༄༅།།བོད་བཙན་པོའི་སྐབས་ཀྱི་མནའ་ཡི་ཕན་ནུས་ལ་ཅུང་ཟད་དཔྱད་པ།

【ནང་དོན་གནད་བསྡུས།】མནའ་ནི་རང་རེའི་བོད་མི་རིགས་ཀྱི་ཡུལ་སྲོལ་གོམས་གཤིས་དང་ཐད་ཀར་འབྲེལ་བ་དམ་པོ་ཡོད་པའི་གནའ་བོའི་རིག་གནས་ཀྱི་སྣང་ཚུལ་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན་པས། དཔྱད་རྩོམ་འདིར་བོད་བཙན་པོའི་སྐབས་ཀྱི་མནའ་ཡི་བྱུང་བ་དང་འཕེལ་རིམ་ནས་འགོ་བརྩམས་ཏེ། མནའ་དང་དངོས་ཡོད་སྤྱི་ཚོགས་བར་གྱི་འབྲེལ་བ་སོགས་གཞིར་བྱས་ནས་བོད་བཙན་པོའི་སྐབས་ཀྱི་མནའ་ཡི་ཕན་ནུས་ལ་དཔྱད་པ་ཅུང་ཟད་བྱས་ཡོད།
【བརྡ་ཆད་གཙོ་བོ།】བཙན་པོའི་སྐབས། མནའ། ཕན་ནུས། དེ་ཡང་འདིར་དཔྱད་པར་བྱ་བའི་མནའ་ནི་བོད་བཙན་པོའི་སྤྱི་ཚོགས་ནས་བཟུང་ཕན་ནུས་ཤིན་ཏུ་ཆེ་བའི་རིག་གནས་ཀྱི་ངོ་བོ་ཤིག་ཏུ་གྱུར་ཡོད་ལ། རང་རེའི་ཁ་རྒྱུན་དུའང་མིས་མི་ཟ་མནའ། །ཁྱིས་མི་ཟ་ལྕགས། །ཞེས་པ་དང་། བོད་ཚིག་ཐོག་དང་རྒྱ་ཡིག་ཐོག་ཞེས་པས་ཀྱང་མནའ་ཡིས་རང་རེའི་བོད་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་སུ་གོ་གནས་ངེས་ཅན་ཞིག་བཟུང་ཡོད་པ་ཤེས་སླ་ལ། སྔོན་ཆད་མནའ་བསྐྱལ་བའི་སྐབས་སུའང་དམར་བསང་གཏོང་བ་དང་རྡོ་ལ་ཡི་གེ་བརྐོ་བ། ལག་ལ་རྡེའུ་དཀར་ལེན་སྲོལ་སོགས་སྣ་ཚོགས་སུ་སྣང་། ལྷག་པར་དུ་བོད་རྒྱལ་གྲི་གུམ་བཙན་པོའི་སྐུ་དུས་སུ་མནའ་ཚིག་ཡི་གེར་བཀོད་པ་དེ་ནི་ད་ཕན་མཐོང་བའི་ཡིག་ཐོག་གི་མནའ་ཆེས་སྔ་ཤས་སུ་བརྩི་བཞིན་ཡོད་པས། མནའ་ཡི་མགོ་ཁུངས་ནི་དེ་བས་ཀྱང་རྒྱུན་རིང་བ་སྨོས་མ་དགོས་ཤིང་། མནའ་ཡི་དུས་སྐབས་སོ་སོའི་འཕེལ་རིམ་སྣ་ཚོགས་ཀྱིས་སྐབས་དོན་སྤྱི་ཚོགས་དང་མི་མང་ལའང་ཕན་ནུས་བླ་ལྷག་ཅིག་ཐོན་པས། འདིར་ཡི་གེར་བཀོད་པའི་མནའ་ཚིག་རྣམས་གཞི་བྱས་ཏེ་མནའ་ཡི་ཕན་ནུས་རགས་ཙམ་བཤད་པའི་འདུན་མ་སྐྱེས། སྤྱིར་ན་གུས་པ་ལྟ་བུ་ཞིག་གིས་འདས་སོང་གི་ལོ་རྒྱུས་རིང་མོར་ལག་སྙོབ་བྱས་ཏེ་སྐབས་དེའི་སྤྱི་ཚོགས་དང་ཆབ་སྲིད་སོགས་ལ་མཁོ་གལ་ཆེ་བའི་མནའ་ཡི་ཕན་ནུས་སྐོར་ལ་དཔྱད་པ་གཏོང་བ་ནི་དཀའ་བའི་གནས་སུ་ངེས་ཀྱང་།བོད་བཙན་པོའི་སྐབས་ཀྱི་མནའ་ཡི་ཕན་ནུས་ནི་ད་སྐབས་ཀྱི་མི་རྣམས་ཀྱིས་རང་གི་སྐྱོན་འགེབ་དང་ངོ་ཚ་སྤོང་སླད་ཙམ་དུ་བག་མེད་འཛེམ་མེད་ཀྱིས་བསྐྱལ་བ་འདི་དང་ཁྱོན་ནས་མི་འདྲ་བར། གཏན་ཚིགས་དང་རིན་ཐང་ཆེན་པོ་ལྡན་པ་ཞིག་རེད་འདུག  ལར་ནས་མནའ་བསྐྱལ་བ་འམ་བྲོ་བོར་བ། ཡང་ན་དབུ་སྙུང་བ། བྲོ་བསྩལ་བ་སོགས་དོན་མཐུན་པ་ཡིན་ཚུལ་མཁས་པ་དག་གིས་མང་དུ་གསུངས་འདུག་ལ། བཙན་པོའི་སྐབས་སུ་མནའ་བོར་བ་ན་སྲོག་གི་ཕྱིར་དུའང་མི་གཏོང་བ་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ་ཁག་ལས་མཐོང་ཐུབ་པ་ལྟར་ལགས་པས། ཐེངས་འདིར་གུས་པས་སྤོབས་པ་ཆེར་བསྐྱེད་ཀྱིས་བསྡོམས་པས་ཕྱོགས་གསུམ་ནས་བོད་བཙན་པོའི་སྐབས་ཀྱི་མནའ་ཡི་ཕན་ནུས་སྐོར་མདོ་ཙམ་ཞུ་བར་བྱའོ། ། གཅིག  མནའ་ཡི་གོ་དོན།    
