༄༅། །ཏ་ཟིག་འ་ཞ་བོན་པོ་ཞེས་པའི་མིང་དང་འབྲེལ་ཡོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་གནད་དོན་འགའ་ལ་དཔྱད་པ།

[གནད་བཏུས] «བཀའ་ཐང་སྡེ་ལྔ»ལས་བྱུང་བའི“ཏ་ཟིག་འ་ཞ་བོན་པོ”ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་གསེད་བཀྲོལ་བྱས་པ་བརྒྱུད། བོད་སྔ་རབས་ཀྱི་ཆོས་འབྱུང་ཁ་ཤས་སུ་འཁོད་པའི་རྒྱལ་པོ་གྲི་གུམ་བཙན་པོའི་རིང་ལ་རྒྱ་གར་གྱི་བྱེ་བྲག་པའི་གཞུང་བྱུང་ཡོད་པར་བཏོན་པ་ལ་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཁུངས་བཙུན་པར་བརྗོད་དེ། «རོ་ལངས་གསེར་སྒྲུབ་ཀྱི་སྒྲུང»ནི་སྒྲུང་ལྡེའུ་བོན་གསུམ་གྱི་སྒྲུང་ཞིག་ཡིན་ཚུལ་དང་། དེ་ནས་འ་ཞ་མི་རིགས་ཀྱི་རུས་རྒྱུད་ཀྱི་ཐོག་མའི་མཆེད་ཁུངས་དེ་ཨརྱ་མི་རིགས་སུ་འབྲེལ་ཚུལ། ཁྱད་པར་བོན་གྱི་སྲིད་པ་སྒོ་ང་ལས་གྲོལ་ཚུལ་ནི་བྱེ་བྲག་པའི་གཞུང་ལས་བསྒྱུར་བར་འདོད་པའི་རྩ་བའང“ཏ་ཟིག་འ་ཞ་བོན་པོ”ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་ལ་རག་ལས་པར་དཔྱད་ཞིབ་ཕྲན་ཙམ་བགྱིས་ཡོད།
[གནད་ཚིག] ཏ་ཟིག་འ་ཞ་བོན་པོ། སྒྲུང་ལྡེའུ་བོན་གསུམ། ཨརྱ། སྲིད་པ་སྒོ་ང་།         བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ་རྣམས་སུ་ལྷ་ཐོ་ཐོ་རུ་གཉན་བཙན་སྔོན་གྱི་རྒྱལ་རབས་ཉེར་བདུན་གྱི་རིང་ལ་ཆབ་སྲིད་སྒྲུང་ལྡེའུ་བོན་གསུམ་གྱིས་བསྐྱངས་སོ་ཞེས་ལོ་རྒྱུས་སྨྲ་བ་རྣམས་ཀྱིས་མགྲིན་གཅིག་ཏུ་བཞེད་པ་དཔེར་ན། «རྒྱལ་རབས་གསལ་བའི་མེ་ལོང»ལས། “ཆབ་སྲིད་ནི་སྒྲུང་སྟེ་ལྡེའུ་བསྒྱུར་རོ། །”[1]ཞེས་དང་། «དེབ་ཐེར་དཔྱིད་ཀྱི་རྒྱལ་མོའི་གླུ་དབྱངས»ལས། “བྱ་ཁྲིའི་མཚན་ལ་སྤུ་དེ་གུང་རྒྱལ་ཟེར། ཡབ་ཀྱི་རིང་ལ་ཞང་ཞུང་དང་། བྲུ་ཤའི་གཤེན་གྱི་དུར་བོན་བྱུང་ཞིང་། སྲས་ཀྱི་རིང་ལ་སྐུ་མཁར་ཕྱིང་བ་སྟག་རྩེ་བརྩིགས། སྒྲུང་དང་ལྡེའུ་གནམ་བོན་གཤེན་པོ་ཆེ་བྱུང་།”[2]ཞེས་དང་། ཡང་དེ་ལས། “དེ་དང་སྨན་བཟའ་ཀླུ་སྟེང་གི་སྲས་ཁྲི་ཐོག་རྗེ་བཙན་ཏེ་གདུང་རབས་ཉེར་བདུན་གྱི་རིང་ཆབ་སྲིད་སྒྲུང་ལྡེའུ་བོན་གསུམ་གྱིས་བསྐྱངས་པ་ཡིན་ནོ། །”[3]ཞེས་དང་། «དེབ་ཐེར་དམར་པོ»རུ། “རུ་ལས་སྐྱེས་ཞེས་པས་སྲས་ཉ་ཁྲི་བཅུག་སྟེ་སྤུ་ལྡེ་གུང་རྒྱལ་དུ་བཏགས། གཅེན་ཤ་ཁྲི་དང་། གཅུང་བྱ་ཁྲི་གཉིས་ཀོང་པོ་དང་ཉང་པོའི་རྗེ་མཛད། ལོ་ངམ་བཏུལ། རྒྱལ་པོ་ཡབ་སྲས་དེ་གཉིས་ཀྱི་རིང་ལ་སྒྲུང་དང་ལྡེའུ་བྱུང་།”[4]ཞེས་དང་། ད་དུང«ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན»དུའང་། “བཞི་བ་ཐོག་རྗེ་ཐོག་བཙན་སྐུ་རིང་ལ༑ ༑ལྷ་ཡི་རོལ་མོ་གླིང་བུ་ཅག་པར་བྱུང་། །འདི་ཡན་གདུང་རབས་ཉི་ཤུ་རྩ་བདུན་དུ། །ཆབ་སྲིད་སྒྲུང་དང་ལྡེའུ་བོན་གྱིས་བསྐྱངས། །”[5]ཞེས་གསུངས་པ་དེ་དག་ལས་ཤེས་ཐུབ། སྒྲུང་ཞེས་པ་ནི་བོད་སྐད་ཀྱི་བརྡ་རྙིང་བ་ཞིག་སྟེ། གནའ་དུས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིད་ཆེས་ཀྱི་གནས་སུ་བྱེད་པའི་གྲས་གང་ཞིག་ལ་རབས་བཏགས་སམ་མཛེས་འཆོས་ཀྱི་ཚིག་དོན་དུ་མས་སྤུད་པར་བྱས་པའི་རིགས། དཔེར་ན། «གླིང་གེ་སར་རྒྱལ་པོའི་སྒྲུང»དང་། དེ་དང་ཕྱོགས་འདྲ་བའི«ཨ་ཁུ་སྟོན་པའི་སྒྲུང»དང«ཉི་ཆོས་བཟང་པོའི་སྒྲུང»ལྟ་བུ་སྟེ། འདི་དག་ནི་མཐའ་གཅིག་ཏུ་གཏན་ནས་མེད་པའམ་བྱུང་མ་མྱོང་པ་ལ་སྒྲོ་བཏགས་སམ་འུད་བརྗོད་བྱས་པ་ཞིག་མིན་ལ། གཞུང་དེའི་དོན་ཡོངས་སུ་རྫོགས་པ་དངོས་བྱུང་གི་ལོ་རྒྱུས་ཁེར་གཙང་ཅན་ཞིག་ཀྱང་མིན་པའི་སྒྲུང་རིགས་གཅིག་དང་། ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཁུངས་བཙུན་པའམ་དངོས་བྱུང་ཟོལ་མེད་ཀྱི་ཆ་སྤུ་ཙམ་མེད་ནའང་མིའི་བློ་ཁར་མཐུན་པའི་ཚིག་སྦྱོར་དང་བྱེད་ལས་ཡ་མཚན་པའི་སྒོ་ནས་དགོད་བྲོ་ལ་ཁ་མཚར་སྟོན་པའི་གཞུང་སྟེ། དཔེར་ན། བོད་མི་ཀུན་གྱི་ཁ་ན་རླུང་ལྟར་གྲགས་པའི«མི་རོ་གསེར་སྒྲུབ་ཀྱི་སྒྲུང»དང«མཆིལ་བའི་སྒྲུང»སོགས་སྒྲུང་རིགས་སྣ་ཚོགས་དང་། གཞན་ཡང་སྤྲེའུ་དང་རི་བོང་གི་སྒྲུང་སོགས་མདོར་ན་ཡིག་ཐོག་དང་ངག་ཐོག་གང་རུང་ནས་བརྒྱུད་པའི་རིགས་གཅིག་སྟེ་སྒྲུང་རིགས་རྣམ་པ་གཉིས་སུ་ངེས། འདིར་དགོས་དབང་གིས་ཕྱི་མ་སྤྲོ་བར་བྱ་བ་ལ།
        གཅིག །རྒྱ་གར་གྱི་རོ་ལངས་ཀྱི་སྒྲུང་ཉེར་ལྔ་བས་ཤུགས་རྐྱེན་ཐེབས་ཚུལ།
        རྒྱ་གར་ནི་གནའ་བོའི་ཤེས་རིག་ལྡན་པའི་རྒྱལ་ཁབ་བཞིའི་ཡ་གྱལ་ཡིན་ལ། འཛམ་བུ་གླིང་གི་སྒྲུང་གི་འབྱུང་ཁུངས་གལ་ཆེན་ཞིག་ཀྱང་ཡིན་ཏེ། སྤྱི་ལོ1859ལོར། འཇར་མན་གྱི་མཁས་པ་པིན་ཧྥ་ཡུ་བྱ་བས་ཡོ་རོབ་གླིང་གི་བྱིས་སྒྲུང་གི་ཁུངས་རྒྱ་གར་ཡིན་པའི་ལྟ་ཚུལ་བཏོན་པ་དང་།[6] སྒྲུང་གི་དཔྱད་ཞིབ་ལ་མཁས་པའི་ཧྥིན་ལན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ས་ཁམས་རིག་པ་བ་རྣམས་ཀྱིས་རྒྱ་གར་ནི་སྒྲུང་གི་འབྱུང་ཁུངས་ཆེས་གལ་ཆེ་བ་ཞིག་ཡིན་ཤས་ཆེ་ཞེས་སྨྲ་བར་བྱེད།[7] དེ་བཞིན་རྒྱའི་མཁས་པ་ཅི་ཞན་ལིན་གྱིས་ཀྱང“འཛམ་གླིང་གི་གབ་སྒྲུང་དང་བྱིས་སྒྲུང་ཡོད་ཚད་རྒྱ་གར་ནས་བྱུང་ཞེས་ཁ་ཚོན་གཅོད་མི་ཐུབ་མོད། དེ་དག་ཕལ་ཆེ་བའི་འབྱུང་ཁུངས་ནི་རྒྱ་གར་ཡིན་པ་བདེན་པའི་གཏམ་ཡིན”[8]ཞེས་བཤད། རྒྱ་གར་དུ་སྔར་བྱུང་བའི་གཏམ་ངོ་མཚར་བ་ལ་རིག་བྱེད་ཀྱི་གཏམ་རྒྱུད་དང་། འཇིག་རྟེན་ལ་གྲགས་པའི་སྒྲུང་རྒྱུད། བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའི་སྐྱེས་རབས་བཅས་གསུམ་ཡོད་པ་ལས། གཉིས་པ་ལ་འཇིག་རྟེན་གྱི་སྒྲུང་དང་གབ་སྒྲུང་གཉིས་སུ་དབྱེ་ཞིང་། སྔ་མ་ནི«གཏམ་རྒྱུད་ཆེན་མོ»བྱ་བའི་རྒྱུན་གང་ལ་མངའ་བ«གཏམ་གྱི་ཆུ་བོའི་རྒྱ་མཚོ»ཞེས་པ་དང་དེའི་རྒྱུད་དུ་གཏོགས་པའི་སྒྲུང་རྣམས་དང་། ཕྱི་མ་ནི«ལུགས་ཆེན་པོའི་གཏམ་རྒྱུད་ལྔ་པ»ཞེས་པ་དང་དེའི་རྒྱུད་དུ་གཏོགས་པའི་སྒྲུང་རྣམས་ཏེ། འདིར་སྐབས་སུ་བབ་པའི«རོ་ལངས་ཀྱི་སྒྲུང་ཉེར་ལྔ་པ» ནི་སྔ་མའི་རིགས་སུ་གཏོགས་པའོ། ། «རོ་ལངས་ཀྱི་སྒྲུང་ཉེར་ལྔ་པ»ནི་ཁ་ཆེའི་སྙན་ངག་མཁན་སོ་མ་དེ་ལྦ་སྟེ་ཟླ་བའི་ལྷས་མཛད་པའི«གཏམ་གྱི་ཆུ་བོའི་རྒྱ་མཚོ» ཞེས་པར་བསྡུས་ཡོད་ཅིང་། «གཏམ་གྱི་ཆུ་བོའི་རྒྱ་མཚོ»ནི་བརྩམས་ཆོས་ཀྱི་མིང་གི་བཏགས་དོན་ལྟར་གཏམ་རྒྱུད་ཀྱི་རིགས་ཡོད་དོ་ཅོག་གཅིག་ཏུ་བསྡུས་པའི་བསྟན་བཅོས་ཆེན་པོ་ཞིག་ཡིན་ཏེ། བམ་པོ་བཅོ་བརྒྱད། ལེའུ་བརྒྱ་ཉེར་བཞི། ཤོ་ལོ་ཀ་ཉིས་ཁྲི་ཆིག་སྟོང་སུམ་བརྒྱ་གྱ་བརྒྱད་ཀྱིས་གྲུབ། «གཏམ་གྱི་ཆུ་བོའི་རྒྱ་མཚོ»ནི་གུ་ཎཱ་ཌྷ་ཡས་མཛད་པའི«གཏམ་རྒྱུད་ཆེན་མོའི»བརྗོད་བྱ་ཉུང་ངུར་བསྡུས་པ་ཞིག་ཡིན་པས། «གཏམ་རྒྱུད་ཆེན་པོ»དེ་ད་ལྟ་མཐོང་དུ་མེད་ཀྱང་། དེ་ཇི་ལྟ་བུ་ཞིག་ཡིན་པ«གཏམ་གྱི་ཆུ་བོའི་རྒྱ་མཚོ»ལས་ཅུང་ཟད་རྗེས་སུ་དཔོག་ནུས། «གཏམ་རྒྱུད་ཆེན་པོ»དེ་ཡང་དང་པོ་ལྷ་ཆེན་དབང་ཕྱུག་གིས་ཨུ་མར་བཤད་པ་དེའི་འཁོར་ཞིག་གིས་བརྐུས་ནས་ཉན་རྗེས་མི་ཡུལ་དུ་འོངས་ནས་ཤ་ཟ་ཞིག་ལ་བསྒྲགས་པ་དང་། དེས་ལོ་བདུན་ལ་ཤོ་ལོ་ཀ་འབུམ་བདུན་ཅན་གྱི་གཏམ་རྒྱུད་ཆེན་པོ་རང་གི་ཁྲག་གིས་ཤིང་གི་ལོ་མ་ལ་བྲིས་ཏེ་རྒྱལ་པོ་ལ་ཕུལ་མོད། རྒྱལ་པོས་དེ་ཤ་ཟའི་སྐད་དུ་བརྩམས་པ་མཐོང་ནས་ལོ་མ་རེ་རེ་བཞིན་མེ་ནང་དུ་འཕངས་ཏེ་ཤོ་ལོ་ཀ་འབུམ་དྲུག་མེ་ལ་བསྲེགས། མཐར་ཤོ་ལོ་ཀ་འབུམ་གཅིག་ཁོ་ན་ལུས་པ་ནི་ད་ལྟ«གཏམ་རྒྱུད་ཆེན་པོ»རུ་གྲགས་པ་དེ་ཡིན། སྙན་ངག་མེ་ལོང་མ་ལས། རྨད་བྱུང་དོན་ཆེན་རྒྱ་ཆེའི་གཏམ། །འབྱུང་པོའི་སྐད་ཀྱི་རང་བཞིན་བརྗོད། །ཅེས་དང་། མངོན་བརྗོད་འཆི་མེད་མཛོད་ཀྱི་འགྲེལ་བ་འདོད་འཇོ་རུ། རྨད་བྱུང་དོན་གྱི་མཚན་ཉིད་མཚོན། །ཤ་ཟའི་སྐད་དངོས་སྤྱོད་ཡུལ་ཆེ། །མི་ཞོན་བྱིན་ལ་སོགས་པ་ཡི། །སྤྱོད་པ་ལྟ་བུ་གཏམ་ཆེན་འགྱུར། །ཞེས་པ་ལྟར«རྒྱ་ཆེའི་གཏམ»མམ«གཏམ་རྒྱུད་ཆེན་མོ»ནི་འབྱུང་པོའམ་ཤ་ཟའི་སྐད་ཀྱིས་བརྩམས་པའི་བསྟན་བཅོས་ཤིག་ཡིན་པ་གསལ་པོར་ཤེས་ཐུབ། གཏམ་རྒྱུད་སྒྲོམ་བཅུག་མའི་རང་བཞིན་ཅན་གྱི«རོ་ལངས་ཀྱི་སྒྲུང་ཉེར་ལྔ་པ»ནི་དང་པོ«གཏམ་རྒྱུད་ཆེན་མོ»དང་མ་ལག་མི་གཅིག་པའི་བརྩམས་ཆོས་རང་རྐྱ་བ་ཞིག་ཡིན་པས། གུ་ཎཱ་ཌྷ་ཡའི«གཏམ་རྒྱུད་ཆེན་མོ»རུ་དེ་ཡོད་མེད་མི་ཤེས་ཤིང་། ཟླ་བའི་ལྷ་ཡིས་ཚིགས་བཅད་ཀྱི་ལམ་ནས་རང་གི་བརྩམས་ཆོས་སུ་བསྡུས་པ་སྙན་ངག་གིས་ཀུན་ནས་བཅིངས་འདུག །འོན་ཀྱང་དེའི་ཐོག་མའི་རྣམ་པ་ནི་གནའ་བོའི་རྒྱ་གར་གྱི་གཏམ་རྒྱུད་བྱིངས་དང་འདྲ་བར་བཅད་ལྷུག་སྤེལ་མའི་ལུས་སུ་ཡོད་པར་འཁུམས། སྒྲུང་འདི་ལ་གླེང་གཞིའི་གཏམ་རྒྱུད་གཅིག་དང་། གླེང་བསླངས་པའི་གཏམ་རྒྱུད་ཉེར་བཞི་སྟེ། གཏམ་རྒྱུད་ཉེར་ལྔ་པ་ནི་སྒྲུང་ཧྲིལ་པོ་མཇུག་སྡུད་བྱེད་པའི་ལེའུའོ། །
        «རོ་ལངས་ཀྱི་སྒྲུང་ཉེར་ལྔ་པ» དང་བོད་ཀྱི་རོ་སྒྲུང་དེ་དག་གཤིབ་བསྡུར་བྱས་ཚེ། ཆེས་མངོན་གསལ་དུ་སྣང་བའི་ཐུན་མོང་གི་ཆ་གཉིས་ཡོད་དེ། གཅིག་ནི་གཏམ་རྒྱུད་ཀྱི་སྒྲོམ་གཞི་འདྲ་མཚུངས་ཡིན་པ་སྟེ། གཏམ་རྒྱུད་ཀྱི་ཐོག་མར་གླེང་གཞི་ལྟ་བུའི་གཏམ་རྒྱུད་ཅིག་བཀོད་ཅིང་། དེ་ནི་རྒྱུ་བྱེད་ཀྱི་སྐུད་པའམ་ཕྲེང་ཐག་ལྟ་བུར་བྱས་པ་ལ་གཏམ་རྒྱུད་གཞན་རྣམས་ཕྲེང་རྡོག་ལྟར་དེ་ལ་བརྒྱུས་འདུག །གཞན་རྒྱུ་བྱེད་ཀྱི་སྐུད་པའམ་ཕྲེང་ཐག་ལྟ་བུ་ནི་རོ་ལངས་ཡིན་པས་སྒྲུང་མཐའ་དག་རོ་ལངས་ཀྱི་ཆིངས་གཅིག་གིས་བཅིངས་འདུག །མཚུངས་ཆོས་འདི་ཡིས་བོད་ཀྱི«རོ་སྒྲུང» གི་ཁུངས་ནི་རྒྱ་གར་གྱི«རོ་ལངས་ཀྱི་སྒྲུང་ཉེར་ལྔ་པ»ཡིན་པར་བསྟན་ཏོ། །
        གཉིས། བོད་ཀྱི་ཡི་གེར་བཀོད་པའི་རོ་སྒྲུང་ཐོག་མ་གང་ཡིན་ཚུལ།
        «རོ་ལངས་གསེར་སྒྲུབ་ཀྱི་སྒྲུང»ལས་བྱུང་བའི་རོ་ལངས་ཞེས་པ་ནི་སཾསྐྲྀཏའི་སྐད་དུ་བེ་ཏཱ་ལ་བྱ་བ་སྟེ། རང་རེ་ལ་གྲགས་པའི་གདོན་ཆེན་བཅོ་བརྒྱད་ཀྱི་ནང་ཚན་དང་། བེམ་རོ་ལ་ཞུགས་ནས་བྱ་བ་བྱེད་པ་ཞིག་གོ །རོ་ལངས་ཀྱི་སྐོར་ནི་ནང་པ་སངས་རྒྱས་པའི་གསང་སྔགས་ཀྱི་གཞུང་ལས་མང་དུ་འབྱུང་ལ༑ གསང་སྔགས་ཆེར་མ་དར་བའི་དུས་ཀྱི་ནང་པའི་གསུང་རབ་དག་ལས་ཀྱང་སྐབས་འགར་མཐོང་བར་མངོན། རང་རེའི«རྗེ་བཙུན་འཕགས་མ་སྒྲོལ་མ་ལ་བསྟོད་པ»ལས་ཀྱང་།“གདོན་དང་རོ་ལངས་གནོད་སྦྱིན་ཚོགས་རྣམས། །འཇོམས་པ་ཏུ་རེ་རབ་མཆོག་ཉིད་མ། །”ཞེས་འབྱུང་། ཕྱི་རོལ་པའི་ཆོས་ལས་རོ་ལངས་ནི་དབང་ཕྱུག་པ་དང་འབྲེལ་ཆེ་སྟེ། ཕྱིས་སུ་བྱུང་བའི་ཁ་ཆེའི་ཡུལ་གྱི་དབང་ཕྱུག་པའི་ཡིག་ཆ་ལས་རོ་ལངས་ནི་ལྷ་ཆེན་དབང་ཕྱུག་གི་འཁོར་རུ་བརྩིས་འདུག །འོན་ཀྱང་དོན་དམ་དུ་རོ་ལངས་ནི་དང་པོ་ཕྱི་ནང་གང་གི་ཆོས་སུའང་མི་གཏོགས་པར་གནའ་བོའི་རྒྱ་གར་གྱི་ཡུལ་ཆོས་ཉི་ཚེ་བ་ཞིག་ཡིན་པ་ཕྱིས་སུ་ནང་པ་དང་། དབང་ཕྱུག་པ་སོགས་ཀྱིས་རང་རང་གི་ཆོས་ལུགས་སུ་བླངས་པར་བཤད། གང་ལྟར། སྔོན་རྒྱ་གར་དུ་རོ་ལངས་ཀྱི་དངོས་གྲུབ་ཟེར་བ་ཞིག་བསྒྲུབ་རྒྱུ་ཡོད་དེ། «རྒྱ་གར་ཆོས་འབྱུང»ལས། “དེའི་སློབ་མ་ནི་སློབ་དཔོན་བྷ་གོ་སྟེ། དེ་ཡང་རོ་ལངས་ཀྱི་དངོས་གྲུབ་གྲུབ།”[9]ཅེས་འབྱུང་བ་བཞིན་ནོ། །དུར་ཁྲོད་ནས་བམ་རོ་ཁུར་འོང་དགོས་པ་ནི་རོ་ལངས་ཀྱི་དངོས་གྲུབ་སྒྲུབ་པ་ལ་རོ་ལངས་སྤྱན་འདྲེན་པའི་ཕྱིར་ཡིན་ཏེ། རོ་ལངས་ནི་སྤྱིར་བཏང་དུ་བམ་རོ་ལ་ཞུགས་ནས་བྱ་བ་བྱེད་པའི་ཕྱིར་རོ། །དེ་ཡང་ས་སྐྱ་ལེགས་བཤད་ལས།རོ་ལངས་སྒྲུབ་པའི་གྲོགས་ངན་ན། །ཐོག་མར་སྒྲུབ་པོ་ཟ་བར་འགྱུར། །ཞེས་པ་ལྟར་རོ་ལངས་ཀྱི་དངོས་གྲུབ་སྒྲུབ་པ་ལ་གྲོགས་ལུས་སྟོབས་ཆེ་ཞིང་ངག་བདེན་པར་སྨྲ་བ། བློ་རྣོ་ཞིང་སྤོབས་པ་དང་ལྡན་པ། གཡོ་སྒྱུ་མེད་ཅིང་བཟོ་གནས་ཐམས་ཅད་ལ་མཁས་པ་ཞིག་དགོས་པར་བཤད།
        «སྦ་བཞེད»དུ་བསམ་ཡས་གཙུག་ལག་ཁང་གི་དཔེ་བལྟ་ས་སྟེ། རྒྱ་གར་གྱི་ཨོ་ཏཎ་པུ་རིའི་གཙུག་ལག་ཁང་ཇི་ལྟར་བཞེངས་པའི་ཚུལ་གྱི་ངག་རྒྱུན་ཞིག་བཀོད་ཡོད་དེ། ཨཱ་ཙརྱས་དེ་ལྟ་བུ་མཁྱེན་ཏམ་ཞུས་པས། ངས་ཤེས་ཏེ། དེ་ལྟ་བུ་གཅིག་ཨོ་ཏཎ་པུ་རི་ནའང་ཡོད་གསུངས། དེ་ཅི་འདྲ་ཞུས་པས། དེ་ནི་མུ་སྟེགས་རིག་འཛིན་གྱི་སྒྲུབ་པ་པོས་རོ་སྒྲུབ་བྱེད་པ་ལ། དངོས་གྲུབ་ལེན་པའི་སྒྲུབ་གཡོག་མཚན་རྟགས་དང་ལྡན་པ་ཀུན་ཏུ་བཙལ་བས་མ་རྙེད་པས། མ་ག་ཏའི་དགེ་སློང་སྒྲུབ་པ་པོ་ལ་ཉེ་གནས་གཅིག་ཡོད་པ་དེར་དེའི་མཚན་རྟགས་དང་ལྡན་ནས།སྒྲུབ་པ་པོ་དགེ་སློང་ལ་མཎྜལ་གསེར་གྱི་ཉེའུ་བཀྲམ་པ་ཡང་དང་ཡང་དུ་ཕུལ་བས། ཁྱོད་ང་ལ་གདམ་ངག་འདོད་དམ། རིག་འཛིན་གྱིས་སྨྲས་པ། ང་ཁྱོད་ཀྱི་ཉེ་གནས་དཔའ་བའི་རྟགས་ཅན་ཞུའོ། དེས་དེ་ལ་ཕུལ་ལོ། དེ་ནས་སྒྲུབ་ཁང་དུ་ཕྱིན་པ་དང་། རོ་སོག་ཕོན་ཙམ་པ་གཅིག་དཀྱིལ་འཁོར་སྟེང་ན་འདུག་གོ །དེ་ལ་དགེ་ཚུལ་རོ་ལ་དཔའ་བའི་རྟགས་ཡོད་པས་མ་འཇིགས་པར་དེའི་ལྕེ་ཆོད་ཅིག །ལྕེ་དེ་གསེར་གྱི་རལ་གྲིར་སོང་བ་དང་ང་ལ་བྱིན་ཅིག །དེ་གར་གཏད་པར་འགྲོ་བར་ནུས་པ་ཡིན་ཏེ། ང་འོག་མིན་དུ་རིག་འཛིན་སྒྲུབ་ཏུ་འགྲོ་བ་ཡིན། རོ་འདི་གསེར་དུ་འགྱུར་བས་དེ་ཁྱོད་ལ་རྔན་པར་སྦྱིན་ནོ་ཟེར། དེར་དེས་མཉམ་པར་བཞག་གོ །དགེ་ཚུལ་རོ་ལ་བཞོན་ནས་གྲིས་ལྕེ་གཅོད་དུ་བཅུག་པ་དང་། རོ་འགུལ་ཞིང་མིག་འཁྲུལ། ཁ་བཏབ་བཏབ་བྱེད་པ་དང་། ལྕེ་དར་ཤམ་ཙམ་ཞིག་ཉུག་བྱུང་བ་ལ་མ་ཟིན་ནོ། །ལན་གཉིས་སུ་མ་ཟིན་པ་དང་། ད་རེས་ལྕེ་མ་ཆོད་ན་དང་པོར་ངེད་རང་གཉིས་གསོད། དེ་ནས་སྟོང་གསུམ་སྲིད་པ་གསུམ་གྱི་སེམས་ཅན་གསོད་དུ་འོང་བས་བསྒྲིམ་ལ་ཆོད་ཅིག་ཟེར་རོ། །དེས་རོ་དང་ཁ་སྤྲད་དེ་བསྒྲིམས་པ་དང་། སོས་ལྕེ་ཟིན་ནས་བཅད་པས་རལ་གྲིར་གྱུར་ནས་ནམ་མཁའ་ལ་དབྱུགས་པས། ནམ་མཁའ་ལ་དགེ་ཚུལ་འཕུར་བ་ལ། རིག་འཛིན་ན་རེ། ཁྱེད་ནང་པ་སངས་རྒྱས་པ་ལ་ཕམ་པ་འོང་བ་ཡིན་པ་ལ། རལ་གྲི་ནི་ང་དབང་ན། མར་ལ་ཤོག་ཅིག་ཟེར་བ་ལ། དེ་ལྟ་ཡིན་མོད། ངས་ལྟད་མོ་ལྟ་
ཡིས་ཟེར་ནས་རི་རབ་ཀྱི་ཁར་སོང་ནས། གླིང་བཞི་རི་རབ་ཉི་ཟླ་གཟའ་སྐར་དང་བཅས་པ་དང་། ལྕོག་བཞི་སུམ་ཅུ་རྩ་གསུམ་བཀོད་པ་དང་བཅས་པ་བལྟས་པས་ལེགས་པར་མཐོང་། དེ་ནས་མར་འཛམ་བུའི་གླིང་ངོགས་སུ་རལ་གྲི་དབྱུགས་པས་རིག་འཛིན་གྱི་དྲུང་དུ་བྱུང་ནས། རོ་ལས་གསེར་དུ་གྲུབ་པ་དེ་དགེ་ཚུལ་ཁྱོད་གྱིས་ཤིག །འདིས་དགེ་སློང་ལྔ་བརྒྱའི་འཚོ་བ་ལྡང་སྟེ། རུས་པ་ལ་མ་བཅད་ཅིག་བཅད་ན་ལོག་འཚོར་འགྱུར་ཏེ་ཕྱིས་མི་སྐྱེའོ། །གཞན་དུ་ན་ནངས་བཅད་ཀྱང་ནུབ་མོ་སྐྱེའོ། དེ་སྐད་ཟེར་ཏེ་ཁོང་རལ་གྲི་ནམ་མཁའ་ལ་དབྱུགས་ཏེ་འོག་མིན་དུ་སོང་ངོ་༑ ༑དགེ་ཚུལ་དེས་སློབ་དཔོན་དགེ་སློང་དེ་ལ་སྨྲས་པས། ཞལ་ནས། འོ་ཅག་དགེ་སློང་ལྔ་བརྒྱའི་བཞུགས་ས་གཙུག་ལག་ཁང་གཅིག་བྱེད་དགོས་པས། མགོན་པོ་ལ་ས་གཞི་ཞུ་བའི་གཏོར་མ་བྱའོ་ཟེར་ནས། བྷ་ལིམ་བྱས་པས་བྱ་རོག་གིས་ཁྱེར་ནས་མཚོ་ཅིག་གི་དཀྱིལ་ན་དེའུ་ཡོད་པའི་ཁར་བཞག་གོ ། དེའུ་དེའི་ཁར་གཙུག་ལག་ཁང་གཅིག་བརྩིགས་ཏེ་རི་རབ་གླིང་བཞི་གླིང་ཕྲན་དང་བཅས་པ་ཉི་མ་དང་ཟླ་བ་དང་བཅས་པ་ལ་དཔེ་བྱས་ནས་བཞེངས་པའི་གཙུག་ལག་ཁང་ཨོ་ཏཎ་པུ་རི་བྱ་བ་ཡོད།[10]ཅེས་རོ་སྒྲུབ་བྱེད་པ་ནི་ཕྱི་རོལ་མུ་སྟེགས་པའི་ཆོས་དང་འབྲེལ་ཆེ་བ་སྒྲུབ་པ་པོ་མུ་སྟེགས་རིག་འཛིན་ཡིན་པ་དང་། ནང་པ་རྣམས་ཀྱང་དེ་ལ་བརྒྱུད་ནས་འབྲེལ་ཡོད་པ་སྒྲུབ་གཡོག་ནང་པའི་དགེ་ཚུལ་ཡིན་པ། སྙིང་ཁམས་ཀྱི་ཉམས་སད་ལྟ་བུ་ཡིན་པ་སྒྲུབ་མཁན་ནམ་སྒྲུབ་གཡོག་དཔའ་བའི་རྟགས་ཅན་དགོས་པ་ལས་ཤེས་ནུས་ལ༑ ལེགས་པར་གྲུབ་ན་རོ་གསེར་དུ་འགྱུར་བ་སོགས་དངོས་གྲུབ་འབྱུང་བ། སྟབས་ཉེས་ན་སྒྲུབ་མཁན་ནམ་སྒྲུབ་གཡོག་སྲོག་དང་འབྲལ་བ་སོགས་རོ་ལངས་དང་འབྲེལ་བའི་དོན་གྱི་གནད་རྣམས་གོང་གི་ཡི་གེ་ལ་མ་ལུས་ཀུན་རྫོགས་སུ་འདུ་བས། འདི་ནི་བོད་ཀྱི་ཡི་གེར་བཀོད་པའི་རོ་ལངས་ཀྱི་སྐོར་ཆེས་སྔ་ཤོས་ཡིན་ཞེས་བརྗོད་ཆོག །སྤྱིར་དེ་ནི་རྒྱ་གར་གྱི་ངག་རྒྱུན་ཞིག་ཡིན་ནའང་། ད་ལྟ་རྒྱ་གར་གྱི་ཡིག་ཆ་གང་དུའང་མཐོང་རྒྱུ་མེད་པར་གྲགས་པས། རྒྱ་གར་གྱི«རོ་ལངས་ཀྱི་སྒྲུང་ཉེར་ལྔ་པ»དང་། བོད་ཀྱི«རོ་སྒྲུང»སོགས་ཐུན་མོང་གི་ཐོག་མའི་ས་བོན་ནི་འདི་ཡིན་པར་རྒྱ་ཡེ་བཀྲ་བྷོ་ལགས་ནས་ཀྱང་གསུངས། ད་དུང«ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན»དང«དེབ་ཐེར་དཔྱིད་ཀྱི་རྒྱལ་མོའི་གླུ་དབྱངས»སོགས་ཕྱིས་ཀྱི་དེབ་ཐེར་གྲགས་ཅན་དག་ཏུའང«སྦ་བཞེད»ལས་བྱུང་བའི་རོ་སྒྲུང་གི་སྐོར་དེ་བཀོད་འདུག་པ་ནི་དཔྱད་རིན་ཡོད་ལ་དཔྱད་དགོས་པ་ཞིག་ཀྱང་རེད།
        གསུམ། «རོ་ལངས་གསེར་སྒྲུབ་ཀྱི་སྒྲུང»གི་འབྱུང་ཁུངས་དང་དུས་ཚིགས་ལ་གསལ་ཁ་བཏོད་པ།
        «ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན»དུ། “མདོ་སྡེ་འབྱུང་བའི་ལྟས་སུ་སྒྲུང་རྣམས་དར། རོ་ལངས་གསེར་སྒྲུབ་ཀྱི་སྒྲུང་དང་མ་སངས་ཀྱི་སྒྲུང་དང་། མཆིལ་བའི་སྒྲུང་སོགས་ཉན་བཤད་དར།”[11]ཞེས་བསྟན་པར་མཛད་ཡོད། སྤྱིར་མདོ་སྡེ་འབྱུང་བའི་ལྟས་སུ་སྒྲུང་རྣམས་དར་ཞེས་པ་ནི་སྐབས་དེར་མདོ་སྡེ་རྣམས་ལས་འབྱུང་བའི་གཏམ་རྒྱུད་དམ་སྒྲུང་གི་རིགས་མང་དུ་དར་བའི་དོན་ཡིན་པ་དང་། ཤུགས་སུ་སྒྲུང་དེ་རིགས་ནི་གནའ་བོའི་དུས་ཀྱི་བོད་མི་ཚོས་བེད་སྤྱོད་བྱས་ཤིང་། དེ་ནི་རྒྱལ་སྲིད་སྐྱོང་བའི་ལག་ཆ་གལ་ཆེན་ཞིག་ཏུ་གྱུར་ཡོད་པ་རྟོགས་ཐུབ། ཅིའི་ཕྱིར་ཞེ་ན་སྟོན་པ་ཐམས་ཅད་མཁྱེན་པས་ཀྱང་འདུས་བྱས་ཐམས་ཅད་མི་རྟག་པ་དང་ཟག་བཅས་ཐམས་ཅད་སྡུག་བསྔལ་བ། ཆོས་ཐམས་ཅད་སྟོང་ཞིང་བདག་མེད་པ་དང་མྱ་ངན་ལས་འདས་པ་ནི་ཞི་བ་དམ་པ་སྟེ་ཆོས་ཀྱི་སྡོམ་བཞི་བསྡུས་པའི་རྒྱུ་འབྲས་ཀྱི་ཆོས་ཐ་དག་དཔེ་དང་གཏམ་རྒྱུད་སྣ་ཚོགས་པའི་སྒོ་ནས་བསྟན་ཡོད་པ་དཔེར་ན། མདོ་མཛངས་བླུན་གཅིག་པུ་ལ་མཚོན་ནའང་དཔེ་སྣ་ཚོགས་བསྟན་པའི་ལེའུ་ནས་མགོ་བརྩམས་ཏེ་གཏམ་རྒྱུད་ཀྱི་ལེའུ་ཚན་དུ་མ་དང་། མདོ་སྡེ་དང་འདུལ་བའི་སྡེ་སྣ་ཚོགས་ནས་གཏམ་ཚོགས་ཀྱི་རིགས་མི་འདྲ་བ་ཅི་རིགས། དེ་མིན་ད་དུང་རྒྱ་བོད་ཀྱི་མཁས་གྲུབ་སྐྱེས་ཆེན་དུ་མས་མཛད་པའི་གཏམ་ཚོགས་ཀྱི་སྐོར་ཡང་མཐའ་ཡས་པ་ཞིག་བཞུགས་པ་དེ་དག་གིས་མིག་གིས་མཐོང་ལ་ལག་པས་ཟིན་དུ་འཇུག་ཐུབ། དེར་མ་ཟད་གནའ་སྒྲུང་ལ་བརྟེན་ནས་ཟབ་མོའི་གནས་ལུགས་ཀྱི་གོ་རྟོགས་ཤེས་རྒྱུད་དུ་འདྲེན་པའི་ཐབས་དམ་པ་ཞིག་ནི་བོན་ལུགས་རྫོགས་ཆེན་ཨ་ཁྲིད་དུ«རྒྱལ་བུ་སྟོང་ཁུན་ཞེས་བྱ་བའི་འགྲེལ་བཤད»ལས། “སྔོན་རྒྱལ་པོ་ཞིག་ལ་སྲས་གཉིས་ཡོད། ཆེ་བ་རྒྱལ་པོའི་གདན་སར་ཕྱུངས་པ་དེ་འདས། ཆུང་བ་བྱིས་པའི་དུས་རྩེད་མོ་ལ་སོང་བའི་སར་བོར་བས་དེར་རྒྱལ་པོའང་འདས་ནས་རྒྱལ་ས་བཟུང་མི་མེད། བློན་པོ་ཞིག་གིས་ན་རེ་སྔོན་རྒྱལ་བུ་ཞིག་བོར་བས་ད་བཙལ་ན་རྙེད་དམ་ཟེར། དེ་ལ་མི་ནོར་བའི་རྟགས་ལ་ཕྲག་པ་གཡས་གཡོན་ལ་ཉི་མ་དང་ཟླ་བ། བརླ་སྡེབ་ལ་ཆོ་ལོ་རིས་ཡོད་ཟེར། དེར་འཁོར་པ་རྣམས་བཙལ་དུ་བཏང་བས་དེ་ལྟ་བུ་ཞིག་རྙེད་པ་དེ་ལ་ཁྲུས་དང་གཙང་སྦྲ་བྱས། ལུས་ཀྱི་གོས་བརྗེས་ནས་རྒྱལ་སར་ཕྱུངས་པས་ཞིང་ཁམས་ཐམས་ཅད་བདེ་ལ་བཀོད་པའི་དཔེའོ། །”[12]ཞེས་སྒྲུང་གི་བྱེད་ལས་ནི་གཏིང་ཤིན་ཏུ་ཟབ་མོར་འཁྲིད་པ་དང་། དེ་ལ་དོན་གསལ་བར་བྱེད་པའི་ནུས་ཤུགས་དང་ལྡན་པ་ཞིག་ཡིན་པའང་ཤེས་ཐུབ། 
