མཁས་དབང་གསུང་རབ་རྒྱ་མཚོའི་མཚན་གྱི་རྣམ་གྲངས་དང་མཛད་རྗེས་གླེང་བ།

   [ནང་དོན་གནད་བསྡུས།] རྒྱལ་གཅེས་ཆོས་གཅེས་མི་སྣ་མཁས་དབང་གསུང་རབ་རྒྱ་མཚོའི་མཛད་རྣམ་བཀོད་པའི་རྒྱ་བོད་ཡིག་ཚང་གི་རྒྱུ་ཆར་ཞིབ་མཇལ་དང་། བློ་ལྡན་དོན་གཉེར་ཅན་རེ་འགར་བཅར་འདྲི་བྱེད་དུས། དམ་པ་འདིར་མཚན་གྱི་རྣམ་གྲངས་དུ་མ་ཡོད་ལ། དེ་དག་གིས་ཁོང་གི་སྐུ་ཚེའི་བརྒྱུད་རིམ་དང་། ལོ་རྒྱུས་རྒྱབ་ལྗོངས་མི་འདྲ་བ་རེ་རེ་མཚོན་ཐུབ་པར་མ་ཟད། མི་རིགས་སྐད་ཡིག་དང་སློབ་གསོའི་ལས་དོན་ལ་གཞོལ་བའི་ལྷག་བསམ་དང་མིག་རྒྱང་བཅས་མཚོན་ཕྱིར་དཔྱད་རྩོམ་འདིར་མཚན་གྱི་རྣམ་གྲངས་བདུན་ཙམ་དྲངས་ནས་ཁོང་གི་མཛད་འཕྲིན་གླེང་ཡོད།

     [བརྡ་ཆད་གཙོ་བོ།] གསུང་རབ་རྒྱ་མཚོ། མཚན་གྱི་རྣམ་གྲངས། མཛད་རྗེས། སྤྱི་ཚོགས་གསར་རྙིང་གཉིས་ཀར་གྲགས་ཆེ་ཞིང་བོད་ཀྱི་རིག་གནས་འཕེལ་བའི་ལས་དོན་ལ་ཕྱག་རྗེས་བླ་མེད་མངའ་བའི་མཁས་དབང་གསུང་རབ་རྒྱ་མཚོ་ནི། རང་གི་དཀའ་སྡུག་གི་མི་ཚེ་ལས་མི་རིགས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་གསར་པ་འབྲི་བཞེངས་གནང་མཁན་ཞིག་ཡིན་པ་མཁྱེན་དཔྱོད་ཡངས་པ་རྣམས་ལ་རྒྱུས་མངའ་ཆེ་བར་འདོད། གུས་པས་དུས་རྒྱུན་དམ་པ་ཁོང་དང་འབྲེལ་བའི་སྐོར་ནས་རྒྱུས་ལོན་རེ་གཉིས་བྱེད་དུས“མི་རེའི་ཁ་ན་གཏམ་རེ”ཟེར་བ་ལྟར་དམ་པ་འདིའི་མཚན་གནས་མི་འདྲ་བ་རེ་གཉིས་ཐོན་པ་དཔེར་ན། རྒན་གྲས་ཀྱིས་ཨ་ཁུ་གསུང་རབ་དང་ཐིང་ཀྲང་ཨ་ཁུ་གསུང་རབ། ཡང་ལ་ཤས་ཀྱིས་དྷི་ཚའི་ཨ་ཁུ་གསུང་རབ་བམ་དགེ་བཤེས་གསུང་རབ་རྒྱ་མཚོ། ད་ལྟའི་ན་གཞོན་ཤེས་ཡོན་ཅན་དག་གིས་མཁས་དབང་གསུང་རབ་རྒྱ་མཚོ་ཞེས་ཀྱང་འབོད་ལ། རྗེ་འཇིགས་མེད་རིགས་པའི་བློ་གྲོས་མཆོག་གིས་མཁས་དབང་གསུང་རབ་རྒྱ་མཚོ་དང་། དུང་དཀར་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས་མཆོག་གིས་བཅུ་ཕྲག་རིག་པའི་གནས་ལ་མཁྱེན་དཔྱོད་ཀྱི་འཇུག་པ་གཞན་དྲིང་མི་འཇོག་པ་དགེ་བའི་བཤེས་གཉེན་ཆེན་པོ་གསུང་རབ་རྒྱ་མཚོ། ང་ཕོད་ངག་དབང་འཇིགས་མེད་མཆོག་གིས་སྨྲ་བའི་སེང་ཆེན་སྒ་གསུང་རབ་རྒྱ་མཚོ་སོགས་སུ་འབོད་ཕྱིར་གུས་པས་དམ་པ་ཁོང་གི་མཚན་གྱི་རྣམ་གྲངས་འགའ་དང་འབྲེལ་མཛད་རྣམ་མདོར་བསྡུས་ཙམ་འགོད་པར་བྱའོ། །

དང་པོ། བུ་ཆུང་བསྟན་པ་ཡར་འཕེལ།

    མཁས་དབང་གསུང་རབ་རྒྱ་མཚོ་ནི1896ལོར་བ་ཡན་སྟག་ཚང་དུ་འཁྲུངས་ཤིང་ཆུང་དུས་ཀྱི་མཚན་ལ་བསྟན་པ་ཡར་འཕེལ་བཏགས། ཡབ་པད་མ་བཀྲ་ཤིས་ཀྱི་མདུན་ནས་ཡི་གེ་འབྲི་ཀློག་ལ་སྦྱངས། དགུང་ལོ་བརྒྱད་པར་ཕའི་བཀའ་བཀོད་བཞིན་བ་ཡན་གཡུ་ཚ་དགོན་དུ་ཁུ་བོ་འཇིགས་མེད་དམ་ཆོས་རྒྱ་མཚོའི་དྲུང་དུ་འདོན་པ་སྐྱོར་འཛིན་དང་ཆོ་གའི་སྒྲུབ་རིམ་སོགས་སློབ་གཉེར་བྱེད་མགོ་བརྩམས། བགྲང་བྱ་བཅུ་ཕྲག་ལྷག་རིང་ཕྱག་དཔེ་སྐྱོར་འཛིན་ལ་འབད་པ་ལྷོད་མེད་བྱས་རྐྱེན་རང་དང་ན་མཉམ་གྲས་ནས་ལྷང་ངེར་བུད་ཅིང་ཁུ་བོ་གཙོས་གྲྭ་བཙུན་རྣམས་ཀྱིས་བསྟོད་པ་ཆེན་པོ་བྱས། རིང་པོ་མ་སོང་བར་ཆོ་གའི་བློར་འཛིན་གྱི་ཕྱག་དཔེ་དག་ལ་ནང་བྱན་ཆུབ་པར་མ་ཟད། རིགས་ལམ་གྱི་སྒོ་མོ་ཆེ་ཆེར་ཕྱེས་ཏེ་ཤེས་བྱའི་གནས་གཞན་ལ་འཇུག་འདོད་ཀྱི་འདུན་པ་དྲག་པོ་སྐྱེས་ནའང་དགོན་དེར་སུས་ཀྱང་ཁོའི་དགོས་མཁོ་བསྐང་ཐབས་བྲལ་བའི་གནས་སུ་ལྷུང་།

གཉིས་པ། དྷི་ཚའི་གསུང་རབ་རྒྱ་མཚོ།

    1914ལོའི་སྟོན་ཟླ་ར་བའི་ཉིན་ཞིག་ལ། ཉིན་ལ་མཚན་བརྒྱབ་ཀྱིས་བྲོས་ནས་དྷི་ཚ་བཀྲ་ཤིས་ཆོས་སྡིངས་ཀྱི་ཆོས་སྒོར་ཞུགས་ཏེ་ཁ་སྒང་དགེ་བཤེས་འཕྲིན་ལས་རྒྱ་མཚོའི་དྲུང་དུ་རབ་བྱུང་གི་སྡོམ་པ་མནོས་ཤིང་མཚན་ལ་གསུང་རབ་རྒྱ་མཚོ་གསོལ། ལོ་ངོ་ཉེར་བཞིའི་རིང་དམ་པ་དེ་ཉིད་ཀྱིས་གཙོ་བྱས་དགེ་བའི་བཤེས་གཉེན་དུ་མ་ཚུལ་བཞིན་བསྟེན་ཏེ་མདོ་སྔགས་རིག་གནས་དང་བཅས་གཞུང་བཀའ་པོད་ལྔ་ལ་སྦྱངས་པ་དཔྱིས་ཕྱིན་མཛད། དགུང་ལོ་ཞེ་གཅིག་པ་སྤྱི་ལོ1936ལོར་མཚོ་སྔོན་བོད་སོག་སྐུལ་སྤེལ་མཐུན་ཚོགས་ཀྱིས་བསྐུལ་ངོར་གོང་ས་ཐམས་ཅད་མཁྱེན་པ་བཅུ་གསུམ་པ་ཆེན་པོར་གོས་ཆེན་སེར་པོའི་དབུས་སུ་སྙན་པའི་ཚིག་གི་བསྟོད་ཚིག་དྲངས་པ་ཀུན་གཟིགས་པཎ་ཆེན་ཆོས་ཀྱི་རྒྱལ་པོའི་སྤྱན་སྔར་ཕུལ་བར་བསྔགས་བརྗོད་བླ་མེད་གནང་ཞིང་། སྐབས་འདིར་པཎ་ཆེན་སྐུ་ཕྲེང་དགུ་པ་བློ་བཟང་ཆོས་ཀྱི་ཉི་མ་དང་། མཚུངས་མེད་དངུལ་ཆུ་སྤྲུལ་བའི་སྐུ་རིན་པོ་ཆེ། རྒྱལ་དབང་སྐུ་ཕྲེང་བཅུ་གསུམ་པའི་ཡོངས་འཛིན་ཞྭ་དམར་མ་ཧཱ་པཎྜི་ཏ། འཇམ་བཞད་སྐུ་ཕྲེང་དྲུག་པའི་ཡོངས་འཛིན་ཐམས་ཅད་མཁྱེན་པ་དཀོན་མཆོག་བསམ་འགྲུབ་རིན་པོ་ཆེ་སོགས་ཀྱིས་ཁོང་ལ་བསྔགས་བརྗོད་ཡང་ཡང་གནང་བར་མ་ཟད། ཀུན་གཟིགས་དགུ་པ་ཆེན་མོས་རང་གི་དྲུང་ཡིག་ཏུ་ལེན་འདོད་སྐྱེས་ཕྱིར་སྙན་པའི་གྲགས་པ་ཆེ་རུ་རྒྱས་ཏེ་དྷི་ཚའི་གསུང་རབ་རྒྱ་མཚོ་ཞེས་གྲགས།

གསུམ་པ། དགེ་བཤེས་གསུང་རབ་རྒྱ་མཚོ།

     དགུང་ལོ་ཞེ་གསུམ་པ་སྤྱི་ལོ1938ལོའི་དབྱར་ཟླ་ཐ་ཆུང་དུ་དགོན་པའི་སྔར་ལུགས་སུ་གྲུབ་པའི་ཆོས་ཚོགས་ཆེན་མོའི་སྟེང་མཁས་མང་འདུས་པ་རྒྱ་མཚོའི་དབུས་སུ་རྩོད་རྒྱུགས་དམ་བཅའ་ཕུལ་ཏེ་དགེ་བཤེས་མཚན་རྟགས་བཞེས་པས་མཁས་པའི་སྙན་པ་ཕྱོགས་སུ་རྒྱས། དགོན་སྡེའི་གྲྭ་བཙུན་ཡོངས་ལ་བཀའ་དྲིན་མཚོན་བྱེད་ཀྱི་གཏང་རག་ཏུ་ཟླ་གཅིག་རིང་འགྱེད་གཏོང་དང་མང་ཇ་བསྐོལ་བས་གྲྭ་ཚང་སོ་སོས་ཡི་རངས་ཆེན་པོར་གནང་ནས་དགེ་བཤེས་གསུང་རབ་རྒྱ་མཚོར་གྲགས།

    དམ་པ་འདིས་དགེ་བཤེས་དམ་བཅའ་མ་བཞག་པའི་ལོ་ཤས་སྔོན་དུ་མཚོ་སྔོན་ཞིང་ཆེན་སྲིད་གཞུང་གིས་བོད་རྒྱ་སྐད་གཉིས་ཀྱི་འཇོན་མི་སྐྱེད་སྲིང་བྱ་ཆེད་སྐབས་དེའི་སོག་བོད་དགེ་འོས་སློབ་གྲྭ་ནས་མཐར་ཕྱིན་པའི་ན་གཞོན་སྐོར་ཞིག་སྐུ་འབུམ་དང་དྷི་ཚའི་ཕྱོགས་སུ་བོད་ཡིག་སློབ་གཉེར་དུ་བཏང་བ་ལས། བོད་སོག་ཨུ་ཡོན་ལྷན་ཁང་གི་ཨུ་ཡོན་ལི་ཏེན（黎丹）དང་ཁྲིན་ཞན་རུང（陈显荣）གཙོ་བྱས་རྒྱ་རིགས་ན་གཞོན་སྐོར་ཞིག་སྔ་ཕྱིར་དྷི་ཚ་བཀྲ་ཤིས་ཆོས་སྡིངས་སུ་སློབ་གཉེར་དུ་བཏང་བ་ལ་འཇམ་བཞད་སྐུ་ཕྲེང་དྲུག་པའི་ཡོངས་འཛིན་ཐམས་ཅད་མཁྱེན་པ་དཀོན་མཆོག་བསམ་འགྲུབ་རིན་པོ་ཆེའི་མཚམས་སྦྱོར་དང་བཀའ་བཀོད་བཞིན་བོད་རྒྱ་སྐད་གཉིས་ཀྱི་ཐོག་མའི་སློབ་ཁྲིད་ཀྱི་ལས་རིམ་དུ་འཇུག་མགོ་བརྩམས་ལ། ཡང་གཅིག་བཤད་ན་འདི་ནས་བཟུང་ཁོང་གི་སྐུ་ཚེའི་ཁ་ཕྱོགས་ལ་འགྱུར་བ་གཏོང་བའི་ཐོག་མའི་ཆ་རྐྱེན་དེ་གྲུབ་ཡོད། སྤྱིར་ན་སྐབས་དེར་ཏག་ཏག་དགེ་བཤེས་ཀྱི་དམ་བཅའ་འཇོག་པར་གྲ་སྒྲིག་བྱེད་མུས་ཡོད་ནའང་། རྒྱལ་པོའི་བཀའ་དང་བླ་མའི་གསུང་ཟེར་བ་བཞིན་ཁོང་གིས་དང་དུ་བླངས།གཞན་ཡང་ཉིན་རྒྱུན་གཉིད་ཆག་ཟས་བརྗེད་ཀྱིས་ལོ་ཟླར་བརྒྱུས་པའི་དཀའ་སྡུག་གི་བརྒྱུད་རིམ་མང་པོ་ཞིག་ཡོད་ནའང་འདིར་ཚིག་ཚོགས་སྐྱུང་ཕྱིར་མ་བྲིས་པའོ། །

བཞི་པ། དྲུང་ཡིག་གསུང་རབ་རྒྱ་མཚོ།

     དགེ་བཤེས་ཀྱི་དམ་བཅའ་བཞག་ནས་ཏག་ཏག་ལོ་གཅིག་འགོར་དུས་ནི1939ལོའི་སྟོན་ཁར་ཁེལ་ཡོད། ལོ་དེའི་སྟོན་ཁ་ནི་ཁོང་ལ་མཚོན་ན་བརྗེད་དཀའ་བའི་དུས་ཤིག་ཡིན་སྲིད་དེ། གློ་བུར་མི་ལོ38རིང་གི་གྲྭ་བའི་འཚོ་བ་དང་ཁ་གྱེས་དགོས་པའི་བཀའ་འབྱོར། དེའི་དགུན་ཁར་གྲྭ་སའི་འཚོ་བ་དང་ཁ་གྱེས་ནས་མ་པུའུ་ཧྥང་གི་འདོད་མོས་ལྟར་ཟི་ལིང་དུ་ཕེབས་ཏེ་མཱ་ཅེ་ཡོན་གྱི་བོད་ཡིག་གི་དགེ་རྒན་དང་། ཞིང་ཆེན་སྲིད་གཞུང་དྲུང་ཡིག་ཁང་གི་བོད་སོག་ལས་ཤག་ཏུ་བོད་ཡིག་གི་དྲུང་ཡིག་ཏུ་བསྐོས་ཏེ་སྲིད་གཞུང་གི་ཡིག་ཆ་གལ་ཆེན་ལ་ལོ་ཙ་དང་འགྱུར་ཞུས་གནང་བའི་མགོ་ཚུགས་པ་ནས་དྲུང་ཡིག་གསུང་རབ་རྒྱ་མཚོར་འབོད།