མནའ་ཞེས་པར་དུས་སྐབས་སོ་སོའི་མཁས་དབང་རྣམས་ལ་འགྲེལ་ལུགས་སྣ་ཚོགས་ཤིག་མཆིས་ཀྱང་། མདོར་ན་དྲང་བོར་འཇུག་པ་སྟེ། 《བོད་ཀྱི་བརྡ་རྙིང་ཚིག་མཛོད》དུ“མནའ་ཞེས་པ་ནི་དྲང་བོའི་ཚིག”1ཅེས་བཀོད་འདུག་ལ། དབུ་སྙུང་དང་བྲོ་སྩལ་སོགས་དོན་གཅིག་ཏུ་བབས་འདུག་པ་གཞུང་གཞན་ན་རྒྱས་པར་བཤད་འདུག་པ་ལྟར་ལ།《ཁྲིམས་ཡིག་ཞལ་ལྕེ་བཅུ་དྲུག》ལས་བཅུ་གཅིག་པ་བསྙོམ་ཧམ་མནའ་དག་གི་ཞལ་ལྕེ་ནང་དུ“ཡིན་མིན་བསྙོན་བྱུང་བར་མནའ་བྱེད་དགོས་ཤིང་། མནའ་ཞེས་པར་རང་ལུས་གདོང་གི་དྲང་བོར་གནས་པ་ལ་སྣ་ཡོད་པའི་དཔེ་དེར་བཞག་ནས་མནའ་ཞེས་ཀྱང་ཡིན་ཞིང་།”2ཞེས་བཀོད་འདུག 《བརྡ་གསར་རྙིང་གི་རྣམ་བཞག་བློ་གསལ་ཡིད་འཕྲོག》ལས“དབུ་སྙུང་ཞེས་པ་ནི་མནའ་ཚིག་བོར་བའི་དོན།”3ཞེས་དང་། 《བརྡ་རྙིང་ཡིག་ཆའི་ཚིག་དོན་ཀུན་འཁྲོལ》ལས“དབུ་སྙུང་ནི་མནའ་སྐྱེལ”4ཞེས་དང་། སླར་ཡང་དེ་ཉིད་ལས་མནའ་ནི་དམ་བཅས་པའི་དོན་དུའང་འགྲེལ་འདུག དེས་ན་མནའ་བསྐྱལ་བ་ནི་རང་ཉིད་ཀྱི་བདེན་པ་ར་སྤྲོད་པ་དང་། ཡང་ན་མི་འགྱུར་བའི་དམ་བཅའི་ཚུལ་ཏུ་ཚིག་དྲང་བོར་སྨྲས་པ་དང་མཚུངས། ཡང་སྐབས་འགར་མནའ་དང་དམ་བཅའ་གཉིས་མི་འདྲ་སྟེ། མནའ་བསྐྱལ་བའི་སྐབས་སུ་ངེས་པར་དུ་དཔང་དུ་འཇོག་པའི་ཆོས་ཤིག་ཅིས་ཀྱང་མཁོ་སྟེ།《བོད་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་སྐབས་ཀྱི་མནའ་གན་གྱི་བྱེད་ནུས་ཅུང་ཟད་གླེང་བ》་རུ་བོད་བཙན་པོའི་སྐབས་སུ་མནའ་བསྐྱལ་བར་ངེས་པར་དུ་ཆ་རྐྱེན་བཞི་ཚང་དགོས་ཞེས་བྲིས་ལས་དང་པོར“ཐོག་མར་མནའ་བོར་བའི་གྲུབ་ཆ་གཙོ་བོ་མི་ཀ་བ་དང་ཁ་བ་ཞེས་ཕར་ཚུར་རམ་ཚོགས་སྤྱི་མང་པོ་འདུས་དགོས”5ཞེས་པས་གསལ་ལ། དཔེར་ན་སྔོན་མའི་དུས་སུ་ཉི་ཟླ་དང་ཕ་མ། དེང་སང་མཆོག་གསུམ་དང་སྲུང་མ་སོགས་དཔང་དུ་བཞག་དང་འཇོག་མུས་ལྟར་ལགས་ལ། དམ་བཅའ་བར་མནའ་བསྐྱལ་བ་ནང་བཞིན་ཁ་གཏད་དུ་འཇོག་བྱའི་ཆོས་ཤིག་མེད་ཀྱང་རུང་སྟེ། དཔེར་ན་ད་ནི་ཅིས་ཀྱང་དམ་པའི་ཆོས་ལ་འབད་པར་བྱའོ་ཞེས་བློ་ཐག་བཅད་པ་ལྟ་བུའོ། །
གཉིས། མནའ་ཡི་བྱུང་བ།
ད་ཕན་མཇལ་བའི་དཔྱད་གཞི་ཁག་གཙོ་བྱས་ཏེ་ཅུང་ཟད་བཤད་ན། མནའ་ཡི་མགོ་ཁུངས་ནི་དུས་འདིའོ་ཞེས་མཐའ་གཅིག་ཏུ་ཐག་གཅོད་ངོས་འཛིན་གནང་པ་ཞིག་མི་འདུག་པས། དུས་སྐབས་ངེས་ཅན་ཞིག་ལ་མཛུབ་མོ་འཛུགས་དཀའ་རུང་། སྔོན་གྱི་རྡོ་རིང་ཡི་གེ་དང་ཁྲམ་བྱང་སོགས་སུ་མནའ་བསྐྱལ་བའི་ཡི་གེ་རྣམས་བཀོད་པ་ལྟར་ན། མནའ་ནི་བྱུང་བ་ཧ་ཅང་སྔ་བའི་དམངས་ཁྲོད་རིག་གནས་གལ་ཆེན་ཞིག་སྟེ། དགེ་རྒན་གུར་མགོན་ཚེ་རིང་གིས“མནའ་བསྐྱལ་བའི་གནས་ཚུལ་དེ་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་མ་ཆགས་སྔོན་ནས་ཡོད་མྱོང་བར་མ་ཟད། དམངས་ཁྲོད་ནས་རིམ་གྱིས་དར་ཁྱབ་བྱུང་སྟེ་བཙན་པོས་དབང་བསྒྱུར་དུས་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་གྲལ་རིམ་མཐོ་ཤོས་ཀྱི་འབྲེལ་འདྲིས་ལག་ཆ་གལ་ཆེན་ཞིག་ཏུ་གྱུར་ཡོད་པ་ཤེས།”6ཞེས་བྲིས་འདུག་པ་ཧ་ཅང་བདེན་པར་སྣང་སྟེ། གྲི་གུམ་བཙན་པོའི་དུས་ཀྱི་མནའ་ཡིག་ཡི་གེར་བཀོད་པ་རེག་ཏུ་ཡོད་པ་འདི་ནི་སྐབས་དེའི་མནའ་ཡི་རིན་ཐང་གི་མཚོན་རྟགས་ཤིག་དང་། མནའ་ཡི་སྤྱོད་སྒོ་ཧ་ཅང་ཆེ་བའང་མཚོན་ཐུབ། དེ་བས་མནའ་བསྐྱལ་བའི་སྲོལ་འདི་དེ་འདྲའི་ཁྱབ་རྒྱ་ཆེན་པོར་གྱུར་ཏེ་གཞུང་སྤྱོད་ལག་ཆ་ཞིག་ཏུ་གྱུར་པའི་གོ་རིམ་ནི་སྐད་ཅིག་ཙམ་མ་ཡིན་པར་དུས་རིམ་ངེས་ཅན་ཞིག་བརྒྱུད་མྱངས་པ་དངོས་པོའི་ཆོས་ཉིད་དུ་འཁུམས་སོ། །དེ་ཙམ་མ་ཟད《བཀའ་ཐང་སྡེ་ལྔ》ལས“ལྷ་འདྲེ་དཔང་བཙུགས་མནའ་མཐོའི་འདུན་མ་བྱས། །”7ཞེས་གསལ་ལ་དང་། ལུང་ཀན་ཁྲོན་ལགས་ཀྱིས“མནའ་བསྐྱལ་བ་ནི་བོད་བཙན་པོའི་རྒྱལ་ཁབ་གཅིག་གྱུར་མ་བྱས་པའི་ཡར་སྔོན་དུ། བོད་ཀྱི་རུས་རྒྱུད་ཚོ་བ་ཁག་ནང་ཕན་ཚུན་ཁ་འཐོར་གཅིག་འདུས་དང་། མཉམ་འཛོམས་འགྲོགས་འདྲིས་སྣ་མང་བྱེད་སྤྱད་ཀྱི་ལག་ཐབས་ཤིག་ཡིན་པ་རེད།”8ཅེས་གསུངས་འདུག་ལ། དེ་ལས