        «མི་རོ་གསེར་སྒྲུབ་ཀྱི་སྒྲུང»ལའང་དེ་ལྟ་བུའི་བྱེད་ནུས་ལྡན་པ་སྨོས་མ་དགོས་ཏེ། དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བས་«ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན»དུ། “མདོ་སྡེ་འབྱུང་བའི་ལྟས་སུ་སྒྲུང་རྣམས་དར། །”ཞེས་རོ་ལངས་གསེར་སྒྲུབ་ཀྱི་སྒྲུང་ནི་དཔེར་བཀོད་མཛད་ཡོད། ཡིན་ནའང་མཁས་པ་ལ་ལས་དེ་ནི་དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བ་ཁོ་རང་བྱོན་པའི་དུས་དེར་ཧ་ཅང་གྲགས་ཆེ་བའི་སྒྲུང་ཞིག་ཡིན་པའི་རྒྱུ་མཚན་གྱིས་དེ་ལྟར་བཀོད་པ་དང་། «རོ་ལངས་གསེར་སྒྲུབ་ཀྱི་སྒྲུང»ནི་གནའ་བོའི་དུས་སུ་བྱུང་མེད་ལ། ནམ་རྒྱུན་ཆབ་སྲིད་སྒྲུང་ལྡེའུ་བོན་གསུམ་གྱིས་བསྐྱངས་ཞེས་ཡོངས་སུ་གྲགས་པའི་སྒྲུང་དེའང་བོད་རང་གི་ས་སྐྱེས་རྡོ་སྐྱེས་ཀྱི་སྒྲུང་སྟེ།«མ་སངས་ཀྱི་སྒྲུང»ཁོ་ན་ཉིད་ལས «རོ་ལངས་གསེར་སྒྲུབ་ཀྱི་སྒྲུང»གི་གཞུང་འདི་མིན་ཞེས་བཞེད་པ་མི་མཐུན་པར་སྣང་། ཅིའི་ཕྱིར་ཞེ་ན། གཅིག་ནས་བོད་མི་རྣམས་ཀྱིས་བཟང་ངན་ཚང་མའི་ཁུངས་རྒྱ་གར་ལ་གཏུགས་ཆེ་བར་བརྗོད། དོན་དམ་པར་ལྟ་ཚུལ་འདི་ནི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱིས་བཞག་པའི་བག་ཆགས་འབའ་ཞིག་སྟེ། དེ་སྔོན་སྤུ་རྒྱལ་བོད་ཀྱི་གདུང་རྒྱུད་ལས་བྱུང་བའི་ལོ་ཙཱ་བ་དང་པོ་ཕོ་བྲང་ཞི་བ་འོད་ཀྱི་རིང་ལ། རང་གི་ཁུ་བོ་ལྷ་བླ་མ་ཡེ་ཤེས་འོད་ལྟར་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་སྔགས་སྤྱི་དང་ཁྱད་པར་མ་རྒྱུད་ཀྱི་ཆགས་ལམ་ལ་བཀག་འགོག་བྱས་པ་དང་། སྐབས་དེར་མི་རྣམས་ཀྱི་བློ་ངོར་བོད་མིས་བསྟན་བཅོས་རྩོམ་མི་རུང་བ་དང་དཔེ་དེབ་འབྲི་མི་འོས་པ། གལ་ཏེ་ཆོས་ཀྱི་སྐོར་ལ་བྲིས་པའི་དཔེ་དེབ་ཅིག་ཡོད་ན་དེ་ནི་ངེས་པར་དུ་རྒྱ་གར་གྱི་མཁས་པ་ཞིག་གིས་བརྩམས་པའི་ལྟ་ཚུལ་ཞིག་ཆགས་ཡོད། དེར་བརྟེན”རྒྱ་དཔེའམ་རྒྱ་གཞུང”ཞེས་ཧ་ཅང་གཙིགས་ཆེ་བ་དང”བོད་རྩོམ་མ”ཞེས་བོད་མིས་བྲིས་པའི་དཔེ་དེབ་ཅིག་ཡིན་ཚེ་དེ་ནི་ཁུངས་མེད་ལུང་མེད་དུ་བརྗོད་པའི་ལུགས་སྲོལ་ཞིག་དར། རྒྱུ་མཚན་དེའི་དབང་གིས་ཕོ་བྲང་ཞི་བ་འོད་ཀྱིས་ཀྱང་བཀའ་ཤོག་ཅིག་བྲིས་པའི་ནང་དུ་བོད་མིས་བརྩམས་པའི་བསྟན་བཅོས་ཀྱི་མཚན་ཐོ་བདུན་ཅུ་དོན་གཉིས་ཙམ་བཀོད་དེ་ཚད་ལྡན་མིན་ཚུལ་གྱིས་བཀག་འགོག་བྱས་པ་དང་། བཀའ་ཤོག་དེ་ཡང་སྤྱི་ལོ1092ལོར་ཆོས་ཀྱི་གདན་ས་སོ་སོར་འགྲེམས་སྤེལ་བྱས་པ་སོགས་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དོན་རྐྱེན་དག་ལ་རག་ལས་ཆེ།[13] གཉིས་ནས་རོ་སྒྲུང་དེ་དག་གི་གླེང་གཞིའི་ཁུངས་དེ་སློབ་དཔོན་ཀླུ་སྒྲུབ་ལ་གཏུགས་འདུག་པས། བོད་ལ་ཆོས་རྒྱལ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོ་མ་བྱོན་པའི་སྔོན་དུ་སངས་རྒྱས་ཀྱི་ཆོས་དར་བའི་ལོ་རྒྱུས་མེད་ལ། སངས་རྒྱས་ཀྱི་ཆོས་ཅི་ཞིག་ཀྱང་མ་དར་བ་ལ་སློབ་དཔོན་ཀླུ་སྒྲུབ་ཀྱིས་མཛད་པའི«བསྟན་བཅོས་རོ་སྒྲུང»ཞིག་དར་བའི་རྒྱུ་མཚན་མེད་ཅེས་བརྒྱ་ཁ་གཅིག་གཅོད་བྱེད་པ་ནི་ཅུང་ཐལ་དྲགས་པའི་གཏམ་དུ་འཁུམས་ཏེ། དུས་རབས་བཅུ་པའི་དུས་མགོར་བྱུང་བའི«རྒྱལ་རབས་ཟླ་རིགས་མ»ལས། “དེའི་རྗེས་ལ་རྗེ་དྲི་གུམ་བཙན་པོའི་སྐུ་རིང་ལ། རྒྱ་དང་ཏ་ཟིག་གི་ས་མཚམས་ནས་མུ་སྟེགས་བྱེ་བྲག་པའི་ལྟ་བ་འཛིནད་པའི་འ་ཞའི་བོན་པོ་ཞིག་བྱུང་སྟེ། ལམ་ལམ་ནི་འབར། ཐོག་ཐོག་ནི་གསལ་བའི་རྫུ་འཕྲུལ་ཅན་དུ་གསོལ།…… ནི་གྱེར་སྙན་དང་རྔ་ཐབས། གྲུབ་པའི་འབྲས་བུ་ནི་གསོན་ལྷ་ནི་མཆོད་། ཤིན་[གཤིན]དྲི་ནི་འདུལ་བའི་བོན་པོ་ནག་པོ་དར་བས་ཆོས་ལུགས་རབ་ཏུ་མྱི་བཟང་སྟེ། །”[14]ཞེས་དང་། «མཁས་པའི་དགའ་སྟོན»ལས། “དེ་ཚེ་རྒྱ་གར་ཡུལ་དང་སྟག་གཟིག་མཚམས། །གུ་རུ་ཝ་ཏ་ཞེས་བྱའི་ཡུལ་ཁམས་ནས། །མུ་སྟེགས་བོན་པོ་འ་ཞ་ཞེས་པ་བྱུང་། །”[15]ཞེས་པ་དང་། བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་དེབ་ཐེར«བཀའ་ཐང་སྡེ་ལྔ»རུ། “རྒྱལ་པོ་གྲི་གུམ་བཙན་པོའི་སྐུ་རིང་ལ། །ཏ་ཟིག་འ་ཞའི་བོན་པོ་གདན་དྲངས་ནས། །རྡོ་ནག་ཐོམ་དོ་ལྷུ་དང་སྡུམ་དུ་སྦྲེལ། །ཤི་ལྤགས་སྐྱ་མོའི་བླ་གཞི་འབྲིང་དུ་འདྲ། །གསོན་གྱི་ལྷ་མཆོད་གཤིན་གྱི་འདྲེ་འདུལ་བྱུང་། །”[16]ཞེས་དང་། «ཐུའུ་བཀྭན་གྲུབ་མཐའ»རུ། “རྒྱལ་པོ་གྲི་གུམ་བཙན་པོའི་གྲི་བཤིད་བོད་ཀྱི་བོན་པོ་རྣམས་ཀྱིས་བྱེད་མ་ཤེས་ནས། ཁ་ཆེ་དང་། བྲུ་ཤ་དང་། ཞང་ཞུང་གསུམ་ནས་བོན་པོ་གསུམ་གྲི་བཤིད་ལ་བོས། དེ་ཕྱིན་ཆད་ནས་བོན་གྱི་ལྟ་བ་ཞིག་ཀྱང་བཟུང་སྟེ། མུ་སྟེགས་དབང་ཕྱུག་པའི་གྲུབ་མཐའ་འཁྱར་བ་བོན་དང་འདྲིས་པ་ཡིན་སྐད།”[17]ཞེས་དང་། ད་དུང«ཆོས་འབྱུང་མེ་ཏོག་སྙིང་པོ་སྦྲང་རྩིའི་བཅུད»དུ། “དེ་ནས་སྲིབས་ཁྲིའི་སྲས་གནམ་ཕྲུ་བོ་གཞུང་བཙན་ལྷའི་སྐུ་རིང་ལ་གནམ་གྱི་※རྡོར་※བོན་བྱུང་སྟེ་ཨུ་རྒྱན་གྱི་ཚུ་རོལ། ཁ་ཆེའི་ཡུལ་གྱི་ཕ་རོལ། སྟག་གཟིག་གི་བར་ན་ཡུལ་འགྱུར་སྣང་བར་སྣང་བྱ་བ་རུ་ས་ཞའི་བོན་པོ༑ མུ་སྟེགས་ཉི་ཚེ་བའི་སྟོན་པ། སྟོང་པ་དོན་དམ་དུ་འདོད་པ་དང་ལྟ་བ་མཐུན་པ་གཅིག་བྱུང་།”[18]ཞེས་རྒྱལ་པོ་གྲི་གུམ་བཙན་པོ་དང་ཆུའི་ལྡེ་བརྒྱད་ཀྱི་ནང་ཚན་གཉིས་པ་འཕྲུལ་ནམ་གཞུང་བཙན་ལྡེ་ཡི་དུས་སུ་བྱེ་བྲག་པའི་ལྟ་བ་འཛིན་མཁན་འ་ཞ་བོན་པོའམ་ཏ་ཟིག་འ་ཞ་བོན་པོ་བྱུང་ཡོད་པར་མ་ཟད། རྒྱལ་པོས་ཀྱང་མཐོང་ཆེན་བླ་ལྷག་བྱས་ཏེ་གདན་འདྲེན་པའི་ཚུལ་ལ་བརྟགས་ན་སྐབས་དེའི་སྤྱི་ཚོགས་ཁྲོད་ཀྱི་འ་ཞ་བོན་པོའི་གོ་གནས་དང་ཐོབ་ཐང་ཧ་ཅང་མཐོ་བ་ཤེས་ཐུབ་ལ། དེ་བས་ཀྱང་མུ་སྟེགས་བོན་པོ་འ་ཞའམ་ཏ་ཟིག་འ་ཞ་བོན་པོ་ནི་གསོན་གྱི་ལྷ་མཆོད་དང་གཤིན་གྱི་འདྲེ་འདུལ་བའི་ཆོ་ག་བྱེད་མཁན་ཡིན་པས་སྒྲུང་གི་ནུས་པ་ཅིས་ཀྱང་ཐོན་འདུག །དེ་བས་ཆོས་རྒྱལ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོའི་སྔོན་དུ་བོད་ལ་ཆོས་དར་མེད་ནའང་། སྐབས་དེར་བླ་རུ་བཀུར་བའི་རྒྱ་གར་བྱེ་བྲག་པའི་ལྟ་བ་འཛིན་པའི་འ་ཞའི་བོན་པོ་བྱུང་ཡོད་པ་མ་ཟད་རྒྱལ་པོའི་ཆབ་སྲིད་དང་དམངས་ཀྱི་འཚོ་བར་ནུས་པ་ཆེན་པོ་ཐོན་འདུག་པས། «རོ་ལངས་གསེར་སྒྲུབ་ཀྱི་སྒྲུང»ཡང་རྒྱལ་རབས་ཉེར་བདུན་གྱི་རིང་ལ་ཆབ་སྲིད་སྒྲུང་ལྡེའུ་བོན་གསུམ་གྱིས་བསྐྱངས་ཞེས་པའི་སྒྲུང་གི་རིགས་ཤིག་ཡིན་པ་ལུང་རིགས་གཉིས་ཆ་ནས་ར་སྤྲོད་བྱས་པ་དང་། ཕྱོགས་གཞན་ཞིག་ནས་མང་པོ་ཞིག་གི་བཞེད་ཚུལ་ལྟར་སྤུ་དེ་གུང་རྒྱལ་ཙམ་དུ་མ་ཟད་དེའི་ཡབ་གྲི་གུམ་བཙན་པོའི་རིང་ནས་བཟུང་བོད་ལ«རོ་ལངས་གསེར་སྒྲུབ་ཀྱི་སྒྲུང»སོགས་རྒྱ་གར་གྱི་རོ་སྒྲུང་བྱུང་ཡོད་པ་གསལ་བར་བྱས། དེ་ལ་ཇི་སྐད་དུ། དཔང་ལོ་ཆེན་པོས། མཁས་པ་ཉི་མའི་འཕྲིན་ལས་ལ། །སྲིན་བུ་མེ་ཁྱེར་ལྟ་བུ་ཡིས། །མཁས་འདོད་བྱ་བར་མི་རིགས་ཀྱང་། །བསམ་པ་དག་པས་སྐྱོན་མེད་སྙམ། །ཞེས་པ་བཞིན་ཡིན་པས་ཐུགས་འགལ་མི་བཞེས་པ་དགོངས་མཛོད།
        «རོ་ལངས་གསེར་སྒྲུབ་ཀྱི་སྒྲུང»དང«གཏམ་གྱི་ཆུ་བོའི་རྒྱ་མཚོ»ལས་བྱུང་བའི«རོ་ལངས་ཀྱི་སྒྲུང་ཉེར་ལྔ་པ»གཉིས་ནི་སྤྱི་བབ་ཀྱི་ཆ་ནས་འདྲ་བ་དང་། ཡིན་ནའང«རོ་ལངས་གསེར་སྒྲུབ་ཀྱི་སྒྲུང»ནི་ཙིནྟ་མ་ཎིའི་གཟུངས་དང་། དཔང་སྐོང་ཕྱག་བརྒྱ་བ། མདོ་སྡེ་ཟ་མ་ཏོག་སོགས་དང་མི་འདྲ་སྟེ། འདིའི་ཆོས་ལུགས་དང་རིག་གནས་ཀྱི་རྒྱབ་ལྗོངས་ནི་བྲམ་ཟེའི་ཆོས་ལུགས་དང་བྲམ་ཟེའི་རིག་གནས་ཡིན་པར་མ་ཟད། འདི་ནི་འབངས་མིའི་ཁྲོད་དུ་དར་བའི་སྐྱེ་བོ་ཕལ་བའི་རིག་གནས་དང་ངག་ཐོག་གི་རིག་གནས་ཤིག་ཡིན་པས།འདིས་བོད་ལ་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་མ་དར་གོང་དུ་དམངས་ཁྲོད་དང་ངག་ཐོག་བརྒྱུད་དེ་རྒྱ་གར་གྱི་བྲམ་ཟེའི་རིག་གནས་དར་བའི་དུས་རིམ་ཞིག་ཡོད་པའང་ར་སྤྲོད་བྱས་ལ། དུས་ཚིགས་ནི་མ་མཐའ་ཡང་གྲི་གུམ་བཙན་པོའི་དུས་ནས་ཡིན་པ་གསལ་ཁ་བྱུང་། དེ་བས་ལྷ་ཐོ་ཐོ་རི་གཉན་བཙན་ཡར་སྔོན་གྱི་བཙན་པོ་ཉེར་བདུན་གྱི་ང་ལ་ཆབ་སྲིད་སྒྲུང་ལྡེའུ་བོན་གསུམ་གྱིས་བསྐྱངས་ཞེས་པའི་སྒྲུང་དེའང་ཆ་ཤས་ཤིག་རྒྱ་གར་ནས་འོང་བར་ཁས་ལེན་དགོས་སོ༑ ༑ལྷག་པར་བོད་ལ་ཡོངས་སུ་གྲགས་པའི«རོ་སྒྲུང»ནི་གྲི་གུམ་བཙན་པོའི་སྐབས་ནས་ཡོད་པའི«རོ་ལངས་གསེར་སྒྲུབ་ཀྱི་སྒྲུང»གི་རྒྱུན་ཡིན་པར་སྣང་ལ། ཏུན་ཧོང་གཏེར་ཡིག་ལས་བྱུང་བའི“ཙེང་གི་རྦག་ཞིན་དང་སྤང་གི་བོང་བུ་སྟག་ཅུང”སོགས་ཀྱི་གཏམ་རྒྱུད་ཐར་ཐོར་དེའང་དོན་དམ་དུ«རོ་སྒྲུང»གི་དུམ་བུ་ཞིག་ཡིན་པ་ཀུན་གྱིས་མཁྱེན་པས། དེ་ནི་སྤུ་རྒྱལ་བཙན་པོའི་དུས་ནས་བོད་ལ«རོ་སྒྲུང»དར་ཡོད་པའི་དན་རྟགས་ཁུངས་བཙན་ཞིག་ཏུ་བརྩིས་ཆོག །ཡང་ད་ལྟ་མང་པོ་ཞིག་གི་བློ་ངོར«རོ་
སྒྲུང»ནི་སློབ་དཔོན་ཀླུ་སྒྲུབ་ཀྱིས་བརྩམས་པ་ལྟ་བུ་ཞིག་ཆགས་འདུག །འདི་ནི་མ་བརྟགས་མ་དཔྱད་པའི་འབྲས་བུ་འབའ་ཞིག་སྟེ༑ ལྷ་ས་ནས་དཔེ་སྐྲུན་བྱས་པའི་རོ་སྒྲུང་གི་ཁ་བྱང་ལ“དཔལ་མགོན་འཕགས་པ་ཀླུ་སྒྲུབ་ཀྱིས་མཛད་པའི་རོ་ལངས་གསེར་འགྱུར་གྱི་ཆོས་སྒྲུང་ཉེར་གཅིག་པ་རྒྱས་པར་ཕྱེ་བ་བཞུགས་སོ། །”ཞེས་བཀོད་རྗེས་གཅིག་རྒྱུན་གཅིག་གིས་བཟུང་བའི་རྒྱུ་མཚན་གྱིས་སོ། །གལ་ཏེ«རོ་སྒྲུང»ནི་སློབ་དཔོན་ཀླུ་སྒྲུབ་ཀྱིས་བརྩམས་པ་ཡིན་ན། དེ་ཡང«བསྟན་འགྱུར»དུ་བསྡུ་བར་འོས་མོད། འོན་ཀྱང་ད་ལྟའི་བར་བྱུང་བའི«བསྟན་འགྱུར»གྱི་པར་གཞི་དང་དཀར་ཆག་མི་འདྲ་བ་གང་དུའང་འདི་ཉིད་མཐོང་རྒྱུ་མེད་པ་གཅིག་པུས་ཀྱང་ར་སྤྲོད་བྱེད་ཐུབ་པའོ། །         «ཆོས་འབྱུང་མེ་ཏོག་སྙིང་པོ་སྦྲང་རྩིའི་བཅུད»དང«གྲུབ་མཐའ་ཤེལ་གྱི་མེ་ལོང»སོགས་ཆོས་འབྱུང་འགའ་ཞིག་གི་ནང་དུ་བོན་གྱི་སྲིད་པ་སྒོ་ང་ལས་གྲོལ་ཚུལ་ནི་དབང་ཕྱུག་གམ་བྱེ་བྲག་པའི་གཞུང་ལས་བྱུང་བར་འདོད་པའི་རྩ་བ་ནི་སྐབས་འདིའི་འ་ཞ་བོན་པོའམ་ཏ་ཟིག་འ་ཞ་བོན་པོ་ཞེས་པ་ལ་རག་ལས་པས། འདི་ལ་གོ་བ་གཏིང་ཟབ་ཅིག་ལོན་རྒྱུ་ནི་ཤིན་ཏུ་གལ་འགངས་ཆེ།
        གཅིག ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་ཁྲོད་ཀྱི་བོན་པོ་ཞེས་པ་ནི་བླ་མའི་དོན་ལ་འཇུག་ཚུལ།
