ཞར་བྱུང་རྒྱལ་ཕྲན་ལས་འཇང་གི་སྐོར་བཤད་པ།

         དེ་ཡང་སྤྱིར་བོད་ཀྱི་ཡིག་ཚང་རྣམས་སུ་འཇང་ངམ་ལྗང་ཅེས་པའི་མིང་འདི་བྱུང་བ་སྔ་ལ། གཙོ་བོ་ལོ་རྒྱུས་དེབ་ཐར་དང་ཏུང་ཧོང་གཏེར་ཡིག་དག་ཏུ་འབྱུང་བའི་འཇང་ཡུལ་བྱ་བ་དང་གླིང་སྒྲུང་གེ་སར་དང་དེང་སང་བོད་མིས་འཇང་རིགས་སུ་འབོད་པའི་འཇང་སྟེ་གོ་དོན་རིགས་གཉིས་སུ་ཡོད་པ་ལས། ང་ཚོས་འདིར་གླེང་བའི་འཇང་ནི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་རྣམས་སུ་འཁོད་པའི་བཙན་པོ་ཁྲི་འདུས་སྲོང་སྲིད་ཀྱི་དོན་དུ་འཇང་ཡུལ་དུ་གཤེགས་ནས་སྐུ་འདས་ཞེས་པའི་འཇང་ཡུལ་ཏེ། རྒྱ་ནག་སྐད་དུ་ནན་ཀྲའོ་ཞེས་འབོད་པ་དང་ཏུན་ཧོང་གཏེར་ཡིག་ཏུ་འཇང་ཡུལ་ལམ་མྱྭ་དཀར་ནག་ཅེས་འཁོད་ཡོད་པ་དེ་ཡིན་ལ། བོད་སྐད་ཀྱི་མྱྭ་ཞེས་པ་ནི་རྒྱས་སྔོན་ཆད་ཡུལ་དེའི་མི་རིགས་ལ་ཝུའུ་མན་ཏེ་མན་ནག་པོ་དང་པེ་མན་ཏེ་མན་དཀར་པོ་ཞེས་བཏགས་པའི་སྒྲ་ལས་བྱུང་བ་ཡིན་ནམ་སྙམ། དེའང་འཇང་མམ་ནན་ཀྲའོ་ནི་དུས་རབས་བདུན་བརྒྱད་ཡས་མས་སུ་ཀྲུང་གོའི་ལྷོ་ནུབ་ཀྱི་མཐའ་མཚམས་སུ་ཆགས་པའི་བོད་དང་འབྲེལ་ཆེ་བའི་རྒྱལ་ཁབ་ཅིག་ཡིན།  རྒྱའི་ཐང་རྒྱལ་རབས་སྐབས་སུ་མྱྭ་ནག་པོ་སྟེ་དབྱི་རིགས་ཀྱི་མེས་པོ་གཙོ་བྱས་པ་དང་མྱྭ་དཀར་པོ་སྟེ་ད་ལྟའི་པེ་རིགས་བཅས་འདུས་པའི་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ཀྱིས་ད་ལྟའི་ཡུན་ནན་ཞིང་ཆེན་ཁོངས་སུ་བཙུགས་པའི་རྒྱལ་ཁབ་ཅིག་སྟེ། སྤྱི་ལོ649ལོར་མོང་ཧྲི་ཀྲའོ་ཚོ་བའི་ཞིས་ལའོ་བྱ་བས་ཝེ་ཧྲན་ཏེ་དེང་གི་ཡུན་ནན་ཞིང་ཆེན་གྱི་ཝེ་ཧྲན་རྫོང་ལྟེ་གནས་བྱས་ཏེ་མོང་ཆེན་པོའི་སྲིད་དབང་ཐོག་མར་བཙུགས་ཤིང་། དུས་རབས་བརྒྱད་པའི་མགོ་ཙམ་ལ་འཇང་ངམ་མྱྭའི་རྒྱལ་པོ་ཕེ་ལའོ་ཀེ་བྱས་བས་ལོའུ་ཀྲའོ་སྟེ་ཚོ་ཁག་དྲུག་གམ་རྒྱལ་ཕྲན་དྲུག་ཏུ་གྲགས་པའི་ཡུལ་སྡེ་རྣམས་གཅིག་གྱུར་བྱས་ནས་རྒྱལ་ས་དེང་གི་ཏཱ་ལིས་མཁར་གྱི་ནུབ་འདབས་སུ་སྤར་ནས་སྲིད་དབང་བསྐྱངས་ཏེ་རྒྱལ་རྒྱུད་རིམ་པར་སྤེལ་བས། ད་ལྟའི་ཡུན་ནན་ཞིང་ཆེན་ཡོངས་དང་སི་ཁྲོན་ལྷོ་རྒྱུད་ནས་ཀོས་ཀྲུའུ་ནུབ་ཕྱོགས་ལ་སོགས་པའི་ཡུལ་གྲུ་ཐམས་ཅད་ཀྱང་དབང་དུ་བསྡུས་པས་མངའ་ཐང་ཤིན་ཏུ་དར་རྒྱས་བྱུང་བར་གྲགས། སྔ་གཞུག་ཏུ་རྒྱལ་རབས་བཅུ་གསུམ་ཙམ་བྱོན་ནས་དབང་བསྒྱུར་ཏེ་བོད་ཐང་གཉིས་བར་གྱི་འབྲེལ་གཏུག་ཇེ་ལེགས་སུ་སོང་བ་དང་། ཁྱད་པར་དུ་སྤྱི་ལོ704ལ་བོད་ཀྱི་བཙན་པོ་ཁྲི་འདུས་སྲོང་སྐུ་དངོས་ཀྱིས་ཡུལ་དེར་དཔུང་དྲངས་ནས་འཇང་དང་མྱྭ་དཀར་ནག་བཅས་དབང་དུ་བསྡུས་རྗེས་ལོ་ངོ་མང་པོར་བོད་ཆེན་པོའི་ཆབ་འོག་ཏུ་གྱུར་ནས་དཔྱ་ཁྲལ་སོགས་ཕུལ་བ་ཡིན་ཏེ། 《ཏུན་ཧོང་གཏེར་ཡིག》ལས། “ཡོས་བུའི་ལོ་ལ། (704)…།  དགུན་བཙན་པོ(ཁྲི་འདུས་སྲོང)འཇང་ཡུལ་དུ་གཤེག་སྟེ།…འཇང་ཕབ་པར་ལོ་གཅིག”ཅེས་དང་ཡང“འུང་གི་འོག་ཏུ་འཇང་ལ་ཆབ་སྲིད་མཛད་དེ་མྱྭ་དཀར་པོ་དཔྱའ་ཕབ། མྱྭ་ནག་པོ་འབངས་སུ་བཀུག་པ་ལ་སྩོག་སྟེ།”ཞེས་འཁོད་པ་ལྟར་དང་། ཡང་འཇང་ནི་བོད་ཐང་རྒྱལ་ཁབ་གཉིས་ཀྱི་བར་དུ་གནས་པས་ན་ཕྱོགས་གཉིས་ཀས་དབང་དུ་བསྡུ་ཐབས་ཀྱི་འཁྲུག་རྩོད་ཀྱང་བྱས་ལ། མྱྭའི་རྒྱལ་པོ་ཀག་ལ་བོང་བྱ་བའི་སྐབས་སུ་བོད་ཀྱི་བཙན་པོའི་ངོར་བལྟས་ནས་རྒྱ་ནག་ཐང་དང་རྒྱབ་འགལ་བྱས་པ་ཡིན་ཏེ། 《ཏུན་ཧོང་གཏེར་ཡིག》དེ་ཉིད་དུ“ལྷོ་ཕྱོགས་ཀྱི་སྨད་ན་འཇང་དུ་མྱྭ་དཀར་པོ་ཞེས་བྱ་བའི་རྒྱལ་པོ་སྡེ་མི་ཅུང་བ་ཞིག་འདུག་པ། རྒྱལ་པོ་ཐུགས་སྒམ་པོའི་རླབས་དང་ཐབས་ཀྱིས་དཀའ་སྩལ་ཏེ། མྱྭའི་རྒྱལ་པོ་ཀག་ལ་བོང་ཞེས་བྱ་བ། འབངས་སུ་པྱག(ཕྱག)འཚལ་ནས། ཐབས་གཅུང་སྩལ་ཏེ། མྱི་མང་གི་སྣོན་བཏག །  ཡུལ་ཆེའི་ནི་འདབ་བསྐྱེད་དོ།། (འ)ཇང་གི་རྒྱལ་པོ་བོད་ཀྱི་འབངས་སུ་བཞེས་པས། རྒྱའི་ཆབ་སྲིད་ལའང་ཤིན་ཏུ་དམའ་ཞིང་། མྱི་བདེ་བར་བྱས་སོའ།། འཇང་མྱྭའི་རྒྱལ་པོ་ལྟ་ཞིག་རྒྱ་ལ་ལྟ་ལྟ་བ་ལས། རྒྱ་རྗེས་དགྲར་བླང་སྟེ། བཙན་པོ་ཁྲི་ལྡེ་གཙུག་བརྩན་གྱི་ཞ་སྔར་གློ་བ་ཉེ་ནས།། རྒྱལ་ཡུལ་ཕབ་ཀྱིས་ནི་ཡུལ་དང་།  མཁར་དུ་བཆས(བཅས)ཏེ་ཕུལ།། གཡུས་སྤྲད་ཀྱིས་ནི།། རྒྱ་བཙོན་ལུག་ལྟར་བསྐྱངས་སོའ།།”ཞེས་སོགས་གསལ་བོར་བཀོད་པ་བཞིན་དང་། འདི་དག་ནི་སྐབས་དེར་བོད་ཀྱི་དབང་སྒྱུར་བ་ལ་མཚོན་ན་ཐང་རྒྱལ་རབས་དང་འཕྲོག་རྩོད་བྱས་པའི་གྲུབ་འབྲས་ཤིག་ཡིན་ལ། འཇང་བོད་མི་རིགས་བར་ལ་མཚོན་ན་ཕན་ཚུན་འབྲེལ་གཏུག་བྱས་ཏེ་སྤུན་ཟླ་ལྟར་གྱུར་པར་ཆ་རྐྱེན་བཟང་པོ་ཞིག་འཛོམས་པ་གདོན་མི་ཟའོ།། ཕྱིས་སྤྱི་ལོ902ལ་རང་གི་འཁོར་གྱི་རུས་རྒྱུད་ཀྲིན་ཅན་གྱི་སྐུ་དྲག་ཅིག་གིས་འཇང་རྒྱལ་ཁབ་འཇིག་པར་བྱས་ཤིང་། དེ་རྗེས་སྤྱི་ལོ937ལ་རུས་རྒྱུད་ཏུན་ཅན་གྱི་བློན་པོས་ཏཱ་ལིས་རྒྱལ་ཁབ་བཙུགས་ཏེ་བོད་སིལ་བུའི་སྐབས་སུ་སྔར་གྱི་འཇང་གི་མངའ་རིས་ལས་ཡུལ་གྲུ་མང་ཙམ་བཟུང་སྟེ་ཞིང་ཕྱུགས་ལས་དང་ལག་ཤེས་བཟོ་ལས་སོགས་དར་རྒྱས་བྱུང་ལ། རྒྱའི་སུང་རྒྱལ་རབས་དང་འབྲེལ་གཏུག་ཟབ་ཅིང་ཆོས་དང་རིག་གནས་བཅས་ཀྱང་དར་རྒྱས་བྱུང་ཚུལ་སོགས་རྒྱས་པ་གཞན་ལས་ཤེས་པར་བྱ་ཞིང་། སྤྱི་ལོ1253ལ་ཧོར་ཇིན་གིར་རྒྱལ་པོའི་དཔུང་དམག་གིས་རྩ་བ་ནས་བསྣུབས་པར་གྱུར་ཏོ།།
