི་སྣ་གལ་ཆེ་བ་དག་ཡིན་སྲིད་དེ། ལྷ་ལུང་དཔལ་རྡོར་གྱིས་དཀའ་ཚེགས་མེད་པར་རྒྱལ་པོ་བཀྲོངས་པ་དང་། ར་མདའ་བ་རྣམས་ཀྱི་འདེད་འཛིན་ལས་ཉེན་ཁ་མེད་པར་ཐར་བ་དང་། ཕྱིས་སུ་ཉེན་གཡོལ་དུ་མདོ་སྨད་ལ་བདེ་ལེགས་ངང་སླེབས་ཐུབ་པ་བྱུང་བ་སོགས་ནི། ཕོ་བྲང་ཕྱི་ནང་གི་གནད་ཡོད་མི་སྣ་ཁག་གིས་རམ་འདེགས་བྱས་པའི་འབྲས་བུ་ཡིན་པ་གདོན་མི་ཟ། གལ་ཏེ་ཕྱི་ནང་གི་རམ་འདེགས་མེད་ན་ལྷ་ལུང་དཔལ་རྡོར་མི་རྐྱང་རྟ་རྐྱང་ཙམ་གྱིས་རྒྱལ་ཁམས་དབང་ཐང་ཅན་ཞིག་གི་མི་རྗེ་དགྲོང་རྒྱུ་ནི་འཆར་གཞི་ནང་བཞིན་ལམ་ལྷོང་ཡོང་བ་དཔེ་མི་སྲིད་པ་ཞིག་གོ །
     བཞི་པ། རྒྱལ་པོ་འུ་དུམ་བཙན་པོའི་མཐར་མཇུག་གི་གནས་སྟངས་ངོ་མ།
     རྒྱལ་པོ་འུ་དུམ་བཙན་པོ་སྲིད་ཁྲི་ལ་བཞུགས་ནས་ལོ་བརྒྱད་ཀྱི་རྗེས་སུ་ལྷ་ལུང་དཔལ་རྡོར་གྱི་མཚོན་འོག་ཏུ་ཤི་བར་གྱུར་མོད། དེ་ནི་བཙན་པོ་ཞིག་གི་ངོས་ནས་བལྟས་ན་ཆེས་སྡུག་པའི་ལས་སྐལ་མ་ཡིན། རྒྱལ་རབས་སྐད་གྲགས་ཅན་ཞིག་གི་རྗེ་བོ་ཞིག་ལ་མཚོན་ན། རང་ཉིད་གསོན་པའི་གནས་སྐབས་སུ་རྒྱལ་སྲིད་ཀྱི་དབང་ཆ་གཞན་གྱི་ལག་ཏུ་ཤོར་བ་ལས་ལྷག་པའི་ལས་སྐལ་སྡུག་པོ་ཞིག་གང་ན་ཡོད་དམ། རྒྱལ་པོ་འུ་དུམ་བཙན་པོ་སྲིད་ཁྲི་ལ་བཞུགས་ནས་ཐོག་མར་རྒྱལ་བསྟན་དང་རྒྱལ་ཁྲིམས་བཤིག་པའི་སྐབས་སུ། མི་རྗེ་དབང་ཐང་ཅན་ཞིག་གི་རྣམ་པ་ཡོད་མོད། ཕྱིས་སུ་དབས་ཁོ་བཞེར་གྱིས་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་བློན་ཆེན་པོའི་གོ་གནས་བཟུང་རྗེས། རྒྱལ་པོ་འུ་དུམ་བཙན་པོ་ནི་བཙན་པོ་རིམ་བྱོན་ཁྲོད་ཀྱི་སྲིད་དབང་གཞན་ལག་ཏུ་ཤོར་བའི་བཙན་པོ་ཆེས་སྡུག་ཤོས་ཆགས་པ་རེད། དེའི་རྒྱུ་རྐྱེན་གཙོ་བོ་ཞིག་ནི་ཞང་བློན་ཆེན་མོ་འབྲོ་ཁྲི་སུམ་རྗེ་སོགས་ལ་བཀྱོན་ཕབ་ནས་དབུས་གཙང་དུ་འབྲོ་ཁྱིམ་རྒྱུད་ཀྱི་དམག་སྲིད་ཀྱི་དབང་ཤུགས་ཉམས་ཆག་ཏུ་བཏང་བ་དང་། དེའི་དབང་གིས་ཕོ་བྲང་ཕྱི་ནང་གི་དམག་སྲིད་དབང་ཆ་ཐམས་ཅད་དབས་ཁྱིམ་རྒྱུད་ཀྱི་ལག་ཏུ་ཤོར་བར་མ་ཟད། དབས་ཁོ་བཞེར་གྱིས་རང་ཕྱོགས་ཀྱི་སྟོབས་ཤུགས་རྒྱས་པའི་གོ་སྐབས་དང་བསྟུན་ནས་རང་ཉིད་བཙན་པོ་བྱེད་འདོད་ཀྱི་ཧམ་སེམས་སྐྱེས་ཏེ་རྒྱལ་པོ་འུ་དུམ་བཙན་པོ་ནི་སྲིད་ཁྲི་ལ་བཞུགས་ཡོད་པའི་མིང་གི་བཙན་པོ་ཙམ་དུ་བཏང་ཞིང་དམག་སྲིད་ཀྱི་དབང་ཆ་གཙོ་བོ་བདག་ཏུ་འཛིན་པའི་ཕྱོགས་ལ་ཐབས་སྣ་ཚོགས་འཐེན་ཡོད། སྲིད་ཀྱི་གནས་སྟངས་འདི་འདྲའི་འོག་ཏུ་འུ་དུམ་བཙན་པོའི་ལས་སྐལ་སྡུག་ནས་སྡུག་ཏུ་སོང་སྟེ་མཐའ་མཇུག་གཞན་གྱིས་མཚོན་ཆ་གང་བྱུང་དུ་སྤྱད་ནས་བཀྲོངས་ཆོག་པའི་ཁོར་ཡུག་ཅིག་བསྐྲུན