        ཨརྱ་ནི་འཕགས་པ་ཞེས་པའི་དོན་དང་འ་ཞ་བོན་པོ་ཞེས་བརྗོད་པའི་འ་ཞ་དེ་ཡང་འཕགས་པའམ་མཆོག་གི་དོན་ལ་འཇུག །འ་ཞ་བོན་པོ་ཞེས་ཐ་སྙད་གཉིས་ལྷན་དུ་སྦྱར་བའི་བོན་པོ་ཡང་ད་ལྟ་འགའ་ཞིག་གི་ངོས་འཛིན་སྟངས་ལྟར་སྟོན་པ་གཤེན་རབ་མི་བོ་ཆེའི་ཆོས་བྱེད་མཁན་ལ་མི་གོ་བར། དེ་ནི་ཆོས་དང་རིག་གནས་གང་རུང་ལ་མཁས་པའི་མིང་སྟེ་དེང་སང་བླ་མ་འཕགས་པའམ་བླ་མ་མཆོག་དང་ཕུལ་བྱུང་གི་དོན་ལ་འཇུག་པ། གཅིག་ནས་ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིངP.T992ཤོག་དྲིལ་གྱི་ཤོག་ལྷེ27པའི་ཐིག་ཕྲེང1པོར། བོན་པོ་དང་པོན་མོ་གཉིས་ལྷ་བཀའ་ནོད་ཅིང་ཁ་ནས་བྱུང་རྒྱལ་དུ་སྨྲ་བ། ཞེས་དང་། P.T.119ཤོག་དྲིལ་གྱི་ཐིག་ཕྲེང10པར། ལྷ་དང་འདྲེ་ལས་སྩོགས་པ། མྱིའི་སྤྱོད་ཡུལ་དུ་མ་གྱུར་པའི་རྣམས། །ངས་མཐོང་ངོ་ཞེས་ཟེར་བ། དཔེར་ན་བོན་པོ། བོན་མོ་ལྟ་བུ། ཞེས་སྔོན་གྱི་དུས་སུ་བོན་པོ་དང་བོན་མོ་ནི་སྐབས་དེའི་མི་རྣམས་ཀྱིས་བཀུར་ཡུལ་དུ་གྱུར་བའི་ལྷ་མཐོང་འདྲེ་མཐོང་སྨྲ་བའི་མི་སྟེ༑ དེང་སང་ལྷ་བའམ་ཡང་ན་ལེགས་ཉེས་སྤང་བླང་གི་ཁྱད་པར་སྟོན་པའི་བླ་མ་ཞེས་པ་དང་མཚུངས་པ་ལས་ཤེས་ཐུབ་ལ༑ གཉིས་ནས་རྒྱལ་བོ་གྲི་གུམ་བཙན་པོའི་རིང་ལ་བོན་པོ་འ་ཞ་དང་རཏྣ་སིདྡྷ་སོགས་གདན་དྲངས་ཏེ་བོན་ཆོས་ཐོག་མར་བསྣུབས་པ་དང་། མཐར་བཙན་པོ་རང་ཉིད་ལྐོག་གསོད་ཐེབས་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་རྒྱབ་ལྗོངས་ལས་ཀྱང་གསལ་པོར་ཤེས་ཐུབ།
        བོན་ཞེས་པའི་མིང་འདིའི་འབྱུང་ཁུངས་རྣལ་མ་ནི་བོད་སྐད་ཀྱི་བརྡ་རྙིང་བཟླས་པའམ་དེའི་བརྗོད་ཚིག་བོན་པ་སྟེ༑ བཟླ་བ་ཞེས་པའི་དོན་ལ་འཇུག་ཅིང་། མིང་དེ་སྐད་དུ་གྲགས་པའི་རྒྱུ་མཚན་ནི་གནའ་དུས་སུ་སྔགས་བཟླ་བའམ་དེར་འབྲེལ་གྱི་ཆོ་ག་དང་རིམ་གྲོ་བྱེད་པ་ལ་བོན་དང་། དེ་ལྟར་བྱེད་མཁན་གྱི་གང་ཟག་དེ་ལ་བོན་པོ་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་ཆགས་འདུག །ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་ཁྲོད་དུ་བོན་དང་བོན་པོ་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་ཀྱི་ཡིག་ཆ་མང་པོ་ཡོད་རུང༌། ཧྥ་རན་སིར་ཉར་བའི་ཏུན་ཧོང་ཡིག་ཆ་ཁྲོད་དུ་བོན་དང་ཐད་ཀར་འབྲེལ་བའི་ཡིག་ཆ་བཅུ་གསུམ་ཙམ་མཆིས། དེ་དག་ནིp.t.0126(0001-0168)、p.t.0239 (0101-3703)、p.t.0733(1901-1904)、p.t.1039(0001-0035) 、p.t.1040(0001-0137)、p.t.1042(0001-0148)、p.t.1060(0001-0100)、p.t.1068(0001-0131)、p.t.1134(0001-0297)p.t.1136(0001-0060)、p.t.1194(0001-0077)、p.t.1285(1001-2149)、p.t.1289(0101-0613)བཅས་ཡིན། དེ་དག་ལསp.t.1039ལ་མཚོན་ན། བོན་པོ་འབོ་བུ་ལག་ངན་གྱྀས་བྱད་ཁྱིམ་སྲེ་ནྀ་ཕུབ། དཀུ་ཟངས་ནི་བཙུགས་པ་ལུག་དཀུ་ལུག། །བྱད་ལུག། །སྡང་ལུག་ནི་བསད། ཅེས་བྱད་ནི་མཐུ་གཏད་སོགས་གནོད་བྱེད་ཀྱི་ནུས་པ་དང་ལྡན་པ་དཔེར་ན་བན་བྱད་དང་བོན་བྱད་ལྟ་བུ།བོན་པོ་འབོ་བུ་ལག་ངན་ཞེས་པ་ནི་གཏད་རྒྱག་མཁན་ནམ་དམོད་པ་བྱེད་མཁན་ཡིན། དཀུ་ཟངས་ནི་གེ་ཁོད་ཀྱི་ཆོ་གའི་སྐབས་སུ་བཤད་པའི་དབལ་ཟངས་དང་འདྲ་བར་པ་ལུག་དཀུ་ལུག་བྱད་ལུག་སྡང་ལུག་སོགས་བསད་དེ་བྱད་ཁ་ཟློག་པའི་ཆོ་ག་སྤེལ་ཞེས་པའི་དོན་ཡིན། སྐབས་འདིའི་བོན་པོ་ནི་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ཆོ་ག་སྤེལ་བའི་གང་ཟག་གཙོ་བོ་སྟེ་བླ་མ་ལ་གོ་དགོས། ཞང་ཞུང་གི་སྐད་དུ་བོན་ཞེས་པ་འདིའི་སྐད་དོན་ནི་གྱེར་ཡིན་པ་སྣང་གསལ་སྒྲོན་མེ་ལས། “དྲུང་མུ་གྱེར་གྱི་མུ་ཡེ་ཁི་ཁར་ལགས།” ཞེས་པའི་དོན་བོད་སྐད་དུ“གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་མཁའ་དབྱིངས་འོད་ཟེར་ལས།”ཞེས་པ་དང་། ཡང་དེ་ལས། “ངྷེ་ཏུར་ཐ་ཅོ་དི་རོ་གྱེར་མུ་ཡེ།”ཞེས་པའི་དོན་བོད་སྐད་དུ“བདལ་བ་ཆེན་པོ་འགྱུར་མེད་བོན་གྱི་དབྱིངས།”ཞེས་པ་དང་། “ཡོ་ནིང་ལིག་ཞི་གྱེར་གྱི་ཞིག”ཞེས་པའི་དོན་ནི་བོད་སྐད་དུ“ཡོད་ཁམས་སྲིད་པ་འཛིན་གྱི་བོན།”ཞེས་དུ་མ་ཞིག་བཀོད་འདུག་པ་དང་། སྲིད་པ་མཛོད་ཕུག་ལས། “མ་མིག་དྲུང་མུ་གྱེར་མུ་ཡེར།”ཞེས་པའི་དོན་ནི་བོད་སྐད་དུ། “མུ་མེད་གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་དབྱིངས”དང་། “དམུ་རི་ཕྱོད་སངས་གྱེར་མུ་གང་།”ཞེས་པའི་དོན་བོད་སྐད་དུ“མཁའ་ལ་གསལ་རྫོགས་བོན་གྱི་མཛོད།”ཞེས་པ་སོགས་ཞང་ཞུང་སྐད་དུ་ནི་བོན་ལ“གྱེར”ཅེས་སུ་གྲགས་པ་དང་། འདི་ནི་ཞང་བོད་ཐུན་མོང་དུ་གྱུར་བའི་ཚིག་ཅིག་ཡིན་པ་དཔེར་ན། “བསང་གི་ཆོ་ག་འདི་ལྟར་གྱེར”དང་། “གླུད་ཀྱི་ཆོ་ག་འདི་སྐད་དུ་གྱེར”ཞེས་པ་ལྟ་བུ།[19] གང་ལྟར་སྐབས་འདིའི་བོན་ཞེས་པ་ནི་བཟླ་བ་དང་འདོན་པའམ་ཀློག་པ་ཞེས་པའི་དོན་ཡིན་ནོ། །
        གཉིས། ཏ་ཟིག་ནི་པར་སིག་གི་ས་མཚམས་དང་ཀ་ར་ཀོ་རུམ་རི་རྒྱུད་ཀྱི་ཡུལ་སྡེ་སུམ་ཅུ་རྩ་གཉིས་ཡིན་ཚུལ།
        ཏ་ཟིག་འ་ཞ་བོན་པོ་ཞེས་པའི་ཏ་ཟིག་ནི་དེང་དུས་ཀྱི་པར་སིག(伊朗)གི་ཡུལ་ལ་མི་གོ་སྟེ། བོན་གྱི་ཡིག་རྙིང་དག་ཏུ”སྟག་གཟིག”གི་ཐ་སྙད་སྦྱར་ཡོད་ཅིང་། གནའ་དུས་སུ་གྲགས་ཆེ་བའི་སྟག་གཟིག་གི་ཡུལ་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་དེའི་གདགས་གཞི་གཙོ་བོ་ནི་དེང་དུས་ཀྱི་པར་སིག་གི་ཡུལ་ལམ། དེའི་མངའ་ཁོངས་ཡིན་དགོས་པའི་ངེས་པ་ཡེ་ནས་མེད་དེ། དེང་སྐབས་ཨུ་རུ་སུའི་མངའ་ཁོངས་སུ་གཏོགས་པའི་མི་སྡེ“ཏ་ཇི་ཀ་སྟན”(达吉尕丹族)ཞེས་བྱ་བའི་མི་རིགས་དེར་ཏ་ཟིག་གི་ཐ་སྙད་མངོན་གསལ་དུ་སྣང་བ་གཅིག་པུས་ཀྱང་བདེན་དཔང་བྱས་ཆོག །འོ་ན་སྟག་གཟིག་གམ་ཏ་ཟིག་ཅེས་པ་དེ་དོན་གྱིས་ཡུལ་གང་ཞིག་ལ་ངོས་འཛིན་དགོས་ཤེ་ན། བོན་གྱི་ཡིག་ཆ་གཞིར་བཟུང་སྟེ་དཔྱད་ན་ཅུང་གནད་དུ་འཁེལ་བར་འཁུམས་ཏེ། «འཛམ་གླིང་མཐའ་དབུས་ཀྱི་རྣམ་བཞག་ཉེར་མཁོའི་སྣང་བ»ལས།“ཞང་ཞུང་གི་ཡུལ་སྒོ་ཕུག་བར་གསུམ་ལས། ཞང་ཞུང་ཕུག་པ་ནི་གངས་ཏི་སེའི་ནུབ་ཕྱོགས་ཟླ་བ་གསུམ་ལྷག་གི་ལམ་ན་མེ་སག་གི་པར་སིག་དང་། བྷ་དག་ཤན་དང་། བྷ་ལག་སོགས་ཡོད་པའི་ཡུལ་དང་ཉེ་བར་སྔོན་གྲོང་ཁྱེར་རྒྱལ་བ་མཉེས་མཚལ་བྱ་བ་དེར་རི་བོ་ཆེན་པོ་རྩེ་ལྔ་པ་གསང་མཆོག་གི་སྐུ་རང་བྱུང་དུ་ཡོད་པ། རྒྱལ་གཤེན་མི་ལུས་བསམ་ལེགས་བྱོན་སྐབས་རྒྱལ་མཁར་བ་ཆོད་ཅེས་པ་ཆགས།”[20]ཞེས་ཞང་ཞུང་ཕུག་པའི་ཡུལ་ཁམས་དེ་པར་སིག་གི་ཡུལ་དང་ཉེ་བར་ཡོད་པ་ལྟར་ན། བོད་དུ་གྲགས་ཆེ་བའི་ཏ་ཟིག་གམ་སྟག་གཟིག་ཅེས་པ་དེ་པར་སིག་དངོས་ལ་ངོས་འཛིན་གྱི་མེད་པ་དང་། དེར་མ་ཟད་གནའ་རབས་ཞང་ཞུང་གི་མངའ་ཁོངས་སུ་གཏོགས་པའི་ནུབ་མཐའ་ནི་པར་སིག་ཡུལ་དང་ཀ་ར་ཀོ་རུམ་རི་རྒྱུད་ཀྱིས་བར་ཆད་པའི་ས་མཚམས་སུ་སླེབས་པར་བཤད་པའི་དགོངས་དོན་དང་ཡང་མཐུན། ཡང་དེ་ལས།“ཡུལ་སྡེ་སུམ་ཅུ་རྩ་གཉིས་ཡོད། བླ་མ་ཆེ་བཞི་སོགས་ཀྱིས་མདོ་སྔགས་རིག་གནས་དང་བཅས་པ་སྤེལ་པས་མཁས་པ་དང་། གྲུབ་ཐོབ་ནམ་མཁའ་ལ་འཕུར་ནུས་པ་མང་དུ་བྱོན། དེང་སང་མཐའ་མིས་དབང་བྱས་པས་བསྟན་པ་རྣལ་མ་མེད་ཀྱང་། བོད་དང་རྒྱ་གར་ནག་གི་དགེ་སྦྱོར་བ་རེ་གཉིས་ཡོད་ཅིང་ནང་པ་ལ་དད་པ་ཆེ་འདུག་ཟེར།”[21]ཞེས་ཏ་ཟིག་གི་ཡུལ་ལ་ནང་བའི་བསྟན་པ་དར་ཡོད་པས། «བཀའ་ཐང་སྡེ་ལྔ»ནང་གི་ཏ་ཟིག་འ་ཞ་བོན་པོ་དེ་ཡང་གོང་ནས་གླེང་ཟིན་པ་ལྟར་རྒྱ་གར་བྱེ་བྲག་པའི་ལྟ་བ་འཛིན་མཁན་ཞིག་ཡིན་པ་ར་སྤྲོད་བྱས་སོང་། དེ་ལྟར་ན་སྐབས་འདིའི་གདགས་གཞི་གཙོ་བོ་སྟག་གཟིག་གམ་ཏ་ཟིག་ཅེས་པ་དེ་པར་སིག་གི་ས་མཚམས་དང་། ཀ་ར་ཀོ་རུམ་རི་རྒྱུད་ཀྱི་ནང་ཁོངས་སུ་ཡོད་པའི་ཡུལ་སྡེ་སུམ་ཅུ་རྩ་གཉིས་ལ་ངོས་བཟུང་ན་ཤིན་ཏུ་འོས་པར་སྙམ། དེ་མིན་པར་པར་སིག་གི་ཡུལ་དངོས་ལ་ངོས་འཛིན་གནང་ཚེ་སྟོན་པ་གཤེན་རབ་ཀྱི་འཁྲུངས་ཡུལ་དང་། ཁོང་གིས་བསྟན་པ་གནང་སའི་གནས་འོལ་མོ་ལུང་རིང་ངམ་འོལ་མོ་གླིང་ཞེས་པ་ཡང་པར་སིག་གི་ཡུལ་ཞིག་ཏུ་འགྱུར་འགྲོ་བས་ལུང་རིགས་གཉིས་དང་འགལ་འདུག །དེ་ཡང«སྲིད་པ་སྤྱི་མདོས»ལས། “བསྭོ་ཡ་ཀི་སྐྱིད་པོ་ཡུལ། ཉམས་དགའ་བག་རེ་བྲོ། ཆུ་རྒྱལ་བཞི་འདུས་མགོ །རི་རྒྱལ་ཏི་སེ་མདུན། མཚོ་རྒྱལ་མ་པང་འགྲམ། འོལ་ལུང་གཡུ་ཡི་མཁར། བཞུགས་གནས་ངོ་རེ་མཚར།”[22]ཞེས་གཤེན་རབ་མི་བོ་ཆེ་གང་དུ་བཞུགས་པའི་གནས་དེ་ནི་ཆུ་བོ་ཆེན་པོ་བཞིའི་མགོ་དང་། གངས་རྒྱལ་ཏི་སེའི་མདུན། མཚོ་མ་ཕམ་གྱི་འགྲམ། འོལ་མོ་ལུང་རིང་གཡུ་ཡི་མཁར་ཞེས་གསལ་བར་བསྟན་ཡོད་པ་དང་། དེ་བཞིན་དུ«མདོ་འདུས»སུ། “དེའི་ནུབ་བྱང་གཤེན་ཡུལ་འོལ་མོ་གླིང་།དཔག་ཚད་སྟོང་ཕྲག་བཞི་གནས་ཡོད། ཆུ་བོ་པཀྵུ་སི་ཏས་རབ་བཅད་དེ།”[23]ཞེས་དང་། ད་དུང«རྩ་རྒྱུད་ཉི་སྒྲོན»ལས། “རི་བོ་གངས་ཅན་ཏི་ཙིའི་དྲུང་། མཚོ་ནི་མ་པང་གཡུ་མཚོའི་འགྲམ། ཆུ་བོ་བཞི་འདུས་ཀྱི་མགོ །སྤོས་རི་ངད་ལྡན་དང་ཉེ་བའི་སར། རི་ནག་པོ་དགུ་འདུས་ཀྱི་ར་བ། ཆུ་བོ་པཀྵུ་དྭངས་བསིལ་འདུས་པས་བར་བཅད་པ། གནམ་ནི་འཁོར་ལོ་རྩིབས་བརྒྱད་པ། ས་ནི་པད་མ་འདབ་བརྒྱད་བཀྲ། གཡུང་དྲུང་དགུ་རྩེགས་རི་བོ་མཆོག་རབ་ཚུལ། རིན་ཆེན་བཞི་ལས་གྲུབ་སྟེ་དཔག་ཚད་ལྔ་བཅུ་ཡོད།”[24]ཅེས་ཞང་ཞུང་གི་ཡུལ་དབུས་སུ་འོལ་མོ་ལུང་རིང་ཆགས་ཡོད་པ་དང་། འོལ་མོ་ལུང་རིང་ཆགས་པའི་གནས་དེར་རི་བོ་གངས་ཅན་ཏི་སེ་དང་མཚོ་མ་ཕམ་གཉིས་ཡོད་ལ། དེ་གཉིས་ནི་ཆུ་བོ་ཆེན་པོ་བཞིའི་མགོ་ཁུངས་ཡིན་པ་གསལ་བར་བསྟན། ཡིན་ནའང་པར་སིག་གི་ཡུལ་དུ་གངས་ཏི་སེ་དང་མཚོ་མ་ཕམ་མེད་པ་མངོན་སུམ་ཚད་མས་གྲུབ་པས་འདི་ལས་ལྷག་པའི་ལུང་ཞིག་ཡོད་ཀྱང་དེ་ནི་སྦྲུལ་ལ་རྐང་ལག་བྲིས་པའི་དཔེ་ལྟར་སོང་བས་ཅིས་ཀྱང་མི་དགོས་སྙམ།