         གཞན་ཡང་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་གེ་སར་སྒྲུང་ནང་གི་འཇང་དང་བོད་མིས་ད་ལྟ་འཇང་དུ་འབོད་པའི་རིགས་དང་ཡུལ་ནི་དེང་གི་ལིས་ཅང་ས་ཁུལ་དང་དེ་གའི་ན་ཞིས་སུ་གྲགས་པའི་རིགས་ལ་གོ་དགོས་ཏེ། སྤྱིར་བོད་དང་ན་ཞིས་གཉིས་རིགས་རྒྱུད་འབྱུང་ཁུངས་ཐད་འབྲེལ་བ་ཡོད་པས་སྐད་དང་གོམས་གཤིས་སོགས་འདྲ་ས་མང་བར་མ་ཟད། ཆོས་དང་རིག་གནས་ཐད་ཀྱང་འབྲེལ་བ་ཟབ་པ་སྟེ་དཔེར་ན་གནའ་སྔ་མོའི་གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་སྟོན་ན་གཤེན་རབ་ཀྱི་རིང་ལུགས་ཡུལ་དེར་དར་བས་ཕྱིས་ཡུལ་དེའི་རིག་གནས་ཀྱི་ཆ་ཤས་སུ་གྱུར་པ་དེང་སང“སྟོན་པ་རིག་གནས”ཞེས་སྐད་གྲགས་ཆེ་བ་དང་། དེའི་ཕྱིས་བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་ལས་བྱེ་བྲག་བཀའ་བརྒྱུད་པའི་གྲུབ་མཐའ་དར་བས་དེང་སང་ཡང་ལྷ་ཁང་རྣམས་སུ་མར་མི་དྭགས་གསུམ་གཙོས་པའི་བླ་རྒྱུད་ཀྱི་ལྡེབས་རིས་དང་གཞན་ལྷ་རྟེན་མང་པོ་མངོན་སུམ་མཇལ་རྒྱུ་ཡོད་པ་ལྟ་བུས་མཚོན།  ཡང་གེ་སར་སྒྲུང་ནང་གི་འཇང་ས་དམ་རྒྱལ་པོ་བྱ་བ་ནི་དེ་གའི་སྔ་མའི་རྒྱལ་པོ་སྟེ་རྒྱ་སྐད་ལ་མའོ་ཐེན་ཝང་ཞེས་འབོད་པ་དེ་ཡིན་པར་བཤད་ཅིང་། དེས་ཁམས་ཕྱོགས་ལ་དམག་དྲངས་ཏེ་བཙན་རྫོང་བརྩིགས་པ་ད་ལྟའང་བདེ་ཆེན་རྒྱུད་ན་མཐོང་རྒྱུ་ཡོད་ཅིང་འཇང་གླིང་འཁྲུག་པའི་སྒྲུང་ཡང་དེ་ནས་བྱུང་བར་མངོན་ལ། ཡུལ་དེར་དེང་སང་ཡང་བདེ་ཆེན་སོགས་ཁམས་མིས་ས་དམ་མམ་ས་ཏང་ཞེས་རྒྱལ་ཐང་དང་ས་ཐང་ཡངས་ཐང་བཅས་ཀྱི་ཐང་གི་བརྡ་དེ་སྒྲ་དྲག་པོར་ཏང་ཞེས་བཀླགས་སོ།། དེ་མིན་དེང་སང་སི་ཁྲོན་ས་ཆའི་ཆཱང་རིགས་ལ་ཡང་བོད་ལ་ལས་བློ་བཟོའི་མིང་འཇང་ཅེས་འདོགས་པར་འདོད་ཀྱང་དེ་འོས་པར་མ་མཐོང་སྟེ། ཆཱང་ཅེས་པའི་མི་རིགས་གྲངས་ཉུང་འདི་གལ་སྲིད་རྒྱས་སྔོན་ཆད་བརྗོད་པའི་ཆཱང་བྱ་བའི་རྒྱུད་ཡིན་ནའང་དེ་ལ་བོད་མིས་འཇམ་མི་ཟེར་བར་མིང་གཞན་འབོད་ལ་འདིའི་སྐོར《ཆཱང་བོད་བར་གྱི་འབྲེལ་བ》ཞེས་པའི་ཚན་པ་ལས་ཤེས་པར་བྱའོ།།