་ང་ཚོས་རུས་རྒྱུད་ཚོ་བ་ཁག་བྱུང་བའི་སྐབས་ནས་ཀྱང་མནའ་བསྐྱལ་ཚུལ་ཅིག་ཡོད་པ་ཤེས་ཐུབ། ཡིན་ཡང་མནའ་བསྐྱལ་ཚུལ་སོགས་ཕྱིས་དང་མི་འདྲ་བར་འགྱུར་བ་བྱུང་འདུག་པ་ཁོ་ཐག་རེད། ཐང་ཡིག་གསར་རྙིང་དུ་བོད་ཀྱི་མནའ་བོར་བའི་གནས་ཚུལ་བཀོད་པ་ལྟར་ན་རྗེ་བློན་རྣམས་ཀྱིས་ལོ་རེར་འདུན་མ་ཆུང་ངུ་རེ་དང་ལོ་གསུམ་སོང་བ་ན་འདུན་མ་ཆེན་པོ་ཞིག་བསྡུ་ལ། སོ་སོའི་དམར་མཆོད་གཏོང་ལུགས་སོགས་ཀྱང་མི་འདྲ་བ་ཁག་བྲིས་འདུག་པ་ལྟར་རོ། །མ་ཟད་དེབ་དཀར་མཁར་པོས“བཙན་པོ་རྗེ་བློན་རྣམས་ལོ་ལྟར་མནའ་སྐྱེལ་ཞིང་། དེ་དུས་ལུག་ཁྱི་སྤྲེའུ་གསུམ་དམར་མཆོད་དུ་འབུལ།”9ཅེས་དང་། ཡང“སྲོག་ཆགས་ཀྱི་རྐང་ལག་བཅད་ཅིང་དོན་སྣོད་མདུན་དུ་སྤུངས་ཏེ། བནྡེ་ཞིག་གིས་ཆོ་ག་གཏོང་། གནམ་ས་དང་ཉི་ཟླ་སྐར་གསུམ་དཔང་དུ་བཙུགས་ཏེ། ཁྱེད་ཅག་སུས་རང་ཡུལ་མི་སྲུང་ཞིང་། སེམས་ངན་དང་བསམ་པ་མ་དྲང་བ་བྱེད་ན། གནམ་སའི་ལྷ་རྣམས་ཀྱིས་ཁྱེད་ཅག་གི་བསམ་པ་ཐམས་ཅད་མཁྱེན་པས། ད་ལྟ་བསད་འི་དུད་འགྲོ་འདི་རྣམས་བཞིན་དུ་དུམ་བུར་བྱོས་ལ་སོད་ཅིག”10ཅེས་བཀོད་འདུག་པ་འདིས་མནའ་མ་རྩིས་པའི་ཉེས་ཆད་ལྷ་མི་གཉིས་ཀྱིས་གཅོད་ངེས་པར་བསྟན་འདུག་པས་མནའ་ལ་སྲུང་བརྩི་བྱེད་དགོས་ལུགས་ལ་རེ་བ་ནན་གྱིས་བཏོན་པ་རེད།
གསུམ། མནའ་ཡི་འཕེལ་རིམ།
དེ་ལྟར་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་ཡན་ཆད་ནས་མནའ་བསྐྱལ་བའི་སྲོལ་དར་བ་དང་། དེ་ནས་རིམ་བཞིན་ཁྱབ་རྒྱ་ཇེ་ཆེ་དང་འཐུས་སྒོ་ཇེ་ཚང་དུ་སོང་ནས་ད་ལྟ་ལ་ཐུག་གི་བར་དུ་མ་ཉམས་པར་ཡོད་པ་འདི་ནི། ཕྱོགས་གཅིག་ནས་མནའ་ཡིས་ཕན་པ་ངེས་ཅན་ཞིག་བཏོན་དང་འདོན་མུས་ཡིན་པའི་རྒྱུ་མཚན་དང་། གཞན་ཞིག་ནས་དུས་རིམ་མི་འདྲ་བའི་ནང་གི་དབང་བསྒྱུར་མཁན་དང་རིག་གནས་གོམས་སྲོལ་སོགས་ལའང་འབྲེལ་བ་ངེས་ཅན་ཞིག་ཡོད་པ་སུས་ཀྱང་སྙོན་དུ་མེད། སྔོན་མའི་དུས་སུ་རྡེའུ་དཀར་བླངས་ནས་མནའ་བསྐྱལ་བའི་ངང་ཚུལ་འདུག་སྟེ།《དེབ་དཀར》དུ“དབུ་སྙུང་གནང་བའི་གོར་མ་དེ། རྒྱལ་འབྲིང་ལན་ཏོན་གྱིས་བླངས་ནས་ཕྱག་ཏུ་ཕུལ་ཅིང་། རྗེས་སོར་གོར་མ་དཀར་པོ་དེ་དབྱི་ཚབ་ཀྱི་མཆད་པའི་རྨང་དུ་བརྩིགས་སོ། །”11ཞེས་གསུངས་བྱུང་། གཞན་དུད་འགྲོ་སྲོག་ཆགས་ཀྱིས་དམར་མཆོད་འབུལ་ལུགས་སོགས་ཀྱང་ཡོད་ལ་དེའི་ལུགས་གཤམ་ཏུ་ཞུས་ཡོང་། གོང་ནས་ཞུས་པའི་རྡེའུ་དཀར་འཛིན་པའི་ཚུལ་དེ་ལས་ད་ལྟར་མཆོག་གསུམ་དང་འདི་ཕྱི་དཔང་དུ་བཞག་ནས་མནའ་བསྐྱལ་བའི་སྲོལ་ཏུ་སླེབས་པ་འདིས་ཀྱང་མནའ་ནི་དངོས་ཡོད་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་དགོས་མཁོ་ལྟར་བྱུང་བ་ཡིན་པས་མནའ་ཡི་བྱུང་གནས་འཕེལ་རིམ་གྱི་ལོ་རྒྱུས་དེ་ཡང་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་འགྱུར་བ་དང་འབྲེལ་བ་དམ་ཟབ་ཡོད་པ་བདེན་དཔང་བྱ་ཐུབ། ལྷག་པར་དུ་བོད་བཙན་པོའི་རྒྱལ་ཁབ་གཅིག་གྱུར་བྱས་པའི་རྗེས་ནས་མནའ་ཡི་སྤྱོད་སྒོ་ཇེ་ཆེ་དང་སྒྲིག་གཞི་ཇེ་དམ་དུ་གྱུར་འདུག་པར་ལུང་ཀན་ཁྲོན་གྱིས“མནའ་བསྐྱལ་བའི་གནས་ཚུལ་དེ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་གྱི་རྗེས་སུ་ལྷག་ཏུ་རྒྱ་ཆེ་བར་གྱུར་ཏེ། རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་གཞུང་ཆེན་པོ་རྣམས་ལ་སྐུལ་འདེད་བཏང་།”12ཞེས་དང་། ལིན་ཀོང་ཆིང་གིས“སྲོང་བཙན་སྒམ་པོས་སྤུར་རྒྱལ་གཅིག་གྱུར་བྱས་ཏེ་རྒྱལ་བོའི་སྲིད་དབང་བཙུགས་པ་ནས། མནའ་སྐྱེལ་བའི་ནུས་པ་དེ་རྗེ་བློན་ཕན་ཚུན་གྱི་འབྲེལ་བ་རྒྱུན་བསྲིངས་པའམ་རྗེ་བློན་གཉིས་ཀའི་སྤྱོད་ལམ་བཀག་སྡོམ་བྱེད་པའི་ལག་ཆར་གྱུར།”13ཅེས་བྲིས་པའང་དོན་དུ་གནས་ཏེ། 