        འོ་ན་ཕྱིས་ཀྱི་མི་རྣམས་ཀྱིས་ཅིའི་ཕྱིར་འོལ་མོ་ལུང་རིང་ཞེས་པ་དེ་སྟག་གཟིག་གམ་ཏ་ཟིག་ཡུལ་དུ་ཡོད་པའི་སྲོལ་ཞིག་གསར་དུ་བཏོད་པ་རེད་ཅེ་ན། འདི་ལ་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་རྒྱུ་མཚན་གྱི་ངེས་ཅན་ཞིག་ཡོད་དེ། དུས་ཕྱིས་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་པོ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོ་བྱོན་པའི་དུས་ནས་བཟུང་། བོད་ལ་དམ་པའི་ཆོས་ཀྱི་བསྟན་པ་རྒྱ་ཆེར་དར་བའི་རྐྱེན་གྱིས་བོད་མི་ཚོས་རྒྱ་གར་ནས་བྱུང་བའི་དམ་ཆོས་ཙམ་དུ་མ་ཟད། རྒྱ་གར་ལ་གནའ་རབས་ནས་གྲགས་ཆེ་བའི་ཤེས་རིག་རྙིང་མ་ཇི་སྙེད་ཅིག་ཡོད་པ་དེ་དག་བོད་ཀྱི་མཁས་པ་ཚོའི་བློ་གྲོས་ཀྱི་ཆ་རྐྱེན་དུ་ཆགས་ཤིང་། དམ་པའི་ཆོས་ལ་དད་མོས་དང་། དེ་དང་འབྲེལ་བ་རྒྱ་གར་གྱི་ཤེས་རིག་སྣ་ཚོགས་པ་ལ་དོ་སྣང་གང་ཆེར་གྱུར་སྟབས། བོད་ནས་བྱུང་བའི་ཤེས་རིག་དང་། བོད་མིས་བཟོས་པའི་བསྟན་བཅོས་སོགས་ལ‘བོད་མ’ཞེས་མཐོང་ཆུང་བྱེད་པའི་སྲོལ་ཞིག་དར། བོད་མིས་རྒྱ་ཆོས་སམ་རྒྱ་དཔེའི་དོ་ཟླ་ནམ་ཡང་མི་འོངས་བའི་ལྟ་སྟངས་དང་། ལོ་གྲངས་བརྒྱ་ཕྲག་མང་པོའི་རིང་དུ་འཕེལ་རྒྱས་ཤུགས་ཆེ་བ་ཞིག་ཆགས་ཡོད་པ་དེའི་ཤུགས་རྐྱེན་བོན་པོ་རྣམས་ལའང་ཐེབས་ཏེ། ཕྱིས་ཀྱི་བོན་གསར་མ་བ་རྣམས་ཀྱིས་འོལ་མོ་ལུང་རིང་གི་ཁུངས་སྟག་གཟིག་གི་ཡུལ་ལ་བཅོལ་ཏེ‘སྟག་གཟིག་འོལ་མོ་ལུང་རིང’ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་བྱས་པ་ཙམ་ལས་རྒྱུ་མཚན་གཞན་ཅི་ཡང་མེད། མདོར་ན་ཏ་ཟིག་གམ་སྟག་གཟིག་སོགས་ནི་དེང་གི་པར་སིག་ལ་མི་གོ་བ་ཤེས་ཐུབ། ཁྱད་པར་འ་ཞའི་བོན་པོ་ནི་རྒྱ་གར་བྱེ་བྲག་པའི་ལྟ་བ་འཛིན་མཁན་ཞིག་ཡིན་པ་ནི་ལོ་རྒྱུས་དངོས་དང་མཐུན་ཏེ། དེ་ནི་འ་ཞ་མི་རིགས་ཀྱི་རུས་རྒྱུད་ཀྱི་ཐོག་མའི་མཆེད་ཁུངས་དེ་རྒྱ་གར་ཨརྱ་མི་
རིགས་ཡིན་པའི་རྒྱུ་མཚན་གྱིས་ཏ་ཟིག་འ་ཞ་བོན་པོ་ཞེས་པའི་འ་ཞ་དེ་འོག་ནས་ཞིབ་ཏུ་བཤད་པར་བྱ།         ལེགས་སྦྱར་སྐད་དུ་ཨརྱ་ཞེས་འབོད་པ་དེ་བོད་སྐད་དུ་འཕགས་པ་ཞེས་སུ་གྲགས་ཤིང་། དེའི་མི་རིགས་དེ་དང་བོད་ཀྱི་རུས་རྒྱུད་ཁྲོད་ཀྱི་ལྡོང་རིགས་འ་ཞ་གཉིས་ལ་འབྲེལ་བ་ཡོད་ཚུལ་ལོ་རྒྱུས་སྨྲ་བ་དང་མིའི་རིགས་པ་བ་སུ་ཞིག་གིས་ཀྱང་གླེང་སློང་གནང་མེད། དེ་བས་འདིར་ལོ་རྒྱུས་མིའི་རིགས་རིག་པའི་མཐོང་ལམ་ནས་མི་རིགས་དེ་གཉིས་ཀྱི་ཐོག་མའི་རུས་རྒྱུད་གཅིག་ཏུ་ངེས་ཚུལ་དང་། རིམ་གྱིས་ཨརྱ་མི་རིགས་དེ་ལས་གྱེས་པའི་རུས་རྒྱུད་ཅིག་མདོ་དབུས་མཐོ་སྒང་དུ་གཞིས་ཆགས་ཤིང་། ལོ་ཟླའི་བསྐལ་བ་རིང་མོའི་བརྒྱུད་རིམ་ཁྲོད་དུ་རུས་རྒྱུད་གཅིག་ལས་གྱེས་པའི་མི་རིགས་མི་འདྲ་བ་གཉིས་སུ་གྱུར་ལ། ཐ་ན་ཡུལ་དུས་ཀྱི་དབང་གིས་མིང་གི་འབོད་སྟངས་ཀྱང་སོ་སོར་བྱུང་། ཁྱད་པར་དུ་རྒྱའི་ཡིག་ཚང་ནང་གི་ཐུ་ལུ་ཧུན(吐谷浑)དང་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་རྙིང་དག་ན་འཁོད་པའི་འ་ཞ་གཉིས་ནི་རྩ་བའི་རིགས་རྒྱུད་མི་གཅིག་པའི་མི་རིགས་མི་འདྲ་བ་གཉིས་ཡིན་ཚུལ་སོགས་རགས་ཙམ་བརྗོད་པར་བྱ། 
        གཅིག །འ་ཞ་དང་ཨརྱ་ཞེས་པའི་སྒྲ་གདངས་ཀློག་ཚུལ་གཅིག་ཡིན་པ།
        འ་ཞ་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་འདི་བཀླག་པའི་དུས་སུ་རྟག་ཏུ་ད་ལྟའི་འ་དང་ཞ་ཡིག་གི་སྒྲ་བཞིན་ཀློག་བཞིན་ཡོད་ཀྱང་། མིང་འདིའི་འབྱུང་ཁུངས་ཀྱི་ཕུགས་དེད་ན་རྒྱུ་མཚན་གཞན་ཞིག་སྟེ་འཕགས་པའི་སྐད་དོད་ཨརྱའི་སྒྲའི་བཀླག་སྟངས་ཤིག་ཡིན་པ་ནི། ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའིP.T.849ཤོག་དྲིལ་གྱི་ཐིག་ཕྲེང154དང155གཉིས་ཀྱི་མཚམས་སུ། ཨ་སིད་ཏི་བྱེ་འཛ་ན༑ ཀ་ཁ་ག་འག་ང། ཙ་ཚ་ཛ་འཛའ་ཉ། ཏ་ཐ་འད་ད་ནཱ། ཏ་ཐ་འད་ཐ་ན། པ་ཕ་འབ་བ་མ། འཞ་ར་ལ་འབཱ་ས་ས་ས་ཧ་ཁྱའ། ཞེས་ལེགས་སྦྱར་གྱི་གསལ་བྱེད་སོ་བཞི་བཀོད་པའི་ནང་། འཞ་ར་ལ་འབཱ། ཞེས་ཡི་གེ་བཞི་བྱུང་བ་ནི་སོ་སོར་ད་ལྟའི་གསལ་བྱེད་ཡ་ར་ལ་ཝ་རྣམས་ཡིན་ཞིང་། དེ་ལས། འཞ་ཞེས་གསལ་བྱེད་ཉིས་སྦྲགས་ཀྱི་ཚུལ་དུ་བྱུང་བ་དེ་སྒྲ་མཚམས་གཅིག་གི་ཁོངས་སུ་བསྡུས་པའི་ཡི་གེ་ཡིན་པ་ནི་མཐར་གནས་ཀྱི་ཡི་གེ་བཞིའི་དང་པོ་ཡ་ཡིག་གི་དོད་དུ་འཞ་ཞེས་བྱུང་བ་དེས་ཤེས་ཤིང་། ཞའི་སྔོན་དུ་འ་ཡིག་ཐོན་པར་ད་ལྟ་སེམས་ན་རྒྱུ་མཚན་མེད་པ་ལྟ་བུར་གྱུར་མོད། དེ་ལྟའི་འཇོག་ཚུལ་གྱིས་ཡ་ཡིག་སྟོན་པ་ནི་སྐབས་དེའི་མཁས་པའི་ལག་ལེན་ཏེ། ལྷ་བླ་མ་ཡེ་ཤེས་འོད་ཀྱི་རྣམ་ཐར་དུ། ཡི་གེ་ལ་ཞིག་གེ[25]ཞེས་བརྗོད་ཡོད་པ་དང་། དེ་མིན་ད་དུང་སྐད་བརྡ་རིག་པའི་ཁྱབ་ཁོངས་ནས་བལྟས་ནའང་། སྒྲ་གདངས་ལ་འགྱུར་བ་བྱུང་པའི་རྒྱུ་རྐྱེན་གཅིག་ནི་སྡེ་བ་གཅིག་གི་ཡི་གེ་ཕན་ཚུན་བརྗེས་པའི་རང་བཞིན་ཅན་ཏེ། དཔེར་ན། ཨ་མདོའི་ཡུལ་སྐད་དུ་མིང་གཞིའི་ཁ་ནི་ག་ལྟར་ཀློག་པ། ལྗང་ཁུ་ལ་ལྗང་གུ ldʑaŋ khu--hdʑaŋ kə ཆུ་ཁོལ་ལ་ཆུ་གོལ tɕhu khol--tɕhə hgol ཉིན་དཀར་ལ་ཉིན་གར ȵin dkar--ȵin ngar ཞེས་མིང་གི་ཆ་ཤས་ཕྱི་མ་ནི་གསལ་བྱེད་ཀ་སྡེ་ལས་སྒྲ་མེད་ཀྱི་ཁ་ཡིག་ཡིན་དུས། སྒྲ་མེད་ཁ་ཡིག་སྒྲ་ལྡན་ག་ལྟར་ཀློག་བཞིན་ཡོད་པ་དང་། སྐད་ཆ་ལ་སྐད་ཅ skad tɕha --hka tɕa དཔེ་ཆ་ལ་དཔེ་ཅ dpe tɕha--hχe tɕa ས་ཆ་ལ་ས་ཅ sha tɕha --sha tɕa ཞེས་ཆ་ནི་སྲོག་ཆུང་ཅ་ལྟར་ཀློག ད་དུང་རང་འཐག་ལ་རང་བཏག raŋ ɦthak--raŋ htak ཚེ་ཐར་ལ་ཚེ་ཏར tshe thar--tshe tar ཞེས་མིང་གཞི་ཐ་ནི་ཏ་ལྟར་ཀློག དེ་བཞིན་སྐབས་འདིའི་ཞ་སྡེ་ལྟ་བུ་ལ་མཚོན་ནའང་། གོང་འོག་ལ་གོང་ཡོག goŋ ɦoɡ--ɡoŋ jok རྟའི་འོབ་ལ་རྟའི་ཡོབ rta’i ɦob--rta’i jobཚུར་འོང་ལ་ཚུར་ཡོང tshur ɦoŋ--tshər joŋ ཇེ་ཡང་ལ་ཇེ་ཞང dʑe jaŋ --tɕe ɕaŋ ལ་གཞས་ལ་ལ་ཡེ la ɡʑas--la je ཡིབ་ལ་གཞའ jib--hʑaསོགས་སྡེ་བ་གཅིག་གི་འ་ཡིག་དེ་ཡ་ཡིག་ཏུ་ཀློག་པ་དང་། ཡ་ཡིག་དེ་ཞ་ཡིག་རུ་ཀློག་པ། འ་ཡིག་དེ་ཡ་རུ་ཀློག་པ་སོགས་གང་བདེར་སྤྱོད་པའི་ངོས་ནས་བརྟག་ན་ཨ་མདོ་ས་ཁུལ་དུའང་སྔོན་གྱི་དུས་སུ་ཞ་ཡིག་དང་ཡ་ཡིག་གཉིས་གང་ལ་གང་བདེར་སྤྱོད་པའི་སྲོལ་ཡོད་ཅིང་། ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་དུ་ཡ་ཡིག་གི་དོད་དུ་འཞ། ཞེས་བཀོད་པའང་ཞ་ཡིག་དེ་ཡ་ཡིག་བཞིན་བཀླག་ཆོག་པའི་རྒྱུ་མཚན་གྱིས་ཡིན་པ་གསལ་པོར་ཤེས་ཐུབ། དེ་བས། ཞ་ནི་ཡ་ཡིག་གི་སྒྲ་ལྟར་ཀློག་པ་རང་རེ་སྐད་ཙམ་དུ་མ་ཟད། རྒྱའི་ཡིག་ཚང་དུ“ཐུ་བྷོད”ཅེས་པའི་བོད་ཀྱི་མིང་ཐོག་མར་བྱུང་བའི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ་སྟེ། ཐང་རྒྱལ་རབས་ཀྱི«ཐང་ཡིག་རྙིང་མ»རུ། ཞང་ཞུང་གི་མིང་ལ“羊同”[26]ཞེས་བྱུང་བའི་ནང་། ཞང་དང羊གཉིས་ཀྱི་སྒྲ་གདངས་མཐུན་ཡོད་པར་བརྟག་ན། བོད་བཙན་པོའི་དུས་སྐབས་སུ་ཞ་ཡིག་དེ་ཡ་སྒྲ་ལྟར་ཀློག་པ་གསལ་ཐུབ། བོད་ལྗོངས་མངའ་རིས་རྩ་འདའ་ཁུལ་དུ་ད་ལྟའང་ཞ་ཡིག་འདི་ཡ་ཡིག་ལྟར་བཀླག་ཆོག་པའི་ཡི་གེ་ཡིན་པ་ལྟར། ད་ལྟའི་ཁམས་སྡེ་དགེ་ཕྱོགས་སུ་གཡག་ལ་གཞག་དང་། གཡག་ཤ་ལ་གཞག་ཤ་ཞེས་ཡ་ལ་ཞའི་སྒྲ་ལྡན་པའི་སྒོ་ནས་ཀློག་བཞིན་ཡོད། དེ་ལྟར་གཅིག་ཤེས་ཀུན་གྲོལ་གྱིས་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ་རྣམས་སུ་འ་ཞ་ཞེས་བྱུང་བ་དེ་སྔོན་གྱི་དུས་སུ་འ་ཡ་ཞེས་བཀླག་པ་ཡིན་ལ། དེའི་བྱུང་ཁུངས་ནི་གང་ཡིན་ཞེ་ན། ལེགས་སྦྱར་གྱི་འཕགས་པའི་སྐད་དོད་ཨརྱ་ཞེས་པ་ལས་འགྱུར་འོང་བ་གོང་གསལ་གྱི་སྒྲ་གདངས་ཀློག་ཚུལ་དང་འ་ཞ་བོན་པོ་ཞེས་པའི་ལོ་རྒྱུས་ལས་ཤེས་ཐུབ་བོ། །
        གཉིས། འ་ཞ་དང་ཨརྱ་མི་རིགས་གཉིས་ཀྱི་ཐོག་མའི་སྡོད་ཁོངས་དང་རིགས་རྒྱུད་གཅིག་ཡིན་ཚུལ།
        «ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན»ལས། “དེ་ཚེ་རྒྱ་གར་ཡུལ་དང་སྟག་གཟིག་མཚམས། །གུ་རུ་ཝ་ཏ་ཞེས་བྱའི་ཡུལ་ཁམས་ནས། །མུ་སྟེགས་བོན་པོ་འ་ཞ་ཞེས་པ་བྱུང་། །”[27]ཞེས་འ་ཞ་བོན་པོ་བྱུང་ཡུལ་ནི་གུ་རུ་ཝ་ཏ་ཡིན་པ་དང་། དེ་བཞིན་རྒྱའི་ཡི་གེར་ཨརྱ་མི་རིགས་ཀྱི་གནས་ཡུལ་ནི་ཨུ་རུ་སུའི་ལྷོ་རྒྱུད་ཀྱི་རི་ཁུལ乌拉尔山脉ཞེས་འབོད་པའི་ཡུལ་གཉིས་བསྡུར་ཚེ། གུ་རུ་ཝ་ཏ་ནི་རྒྱའི་ཡི་གེར乌拉尔ཞེས་པའི་འབྲི་ཚུལ་ཡིན་པ་དང་། དེ་ལས་ཞིབ་ཏུ་བརྗོད་ན乌拉ཞེས་པ་ནི་བོད་ཀྱི་ཡི་གེར་གུ་ར་ཞེས་བཀོད་པའི་སྒྲ་གདངས་འགོད་ཚུལ་ཡིན་ལ། 尔ནི་ཡིག་རྙིང་ཁག་ཏུ་ཝ་དང་འྭ་གཅིག་ཏུ་བྱས་པའི་རྣམ་པ་ལས乌拉尔ཞེས་པ་ནི་གོང་གསལ་བསྟན་བཅོས་སུ་གུ་ར་ཝ་ཏ་ཞེས་པ་དེ་ཡིན་པ་ཤེས་ཐུབ།[28] དེ་བཞིན «དེབ་ཐེར་དཀར་པོ»རུ།“འ་ཞ་དེ་སོག་རིགས། དིང་སང་ཨུ་རུ་སིའི་ཁོངས་སུ་ཡོད།”[29]ཅེས་འ་ཞའི་རིགས་འཚོ་ཡུལ་ནི་ཨུ་རུ་སུའི་ས་ཁོངས་ཡིན་པར་བཤད་ཅིང་རིགས་ཀྱི་སྤྱི་མིང་ལ་སོག་རིགས་ཞེས་བརྗོད་པ་དེ་སྔོན་གྱི་དུས་སུ་སྟག་གཟིག་དང་ཉེ་བའི་ཡུལ་དུ་སོག་དག་ཅེས་པའི་མི་རིགས་ཤིག་ཡོད་པ་དང་། རྗེས་སུ་ཨུ་རུ་སུའི་འདབས་འབྲེལ་དུ་གནས་པའི་སོག་པོའམ་ཧོར་རིགས་སུ་གྲགས་པ་དག་ལ་འཁྲུལ་མི་རུང་བར། དེའི་བསྟན་ཡུལ་ནི་བྱང་ཕྱོགས་སུ་འཚོ་བའི་ཨརྱ་འམ་འ་ཞའི་རིགས་དེའི་མིང་བརྗོད་ཚུལ་ཡིན། དེ་བས་ཕྱིས་སུ་མི་རིགས་གཉིས་སུ་ངོས་འཛིན་སྣང་བའི་འ་ཞ་དང་ཨརྱ་གཉིས་ཀྱི་ཐོག་མའི་སྡོད་ཁོངས་གཅིག་ཡིན་ལ། མིང་འབོད་ཀྱི་སྒྲ་གདངས་ཀྱང་མཚུངས་བས་ཁོ་ཚོ་ནི་རུས་རྒྱུད་གཅིག་ལས་མཆེད་པའི་མི་རིགས་གཉིས་ཡིན་པ་བློ་ཡིས་དཔག་ཐུབ། ཨརྱའི་བཀླག་ཚུལ་གཞན་ཏེ་ས་སྐྱ་པཎྜི་ཏ་ཀུན་དགའ་རྒྱལ་མཚན་གྱི«སྒྲ་ཉེར་བ་བསྡུས་པ་བཞུགས»པ་ལས། “འཕགས་པ(ཨརྱ)ཨ་རྒྱར་བཀླགས་པས་འཁྲུལ། །”[30]ཞེས་པ་ལྟར་ཨརྱ་ལ་ཨ་རྒྱ་ཞེས་བཀླགས་མྱོང་བ་ཤེས་ཐུབ་ལ། བཀླག་སྟངས་འདི་དེང་སང་ཡང་ཨ་མདོའི་ཡུལ་སྐད་དུ་ཡོད་དེ། དཔེར་ན། ཨ་ཕ་ལ་ཨ་རྒྱ། ཕུ་བོ་ལ་ཨ་རྒྱ། ཞང་བོའི་སྤུན་ལ་ཨ་ཁུ་རྒྱ་ལྟ་བུའོ། །