་ཡོད་དེ། བོད་ཀྱི་ཆོས་འབྱུང་མང་ཤོས་ནང་གཅིག་གྱུར་གྱི་སྣང་ཚུལ་ཞིག་གསལ་པོར་མཐོང་ཐུབ་པ་ནི། ལྷ་ལུང་དཔལ་རྡོར་ལྷ་སར་ཡོང་ནས་རྡོ་རིང་གི་ཉེ་ལོགས་སུ་རྒྱལ་པོ་དང་འཕྲད་སྐབས་སྐུ་སྲུང་བ་གཅིག་ཀྱང་མེད་ལ། ཁོ་ཆ་མེད་རྒྱུས་མེད་ཀྱི་མི་སེར་དཀྱུས་མ་ཞིག་ཏུ་བརྫུས་ནས་རྒྱལ་པོའི་མདུན་དྲུང་དུ་རང་འགར་ཡོང་ཆོག་པ་དེས་ཀྱང་། རྒྱལ་པོ་འུ་དུམ་བཙན་པོའི་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་དབང་ཆ་གཞན་ལག་ཏུ་ཤོར་ཚར་བ་ར་སྤྲོད་གསལ་པོར་བྱས་འདུག གནའ་བོའི་རྒྱལ་རབས་སྐད་གྲགས་ཅན་ཞིག་གི་མི་རྗེ་ལ་མཚོན་ན། ཕེབས་བཞུད་དང་གནས་ལམ་ཡན་ཆད་གསང་བ་དམ་ཞིང་། ཕོ་བྲང་དུ་བཞུགས་སྐབས་ཀྱང་སྐུ་སྲུང་བ་མང་པོས་ཕྱི་ནང་བསྐོར་ནས་ནན་སྲུང་བྱས་ཡོད་པར་མ་ཟད།སྲིད་ཕྱོགས་ཀྱི་མི་སྣ་ཁག་གིས་མཇལ་ཁ་ཞུ་སྐབས་ཀྱང་ལུས་ལ་སྔོག་བཤེར་བྱེད་པ་སོགས་རྒྱལ་པོའི་སྐུའི་བདེ་འཇགས་ཀྱི་བྱ་བ་སྲིད་དོན་གྱི་ཡང་རྩེར་བརྩི་བ་ཡིན། དེ་ནི་རྒྱལ་སྲིད་ཀྱི་དབང་ཐང་དང་མངའ་འབངས་ཀྱི་སྐྱིད་སྡུག་སོགས་རྒྱལ་པོའི་སྐུ་ཚེ་དང་འབྲེལ་བ་དམ་པོ་ཆགས་ཡོད་པས་ཡིན་ལ། སྤུ་རྒྱལ་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་ཀྱང་ཚུལ་དེ་ལས་མ་འདས། སྣང་ཚུལ་དེ་རིགས་བཙན་པོ་རལ་པ་ཅན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ལས་ཀྱང་རོབ་ཙམ་རྟོགས་ཐུབ་སྟེ། སྤྱི་ལོ822ལོར་ཐང་གི་ཕོ་ཉ་ལིག་ཡོན་ཏཱིན་སོགས་ཀྱིས་བཙན་པོ་རལ་པ་ཅན་ལ་མཇལ་ཁ་ཞུ་སྐབས་སྐུའི་བདེ་སྲུང་སྐོར་གྱི་གནས་ཚུལ《  ཐང་ཡིག་གསར་མ》  ལས།"ཕོ་བྲང་གི་ཁོར་ཡུག་ཏུ་མདུང་སོགས་བཙུགས་ཤིང་། གོམ་པ་བཅུ་རེ་མཚམས་སུ་མདུང་རིང་རེ་བཙུགས་འདུག བར་དུ་སྒོ་མོ་གསུམ་མཆིས་པ་ལ་སོ་སོར་དར་མོ་ཆེ་རེ་བསྒྲེངས།སྒོ་དེ་དག་གི་བར་དུ་གོམ་པ་བརྒྱ་རེ་འདུག གོ་ཆ་ཐོགས་པའི་དམག་མིས་བྱ་ར་བྱེད་པ་དང་། བན་དེ་རྣམས་ཀྱིས་ཞྭ་མོ་རྩེ་རིང་གྱོན་ཞིང་། སྟག་ལྤགས་ཀྱི་སྐེད་རགས་བཅིངས། རྔ་མོ་ཆེ་བརྡུངས། ཕོ་བྲང་དུ་འགྲོ་ཚེ་སྔོག་ཞིབ་བྱེད། ཕོ་བྲང་གི་དབུས་སུ་ཁྲི་སྟེགས་མཐོན་པོ་མཆིས་ཤིང་། དེའི་མཐའ་བསྐོར་དུ་རིན་པོ་ཆེའི་ཕུབ་ཀྱིས་བསྐོར། བཙན་པོ་ཕོ་བྲང་དུ་བཞུགས།"[38]ཞེས་བྱུང་བར་བལྟས་ན། ཕོ་བྲང་ཕྱི་ནང་ཀུན་ཏུ་མཚོན་ཆ་སྣ་ཚོགས་རྣོ་ངར་ཤལ་ལེ་བསྒྲིགས་ཤིང་།བཙན་པོའི་བཞུགས་ཁྲིའི་གཡས་གཡོན་དུའང་རིན་པོ་ཆེའི་ཕུབ་ཀྱི་རིགས་བཤམས་ཡོད། དེ་ནི་མཛེས་ཆས་ཀྱི་ཆེད་དུ་མ་ཡིན་པར་ཕོ་བྲང་གི་སྲུང་བ་དམ་པོའི་མཚོན་རྟགས་ཡིན་ལ། མཇལ་ཁ་ཞུ་མཁན་སུས་མཐོང་ན་ཡང་འཇིགས་རྔམ་མེ་ཡོད་པ་གདོན་མི་ཟ། གོང་གི་ཐང་ཡིག་ནང་སྒོ་མོ་རིམ་པ་གསུམ་བརྒྱུད་ནས་ཕོ་བྲང་དབུས་མར་འགྲོ་དགོས་པའི་སྐོར་བཀོད་པ་ལ་བརྟགས་ན། ཕོ་བྲང་ལ་མཁར་ཕྱི་ནང་རིམ་པ་གསུམ་གྱིས་བསྐོར་ཡོད་ལ། མཁར་གྱི་རིམ་པ་རེ་རེ་བར་ན་མཚོན་ཆ་ཐོགས་པའི་དམག་མི་དག་གིས་ཉིན་མཚན་བར་མེད་དུ་འགྲོ་འོང་གི་ཚུལ་གྱིས་མེལ་ཚེ་བྱེད་པ་དང་། མཇལ་ཁ་ཞུ་མཁན་རྣམས་བཙན་པོའི་མདུན་དུ་མ་སླེབས་སྔོན་ལ་ལུས་ལ་བསྔོག་བཤེར་བྱས་ནས་མཚོན་ཆའི་རིགས་ཡོད་མེད་ལ་བརྟག་དཔྱད་གཏོང་། བཙན་པོ་ལ་མཇལ་མཁན་སུས་ཀྱང་མཚོན་ཆ་ཁབ་རྩེ་ཙམ་ཡང་ཁྱེར་ཆོག་གི་མེད་པ་ཤིན་ཏུ་གསལ། འདི་དག་ཐམས་ཅད་བཙན་པོའི་སྐུ་སྲོག་ལ་གནོད་འཚེ་མི་ཕོག་པའི་ཆེད་དུ་ཡིན་པ་སྨོས་ཅི་དགོས། གཞན་ཡང་བོད་ཀྱི་ཡིག་ཚང་རྙིང་པ《  བཀའ་ཐང་ལྡེ་ལྔ》  ལས་ཀྱང་འདི་བཞིན་འབྱུང་སྟེ།"སྔོན་གྱི་བཤུལ་སེལ་གྱད་མི་རྟ་ཞོན་བརྒྱ། །གཡས་ཀྱི་རུ་འདྲེན་དཔའ་བོ་སྟག་ཆས་བརྒྱ། །གཡོན་གྱི་རུ་འདྲེན་སྔགས་མཁན་ཕུར་ཐོགས་བརྒྱ། །སླད་ཀྱི་རྗེས་མྱུལ་ཞུབ་ཆེན་མདུང་ཐོགས་བརྒྱ། །"[39]ཞེས་པ་འདི་ནི་བཙན་པོ་ཁྲི་ལྡེ་སྲོང་བཙན་དམག་ལ་ཆས་སྐབས་སྐུའི་སྲུང་བ་བཙན་པའི་རྣམ་པ་བརྗོད་པ་ཞིག་ཡིན་ལ། གོང་གི་ཚན་པ་འདི་ཀློག་པའི་ཚེ་ན། ང་ཚོས་མིག་ལམ་ལ་བཙན་པོ་ཡུལ་གཞན་དུ་ཕེབས་བཞུད་གནང་སྐབས་མཚོན་ཆ་སྣ་ཚོགས་ཐོགས་པའི་སྐྱ་དམག་སྟོང་ཕྲག་དུ་མས་བསྐོར་ནས་འགྲོ་བའི་རྣམ་པ་འཇིགས་རྔམ་ཆེ་བ་ཞིག་ཤར་ཡོང་། བཙན་པོ་ཡུལ་གཞན་དུ་ཕེབས་སྐབས། སྐྱ་དམག་མང་པོ་སྔོན་དུ་མངགས་ནས་ཕེབས་ལམ་གྱི་གཡས་གཡོན་ན་དགྲ་བོའི་ངན་ཇུས་བཤམས་ཡོད་མེད་ལ་བལྟས་རྗེས། ད་གཟོད་བཙན་པོ་ཕེབས་བཞུད་གནང་བ་དང་། བཙན་པོའི་སྐུ་དྲུང་དུ་ཞབས་གཡོག་པ་ལས་གཞན། མཚོན་ཆ་ཐོགས་པའི་དཔའ་རྒོད་སྟག་ཆས་ཅན་དང་ཕུར་བུ་ཐོགས་པའི་སྔགས་མཁན་མང་པོས་བསྐོར་ནས་འགྲོ་ཞིང་། བཙན་པོ་ཕེབས་བཞུད་ཚར་བའི་རྗེས་སུ་དགྲ་བོའི་རྗེས་འདེད་པ་ཡོད་མེད་ལ་བརྟག་མཁན་གྱི་གསང་མྱུལ་བ་མང་དུ་མངགས་བཞིན་པ་སོགས་བཙན་པོའི་སྐུ་ཚེ་ལ་བར་ཆད་མི་ཐེབས་པའི་ཐབས་སྣ་ཚོགས་ཆོས་སྲིད་གཉིས་ཀྱི་སྟེང་ནས་སྒྲུབ་བཞིན་པ་རྟོགས་ཐུབ། གོང་གི་དཔེ་མཚོན་མི་འདྲ་བ་འདི་གཉིས་ཀྱི་སྟེང་ནས་གློ་བ་ཉེ་བའི་མཛངས་བློན་རྣམས་ཀྱིས་བཙན་པོའི་སྐུ་སྲོག་དང་། རྒྱལ་སྲིད་ཀྱི་མངའ་ཐང་དང་། མི་སེར་གྱི་སྐྱིད་སྡུག་སོགས་གཞི་གཅིག་ཏུ་སྦྲེལ་ནས་ཇི་ལྟར་གཅེས་སྲུང་བྱས་མྱོང་བ་ཤེས་ཐུབ། རྒྱལ་པོ་འུ་དུམ་བཙན་པོའི་སྐུ་རིང་ལ་སླེབས་དུས། དེ་ལས་བཟློག་སྟེ་བཙན་པོ་ནི་སྐུ་སྲུང་བ་གཅིག་ཀྱང་མེད་པའི་མི་དཔོན་ཕལ་བ་ཞིག་གི་ཚད་ལ་ལྷུང་ནས། ལྷ་ལུང་དཔལ་རྡོར་གྱིས་ཕྱག་འབུལ་བའི་ཟོལ་གྱིས་དཀའ་ཚེགས་མེད་པར་བཀྲོངས་པ་རེད། དེས་སྤུ་རྒྱལ་གྱི་དབང་ཆ་ཡོངས་རྫོགས་ཁྱིམ་རྒྱུད་རྙིང་པའི་བློན་པོ་ཁག་ཅིག་གི་ལག་ལ་ཤོར་ནས་ཁོ་ནི་མིང་སྟོང་གི་བཙན་པོ་ཞིག་ཏུ་གྱུར་ཚར་བ་ར་སྤྲོད་གསལ་པོ་བྱས་འདུག །དེར་བརྟེན་འཆི་ཁའི་ཞལ་ཆེམས་བཞིན་ལོ་གསུམ་གྱི་རྗེས་སུ་སྐུ་བཀྲོངས་པའམ་སྐུ་ཚེ་དེ་ལས་རིང་དུ་བཞུགས་པའི་དབང་དུ་བཏང་ན་ཡང་། སྤུ་རྒྱལ་གྱི་རྒྱལ་སྲིད་བདག་གར་བཞེས་ནས་སྲིད་ལུགས་དྲང་ཕྱོགས་སུ་བསྒྱུར་བའི་གོ་སྐབས་གཏན་ནས་ཡོད་མི་སྲིད། མདོར་ན། གནའ་དུས་ཀྱི་རྒྱལ་རབས་ཆེན་མོ་རྣམས་ལ་མཚོན་ན། སྲིད་དབང་མཇུག་ཁ་མའི་རྒྱལ་པོ་དག་གི་ལས་སྐལ་ལ་འདྲ་མཚུངས་ཀྱི་ཆ་དུ་མ་ཡོད་དེ། དཔེར་ན།བཙན་པོ་འུ་དུམ་བཙན་པོ་འདི་བ་མན་ཇུའི་དུས་མཇུག་གི་གོང་མ་འོད་གསལ་རྒྱལ་པོ（光绪）དང་འདྲ་ས་ཡོད། ཁོ་བ་གཉིས་ཀྱི་སུ་ཡིན་ཡང་སྲིད་ལུགས་བསྒྱུར་འདོད་ཀྱི་དགོངས་པ་ཡོད་དུ་སྲིད་ཀྱང་ནུས་པ་མེད་ལ་དབང་ཤུགས་ཀྱང་མེད་པས། ཐ་མ་ཁོ་གཉིས་ཀྱི་ལག་ཏུ་ཡབ་མེས་ཀྱིས་སྤྲད་པའི་རྒྱལ་རབས་ཆེན་མོ་གཉིས་སིལ་བུར་ཐོར་སོང་ངོ་། །
     མདོར་ན་བཙན་པོའི་རྒྱལ་སྲིད་ཉམས་བྱེད་ཀྱི་རྒྱུ་ཚོགས་སྔར་ནས་ཚང་ཚར་བ་མིན་ན། རྒྱལ་པོ་ཞིག་གི་སྐུ་སྲོག་ལ་བར་ཆད་བཏང་བ་ཙམ་གྱིས་རྒྱལ་སྲིད་ཀྱི་མངའ་ཐང་ལ་གནོད་འཚེ་ཅི་ཡང་ཕོག་མི་སྲིད་དེ། དཔེར་ན་ཡབ་གནམ་རི་སྲོང་བཙན་ལ་དུག་དྲངས་ནས་བཀྲོངས་ན་ཡང་། རྒྱལ་སྲས་གཞོན་ནུ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོ་སྤུ་རྒྱལ་གྱི་སྲིད་ཁྲི་ལ་དབང་བསྐུར་ནས་བོད་ཁམས་ཡོངས་རྫོགས་སྲིད་ལུགས་གསར་པའི་དར་ཆེན་ཡུག་གཅིག་གིས་བསྒྲིལ་བའི་བྱ་གཞག་བླ་ན་མེད་པ་བསྒྲུབས་པར་བྱས་པ་རེད། གནའ་བོའི་རྒྱ་གར་གྱི་སྲིད་དོན་མཁས་པ་ཀེེཏུལྱ（考提利耶Kautiliya）ན་རེ། "སྲིད་ལུགས་ནི་ཆད་པ་གཅོད་ཐབས་ཀྱི་རིག་གཞུང་ཅིག་གོ"[ 40]ཞེས་བཤད་པ་ལྟར་ན། རྗེ་བོ་མིང་དོན་མཚུངས་པ་ཞིག་ཡིན་ཚེ། བཙན་པོ་དག་གི་གཉའ་ནས་གནོན་པ་དང་ཉམ་ཆུང་དག་མཐའ་ནས་སྐྱོང་རྒྱུ་ནི་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་གཞི་རྩའི་འོས་འགན་ཡིན་པ་མཐོང་ཐུབ། གནའ་བོའི་རྒྱ་གར་གྱི་བྲམ་ཟེ་བ་རྣམས་ཀྱི་ལུགས་སུ་རྒྱལ་སྲིད་དྲང་བཞག་ཡོང་བའི་ཆེད་དུ་རང་གི་དགྲ་ཟླ་མ་ཟད། སྤུན་དང་བུ་ཡིན་ཡང་དུག་སྦྱིན་པ་སོགས་འཚེ་བའི་ལས་སྦྱོར་གང་ཡིན་བླང་བར་བྱ་བའི་སྲོལ་སྔ་མའི་དུས་ནས་ཡོད་དེ། རྒྱལ་པོ་བཟང་པོ་འགྲན་ཟླ་མེད་པ་ཞེས་བསྔགས་པ་ཐོབ་པའི་ཞི་བ་རྒྱལ（ཤི་བ་ཛི）གྱི་ལོ་རྒྱུས་ལས་ཀྱང་རྙེད་ཐུབ། [41] གནའ་བོའི་རྒྱ་གར་གྱི་སྲིད་ལུགས་ཀྱི་ལྟ་བ་འདི་དག་གིས་སྤུ་རྒྱལ་ཙམ་དུ་མ་ཟད། འཛམ་གླིང་གི་རྒྱལ་པོ་སྐད་གྲགས་གང་མང་ལ་ཤན་ཞུགས་ཐེབས་ཡོད། རྒྱལ་པོ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོས་ཀྱང་དེ་ལྟ་བུའི་སྲིད་ལུགས་ལག་བསྟར་བྱས་པས་རྒྱལ་སྲིད་དར་ཞིང་རྒྱས་པར་གྱུར་ལ། རྒྱལ་པོ་འུ་དུམ་བཙན་པོས་མི་སེར་ཉམ་ཆུང་རྣམས་དྲིན་གྱིས་སྐྱོང་མ་ཐུབ་པ་མ་ཟད། ཁྱིམ་རྒྱུད་རྙིང་པ་དབང་ཤུགས་ཅན་གྱི་མགོ་འཕང་རྗེ་བོ་ལས་མཐོ་བར་གྱུར་ནས། མཐའ་མཇུག་སྤུ་རྒྱལ་བཙན་པོའི་རྒྱལ་སྲིད་རྒུད་པའི་གཡང་ལ་ལྷུང་བ་རེད།ཁྱད་པར་དུ་རྒྱལ་པོ་འུ་དུམ་བཙན་པོ་སྐུ་བཀྲོངས་པ་དེ་ནི་རྫོགས་ཚིག་གི་མཐའ་རུ་ཉིས་ཤད་བྲིས་པ་བཞིན་བཙན་པོའི་རྒྱལ་སྲིད་ནུབ་ཚར་བའི་རྟགས་མཚོན་ཕྱིར་མངོན་པ་ཡིན་ནོ༎
     ཟུར་བལྟའི་ཡིག་ཆ།
[1]བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་ཆབ་གྲོས་རིག་གནས་དཔྱད་གཞིའི་རྒྱུ་ཆ་ཨུ་ཡོན་ལྷན་ཁང་གིས་རྩོམ་སྒྲིག་བྱས་པའི]《  བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་རིག་གནས་དཔྱད་གཞིའི་རྒྱུ་ཆ་བདམས་བསྒྲིགས》  ཞེས་པའི་སྤྱིའི་འདོན་ཐེངས10པའི་ཤོག་ངོས127སྟེང་ན་འདི་ལྟར།"གདུང་（ལྡོང་）རུས་ཆེན་པོ་བཅོ་བརྒྱད་སོ་སོར་གྱེས་པའི་རུས་ཀྱི་མིང་ནི་ཅོག་དང་ཅོག་རྩེ་ཅོག་རོ་དང་། འབྲོམ་དང་། ཁྱུང་པོ་ཟླ་བ་དང་། འབྲིང་དང་ལྷ་ལུང་ལྷ་རྩེ་དང"ཞེས་བྱུང་།（མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན། 1988ལོའི་པར་གཞི།）《  བཤད་མཛོད་ཆེན་མོ》  ཞེས་པའི་ཤོག་ངོས91སྟེང་འདི་ལྟར།"ལྡོང་རུས་ཆེན་པོ་བཅོ་བརྒྱད་ཟེར་ཙ་ན༎ཡབ་ལྡོང་ཆེན་པོ་སྤོས་དྲོ་ཡིན༎དེ་ལ་རུས་རིགས་བཅོ་བརྒྱད་བྱུང་༎འབྲིང་དང་ལྷ་ལུང་ལྷ་རྩེ་གསུམ༎ལག་པ་གཡས་དང་འདྲ་བའི་བུ་གསུམ་ཡིན༎"ཞེས་གསུངས། དབུ་ཆེན་ལག་བྲིས་མ།
[2]《  བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་དེབ་ཐེར་ཁག་ལྔའི》  ཤོག་ངོས66སྟེང་གསལ། བོད་ལྗོངས་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན། 1990ལོའི་པར་གཞི།
[3]《  མཁས་པ་ལྡེའུས་མཛད་པའི་རྒྱ་བོད་ཀྱི་ཆོས་འབྱུང་རྒྱས་པ》  ཞེས་པའི་ཤོག་ངོས379སྟེང་གསལ། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན།1987ལོའི་པར་གཞི།