《སྔ་རབས་བོད་ཀྱི་སྲིད་ཁྲིམས་གསལ་བའི་མེ་ལོང་》དུ་རྒྱལ་བོ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་རིང་ཆོས་མི་བསྣུབས་པའི་ཕྱིར་རྗེ་བློན་མནས་བསྒགས་པའི་བཀའ་གཙིགས་དང་པོ་རུ་《ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན》ལས་བཀོད་པ་མདོར་བསྡུས་ན།“༄། དཀོནད་ཅོག་གསུམ་ནམ་དུ་ཡང་མི་བཏང་མ་ཞིག་པར་བགྱི་བའི་གཙིགས་སྒྲོམ་བུ་ནང་དུ་མཆིས་པའི་དཔེ། ད་ནས་ཕན་ཆད། བོད་ཡུལ་དུ་དཀོནད་ཅོག་གསུམ་གྱི་རྟེན་བཅས་ཏེ། སངས་རྒྱས་ཀྱི་ཆོས་མཛད་པ་མི་གཞིག་པར་བཙན་པོ་ཡབ་སྲས་ཀྱི་ཡུམ་གྱིས་དབུ་སྙུང་བཟུང་ཞིང་དམ་བཅས་བ་དང་། ཕྱི་ནང་གི་བློན་པོ་ཆེ་ཕྲ་མཐའ་དག་བྲོ་སྩལ་བའི་གཙིགས་ཀྱི་ཡི་གེར་བྲིས་པའོ། །”14ཞེས་དང་། ཡང་དེ་རུ“༄། དམ་པའི་ཆོས་ནམ་དུ་ཡང་མི་གཞིར་པར། བཙན་པོ་ཁྲི་སྲོང་བཙན་གྱིས་ཐུགས་དམ་བཤེས་ཏེ། སྙུང་བོར་ནས། གཙིགས་ཀྱི་ཡི་གེར་བྲིས་པ།”15ཞེས་གསལ་བོར་བཀོད་ཡོད་པ་དེས་ཀྱང་ཤེས་སླ་ལ། རྒྱལ་བོ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་གྱིས་བློན་སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང་ལ་དབུ་སྙུང་བཀའ་གཙིགས་གནང་བའི་ཡི་གེ་བྲིས་ཏེ་སྤྱི་ལོ༧༦༢ལོར་ཞོལ་རྡོ་རིང་བཙུགས་པ་དེས་ཀྱང་སྐབས་དེར་མནའ་བསྒགས་པའི་སྲོལ་དེ་ནི་རྒྱལ་ཁབ་རིམ་པའི་ཆེད་སྤྱོད་ལག་ཆ་ལྟ་བུར་གྱུར་འདུག་པའང་ཤེས་སླའོ། །  དེ་ལྟར་མནའ་བསྐྱལ་བའི་སྲོལ་འདི་མེད་པ་ནས་ཡོད་པར་གྱུར་པ་དང་། ཡོད་པ་ནས་དར་རྒྱས་སུ་སོང་སྟེ་དངོས་ཡོད་འཚོ་བའི་ཁྲོད་ཀྱི་ལག་ཆ་གལ་ཆེན་ཞིག་ཏུ་གྱུར་པར་སྣང་ལ། ད་ལྟའི་བར་དུ་མནའ་བསྐྱལ་བའི་སྲོལ་འདི་མ་ཉམས་པར་ཡོད་པ་འདིས་ཀྱང་མནའ་ཡི་ཕན་ནུས་ལ་བསྙོན་མི་འོས་པ་རྟོགས་ནུས་སོ། ། བོད་བཙན་པོའི་དུས་སྐབས་ནི་སྲིད་འབྱོར་རིག་གསུམ་གང་གི་ཆ་ནས་ཞུས་ཀྱང་འཁྲུག་ཆ་དོད་པོ་དང་གཡོ་འགྱུ་ཆེ་བ་ཞིག་རེད་པས། རྗེ་བློན་ནང་ཁུལ་ནས་ཀྱང་སྲིད་དབང་འཐབ་རྩོད་དང་འཕྲོག་རེས་ཀྱི་དོན་དག་ཆེ་ཕྲ་ཧ་ཅང་མང་སྟེ། དཔེར་ན་ངོ་ངམ་རྟ་རྫིས་གྲི་གུམ་བཙན་པོ་བཀྲོངས་པ་དང་། མུ་ཏིག་བཙན་པོས་ཞང་རྒྱལ་མཚན་ལྷ་སྣང་གི་བུ་བསད་པ། བློན་སྦས་སྟག་སྣ་ཅན་གྱིས་ཆང་གིས་བཟི་བའི་སྐབས་ལ་བརྟེན་ནས་བཙན་པོ་ཁྲི་རལ་བ་ཅན་བཀྲོངས་པ་སོགས་ཀྱིས་མཚོན་པའི་དེ་རིགས་ཀྱི་གནད་དོན་ཧ་ཅང་མང་པོ་མཐོང་ཐུབ། རྒྱུ་མཚན་དེ་ལ་བརྟེན་ནས་རྗེ་བློན་བར་ལ་ནང་འགལ་མི་འབྱུང་བར་ཁ་ཞེ་གཉིས་མཐུན་གྱི་སྒོ་ནས་རྒྱལ་ཁབ་སྐྱོང་བའི་སླད་དུ་ཕན་ཚུན་མནའ་འདོར་བའི་ཚུལ་འདི་རྒྱ་ཆེར་བསྐྱེད་དེ་ལན་ལེན་དུ་བཏབ་པ་རེད་ཅེས་བཤད་ཆོག   ཚུལ་ཏེ་མང་དུ་མཆིས་ཀྱང་དཔེ་མཚོན་ཙམ་དྲངས་ན་《བརྡ་རྙིང་ཡིག་ཆའི་ཚིག་དོན་ཀུན་ཁྲོལ》ཏུ“དབྱྀ་ཚབ་སྤད་སྤུན་བྲོ་སྩལད་པའ། བཙན་པོ་སྤུ་རྒྱལ་སྲོང་བཙན་ཡབ་སྲས་དྔ་གདུང་རྒྱུད་ལ། གློ་བ་འདྲིང་རེ། ནམ་ནམ་ཞ་ཞར་ཡང་། དབོན་སྲས་རྒྱལ་བོ་གང་མཛད་པ་ལ། གློ་བ་འདྲིང་རེ།”16ཞེས་དང་། ཡང་དེར“དེང་ཕན་ཆད། ཟིང་བོ་རྗེ་རྒྱབ་ཏུ་མྱི་དོར་རེ། སྤུ་རྒྱལ་པང་དུ་མྱི་ལན་རེ། བཙན་པོ་སྤུ་རྒྱལ་ལ་བློ་བ་འདྲིང་རེ། མཐའ་གྲང་རེ། མན་ངག་ཐུབ་པ་མྱི་འཚལ་རེ། པྱི་མ་ནང་འཚལ་རེ། སོམ་ཉི་བགྱིད་རེ། བརྟུལ་ཕོད་པར་མྱི་འཚལ་རེ། སྲོག་སྤོངས་མྱི་འཚལ་རེ། བཙན་པོ་སློན་བཙན་གྱིས། བཀའ་ཇི་བསྩལད་པ་བཞིན་མྱི་ཉན་རེ། གཞན་སུས་བསླུས་ཀྱང་ཉན་རེ།”17ཞེས་མནའ་ཚིག་བོར་བ་འདི་ལས་ཤེས་ཐུབ་ལ། གཞན་དུ་ཡང་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་གྱིས་ཏིང་ངེ་འཛིན་ལ་དབུ་སྙུང་བཞེས་ཡོད་པ་ཞྭའི་ལྷ་ཁང་གི་མདུན་གྱི་རྡོ་རིང་ལ་བྲིས་འདུག་པ་དེས་གསལ་བོར་རྟོགས་ནུས་སོ། །གལ་ཏེ་དེ་ལྟར་རྗེ་བློན་གྱིས་བློ་ཁ་ཕྱོགས་མཐུན་ངང་བསམ་པ་རྩེ་གཅིག་གིས་རྒྱབ་ཁབ་ཀྱི་གཞུང་དོན་ལ་འབད་མ་བྱས་པར། ཞ་རས་ཡར་འཐེན་དང་ཞ་མོས་མར་འཐེན་གྱིས་ཞི་འཇགས་རང་བཞིན་གྱི་སྲིད་བྱུས་ཤིག་གཏན་འབེབས་བྱ་མི་ཐུབ་པས། རྒྱལ་ཁབ་རུལ་སུངས་སུ་འགྱུར་ངེས་པས་མདོར་ན་རྗེ་བློན་གྱི་བར་ལ་མནའ་བསྒགས་པ་འདིས་དོན་དུ་སྲིད་ཕྱོགས་ལའང་ཕན་ནུས་ཆེས་ཆེར་བཏོན།
གཉིས། བློན་པོ་ནང་ཁུལ་ལ་བཏོན་པའི་ཕན་ནུས།
གོང་ནས་མནའ་ཡིས་རྗེ་བློན་བར་ལ་བཏོན་པའི་ཕན་ནུས་ཞུས་ཟིན་པ་ལྟར། བློན་པོ་ནང་ཁུལ་ལ་ཡང་མནའ་བོར་ཏེ་དམ་བཅའ་བའི་སྲོལ་མང་དུ་མཐོང་ལ། མནའ་བོར་རྗེས་ཀྱང་ཁ་དན་ཚིག་ལ་གནས་ཏེ་ནམ་དུ་ཡང་འགྱུར་མེད་བློ་བརྟན་གྱིས་སྲུང་བརྩི་ཞུ་བཞིན་ཡོད་དེ། དབའ་ཏོ་རེ་ཁྲུ་གུ་དང་གཤེན་ཁྲི་བཞེར་འདྲོན་ཀོང་གཉིས་འཐབས་ཏེ་གཤེན་གྱིས་དབའ་བསད་པས། དབའི་ཕུ་བོ་ཕངས་ཏོ་རེ་དབྱི་ཚབ་ཀྱིས་ཟིང་བོ་རྗེར་རང་གི་ནུ་བོ་གཤེན་གྱིས་བསད་པར་སྟོང་སློང་བར་ཟིང་བོ་རྗེས་གཤེན་གྱི་ངོ་མ་ཆོད་པར“དགེ་བས་མྱི་དགེ་བ་བསད་ན། བསད་དུ་ཟད་དོ་ཞེས”18བཀའ་བསྩལ་བ་ན། ཚུལ་དེར་དབའ་དབྱི་ཚབ་ཤིན་ཏུ་མ་རངས་ནས་ཡིད་ཆད། ནམ་ཞིག་མྱང་ཙེང་སྐུ་དང་དབའ་དབྱི་ཚབ་སྔ་ཕྱིར་དེངས་པའི་སྐབས་སུ། མྱང་གིས་དབའ་ལ“ཆབ་ཆབ་ནྀ་ཕ་རོལ་ན། །ཡར་ཆབ་ནྀ་ཚུར་རོལ་ན། །མྱྀ་འི་ནྀ་མྱི་བུ་སྟེ། །ལྷ་འི་ནྀ་སྲས་པོ་བཞུགས། །རྗེ་བདེན་གྱིས་ནི་བཀོལ་དུ་དགའ། །སྒ་བདེན་གྱིས་ནི་བསྟད་ན་དགའ། །”19ཞེས་གཏམ་སྨྲས་པའི་ལན་དུ་དབས“ཙེང་སྐུ་ཀྱོད་ཟེར་བ་ལས་བདེན་པ་མྱེད་དོ། །ཁོ་བོ་ཡང་འདི་ལས་མ་རངས་པ་མྱེད་ཀྱིས། །ཁྱོད་སེམས་པ་དང་མྱི་འདྲ་རེ་ཞེས་མནའ་བོར་རོ། །”20ཞེས་《བརྡ་རྙིང་ཡིག་ཆའི་ཚིག་དོན་ཀུན་ཁྲོལ》དུ་གསལ་བོར་བཀོད་འདུག གལ་སྲིད་མནའ་བོར་ནས་ཕན་ཚུལ་ལ་གོམ་གོང་མདུན་སྤོས་ཀྱིས་ཡིད་ཆེས་བྱེད་དུ་འཇུག་པའམ། ཡང་ན་རང་གི་བློ་དཀར་གཞུང་དྲང་གི་བསམ་ཕྱོགས་དེ་ལྟར་ཕྱི་རུ་མངོན་མ་ཐུབ་ཚེ། ཕན་ཚུན་བར་ལ་དོགས་ཟོན་དང་ཞེད་སྣང་གིས་བློ་འདྲེས་མི་ཐུབ་པས། མཐུན་སྒྲིལ་མཉམ་གནས་ཀྱིས་གཞུང་གི་སྲིད་དོན་ལ་བློ་ཁ་འཁྱེར་བའི་གེགས་སུ་འགྲོ་ངེས་ན་བློན་པོ་ནང་ཁུལ་ནས་མནའ་འདོར་བའི་ཚུལ་འདིས་ཀྱང་དོན་དུ་རྗེ་བློན་ནང་ཁུལ་ནས་མནའ་འདོར་བ་བཞིན་སྲིད་འབྱོར་རིག་གསུམ་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་ཕྱོགས་ལ་གྲུབ་འབྲས་ཆེན་པོ་ཐོན་པར་བྱས་སོ། །
གསུམ། ཁྲིམས་ལུགས་ཀྱི་ཕྱོགས་ལ་བཏོན་པའི་ཕན་ནུས།
སྤྱིར་ནས་མནའ་ནི་དྲང་བོའི་དོན་དུ་འཇུག་ལུགས་གོང་ནས་མནའི་མཚན་ཉིད་བཤད་པའི་སྐབས་སུ་ཞུས་པ་ལྟར་ལགས་པས། དོན་གྱི་རྔ་མ་མནས་བཟུང་ཏེ་སྲིད་ཁྲིམས་གཏན་འབེབས་བྱས་པ་ན། ཀུན་གྱིས་བརྩི་ཞིང་སྲུང་ངེས་པ་ནི་བོད་མིའི་ཐུན་མིན་གྱི་ཁྱད་གཤིས་ཤིག་ཏུ་གྲུབ་འདུག ལྷག་པར་དུ་མནའ་ཡི་བྱེད་ནུས་ཇེ་ཆེར་སོང་ཏེ་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ཁྲིམས་སུའང་མནས་བསྒགས་ཏེ་དོན་ཚན་འགའ་ཤས་གཏན་དུ་ཁེལ་འདུག་སྟེ།《ཏུན་ཧོང་ལས་ཐོན་པའི་གནའ་བོའི་ཤོག་དྲིལ》གྱི་རི་དྭགས་རྔོན་པའི་སྐོར་གྱི་ཁྲིམས་ཡིག་ཏུ“གཙང་ཆེན་མན་ཅད་དམངས་མཐའ་མ་ཡིན། ཞིག་གིས། རི་དྭགས་ལ། སྩོགས་པ་ལ། མདའ་རྡུལ་བས་ཕོགས། པ་དང་། གུམ་ཡང་རུང་མ་གུམ་ཡང་རུང་། ཁོན་མཆས་ཏེ། གཙང་དཀར་མྱི་བཅུ་གཉིས། ཁོ་ན་བདག་དང་བཅུ་གསུམ་བྲོ་སྩོལ་དོ། །”21ཞེས་བྲིས་པ་བཞིན་ནོ། ། མནའ་ཡི་ཕན་ནུས་ཀྱིས་དགེ་མཚན་བླ་མེད་ཅིག་འདོན་ཐུབ་པས་ད་ལྟའི་བར་མ་ཉམས་པར་ཡོད་པ་དང་། ལྷག་པར་དུ་ཆེ་ས་ནས་རྒྱལ་ཁབ་བར་གྱི་མཛའ་མཐུན་ལ་ཡང་ཕན་ནུས་རླབས་ཆེན་བཏོན་འདུག་སྟེ། འདིར་སྐབས་ཐོག་དེར་བོད་དང་ཆེས་འབྲེལ་འདྲིས་ཆེ་བའི་རྒྱ་ནག་ཐང་རྒྱལ་རབས་དང་བོད་ཀྱི་དབར་ལ་བསླངས་པའི་མནའ་འབྲེལ་རྡོ་རིང་རྣམས་གཞིར་བྱས་ཏེ་ཞུས་ན། སྡེ་རོང་ཚེ་རིང་དོན་གྲུབ་ལགས་ཀྱིས《བོད་ཀྱི་དེབ་ཐེར་བཀྲ་ཤིས་གཏེར་བུམ》22ཞེས་པར་སྔ་གཞུག་ཏུ་སྤྱི་ལོ༧༠༥ལོ་ནས་སྤྱི་ལོ༨༢༡ལོའི་བར་གྱི་ལོ་ངོ༡༡༦རིང་ལ་ཁྱོན་མནའ་འབྲེལ་ཐེངས་བརྒྱད་ལ་བཙུགས་པ་བསྟན་འདུག་པ་ནང་བཞིན། བོད་ཐང་བར་གྱི་མནའ་འབྲེལ་སོ་སོ་ཡང་སྐབས་དེའི་སྤྱི་ཚོགས་འཕེལ་རིམ་དང་དམག་འཁྲུག་ཆབ་སྲིད་སོགས་དང་འབྲེལ་བ་དམ་པོ་ཡོད་པ་རེད། སྤྱི་ལོ༨༢༢ལོའི་ཟླ༥བའི་ཚེས་དྲུག་ཉིན་དབོན་ཞང་རྡོ་རིང་བཞེངས་པའི་མཛད་སྒོ་དེ་བློན་ཆེན་དཔལ་གྱི་ཡོན་ཏན་སོགས་ཀྱིས་དབུ་འཛིན་གནངས་ཤིང་། བཙན་པོ་ཁྲི་གཙུག་ལྡེ་བཙན་རལ་བ་ཅན་སྐུ་དངོས་སུ་ཆིབས་བསྒྱུར་མཛད་པ་དེས་ཀྱང་མན་འབྲེལ་གྱི་ལས་དོན་ལ་མཐོང་ཆེན་གནང་གིན་པ་རྟོགས་ཐུབ་ལ། དེ་ལྟར་མཐོང་ཆེན་གཙུག་འཛིན་གྱིས་ཕན་ཕུན་མཛའ་བའི་ལམ་ལ་ཞུགས་ནས་དབོན་ཞང་རྡོ་རིང་བཞེངས་པས“གནམ་ལ་ཉི་ཟླ་ཟུང་གཅིག །ས་ལ་བཙན་པོ་དབོན་ཞང་། །”ཞེས་གྲགས་སོ། །
གཞན་སྐུ་ལྕམ་བསོད་ནམས་སྐྱིད་དང་སྐུ་ཞབས་དབང་རྒྱལ་རྣམ་གཉིས་ཀྱིས་བསྒྱུར་འགྲེལ་བྱས་པའི་ཁྲང་ཆིང་མཐུན་འབྲེལ་རྡོ་རིང་གི་ཡི་གེའི་ངོ་བཤུས་ཀྱི་ནུབ་ངོས་ཀྱི་གཡོན་ཕྱོགས་ཀྱི་ཐིག་ཕྲེང་ང་བརྒྱད་ནས་རེ་དྲུག་གི་བར་དུ“བོད་བོད་ཡུལ་ན་སྐྱིད་རྒྱ་རྒྱ་ཡུལ་ན་སྐྱིད་པའྀ་སྲིད་ཆེན་པོ་སྦྱར་ནས་གཙིགས་བཅས་པ་འདི། །ནམ་ཞར་མྱི་འགྱུར་བར། །དཀོན་མཆོག་གསུམ་དང་། །འཕགས་པའྀ་རྣམས་དང་གཉྀ་ཟླ་དང་གཟ་སྐར་ལ་ཡང་དཔང་དུ་གསོལ་ཏེ། །ཐ་ཚྀག་གྀ་རྣམས་པས་ཀྱང་བཤད། །སྲོག་ཆགས་བསད་དེ་མནའ་ཡང་བོར་ནས། །གཙིགས་བཅས་སོ། །”23ཞེས་བཀོད་འདུག 
དེ་ལྟར་ཐང་བོད་བར་ལ་སྔ་ན་མེད་པའི་མཛའ་བརྩེ་ཞིག་དང་མཐུན་སྒྲིལ་གྱི་དཔུང་རྡང་རབ་ཏུ་དམ་པ་ཞིག་ཆགས་ཏེ། ཕན་ཚུན་གྱི་ཤེས་ཡོན་ལག་རྩལ་བརྗེ་རེས་ཀྱིས་མཚོན་པའི་འཕེལ་རྒྱས་མཉམ་འབྲེལ་གྱི་ལམ་ལ་ཞུགས་པས། སྤྱི་ཚོགས་ཀྱང་བླ་ན་མེད་པའི་འཕེལ་རྒྱས་སུ་སོང་བ་ལྟ་བུའོ། །
གཉིས། མི་དང་མིའི་བར་ལ་བཏོན་པའི་ཕན་ནུས།