        གསུམ། བོད་ཡུལ་དུ་བྱུང་བའི་འ་ཞ་མི་རིགས་དང་རྒྱའི་ཡིག་ཚང་དུ་བཀོད་པའི་ཐུ་ལུ་ཧུན།
        རྒྱ་གར་གྱི་ཡུལ་དུ་ཨརྱ་མི་རིགས་བྱུང་བའི་ལོ་རྒྱུས་ནི་ཤིན་ཏུ་རིང་སྟེ། སྤྱི་ལོ་སྔོན་གྱི1200དུས་སུ་ཁོ་ཚོར་ཨུ་རྒྱན་གྱི་ཡུལ་བརྒལ་ཏེ་རྒྱ་གར་ཆུ་བོ་སིནྡྷུའི་འགྲམ་དུ་སླེབས་པ་དང་། དུས་ཡུན་རིང་པོར་ས་དེ་གའི་མི་དང་འཐབ་རྩོད་བྱས། མཐར་སྤྱི་ལོ་རྗེས་ཀྱི་དུས་རབས6པའི་དུས་སུ་ཨརྱ་མི་རིགས་རྒྱལ་ཏེ་ཡུལ་ཁམས་དེའི་བདག་པོར་གྱུར། དེ་ལ«དེབ་ཐེར་ལྗང་གུ»ལས། “ཀ་ཀ་སུ་སའི(Caucasus)བྱང་ཕྱོགས་སུ་གནས་གཞི་ཆགས་པའི་རྒྱ་གར་གྱི་འཕགས་པའི་མི་རིགས(Indo Aryan)རྣམས་ཀྱི་ཕྱི་ལོའི་གོང་ཧིན་དུ་ཀུ་ཤ(Caucasus)རི་རྒྱུད་བརྒལ་ནས་བཙན་འཛུལ་བྱས། སྣ་གུག་ཆུང་ལ་ཤ་མདོག་ནག་པོའི་གདོད་མའི་མི་རིགས་རྣམས་བཙན་གནོན་དང་འབྲེལ་ད་ལྟའི་པཉབ་ཏུ་གཞིས་ཆགས། དེ་ནས་རིམ་གྱིས་རྒྱ་བསྐྱེད་དེ་ནང་ཆོས་དར་སྐབས་ཆུ་མོ་གངྒཱའི་བར་དཀྱིལ་བར་མངའ་འོག་ཏུ་བསྡུས་ཡོད།”[31]ཅེས་བཀོད་ཡོད། རྒྱ་བོད་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ་གང་ནའང་འ་ཞའམ་ཨརྱའི་རིགས་དེ་བོད་ལ་ཇི་ལྟར་བྱུང་ཚུལ་གྱི་ཁུངས་དངོས་སུ་བསྟན་མེད་ཀྱང་། རྒྱ་གར་གྱི་རིགས་རྒྱུད་བོད་དུ་བྱུང་བ་ནི། «ཆོས་འབྱུང་མེ་ཏོག་སྙིང་པོ་སྦྲང་རྩིའི་བཅུད»ལས། “རུ་པ་ཏི་བྱ་བའི་རྒྱལ་པོ། དཔུང་གི་ཚོགས་ཤིག་དང་བཅས་པས་གཡུལ་འགྱེད་པའི་ཚེ། བུད་མེད་ཀྱི་ཆ་ལུགས་བྱས་ནས་བྲོས་ཏེ། རི་ཁ་བ་ཅན་གྱི་རི་ཁྲོད་དུ་ཞུགས་ཏེ། གནས་པའི་རིགས་དེ་ལ་བོད་ཅེས་གྲགས་པ་ཡིན་ནོ།”[32]ཞེས་དང་། ཡང་དེ་ལས། “དམག་རྒྱལ་པོའི་བུ་ཆུང་ཤོས་རུ་པ་ཏི་ཞེས་བྱ་བའི་རྒྱལ་པོ་འཁོར་དང་བཅས་པས། སྲིད་སྒྲུབ་ཀྱི་དམག་གིས་འཇིགས་ཏེ། བུད་མེད་ཀྱི་ཆས་སུ་ཞུགས་ཏེ། རང་གི་ཇོ་བོ་བསད་པའི་འཁོར་མི་བྱའོ། །ཞེས་བརྗོད་ནས་རི་གངས་ཅན་གྱི་ཁྲོད་དུ་བྲོས་ནས་འདུག་པས། དེའི་རིགས་འཕེལ་བ་དང་། བོད་ཡུལ་ཁ་བ་ཅན་གྱི་མི་ཞེས་བྱ་བར་གྲགས་པ་ཡིན་ནོ།”[33]ཞེས་བོད་ཀྱི་རིགས་རྒྱུད་ཀྱི་འབྱུང་ཁུངས་ལ་བཤད་ཚུལ་གཉིས་བྱུང་ཞིང་། རྗེས་མ་དེ་བོད་ཀྱི་རྗེ་བོ་ཐོག་མ་ཡིན་པར་འཆད་པ་ལ༑ «ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན»དུ། “ཐ་ཆུང་རུ་པ་ཏི་མཚན་དང་ལྡན་པ་དེ་བཙོན་དུ་ཁྲིད་ནས་འོངས། །སྐྱ་སེང་གིས་གསོད་པར་ཕངས་ནས་ཟངས་ནང་དུ་ཟས་སྐོམ་དང་གོས་དང་བཅས་ཏེ་ཆུར་བསྐྱུར་བ་ཞིང་པས་རྙེད་ནས་གསོས། ཕྱིས་བོད་ཡུལ་དུ་བྱོན་ནས་རྗེ་མཛད་ཟེར།”[34]ཞེས་བཀོད་ཡོད་པ་དང་། ཡང་དེ་ལས། “ཤཱཀྱ་ལི་རྩྭ་ཝི་ལས་འཕེལ་བ་ནི། །མཚན་དཔེ་རྫོགས་པ་སྐྱེས་བུ་ཆེན་པོ་ཞིག །ལྷ་ཡིས་སྤྱན་དྲངས་བོད་རྗེའི་ཐོག་མ་མཛད། །འོད་གསལ་ལྷ་ལས་བབ་དང་ཤཱཀྱ་ཡི། །རྒྱལ་རྒྱུད་ཡིན་པའང་འགལ་བ་མ་ཡིན་ཏེ། །ཟས་གཙང་སྲས་དང་དགའ་ལྡན་ལྷ་གནས་ནས། །བབས་པ་འགལ་བ་མེད་པ་ཇི་བཞིན་ནོ། །”[35]ཞེས་ཤཱཀྱ་ལི་རྩྭ་ཝིའི་རིགས་ལས་བོད་རྒྱལ་ཐོག་མ་གཉའ་ཁྲི་བཙན་པོ་བྱོན་པར་བཤད་པ་སོགས་བོད་མིའི་འབྱུང་ཁུངས་དང་བོད་རྗེ་ཐོག་མའི་ཁུངས་རྒྱ་གར་ལ་གཏུགས་འདུག །འདི་ལ་དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བས། “དེ་དག་ནི་བོད་དང་ཉེ་བ་མོན་ཡུལ་ཁ་ཅིག་ལ་བོད་ཀྱི་སྒྲར་བྱས་པ་དུ་མ་སྣང་བའི་དེ་ལྟ་བུ་ཞིག་ཏུ་ཟད་དོ། །”[36]ཞེས་དང་། ཉང་ཉི་མ་འོད་ཟེར་གྱིས། “དེ་ནས་མངའ་རིས་སྟོད་ཀྱི་མི་རྣམས་དེ་ལས་འཕེལ་ཟེར་བ་ཡོད་ཏོ། །”[37]ཞེས་པ་སོགས་བོད་མིའི་འབྱུང་ཁུངས་རྒྱ་གར་ལ་གཏུགས་པར་སྔོན་བྱོན་མཁས་པ་རྣམས་ཀྱིས་དགག་བཞག་མཛད་ཡོད། ཡིན་ནའང་ཕྱོགས་གཞན་ཞིག་ནས་རྒྱ་གར་གྱི་རིགས་རྒྱུད་གང་རུང་ཞིག་ཡུལ་གྱར་ཏེ་བོད་ཀྱི་རིགས་རྒྱུད་ཁྲོད་བྱུང་ཡོད་པ་ཤེས་ཐུབ་ལ། «བོད་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས»ནང་། དེང་དུས་ཀྱི་མི་ནི། མི་ལོ་ཆིག་འབུམ་ལྔ་ཁྲི(C.150，000B.C)ཡས་མས་ཀྱི་སྔ་རོལ་ཏུ། ཤར་ཨ་ཧྥི་རི་ཁའི་ཤར་ཁུལ་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ཀླུང་རོང་ལུང་ཐུང་ཆེན་པོ(Great Rift Valley)ཟེར་བའི་ས་ཁུལ་ནས་བྱུང་ཞིང་། དེར་རྒྱས་འགྱུར་དུ་སོང་བའི་དེང་དུས་ཀྱི་མི་དེ་ཚོས། ས་གནས་དེར་ལོ་ངོ་འབུམ་ཕྲག་གཅིག་ཙམ་རིང་ལ་འཚོ་སྡོད་བྱས་རྗེས། ཕྱི་ཕྱོགས་སུ་གནས་སྤོ་བྱེད་འགོ་ཚུགས་ཤིང་། དེ་ལས་རུ་ལག་གཅིག་རྒྱ་གར་ལྷོ་ཕྱོགས་སུ་ཟུར་དུ་གྱེས། དེ་ནས་རུ་ཤོག་ཨ་མ་དེ་མུ་མཐུད་དེ་ཨི་རན་དང་། ཨ་ཧྥ་གྷ་ནི་སི་ཐན་གཞུང་གཤག་གིས་བོད་ཀྱི་ནུབ་ཕྱོགས་སྟོད་མངའ་རིས་ཁུལ་དུ་འབྱོར། དེ་ནས་རིམ་བཞིན་ཡར་ཀླུང་གཙང་པོའི་ཀླུང་རོང་ཁུལ་བརྒྱུད་དེ། བོད་ཀྱི་ཤར་ལྷོའི་ཕྱོགས་སུ་བསྐྱོད་ཐོག །རྒྱལ་མོ་རྔུལ་ཆུ་དང་། རྫ་ཆུ། འབྲི་ཆུ་བཅས་ཀྱི་འཇུག་ངོགས། འཇང་ས་ཐམ་ཁུལ་གྱི་འབྲི་ཆུའི་བྱང་ཕྱོགས་ཀྱི་འཁྱོག་མཚམས་ནས། རུ་ལག་འབར་མའི་ཕྱོགས་སུ་བསྐྱོད།[38]ཅེས་རྒྱ་གར་གྱི་ཨརྱའི་རིགས་དེ་བོད་ལ་བྱུང་བའི་ཚུལ་བརྗོད་ཡོད་པ་དང་། དེ་འདྲའི་ཡུལ་དུས་ཀྱི་དབང་གིས་འ་ཞའི་རིགས་འདི་བྱུང་བས། «རུས་མཛོད་མེ་ཏོག་སྐྱེད་ཚལ»དུ། “མི་ནི་སེང་རྒ་འ་ཞ་ཞེས་དང་། ལྡོང་ལ་རུས་ཆེན་བཅོ་བརྒྱད་གྲོལ། སེང་རྒྱལ་འ་ཞ་བུ་དགུ་གྲོལ།”[39]ཞེས་འ་ཞ་ནི་བོད་ཀྱི་རུས་ཆེན་བཞིའི་ཡ་གྱལ་ལྡོང་གི་ཁོངས་སུ་གཏོགས་པའི་ལོ་རྒྱུས་དེ་བྱུང་བར་འཁུམས། 
        རང་རྒྱལ་གྱི་མི་རིགས་འབྲེལ་བའི་ལོ་རྒྱུས་ནང་དུ་འ་ཞ་དེ་ཐུ་ལུ་ཧུན་གི་ཁོངས་སུ་བསྡུས་པ་ནས་བཟུང་། དེང་གི་རྒྱའི་མཁས་པ་ལ་ལས་འ་ཞ་ཞེས་པ་ནི་ཐུ་ལུ་ཧུན་གི་བོད་སྐད་ཀྱི་མིང་བརྡ་ཡིན་པར་འཁྲུལ་བ་ལ་རྗེས་ཟློས་བྱེད་མཁན་མང་ཡང་མ་བརྟག་མ་དཔྱད་པའི་འདོད་ལུགས་ཁོ་ནར་ཟད་དོ། །དེར་མ་ཟད་ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའིP.T.1263ཤོག་དྲིལ་རྒྱ་བོད་ཤན་སྦྱར་གྱི་ཐིག་ཕྲེང7པའི་ནང་གི་འ་ཞ་དང退浑ཤན་སྦྱར་གྱི་ཚུལ་དུ་བཀོད་པའི退浑ཡང吐谷浑ཡི་མགྱོགས་པའི་སྒྲ་འབྱིན་སྟངས་ཙམ་ལ་ངོས་བཟུང་སྟེ། འ་ཞ་དང་ཐུ་ལུ་ཧུན་གཉིས་རིགས་རྒྱུད་གཅིག་ཏུ་འཁྲུལ་འདུག །དོན་དམ་པར་མིང་འདོགས་དེ་ནི་འ་ཞ་མི་རིགས་ཀྱི་གྲས་སུ་ཞན་ཕའེ་རིགས་ནས་མཆེད་པའི་ཚོ་ཁག་གི་ཚོ་དཔོན་ནམ་རྗེ་བོའི་མིང་དེ་མི་རིགས་དེའི་མིང་དུ་བྱས་པ་ཡིན་ཏེ། «བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་གླེང་བའི་གཏམ»ལས། “ཞན་ཕའེ་རིགས་ཀྱི་ཚོ་བ་ཞིག་དེང་གི་ལའོ་ཉིན་ཞིང་ཆེན་ཅིན་ཞན་རྫོང་ཁོངས་ནུབ་བྱང་གི་སར་འབྲོག་རུའི་འཚོ་བ་སྐྱོང་བཞིན་གནས་ཡོད་པ་ལ། སྤྱི་ལོ་དུས་རབས་བཞི་པའི་སྟོད་ཙམ་ལ་འཁྲུག་རྐྱེན་གྱིས་མགོ་དཔོན་ཐུའུ་ཡོས་ཧོན་བྱ་བས་མི་སྡེ་མང་ཙམ་ཁྲིད་དེ་ནུབ་ཕྱོགས་སུ་ཡུལ་བྱོལ་ནས་མདོ་སྨད་ཀ་ཆུ་བརྒྱུད་དེ་དེང་གི་ཀན་སུའུ་དང་མཚོ་སྔོན་ས་ཆར་གཞི་བཟུང་སྟེ་ཡུལ་དེ་གའི་ཚོ་དཔོན་དང་བསྡོངས་ནས་སྲིད་བཙུགས་ཏེ་དབང་བྱས་པ་དང་། ཕྱིས་སུ་དེའི་བུ་ཡེ་ཡན་བྱ་བའི་རིང་ནས་བཟུང་ཐུའུ་ཡོས་ཧོན་བྱ་ཞེས་པ་རང་གི་རིགས་རུས་དང་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་མིང་བྱས་ནས་དངོས་སུ་བཀོལ།”[40]ཞེས་པ་ལས་ཤེས་ཐུབ། དེར་མ་ཟད་རྒྱའི་ཡིག་ཆ«ཞན་ཕའེ་ཐུ་ལུ་ཧུན་»རུ། “སྤྱི་ལོ290ཡས་མས་སུ། ཞན་ཕའེ་ཚོ་བ་ནང་འཁྲུགས་བྱུང་སྟེ་མགོ་བ་ཐུ་ལུ་ཧུན་གིས་དུད་ཚང་བདུན་བརྒྱ་ཁྲིད་དེ་དེང་གི་ནང་སོག་ཧོ་ཐའོ་དབྱིན་ཧྲན་དུ་གནས་སྤོས་པ་དང་། དབྱིན་ཧྲན་རི་རྒྱུད་དུ་ལོ་ངོ་ཉི་ཤུའི་རིང་ལ་འཚོ་བ་སྐྱེལ་རྗེས། སྤྱི་ལོ313ལོར་དེང་གི་ཀན་སུའུ་དང་མཚོ་སྔོན་ས་ཆར་སླེབས།”[41]ཞེས་བཀོད་ཡོད་པ་དང་། ལྷག་པར་རྒྱའི་མཁས་པ་ཀྲོའུ་ཝེ་ཀྲོའུ་ཡིས«ཅིན་ཡིག»སོགས་རྒྱའི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ་རུ་འཁོད་པའི་འ་ཚེ་ལུའུ(阿柴虏)འམ་ཡང་ན་ཡེ་ལུའུ(野虏)ནི་དོན་དམ་དུ་ནུབ་བྱང་མི་རིགས་སྤྱིས་ཐུ་ལུ་ཧུན་ལ་བཏགས་པའི་མིང་ངན་ཡིན[42]ཞེས་པ་ལ་གཞིགས་ན། འ་ཚེ་ཞེས་པའི་མིང་ནི་དུས་རབས་བཞི་པའི་རྗེས་སུ་བྱུང་བའི་མིང་ཞིག་ཡིན་པ་གསལ་པོར་མཐོང་ཐུབ། འདི་ཡང་ཞིབ་ཏུ་བཤད་ན། མཁས་དབང་དོར་ཞི་གདོང་དྲུག་སྙེམས་བློ་མཆོག་ནས་རྒྱལ་པོ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོའི་འཁྲུངས་འདས་ཀྱི་ལོ་ཚིགས་ནི569ནས650ལོར་བཞེད་པ་ཀུན་གྱིས་ཁས་ལེན་པ་དང་། «རྒྱལ་རབས་གསལ་བའི་མེ་ལོང»དུ་སྟག་རི་གཉན་གཟིགས་ཀྱི་སྲས་གནམ་རི་སྲོང་བཙན་ཡིན་ལ། ཆབ་སྲིད་ལོ་དྲུག་ཅུ་བཟུང་ནས་འདས་སོ། །[43] «དེབ་ཐེར་ཀུན་གསལ་མེ་ལོང»དུ་སྟག་རི་གཉན་གཟིགས་ཀྱིས་རང་ལོ་བཞི་བཅུ་བར་སྲིད་བསྐྱངས།[44]ཞེས་དང་། བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ་དག་ན་གྲགས་པའི་སྟག་རི་གཉན་གཟིགས་སྲིད་ཁྲིར་བཀོད་ནའང་མིག་ལོང་བས། རྒྱལ་སྲིད་དངོས་སུ་སྐྱོང་མ་ནུས་པར་བཙན་པོའི་རྒྱལ་ས་ལོ་ཉེར་གཅིག་ལ་སྟོང་བར་གྱུར་ཞེས་པ་སོགས་ལ་རིགས་འདེད་བྱས་ན་སྟག་རི་གཉན་གཟིགས་སྲིད་ཁྲིར་བཞུགས་པའི་དུས་ནི་སྤྱི་ལོ440ལོར་ཡིན་པ་ཤེས་ཐུབ། དུས་སྐབས་འདི་ནི་ཏག་ཏག་ཐུ་ལུ་ཧུན་གི་ཚོ་དཔོན་དགུ་བ་འ་ཚེ་ཡི་སྐབས་ཡིན་ལ། རྒྱའི་ལོ་རྒྱུས་སུ“འ་ཚེ་དར་འགོ་བྱུང་ཚུལ”(阿柴始强之说)ཟེར། དེ་བས་འ་ཚེ་ནི་འདི་ནས་བཟུང་ཐུ་ལུ་ཧུན་གྱི་མིང་ཞིག་ཏུ་ཆགས་པར་སྙམ། ཕྱོགས་གཞན་ཞིག་ནས་བོན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ་དག་ཏུ་སྟོན་པ་གཤེན་རབ་མི་བོ་ཆེ་ཡི་དུས་སུ་འ་ཞ་གསང་བ་བདུད་འདུལ་ཞེས་པ་བྱུང་ཡོད་པ་དང་། ཁྱད་པར་རྒྱལ་པོ་གྲི་གུམ་བཙན་པོའི་སྐབས་སུ་འ་ཞ་བོན་པོ་གདན་དྲངས་པ་ནི་ལོ་རྒྱུས་དངོས་ཡིན་ལ། དེ་ཡང་གྲི་གུམ་བཙན་པོ་ནི་སྤྱི་ལོ་སྔོན་གྱི་དུས་རབས་དང་པོའི་ནང་བྱོན་པ་དང་ཐུ་ལུ་ཧུན་གནས་སྤོ་བྱས་པའི་ལོ་རྒྱུས་ལས་ལོ་སུམ་བརྒྱ་ཡིས་སྔ། «དེབ་ཐེར་དམར་པོ»རུ། “བླ་མ་རིན་ཆེན་གྲགས་གུ་ཤྲིས་ཤིང་མོ་གླང་ལ་བོད་ཡིག་ཏུ་སྤར་དུ་བཏབ་བོ། །འདིའི་ལོའི་དབང་ཐང་ནོར་བ་འགའ་རེ་སྣང་། ཐུ་ལུ་ཧུན་ཧོར་སེར་ཡིན།”[45]ཞེས་དང་། «རྒྱ་བོད་ཡིག་ཚང་ཆེན་མོ»རུ། “བླ་མ་རིན་ཆེན་གྲགས་གུ་ཤྲཱིས། ཤིང་མོ་གླང་ལ་བོད་ཡི་གེ་སྤར་དུ་བཏབ། འདི་ལ། ལོའི་དབང་ཐང་ནོར་བ་འགའ་རེ་སྣང་། ཐུ་ལུ་ཧུན། ཧོར་སེར་ཡིན།”[46]ཞེས་འ་ཞ་དང་ཐུ་ལུ་ཧུན་གཉིས་ནི་རིགས་རྒྱུད་མི་གཅིག་པའི་མི་རིགས་གཉིས་ཡིན་པ་གསལ་པོར་ཤེས་ཐུབ། ཞིབ་ཏུ་བསམས་ན་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ་དག་ན་འཁོད་པའི་འ་ཞ་ཞེས་པ་ནི་རྒྱའི་ཡིག་ཚང་དུ་ཐོག་མར安息ཞེས་བསྒྱུར་ཡོད་པ་དང་། དེ་ཨརྱའི་སྒྲ་འགྱུར་བའི་འ་ཞའི་མིང་འབོད་དང་ཤིན་ཏུ་མཐུན། རྗེས་སུ安息ཞེས་པའི་མིང་བོད་ལ་འགྱུར་དུས་ཨན་སེ་ཞེས་བསྒྱུར་འདུག་པ་དང་། «དགྲ་བཅོམ་པ་དགེ་འདུན་འཕེལ་གྱིས་ལུང་བསྟན་པ»ལས། “མཁན་པོ་ན་རེ་ཨན་སེ་དང་། ཤུ་ལིག་དང་། བྲུ་ཤ་དང་། ཁ་ཆེ་ཞེས་བྱ་བའི་ཡུལ་ན་འདི་འདྲ་བར་མཁས་པའི་དགེ་འདུན་མང་དུ་ཡོད་དོ། །” ཞེས་བཀོད་པ་རྒྱའི་ཤོག་དྲིལNo.2090ནང་དུ། 安息•疏勒•勃律•加悉蜜国。有如是众多僧众。ཞེས་བཀོད་པ་ལས་ཨན་སེ་ནི安息ཞེས་པའི་སྒྲ་སྒྱུར་ཡིན་པ་ཤེས་ཐུབ། གང་ལྟར། ཨརྱའི་རིགས་ནས་མཆེད་པའི་འ་ཞ་མི་རིགས་དེ་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་སྔོན་དུ་མིང་ལ་འ་ཞ་ཟེར་བ་འ་ཞ་གསང་བ་བདུད་འདུལ་སོགས་བོན་གྱི་ཡིག་ཆ་དག་ལས་མཐོང་ཐུབ་པ་དང་། རྒྱའི་ཡི་གེར安息ཞེས་འབྲི་བ་རེད། རྗེས་སུ་ཞན་ཕའེ་རིགས་ནས་མཆེད་པའི་ཚོ་ཁག་གི་ཚོ་དཔོན་ཐུ་ལུ་ཧོང་བྱ་བས་དབང་བསྒྱུར་རྗེས་རྗེ་མིང་རིགས་ལ་ཐོགས་ཏེ༑ འ་ཞའི་མིང་དེ་ཡང་སྔོན་གྱི་ཨན་སེ་ནས་ད་ལྟའི་ཐུ་ལུ་ཧོང་དུ་གྱུར་བས། འ་ཞ་དང་ཐུ་ལུ་ཧོང་གཉིས་ནི་འབོད་སྟངས་མི་འདྲ་བའི་ཁྱད་པར་ཙམ་ཡེ་ནས་མ་ཡིན་པར། དེ་གཉིས་རིགས་རྒྱུད་མི་གཅིག་པའི་མི་རིགས་སོ་སོ་གཉིས་ཡིན་པ་གསལ་པོར་རྟོགས་ཐུབ། དེ་ལྟའི་འགྱུར་ལུགས་ཀྱི་ཁྱད་པར་མ་ཤེས་པར་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཁུངས་ལ་དཔྱོད་པ་ནི་ལོང་བས་གླང་ཆེན་སྤམ་ཉུག་བྱེད་པའི་དཔེ་ལས་མ་མཆིས་པས། བདེན་པ་དང་དྲང་པོའི་ལམ་ལ་འཇུག་རྒྱུ་ནི་གལ་ཆེ་བར་མཐོང་།         བོད་ཀྱི་ཆོས་འབྱུང་ལོ་རྒྱུས་ཁ་ཤས་སུ་མུ་སྟེགས་བྱེ་བྲག་པའི་ལྟ་བ་འཛིན་པའི་འ་ཞའི་བོན་པོ་ཞིག་ཡོང་བ་ཐམས་ཅད་སྒོ་ང་ལས་སྲིད་པར་འདོད་པ་ལ་རྐྱེན་བྱས་ཏེ། བོན་གཞུང་གི་སྲིད་པ་སྒོ་ང་ལས་གྲོལ་ཚུལ་ནི་བྱེ་བྲག་པའམ་དབང་ཕྱུག་པའི་ལུགས་ལས་བསྒྱུར་ཚུལ་དང་ཁོངས་སུ་གཏོགས་པར་འདོད་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་གནས་ཚུལ་དངོས་ལ་གོ་འཛོལ་བྱུང་བའི་རྩ་བའང“རྗེ་དྲི་གུམ་བཙན་པོའི་སྐུ་རིང་ལ། རྒྱ་དང་ཏ་ཟིག་གི་ས་མཚམས་ནས་མུ་སྟེགས་བྱེ་བྲག་པའི་ལྟ་བ་འཛིནད་པའི་འ་ཞའི་བོན་པོ་ཞིག་བྱུང་སྟེ།”ཞེས་པ་འདིའི་སྟེང་ན་མཆིས་པར་སྙམ་པས་རིམ་བཞིན་བཤད་པར་བྱ།
        གཅིག བོན་གྱི་སྲིད་པ་སྒོ་ང་ལས་གྲོལ་བ་རྒྱ་གར་བྱེ་བྲག་པའི་གཞུང་ཅིག་ཏུ་འཁྲུལ་ཚུལ།
        ད་ལྟ་ང་ཚོས་ལག་སོན་བྱུང་བའི་བོན་གྱི་སྲིད་པ་སྒོ་ང་ལས་གྲོལ་བའི་ལྟ་ཚུལ་དེ་རྒྱ་གར་བྱེ་བྲག་པའི་གཞུང་ལས་བྱུང་བར་འདོད་པའི་ཆོས་འབྱུང་ལོ་རྒྱུས་དེ་དག་གི་རྩ་བའི་འབྱུང་ཁུངས་སམ་ཕུགས་ནི། དུས་རབས་བཅུ་བའི་དུས་མགོ་ལ་བྱུང་བའི་མངའ་རིས་ནས་རྙེད་པའི་རྒྱལ་རབས་ཟླ་རིགས་མའི་ཤོག་ལྡེབ9པའི་ཐིག་ཕྲེང5པ་ནས7པའི་བར་ན་གསལ་བའི“དེའི་རྗེས་ལ་རྗེ་དྲི་གུམ་བཙན་པོའི་སྐུ་རིང་ལ། རྒྱ་དང་ཏ་ཟིག་གི་ས་མཚམས་ནས་མུ་སྟེགས་བྱེ་བྲག་པའི་ལྟ་བ་འཛིནད་པའི་འ་ཞའི་བོན་པོ་ཞིག་བྱུང་སྟེ།”ཞེས་པ་འདི་ཡིན་ཏེ། ལར་དེ་དག་ཀྱང་དམིགས་ཀྱིས་བསལ་ཏེ་བཤད་ན། ཉང་ཉི་མ་འོད་ཟེར་ལགས་ཀྱིས། གནམ་ཕྲུ་བོ་གཞུང་བཙན་ལྷའི་སྐུ་རིང་ལ་གནམ་གྱི※རྡོར་※བོན་བྱུང་སྟེ་ཨུ་རྒྱན་གྱི་ཚུ་རོལ། ཁ་ཆེའི་ཡུལ་གྱི་ཕ་རོལ། སྟག་གཟིག་གི་བར་ན་ཡུལ་འགྱུར་སྣང་བར་སྣང་བྱ་བ་རུ་ས་ཞའི་བོན་པོ། མུ་སྟེགས་ཉི་ཚེ་བའི་སྟོན་པ། སྟོང་པ་དོན་དམ་དུ་འདོད་པ་དང་ལྟ་བ་མཐུན་པ་གཅིག་བྱུང་། དེས་འཇིག་རྟེན་པའི་ལྷ་འདྲེ་ཀུན་གྱི་སྲོག་སྙིང་ནས་འདྲེན་ནུས་པ། མི་དང་ལྷ་སྲིན་དུ་དམངས་སྡུམ་ཤེས་པས་ཀུན་རྫོབ་ཏུ་ཐམས་ཅད་སྒོ་ང་ལས་སྐྱེས་པར་འདོད་པས་སྔ་རྟགས་དང་།[47]ཞེས་བྱེ་བྲག་པའི་མིང་དངོས་སུ་ཐོན་མེད་ཀྱང་དོན་ལ་རྒྱལ་རབས་ཟླ་རིགས་མའི་ཚིག་དེ་ཐོག་མར་སྤྱད་དེ་བོན་གྱི་སྒོང་སྐྱེས་ཀྱི་འབྱུང་ཁུངས་ལ་དོགས་དྲི་མཛད་ཡོད་པ་དང་། དེ་བཞིན་དུས་རབས་བཅུ་གཉིས་པའི་ནང་བྱོན་པའི་བཅོམ་ལྡན་རིགས་རལ་གྱིས་ཀྱང་། ཡང་འདིའི་ལྟ་བ་ལ། དང་པོ་ཡེ་མེད་སྟོང་པ་ལ། །དེ་ནས་ཡེ་ཡོད་ཅུང་ཟད་བྱུང་། །ཞེས་སྲིད་པ་ཐམས་ཅད་སྒོ་ང་གཉིས་ལས་སྐྱེས་པར་འདོད་ཅིང་བྱེད་པའི་སྐྱེས་བུ་རྣམས་ཀྱང་འདོད་དེ༑ དེ་ནི་མུ་སྟེགས་བྱེ་བྲག་པ་དང་མཐུན་པར་སྣང་ངོ་།[48]ཞེས་གསུངས་ཏེ་བོན་གྱི་སྒོང་སྐྱེས་ཀྱི་འབྱུང་ཁུངས་ལ་དོགས་དྲི་མཛད་འདུག །ཞིབ་ཏུ་བརྟགས་ན་ལོ་རྒྱུས་ཆོས་འབྱུང་འདི་དག་གིས་གོང་དུ་གླེང་ཟིན་པའི་རྒྱལ་རབས་ཟླ་རིགས་མའི་ཚིག་དེ་ལ་གོ་འཛོལ་བྱུང་བར་སྙམ་པ་དང་། ཐམས་ཅད་གངས་ཏི་སེ་ལྟེ་བར་གྱུར་བའི་ཧི་མ་ལ་ཡའི་རིག་གནས་ཀྱི་རྒྱུད་ཁོངས(Mount Kailash Area:The Center of Himalayan Civilization)ཡིན་པས་གཅིག་ཁོངས་གཅིག་ལ་སྡུད་དགོས་པའི་ངེས་པ་ཡེ་ནས་མེད་པ་དང་། དེ་གཉིས་ཆུ་མགོ་གཅིག་ནས་བཞུར་བའི་ཆུ་རྒྱུན་གཉིས་སམ་རྩ་བ་གཅིག་ནས་སྐྱེས་པའི་ཡལ་ག་གཉིས་སུ་ངེས་པས་བློ་ལྡན་རྣམས་ཀྱིས་ད་དུང་དཔྱད་དགོས་སོ། །
        གཉིས། སྲིད་པ་སྒོ་ང་ལས་གྲོལ་ལུགས།
        མི་རིགས་ཀུན་ལ་མཚོན་ན། མེས་པོ་གོང་མ་རྣམས་ཀྱི་དམིགས་པ་གཏད་ཡུལ་དང་དམིགས་པ་གཏད་སྟངས་མ་འདྲ་བས་ལྷ་རབས་ཀྱི་འབྱུང་རྐྱེན་མི་གཅིག་པ་དང་། དམིགས་པ་གཏད་ཡུལ་གྱི་འགྱུར་ལྡོག་དང་འགྱུར་ལྡོག་གོ་རིམ་མ་འདྲ་བས་སྲོག་དང་བརྗོད་བྱའང་མི་འདྲ། བོད་ལ་མཚོན་ན། མེས་པོ་གོང་མ་རྣམས་ཀྱིས་གནམ་དང་བར་སྣང་ལ་དམིགས་པ་གཏད་པ་དང་། རྗེས་སུ་བྱ་ནི་འཕུར་ཐུབ་པ་རྟོགས་རྗེས་འདབ་ཆགས་ལ་ཡིད་སྨོན་དང་གོང་བཀུར་བྱེད་པའི་སྲོལ་བྱུང་། དེར་མ་ཟད་འདབ་ཆགས་ཀྱི་མེས་པོ་སྲིད་པའི་ལྷ་རབས་མཆེད་བཞི་ཁྲོད་ཀྱི་འོད་དེ་གུང་རྒྱལ་ལ་གཏུགས་ཡོད་དེ། «མིའུ་རིགས་བཞི་ལྷ་སེལ་ལྷ་མཆོད་རྒྱས་པ»ལས། “ཕ་དང་ཡབ་ཀྱི་མཚན། འོད་དེ་གུང་རྒྱལ་ལགས། མ་དང་ཡུམ་གྱི་མཚན། སྨན་དག་བཙུན་མོ་ལགས། དེ་གཉིས་བཤོས་པའི་སྲས། སྒོ་ང་ལྔ་རུ་སྲིད། མཆོང་སྒོང་སྨུག་པོ་དང་། དུང་སྒོང་དཀར་པོ་དང་། གཡུ་སྒོང་སྔོན་པོ་དང་། ཟངས་སྒོང་དམར་པོ་དང་། ལྕགས་སྒོང་ནག་པོ་དེ་དང་ལྔ་རུ་བྱུང་། མཆོང་སྒོང་རྡོལ་པའི་ནང་ཤེད་ན། བྱ་མ་བྱིའི་འདབ་གཤོག་ཅན། གནམ་ལྕགས་དབལ་གྱི་མཆུ་སྡེར་ཅན། སྒམ་ཕ་ཝང་ཡེར་ཟུར་ལགས། དུང་སྒོང་ནང་ནས་ཁྲུང་ཁྲུང་བྱུང་།(3b)གཡུ་སྒོང་ནང་ནས་ཁུ་བྱུག་བྱུང་། ཟངས་སྒོང་ནང་ནས་ནེ་ཙོ་བྱུང་། ལྕགས་སྒོང་ནང་ནས་ཅོ་ཀ་བྱུང་།”[49]ཞེས་སེམས་ཅན་རིགས་གཅིག་ལས་རིགས་གཞན་ཞིག་བསྐྱེད་དགོས་ཚེ་སྒོ་ང་བརྒྱུད་དགོས་པར་བརྗོད་ཡོད།
        བོད་ཀྱི་མེས་པོས་འདབ་ཆགས་བྱ་ལ་ཡིད་སྨོན་དང་གོང་བཀུར་བྱེད་པའི་གོ་རིམ་ཁྲོད་དུ། འདབ་ཆགས་བྱ་ནི་སྒོ་ང་ལས་བྱུང་བར་རྟོགས་པ་ན་སྒོ་ང་མཆོག་ཏུ་འཛིན་པའི་འདུ་ཤེས་བྱུང་བ་དང་། སྔར་མེད་ཀྱི་སེམས་ཅན་དང་སེམས་མེད་དངོས་པོ་ཐོག་མར་འབྱུང་དགོས་ན་སྒོ་ང་ལ་བརྟེན་དགོས་པར་འདོད་དེ༑ «དབུ་ནག་མིའུ་འདྲ་ཆགས»སུ། “དང་པོ་ཡེ་མེད་སྟོང་པ་ལ། དེ་ལ་ཡེ་ཡོད་ཅུང་ཙམ་སྲིད། དེ་ལ་འོད་དང་ཟེར་དུ་སྲིད། འོད་ནི་ཕ་ལ་ཟེར་ནི་མ། དེ་ལ་སྨག་དང་སྨྲིག་ཏུ་སྲིད། དེ་ལ་སེར་བུ་ངེད་ཙམ་སྲིད། དེ་ལ་བ་མོ་སྤུ་ཙམ་སྲིད། དེ་ལ་ཟིལ་པ་ཁྲོམ་ཙམ་སྲིད། བ་མོ(13b)དང་ཟིལ་པ་བསྡེབས་པ་ལས། མཚོ་མེ་ལོང་ཙམ་ཅིག་དེ་ལ་སྲིད། དེ་ལ་ཞགས་སུ་ཆགས། སྒོང་དུ་འདྲིལ། སྒོ་ང་རྡོལ་བའི་ནང་ཤེད་ནས། བྱ་གླག་དཀར་ནག་གཉིས་སྲིད་པ་ལ། སྣང་བ་འོད་ལྡན་དང་། མུན་པ་ཟེར་ལྡན་དང་གཉིས་སྲིད། སྣང་མུན་གཉིས་པོ་བསྡེབས་པ་ལས། སྒོ་ང་དཀར་ནག་ཁྲ་གསུམ་སྲིད།”[50]ཅེས་བྱ་གླག་གི་ཐོག་མའི་འབྱུང་ཁུངས་ནི་ཆུ་ཞག་གི་སྒོ་ང་ལ་གཏད་པ་དང་། ཡང་དེ་ལས”སྒོ་ང་ཁྲ་བོ་རྡོལ་བ་ལས། སྨོན་མི་ལམ་ལམ་ལུམ་ལུམ་སྲིད། དེ་ལ་ལྟ་བའི་མིག་མེད། ཉན་པའི་རྣ་བ་མེད། སྣོམ་པའི་སྣ་མེད། མྱོང་བའི་ལྕེ་མེད། རྙོབ་པའི(14a)ལག་པ་མེད། འགྲོ་བའི་རྐང་པ་མེད། བསམ་པའི་ཡིད་རྒྱུ་བ་ཙམ་ཅིག་ཡོད་པ་ལ། ལྟ་བའི་མིག་དོད། ཉན་པའི་རྣ་བ་དོད། སྣོམ་པའི་སྣ་དོད། མྱོང་པའི་ལྕེ་དོད། རྙོབ་པའི་ལག་པ་དོད། འགྲོ་བའི་རྐང་པ་དོད། དེ་ལ་རང་མིང་རང་གི་བཏགས་པ་ལ། སྲིད་པ་སངས་པོ་འབུམ་ཁྲི་བཏགས། སྲིད་པ་སངས་པོ་འབུམ་ཁྲི་ལ། ཡེ་མོན་རྒྱལ་པོ་ཞེས་ཀྱང་བྱ།”[51]ཞེས་བརྗོད་དེ་སངས་པོ་འབུམ་ཁྲིའི་བྱ་གླག་གི་སྒོ་ང་ཁྲ་བོ་ལ་གཏད། ད་དུང«མུ་ཡེ་པྲ་ཕུད་ཕྱའི་མཐར་ཐུག»ཏུ། “ཀྱེ། ཡབ་གཅིག་སྲིད་བྲག་རྩེ་མཐོ་དང་། ཡུམ་ནི་སྲིད་མཚོ་འཕྲུལ་མོ་ཆེ། དེ་གཉིས་ཐུགས་ཀྱི་སྤྲུལ་བ་ལས། སྲིད་པའི་སྒོ་ང་བརྒྱད་དུ་བྱུང་།”[52]ཞེས་ལྷ་རྣམས་ཀྱི་འབྱུང་ཁུངས་སྒོ་ང་ལ་གཏད་འདུག་པ་དང་། ཁྱད་པར་དུ«རླངས་ཀྱི་པོ་ཏི་བསེ་རུ་རྒྱས་པ»ལས་ཕྱི་སྣོད་ཀྱི་འཇིག་རྟེན་ཆགས་ལུགས་གླེང་སྐབས། “འབྱུང་བ་སྣ་ལྔའི་སྙིང་པོ་ལས། སྒོ་ང་ཆེན་པོ་གཅིག་ཡོང་བ། ཕྱིའི་སྒོང་ཤུན་ལ་ལྷ་བྲག་དཀར་མོ་ཆགས། ནང་གི་སྒོ་ཆུ་ལ་དུང་མཚོ་དཀར་མེར་འཁྱིལ། བར་གྱི་སྒོ་ངའི་དར་ཆ་ལ། རིགས་དྲུག་སེམས་ཅན་ཀུན་ཏུ་གྲོལ། སྒོ་ང་ཕྲུམ་གྱི་བཅོ་བརྒྱད་ཆགས། སྒོ་ང་བཅོ་བརྒྱད་འབྲིང་བ་དེ༑ དུང་སྒོང་གཅིག་ཏུ་ཡར་ནས་བྱུང་།”[53]ཞེས་གསུངས་པ་འདིའང་དོན་དུ་འབྱུང་བའི་ཁམས་ཀྱི་སྙིང་པོ་འདུས་པ་སྲིད་པའི་ཀློང་གི་སྒོ་ང་བཅོ་བརྒྱད་དུ་སྲིད་པ་ལས་འཇིག་རྟེན་ཁམས་འདི་བྱུང་བ་དང་། ཁྱད་པར་དུང་གི་སྒོ་ང་གཅིག་ལས་བོད་ཀྱི་ཡུལ་ཁམས་ཆགས་ཚུལ་བསྟན་པའོ། །