[4]《  ཁང་དཀར་ཚུལ་ཁྲིམས་སྐལ་བཟང་གི་གསུང་རྩོམ་ཕྱོགས་བསྒྲིགས》  ཀྱི་ཤོག་ངོས863སྟེང་གསལ།ཀྲུང་གོའི་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན།1999ལོའི་པར་གཞི།
[5]《  མ་ཎི་བཀའ་འབུམ》  གྱི་ཤོག་ངོས414སྟེང་གསལ། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན།2011ལོའི་པར་གཞི།
[6]《  བོད་ཀྱི་བརྡ་རྙིང་ཡིག་ཆ་བདམས་བསྒྲིགས》  ཀྱི་ཤོག་ངོས173སྟེང་གསལ། ཀྲུང་དབྱང་མི་རིགས་སློབ་ཆེན་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན། 1995ལོའི་པར་གཞི།
[7]《  ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན》  གྱི་ཤོག་ངོས365སྟེང་གསལ། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན།1986ལོའི་པར་གཞི།
[8] [奥地利] 内贝斯其著、谢继胜译：《西藏的神灵和鬼怪》西藏人民出版社1993年版，第557页。
[9]《  དུང་དཀར་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོ》  ཞེས་པའི་ཤོག་ངོས1573སྟེང་གསལ། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན།2002ལོའི་པར་གཞི།
[10]《  བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་དེབ་ཐེར་ཁག་ལྔའི》  ཤོག་ངོས66སྟེང་གསལ།བོད་ལྗོངས་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན། 1990ལོའི་པར་གཞི།
[11]《  བོད་ཀྱི་བརྡ་རྙིང་ཡིག་ཆ་བདམས་བསྒྲིགས》  ཀྱི་ཤོག་ངོས198སྟེང་གསལ། ཀྲུང་དབྱང་མི་རིགས་སློབ་ཆེན་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན། 1995ལོའི་པར་གཞི།
[12]林冠群：《唐代吐蕃史论集》，中国藏学出版社2006年版，第206页。
[13]《  བོད་སིལ་བུའི་བྱུང་བ་བརྗོད་པ་ཤེལ་དཀར་མེ་ལོང》  གི་ཤོག་ངོས69སྟེང་གསལ། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན།1991ལོའི་པར་གཞི།
[14]《  ཆོས་འབྱུང་མེ་ཏོག་སྙིང་བོ་སྦྲང་རྩིའི་བཅུད》  ཀྱི་ཤོག་ངོས422སྟེང་གསལ། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན། 1988ལོའི་པར་གཞི།
[15]《  བྲག་ཡེར་བའི་དཀར་ཆག་དད་པའི་ས་བོན》  གྱི་ཤོག་ངོས19སྟེང་གསལ། ཤིང་པར་མ།
[16]《  ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན》  གྱི་ཤོག་ངོས379སྟེང་གསལ། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན།1986ལོའི་པར་གཞི།
[17]《  གུ་བཀྲའི་ཆོས་འབྱུང》  གི་ཤོག་ངོས175སྟེང་གསལ། ཀྲུང་གོའི་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན།1990ལོའི་པར་གཞི།
[18]《  ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན》  གྱི་ཤོག་ངོས366སྟེང་གསལ། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན།1986ལོའི་པར་གཞི།