དྲན་དབང་དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱིས“སྔོན་གྱི་དུས་སུ་བོད་རྣམས་ངང་ཚུལ་བརྟན་ཅིང་མནའ་ལ་བརྩི་བ”24ཞེས་བརྗོད་པ་ལྟར། མནའ་ཡིས་མི་སོའི་བར་ལ་ཕན་ནུས་རླབས་ཆེན་སྐྲུན་གྱིན་འདུག གོང་སྨྲས་བཞིན་ཕྱོགས་མི་འདྲ་བ་དང་དུས་སྐབས་མི་འདྲ་བ་སོ་སོ་ནས་མནའ་ཚིག་འདོར་བའི་སྲོལ་དར་བས། མནའ་སྲུང་བའི་བདག་འབྲས་དགའ་ཞིག་འཐོབ་ཐུབ་པ་ཚད་མས་གྲུབ། དེས་ན་མི་སྒེར་སོ་སོ་ལ་ཡང་དགེ་མཚན་བླ་མེད་འདོན་ངེས་པའང་ཆོས་ཉིད་རེད་ལ། ཐོག་མར་མནའ་འདོར་བ་དང་དེ་ནས་མནའ་བརྩི་སྲུང་བྱེད་པར་བརྟེན་མི་དང་མིའི་བར་ལ་ཡང་མཛའ་བཤེས་ཤིག་ཆགས་ཡོང་། མ་ཟད་ཕན་ཚུན་ལ་ཡིད་ཆེས་ཀྱང་སྟེར་མུས་རེད། ལྷག་པར་དུ་སྔོན་མའི་ཚོ་བ་ཁག་ལ་མཚོན་ན་ཡང་ཕན་པ་ཧ་ཅང་ཆེ་སྟེ། སོ་སོའི་བར་ལ་མནའ་བོར་བ་ན་སྒེར་གྱི་རྒྱུ་ཟོག་སོགས་ཀྱང་ཕ་རོལ་བས་འཕྲོག་བཅོམ་བརྐུ་གསུམ་བྱེད་པའི་དོགས་པ་ཡང་མི་དགོས། “ཕན་ཚུན་མནའ་བོར་རྗེས་མི་སུ་དང་སུས་ཀྱང་འགལ་བར་མི་བྱ། གལ་ཏེ་མི་ཞིག་གིས་འགལ་བར་བྱས་པ་ཡིན་ན། འགལ་བར་བྱེད་མཁན་གྱི་མི་དེ་ཀུན་གྱིས་ཐ་ཆད་དུ་བརྩི་བར་མ་ཟད། ལྷ་དང་གཞི་བདག་གིས་ཀྱང་བཀྲ་མི་ཤིས་པའི་བཀའ་ཆད་གཏོང་བའི་ཡིད་ཆེས་མི་ཀུན་ལ་ཡོད་པས།”25མནའ་བོར་བ་ནས་སྐྱིད་ཀྱི་རྟ་ཕོ་མཉམ་ཞོན་དང་སྡུག་གི་ཁུར་བོ་མཉམ་འཁུར་བྱེད་པ་རེད། མནའ་ཚིག་བོར་བ་ནི་དེ་འདྲའི་གཏན་ཚུགས་རང་བཞིན་ཅན་ནམ་ཡང་ན་ཡིད་རྟོན་རུང་བ་ཞིག་ཡིན་ནམ་ཞེ་ན། སྤུག་གྱིམ་ཏང་རྨང་བུས་རང་གིས་མཚན་མོར་གཉིད་དུ་ཡུར་བའི་སྐབས་སུ་མནའ་བཅད་པ་ངག་ནས་ཤོར་དོགས་ཀྱིས་ཁྱོ་མོ་དང་མི་ཉལ་བར་རི་ལ་ཉལ་བ་དང་། ནུབ་རེར་གནས་རེ་བརྗེས། མཐར་ཁྱོ་མོས་དོགས་པ་ཟོས་པས་མོ་དང་མཉམ་དུ་ཉལ་བའི་ཚུལ་མཛད་དེ་ཁྱོ་མོའི་ལྕེ་སོས་བཏབ་ནས་བསད་པའི་ལས་འདིས་ཀྱང་གསལ་བོར་ར་སྤྲད་འདུག་གོ ། ལར་བོད་བཙན་པོའི་སྐབས་ཀྱི་མནའ་ཡི་ཕན་ནུས་ནི་གུས་ཕྲན་གྱིས་གོས་ཞུས་ལྟ་བུའི་ཚིག་འགས་མཚོན་ནུས་པ་ཞིག་ཁྱོན་ནས་མིན་ཡང་། དཔྱད་བྱའི་དོན་རྒྱ་ཆེ་ཞིང་དཔྱད་པ་པོའི་བློ་སྦྱོང་དམན་པས་གནད་དུ་འཁེལ་བ་ཞིག་དཀའ་བར་གདའ། དེ་ལྟ་ནའང་རང་ཉིད་ཀྱིས་མི་ལོ་དུ་མར་དགེ་རྒན་བཀའ་དྲིན་ཅན་མང་པོའི་ཐུགས་རྗེའི་གྲིབ་བསིལ་ལ་བརྟེན་ནས་ཡོང་བ་ཡིན་པས། དཔྱད་བྱའི་དོན་ལ་བློས་ཐེག་ཚོད་ཀྱིས་འཇུག་ཁུལ་བྱས་པ་ཡིན་ལ། མདོར་དྲིལ་ན་རྒྱལ་བོ་སྟག་རི་གཉན་གཟིགས་ཀྱི་སྐབས་སུ་ཆ་རྒྱུས་མེད་པའི་མི་གློ་ལ་བཏགས་པའམ་དཔང་བོར་བཞག་སྟེ་མནའ་སྐྱེལ་བ་དང་། ཡབ་རྗེ་གནམ་རི་སྲོང་བཙན་གྱི་སྐབས་སུ་ཕན་ཚུན་བར་གྱི་གནས་ལུགས་བརྗོད་པ་སྔོན་དུ་བྱས་ནས་ཆ་རྒྱུས་ཡོད་པ་དཔང་དུ་བཞག་པ། རྒྱལ་བོ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོའི་སྐུ་དུས་སུ་དམངས་སྲོལ་གྱི་གོམས་དབང་སྟེ་རྡོ་ལག་ལ་བཏེགས་ཏེ་མནའ་སྐྱེལ་བ་སོགས་མངོན་གསལ་ཡིན་པས། དུས་རིམ་སོ་སོར་རྒྱ་ཇེ་ཆེ་དང་གཏིང་ཇེ་ཟབ་ཏུ་སོང་བས་མཐར་བོད་ཀྱི་དམངས་སྲོལ་གལ་ཆེན་དུ་གྱུར་པའོ། །དེ་ལྟར་བྱུང་གནས་འཕེལ་གསུམ་གྱི་རྒྱུད་རིམ་ངེས་ཅན་ཞིག་བརྒྱུད་མཐར། རྒྱལ་ཁབ་དང་རྒྱལ་བློན། ཚོགས་སྤྱི་དང་སྒེར་ངོས་སོགས་ལ་ཕན་པ་རླབས་ཆེན་ཐོགས་དང་འདོག་མུས་ཡིན་པས། མནའ་ནི་བོད་བཙན་པོའི་སྐབས་སུ་ལུགས་སྲོལ་ཧ་ཅང་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན་ལུགས་མདོ་ཙམ་ཞུས་ཡོད།
དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་ཆ།
1བོད་ཀྱི་བརྡ་རྙིང་ཚིག་མཛོད། རྣམ་རྒྱལ་ཚེ་རིང་གིས་གཙོ་བསྒྲིགས་བྱས། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔར་སྐྲུན་ཁང་། ༢༠༡༣ལོའི་ཟླ་༣པར་པར་ཐེངས་གཉིས་པ་བརྒྱབ།
2དོན་གྲུབ་རྒྱལ་དང་ཁྲིན་ཆིན་དབྱིན་གཉིས་ཀྱིས་བསྒྱུར། ཐང་ཡིག་གསར་རྙིང་ལས་བྱུང་བའི་བོད་ཆེན་པོའི་སྲིད་ལུགས། མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༡༩༨༣ལོའི་ཟླ་དང་པོའི་པར་ཐེངས་དང་པོ། ཤ