        མདོར་ན། གདོད་མའི་མི་རྣམས་ཐོག་མར་འདབ་ཆགས་ཀྱི་འཕུར་རྩལ་ལ་ཡ་མཚར་ཏེ་བྱ་ལ་ཡིད་སྨོན་དང་གོང་བཀུར་བྱས་པ་དང་། དེ་ནས་བྱ་ནི་སྒོ་ང་ལས་བྱུང་བར་རྟོགས་པ་ན་སྒོ་ངའི་བྱེད་ལས་ལ་ཧ་ལས་ཏེ་སྲིད་པའི་ཁྱོན་གྱི་དངོས་པོ་རྣམས་ནི་སྒོ་ང་ལས་བྱུང་བར་འདོད་དོ། །         རོ་ལངས་ནི་དང་པོ་རྒྱ་གར་དུ་ཕྱི་ནང་གང་གི་ཆོས་སུའང་མི་གཏོགས་པར་གནའ་བོའི་རྒྱ་གར་གྱི་ཡུལ་ཆོས་ཉི་ཚེ་བ་ཞིག་ཡིན་པ་ཕྱིས་སུ་ནང་པ་དང་། དབང་ཕྱུག་པ་སོགས་ཀྱིས་རང་རང་གི་ཆོས་ལུགས་སུ་བླངས་པ་དང་། རྒྱལ་བོ་གྲི་གུམ་བཙན་པོའི་སྐུ་རིང་ལ་རྒྱ་གར་དང་ཏ་ཟིག་གི་མཚམས་སྟེ། གུ་ར་ཝ་ཏའི་ཡུལ་ནས་མུ་སྟེགས་བྱེ་བྲག་པའི་ལྟ་བ་འཛིན་པའི་འ་ཞའི་བོན་པོ་ཞིག་ཡོང་བ། གསོན་གྱི་ལྷ་མཆོད་དང་གཤིན་གྱི་འདྲེ་འདུལ་བའི་ཆོས་ཀྱི་ཆོ་ག་བྱེད་མཁན་ཞིག་ཡིན་པས། རྒྱལ་པོའི་རྒྱལ་སྲིད་དང་འབངས་ཀྱི་འཚོ་བའི་ཁྲོད་དུ་ནུས་པ་གལ་ཆེན་ཐོན་འདུག «རོ་ལངས་གསེར་སྒྲུབ་ཀྱི་སྒྲུང»འདིའི་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་རྒྱབ་ལྗོངས་ནི་བྲམ་ཟེའི་ཆོས་ལུགས་ཡིན་པ་དང་། འདིས་བོད་ལ་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་མ་དར་གོང་དུ་དམངས་ཁྲོད་དང་ངག་ཐོག་བརྒྱུད་དེ་རྒྱ་གར་གྱི་བྲམ་ཟེའི་རིག་གནས་དར་བའི་དུས་རིམ་ཞིག་ཡོད་པ་ཤེས་ཐུབ། དེ་བཞིན་རྒྱའི་ཡིག་ཚང་དུ་བཀོད་པའི་ཐུ་ལུ་ཧུན་ནི་འ་ཞ་མིན་པར་ཧོར་སེར་ཡིན་པ་དང་། འ་ཞ་མི་རིགས་ཀྱི་ཆེས་ཐོག་མའི་སྡོད་གནས་ནི་གུ་ར་ཝ་ཏ་དང་དེའི་རུས་རྒྱུད་ཀྱི་ཐོག་མའི་མཆེད་ཁུངས་དེའང་ཨརྱ་མི་རིགས་ཡིན་པ་རྗེས་སུ་ཨ་ཤེ་ཡ་གླིང་གི་ས་ཆ་ཁག་ལ་སླེབས། གནའ་བོའི་བོན་གྱི་སྲིད་པ་སྒོ་ང་ལས་གྲོལ་ཚུལ་ནི་བོད་རང་གི་ས་སྐྱེས་རྡོ་སྐྱེས་ཀྱི་རིག་གནས་ཤིག་ཡིན་ནའང་། ཕྱིས་ཀྱི་ཆོས་འབྱུང་ལོ་རྒྱུས་ཁ་ཤས་སུ་རྒྱ་གར་གྱི་བྱེ་བྲག་པའི་གཞུང་ལས་བསྒྱུར་བར་འདོད་པའི་རྩ་བ་ནི་མངའ་རིས་ནས་རྙེད་པའི་རྒྱལ་རབས་ཟླ་རིགས་མའི་ནང་གི“དྲི་གུམ་བཙན་པོའི་སྐུ་རིང་ལ། རྒྱ་དང་ཏ་ཟིག་གི་ས་མཚམས་ནས་མུ་སྟེགས་བྱེ་བྲག་པའི་ལྟ་བ་འཛིནད་པའི་འ་ཞའི་བོན་པོ་ཞིག་བྱུང”ཞེས་པ་ལ་གོ་འཛོལ་བྱུང་སྟེ་རྒྱུན་འབྱམས་སུ་གྱུར་པ་ལས་མ་མཆིས་སོ། །

མཆན་དང་ལུང་ཁུངས།
[1][43] ས་སྐྱ་བསོད་ནམས་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་བརྩམས། «རྒྱལ་རབས་གསལ་བའི་མེ་ལོང» [M] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1981ལོ། P.58. P.61.
[2][3] རྒྱལ་དབང་ལྔ་པ་ཆེན་མོས་བརྩམས། «བོད་ཀྱི་དེབ་ཐེར་དཔྱིད་ཀྱི་རྒྱལ་མོའི་གླུ་དབྱངས» [M] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1957ལོ། P.13. P.14.
[4][45] ཚལ་བ་ཀུན་དགའ་རྡོ་རྗེས་བརྩམས། «དེབ་ཐེར་དམར་པོ» [M] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1981ལོ། P.34. P.24.
[5][11][15][27][35][36] དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བས་བརྩམས། «ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན»[M] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2006ལོ། P.90. P.89. P.87.P.87. P.86. P.86.
[6][7] 万建中著：«民间文学引论»[M] 北京大学出版社，2006 年，P.219.P.211.
[8] 季羡林著：«朗润琐言»[M] 上海文艺出版社，1997 年，P.267-268.
[9] ཇོ་ནང་ཏཱ་ར་ནཱ་ཐས་མཛད།«རྒྱ་གར་ཆོས་འབྱུང» [M] སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1986ལོ། P.276.
[10] སྦ་གསལ་སྣང་གིས་བརྩམས། «སྦ་བཞེད» [M] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1980ལོ། PP.40-42.
[12] ནམ་མཁའ་ནོར་བུའི་གསུང་རྩོམ་ཕྱོགས་བསྒྲིགས། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། P.231.
[13] མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་གྱིས་བརྩམས། བདེ་ཁང་བསོད་ནམས་ཆོས་རྒྱལ་གྱིས་བསྒྱུར། «མདའ་དང་འཕང»ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2007ལོ། PP.34-35.
[14] མངའ་རིས་ནས་རྙེད་པའི་རྒྱལ་རབས་ཟླ་རིགས་མའི་ཤོག་ལྡེབ9པའི་ཐིག་ཕྲེང5པ་ནས་ཤོག་ལྡེབ10བའི་ཐིག་ཕྲེང3པའི་བར་ན་གསལ།
[16] གུ་རུ་ཨུ་རྒྱན་གླིང་པས་གཏེར་ནས་བཏོན། «བཀའ་ཐང་སྡེ་ལྔ»[M] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1986ལོ། P.115.
[17] ཐུའུ་བཀྭན་བློ་བཟང་ཆོས་ཀྱི་ཉི་མས་བརྩམས། «ཐུའུ་བཀྭན་གྲུབ་མཐའ»[M] ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2010ལོ། PP.422-423.
[18][32][33][37][47] ཉང་ཉི་མ་འོད་ཟེར་གྱིས་བརྩམས། «ཆོས་འབྱུང་མེ་ཏོག་སྙིང་པོ་སྦྲང་རྩིའི་བཅུད»[M] བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1988ལོ། P.148. P.130.P.130. P.130. P.148.
[19][24] ནམ་མཁའ་ནོར་བུས་བརྩམས།«ཞང་བོད་ལོ་རྒྱུས་ཏི་སེའི་འོད»[M] ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2009ལོ། PP.39-40. P.64.
[20][21] དབྲ་སྟོན་སྐལ་བཟང་བསྟན་པའི་རྒྱལ་མཚན།«ཉེར་མཁོའི་སྣང་བ»ཁྱུང་པོའི་ཤིང་དཔར། ཤོག་ལྡེབ7པའི་ཐིག་ཕྲེང1-4ན་གསལ།
[22][49][50][51][52] མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་དང་ཡ་སུ་ཧི་ཀོ•ན་ག་ནོ་གཉིས་ཀྱིས་བསྒྲིགས། «ཁུ་བྱུག་སྔོན་མོའི་གསུང་སྙན» National Museum of Ethnology Osaka 2002ལོ། P.161. P.1. P.98. P.99.
[23] དྲན་པ་ནམ་མཁའ་སོགས་ཀྱིས་བསྒྲིགས།«བོན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ་ཕྱོགས་སྒྲིག» བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2010ལོ། P.8.
[25] གུ་གེ་གྲགས་པ་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་བརྩམས།«ལྷ་བླ་མ་ཡེ་ཤེས་འོད་ཀྱི་རྣམ་ཐར་རྒྱས་པ»བྲིས་དཔེ་སྣེ་རིང་ལྡེབ་གཉིས་པའི་ཉིན་ངོས་ཀྱི་ཐིག་ཕྲེང་གཉིས་པ། འདར་ཚ་ཁྱུང་བདག་གིས་མཛད་པའི་«ལྷ་བླ་མ་ཡེ་ཤེས་འོད་ཀྱི་རྣམ་ཐར་རྒྱས་པའི་མཆན་འགྲེལ་ཏི་སེ་མགུལ་རྒྱན» [M] ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2015ལོ། P.38.
[26] «旧唐书 • 列传第一百四十六上 吐蕃上»
[28] ཁ་སྒང་བཀྲ་ཤིས་ཚེ་རིང་། «འ་ཞ་ནི་ཨརྱའི་སྒྲ་དོན་ལ་མཚུངས་པའི་མིང་ཡིན་པ་ནས་འ་ཞའི་རིགས་རྒྱུད་དེ་ཡང་ཨརྱ་མི་རིགས་སུ་འབྲེལ་ཚུལ་དཔྱད་པ» [J] ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ། 2018(1). P.6.
[30] ས་སྐྱ་ཀུན་དགའ་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་བརྩམས། «སྒྲ་ཉེ་བར་བསྡུས་པ་བཞུགས» [M] ས་པཎ་གསུང་འབུམ་ཐ་པ། ཤིང་པར། P.252.
[31] ཁང་དཀར་ཚུལ་ཁྲིམས་སྐལ་བཟང་གིས་བརྩམས། «དེབ་ཐེར་ལྗང་གུ» [M] ཉིན་བོད་ནང་རིག་དེབ་གྲངས། IV 1994ལོ། P.3.
[38] འབྲི་གུང་སྐྱབས་མགོན་ཆེ་ཚང་གིས་མཛད། «བོད་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས» [M] སྲོང་བཙན་དཔེ་མཛོད་ཁང་། 2010ལོ། P.20.
[39] གྱི་ལིང་བཀྲ་ཤིས་རྒྱ་མཚོ་དང་ཐུགས་མཆོག་རྡོ་རྗེ་གཉིས་ཀྱིས་མཛད། «རུས་མཛོད་མེ་ཏོག་སྐྱེད་ཚལ»མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1991ལོ། P.7.
[40] རྒྱལ་མོ་འབྲུག་པས་བརྩམས། «བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་གླེང་བའི་གཏམ»[M] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2012ལོ། P.153.
[41] «宋书 • 九十六卷 • 鲜卑吐谷浑»
[42] 周伟洲：«吐谷浑史»[M] 广西师范大学出版社，2006 年，P.2-8.
[44] ཕུན་ཚོགས་ཚེ་རིང་གིས་རྩོམ་སྒྲིག་བྱས། «དེབ་ཐེར་ཀུན་གསལ་མེ་ལོང» [M] བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1987ལོ། P.32.
[46] དཔལ་འབྱོར་བཟང་པོས་མཛད། «རྒྱ་བོད་ཡིག་ཚང་ཆེན་མོ»[M] སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1985ལོ། P.114.
[48] བཅོམ་ལྡན་རིགས་པའི་རལ་གྲིས་མཛད། «གྲུབ་མཐའ་རྒྱན་གྱི་མེ་ཏོག» [M] ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1991ལོ། P.35.
[53] ཏཱ་སི་ཏུ་བྱང་ཆུབ་རྒྱལ་མཚན་སོགས། «རླངས་ཀྱི་པོ་ཏི་བསེ་རུ་རྒྱས་པ» བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1986ལོ། P. 4.

རྩོམ་པ་པོ་ངོ་སྤྲོད། ཚེ་རིང་རྡོ་རྗེ། (1993-) མཚོ་སྔོན་རེབ་གོང་གི་མི། ད་ལྟ་ཀྲུང་དབྱང་མི་རིགས་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་བོད་རིག་པ་ཞིབ་འཇུག་གླིང་དུ་འབུམ་རམས་པའི་བསླབས་གནས་གཉེར་མུས་མཆིས། ཞིབ་འཇུག་གི་ཁ་ཕྱོགས་གཙོ་བོ་ཞང་ཞུང་ཤེས་རིག་ཡིན།

ཡོང་ཁུངས། ༢༠༡༩ལོའི«མཚོ་སྔོན་དགེ་ཐོན་སློབ་ཆེན་གྱི་རིག་དེབ»དེབ་བཞི་པ།