[19]《  ལེགས་བཤད་རིན་པོ་ཆེའི་གཏེར་མཛོད》  ཀྱི་ཤོག་ངོས192སྟེང་གསལ། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན།1985ལོའི་པར་གཞི།
[20]ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་སྤུ་རྒྱལ་བཙན་པོའི་སྐབས་ཀྱི་རྒྱ་ཡིག་ཤོག་དྲིལ་ཨང་རྟགསP.2765སྟེང།"山退公务，启福门"ཞེས་པརཟུར་བལྟས་བྱས་པ་ཡིན། དེ་དང་འདྲ་མཚུངས་ཀྱི་རྒྱ་ཡིག་ཤོག་དྲིལ་ཁག་ཅིག《  ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་སྤུ་རྒྱལ་བཙན་པོའི་སྐབས་ཀྱི་རྒྱ་ཡིག་ཤོག་དྲིལ་དག་བཤེར་མ》  ཞེས་པའི་དེབ་དང་པོའི་ནང་བསྡུས་འདུག་ལ། དེ་དག་ལས་ཀྱང་འབྲོ་ཁྲི་སུམ་རྗེ་སྟག་སྣང་གིས་ཆོས་ཀྱི་ཕྱག་ལས་གནང་བའི་ཚུལ་རོམ་ཙམ་རྟོགས་ནུས་སོ༎（杨富学、李吉和编： 《敦煌汉文吐蕃史料辑校》第一辑，甘肃人民出版社1999年。）
[21]《  བོད་ཀྱི་དེབ་ཐེར་ཁག་ལྔ》  ཞེས་པའི་ཤོག་ངོས33སྟེང་གསལ། བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན། 1990ལོའི་པར་གཞི།
[22]《  སྦ་བཞེད》  ཀྱི་ཤོག་ངོས58སྟེང་གསལ། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན། 1980ལོའི་པར་གཞི།
[23]《  ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན》  གྱི་ཤོག་ངོས366སྟེང་གསལ། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན།1986ལོའི་པར་གཞི།
[24]《  བོད་ཀྱི་བརྡ་རྙིང་ཡིག་ཆ་བདམས་བསྒྲིགས》  ཀྱི་ཤོག་ངོས205སྟེང་གསལ། ཀྲུང་དབྱང་མི་རིགས་སློབ་ཆེན་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན། 1995ལོའི་པར་གཞི།
[25]《  བུ་སྟོན་ཆོས་འབྱུང》  གི་ཤོག་ངོས191སྟེང་གསལ། ཀྲུང་གོ་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན།
[26]《  ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན》  གྱི་ཤོག་ངོས457སྟེང་གསལ། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན།1986ལོའི་པར་གཞི།
[27]《  ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན》  གྱི་ཤོག་ངོས368སྟེང་གསལ། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན། 1986ལོའི་པར་གཞི།
[28] 《  ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན》  གྱི་ཤོག་ངོས366སྟེང་ན་ལུང་དྲངས་པའི་ནང་གསལ། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན།1986ལོའི་པར་གཞི།