3བཙན་ལྷ་ངག་དབམ་ཚུལ་ཁྲིམས། བརྡ་དཀྲོལ་གསེར་གྱི་མེ་ལོང་། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༡༩༩༧ལོའི་ཟླ་༥བར་པར་ཐེངས་དང་པོ། ཤ༥༨༥
4གཉའ་གོང་དཀོན་མཆོག་ཚེ་བརྟན། བརྡ་རྙིང་ཡིག་ཆའི་ཚིག་དོན་ཀུན་ཁྲོལ། ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༢༠༠༡ལོའི་ཟླ་༥བའི་པར་གཞི་དང་པོ། ཤ༤༥༨
57རྣམ་རྒྱལ་ལུང་རིན་ཆེན་གྱི་དཔྱད་རྩོམ། བོད་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་སྐབས་ཀྱི་མནའ་གན་གྱི་བྱེད་ནུས་ཅུང་ཟད་གླེང་བ། སྐབས་གཉིས་པའི་བོད་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་རིག་གནས་དང་འཆམ་མཐུན་སྤྱི་ཚོགས་འཛུགས་སྐྲུན་ཞེས་བྱ་བའི་རིག་གཞུང་དཔྱད་གླེང་ཚོགས་འདུའི་དཔྱད་རྩོམ་ཕྱོགས་བསྒྲིགས། སྟོབས་རྒྱལ་དཔལ་ལྡན་གྱིས་བསྒྲིགས། ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༢༠༠༨ལོའི་པར་ཐེངས་དང་པོ། ཤ༥༣ནས་༥༨
6གུར་མགོན་ཚེ་རིང་གི་དཔྱད་རྩོམ། བོད་ཀྱི་མནའ་སྲོལ་བྱུང་འཕེལ་དང་དེའི་འཛེམ་བྱའི་སྐོར་རགས་ཙམ་གླེང་བ། ནུབ་བྱང་མི་རིགས་སློབ་ཆེན་གྱི་རིག་དེབ། ༢༠༡༥ལོའི་དེབ་དང་པོ། ཤ༦༩
81213林冠群,《唐代吐蕃史论集》,中国藏学出版社,2006年9月第一版,P92, P93, P94
91011དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ། དེབ་ཐེར་དཀར་པོ། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༢༠༠༢ལོའི་ཟླ་༧པར་པར་གཞི་དང་པོ། ཤ༤༦ ཤ༤༧ ཤ༤༡
1415དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བ། ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༢༠༠༦ལོའི་ཟླ་དང་པོར་པར་ཐེངས་དང་པོ། ཤ༢༡༥ ཤ༢༡༦
16171920གཉའ་གོང་དཀོན་མཆོག་ཚེ་བརྟན། བརྡ་རྙིང་ཡིག་ཆའི་ཚིག་དོན་ཀུན་ཁྲོལ། ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༢༠༡༤ལོའི་ཟླ་༦བའི་པར་ཐེངས་གསུམ་པ། ཤ༤༧  ཤ༤༨  ཤ༤༨  ཤ༤༡
18བཀྲ་ཤིས་སྒྲོལ་མའི་དཔྱད་རྩོམ། བཙན་པོའི་དུས་སྐབས་ཀྱི་བྲོ་ཚིག་རགས་བཤད། བོད་ཀྱི་ཡིག་རྙིང་ཞིབ་འཇུག ཁ་སྒང་བཀྲ་ཤིས་ཚེ་རིང་གིས་བསྒྲིགས། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༢༠༠༤ལོའི་ཟླ་དྲུག་པར་པར་ཐེངས་དང་པོ། ཤ༥༧༥
21བསོད་ནམས་སྐྱིད་དང་དབང་རྒྱལ་གཉིས་ཀྱིས་བསྒྲིགས་ཏེ་འགྲེལ། ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་གནའ་བོའི་བོད་ཀྱི་ཤོག་དྲིལ། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༡༩༨༣ལོའི་ཟླ་༨པར་པར་ཐེངས་དང་པོ་བརྒྱབས། ཤ༡༢
22སྡེ་རོང་ཚེ་རིང་དོན་འགྲུབ། བོད་ཀྱི་དེབ་ཐེར་བཀྲ་ཤིས་གཏེར་བུམ། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 
23བསོད་ནམས་སྐྱིད། དབང་རྒྱལ། བོད་ཀྱི་གནའ་རབས་ཡིག་ཆ་གཅེས་བསྡུས། སི་ཁྲོན་དཔེ་སྐྲུན་ཚོགས་པ་དང་སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།༢༠༠༣ལོའི་ཟླ་དང་པོར་པར་ཐེངས་དང་པོ། ཤ༩
24དོན་གྲུབ་རྒྱལ་གྱི་གསུང་འབུམ། པོད་གསུམ་པ། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༡༩༩༧ལོའི་ཟླ་༡༡པའི་པར་གཞི་དང་པོ། ཤ༢༥༧
25སྒང་རྒྱལ་མཙན་ཚེ་རིང་། དམངས་སྲོལ་རིག་པ་དང་གེ་སར་དམངས་སྲོལ་སྤྱི་བཤད། ༢༠༠༢ལོའི་ཟླ་༦པར་པར་ཐེངས་དང་པོ། ༡༧༢