ལྔ་པ། དགེ་རྒན་གསུང་རབ་རྒྱ་མཚོ།

     མ་པུའུ་ཧྥང་གི་བུ་ཆེ་བ་མ་ཅེ་ཡོན་གྱི་བོད་ཡིག་གི་དགེ་རྒན་དང་བོད་སོག་ལས་ཤག་ཏུ་དྲུང་ཡིག་གི་ལས་ཀ་བྱས་ནས་ལོ་ངོ་རེ་འགའ་སོང་མཐར་བསམ་གཞིག་མང་པོ་བཏང་། མཐར་མཱ་པུའུ་ཧྥང་གིས་ཟི་ལིང་དུ་བཙུགས་པའི་མཚོ་སྔོན་བོད་སོག་སློབ་ཆུང་དང་པོའི་ནང་དུ་བོད་ཡིག་གི་དགེ་རྒན་བྱ་རྒྱུའི་རེ་ཞུ་ཞུས་པ་ལྟར་བོད་སོག་སློབ་གསོ་སྐུལ་སྤེལ་མཐུན་ཚོགས་ཀྱི་ལས་འཛིན་པ་དང་དགེ་རྒན་གཅིག་ལྕོགས་སུ་མཛད་ནས་ཉིན་ལ་མཚན་བརྒྱབ་ཀྱིས་མི་རིགས་སློབ་གསོའི་ལས་ཀར་འབད་མགོ་ཚུགས་ཏེ་རྒྱ་ཡིག་གི་སློབ་དེབ་དང་པོ་ནས་བརྒྱད་པའི་བར་བོད་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར་ཅིང་ཤིང་དཔར་དུ་བརྐོས། བོད་ཡིག་གི་བརྡ་སྤྲོད་སོགས་ཀྱི་བསླབ་དེབ་རྩོམ་སྒྲིག་གནང་། རང་གི་ཕ་ཡུལ་གཡུ་ཚའི་སློབ་ཆུང་ནས་མཐར་ཕྱིན་པའི་སློབ་བུ་ཉི་ཤུ་ལྷག་ཟི་ལིང་ཁུ་ནུ་སློབ་འབྲིང་དང་སྔ་རྗེས་སུ་མཚོ་སྔོན་ཞིང་ཆེན་ས་གནས་སྲིད་འཛིན་ལས་བྱེད་པ་སྦྱོང་བརྡར་ཚོགས་པའི་བོད་ཡིག་འཛིན་གྲྭར་བསྐྱལ་བ་དག་སྤྱི་ཚོགས་གསར་པར་སླེབས་དུས་བོད་ཀྱི་རིག་གནས་ཀྱི་རྐང་འཛིན་པ་དང་སྲིད་འཛིན་མི་སྣ་གཙོ་བོར་གྱུར་སྟབས། བཀའ་དྲིན་གཞན་མཚུངས་མིན་པའི་དགེ་རྒན་གསུང་རབ་རྒྱ་མཚོ་ཞེས1982ལོའི《སྦྲང་ཆར》ཏེ་དམ་པ་འདིར་རྗེས་དྲན་ཞུ་བའི་ཆེད་བཀོད་ཚན་པར“བོད་ཀྱི་རིག་གནས་སྒྱུ་རྩལ་གསར་པ་འདོན་སྤེལ་དང་འཛུགས་སྐྲུན་བྱེད་མཁན། ང་ཚོའི་དགེ་རྒན་གསུང་རབ་རྒྱ་མཚོ་རྗེས་སུ་དྲན་པ།”[1]ཞེས་བཀོད་ཡོད།

དྲུག་པ། ཐིང་ཀྲང་གསུང་རབ་རྒྱ་མཚོ།

    དེ་ཡང1949ལོའི་ཟླ9པར་ཟི་ལིང་གྲོང་ཁྱེར་བཅིངས་གྲོལ་བྱས་རྗེས་ཞིང་ཆེན་དམག་དོན་ཨུ་ཡོན་ལྷན་ཚོགས་ཀྱི་ལོ་ཙཱ་ཁང་གི་འགན་འཛིན་གཞོན་པའམ་དམག་དོན་དོ་དམ་ཨུ་ཡོན་ལྷན་ཁང་གི་དྲུང་ཡིག་ལས་ཁུངས་ཀྱི་ཡིག་སྒྱུར་ཁང་གི་ཁའོ་ཀྲང་གཞོན་པའི་འགན་བཞེས་ཏེ་གཞུང་ཡིག་སྣ་ཚོགས་ལ་ལོ་ཙཱ་དང་འགྱུར་ཞུས་ཞུ་དག་གི་ཕྱག་ལས་གནང་། ཧུར་བརྩོན་གྱིས་ཏང་གི་མི་རིགས་འདྲ་མཉམ་དང་མཐུན་སྒྲིལ། ཆོས་ལུགས་དད་མོས་དང་རང་དབང་གི་སྲིད་ཇུས་སོགས་བསྒྱུར་ནས་དྲིལ་སྒྲོག་བྱས་པར་མ་ཟད། དམག་དོན་ཨུ་ཡོན་ལྷན་ཁང་ལ་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ས་ཁུལ་གྱི་བྱ་བའི་དར་སྤེལ་ཕྱོགས་སུ་འབྲེལ་ཟམ་བཙུགས།