[29]གྲོང་ཁྱེར་ལྷ་ས་སྲིད་གྲོས་ལོ་རྒྱུས་རིག་གནས་དཔྱད་གཞིའི་རྒྱུ་ཆ་རྩོམ་འབྲི་ཨུ་ཡོན་ལྷ་ཁང་གིས་རྩོམ་འབྲི་བྱས་པའི《  དགའ་ལྡན་དགོན་པ་དང་བྲག་ཡེར་བའི་ལོ་རྒྱུས》  ཞེས་པའི་ཤོག་ངོས112སྟེང་གསལ།བོད་ལྗོངས་ཤིན་ཧྭ་པར་འདེབས་བཟོ་གྲྭས་པར་བཏབ།1994ལོའི་པར་གཞི། ནང་ཁུལ་རྒྱུ་ཆ།
[30]《  ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན》  གྱི་ཤོག་ངོས429སྟེང་གསལ། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན།1986ལོའི་པར་གཞི།
[31]《  ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན》  གྱི་ཤོག་ངོས379སྟེང་གསལ། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན།1986ལོའི་པར་གཞི།
[32]《  གུ་བཀྲའི་ཆོས་འབྱུང》  གི་ཤོག་ངོས167སྟེང་གསལ། ཀྲུང་གོའི་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན།1990ལོའི་པར་གཞི།
[33]柏杨：《白话版资治通鉴》，万卷出版公司2011年版，第257页。
[34] 《  ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན》  གྱི་ཤོག་ངོས429སྟེང་ན་ལུང་དྲངས་པའི་ནང་གསལ། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན།1986ལོའི་པར་གཞི།
[35]《  ཆོས་འབྱུང་ཆེན་མོ་བསྟན་པའི་རྒྱལ་མཚན》  ཞེས་པའི་ཤོག་ངོས140སྟེང་གསལ། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན། 1987ལོའི་པར་གཞི།
[36]《  ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན》  གྱི་ཤོག་ངོས427སྟེང་གསལ། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན།1986ལོའི་པར་གཞི།
[37]《  ཆོས་འབྱུང་མེ་ཏོག་སྙིང་བོ་སྦྲང་རྩིའི་བཅུད》  ཀྱི་ཤོག་ངོས403སྟེང་གསལ། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན། 1988ལའི་པར་གཞི།
[38]《  དཔལ་དོན་གྲུབ་རྒྱལ་གྱི་གསུང་འབུམ》  གྱི་བསྒྱུར་རྩོམ་པོད་ཀྱི་ཤོག་ངོས342སྟེང་གསལ། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན། 1997ལོའི་པར་གཞི།
[39]《  བཀའ་ཐང་ལྡེ་ལྔ》  ཞེས་པའི་ཤོག་ངོས118སྟེང་གསལ། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན། 1986ལོའི་པར་གཞི།
[40] [美]斯塔夫里阿诺斯著、董书慧等译：《全球通史》，北京大学出版社2009年版，第23页。
[41]《  དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱི་གསུང་རྩོམ》  དེབ་དང་བོའི་ཤོག་ངོས416སྟེང་གསལ།བོད་ལྗོངས་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན།1990ལོའི་པར་གཞི།