༄༅།།བོད་བཙན་པོའི་བཀའ་གཙིགས་འཇང་གི་རྡོ་རིང་རི་མོ་ལས་མདོས་གླུད་རྫོང་གསུམ་གྱི་ཆོ་ག་ལ་བསྐྱར་དུ་དཔྱད་པ། 

གནད་བསྡུས། འཇང་གི་རྡོ་རིང་འདི་བོད་བཙན་པོ་ཁྲི་ལྡེ་གཙུག་བཙན་གྱིས་མངན་དཔོན་བློན་སྐྱེས་བཟང་ལ་གསེར་ཡིག་ཆེན་པོའི་ཡིག་ཚངས་དང་འཇང་གི་ལོང་ལ་དག་ལ་གཙང་ཆེན་ཡི་གེའི་ཡིག་ཚངས་དང་མཆད་པར་བཀའ་གཙིགས་གནང་བའི་ཆེད་བཙུགས་པ་ཡིན་ཞིང་། འདིར་རྡོ་རིང་ཡི་གེ་ཕབ་བཤུས་དང་དེ་ལ་དོན་འགྲེལ་མཛད་པ་མ་ཟད། རྡོ་རིང་ཐོག་ལ་རི་མོ་གང་ཡོད་མེད་དང་། རི་མོ་དེ་དག་གི་མཚོན་དོན་གང་ཡིན་མིན་སོགས་ཀྱི་སྐོ ར་ལ་དཔྱད་པ་བྱས་འདུག
གནད་ཚིག བོད་བཙན་པོ། མཆད་པ། མདོས་གླུད་རྫོང་།
[ཀྲུང་གོའི་དཔེ་དེབ་དབྱེ་རྟགས།] K877.42[ཡིག་ཚང་མཚོན་བྱང་།] A[རྩོམ་གི་གོ་རིམ་ཨང་སྒྲིག] 1005-5746(2019)01-115-09

དང་པོ། རྡོ་ངོས་བོད་ཡིག་གསར་འགྲེལ་བསྐྱར་བཀོད།྿

        བོད་བཙན་པོའི་ཡིག་ཚངས་བཀའ་གཙིགས་འཇང་གི་རྡོ་རིང་ཡི་གེ་འདི་ད་ལྟ་ལིས་ཅཱང་གནའ་རྫས་བཤམས་སྟོ ན་ཁང་གི་རྟེན་གཙོ་ཆེ་ཤོས་སུ་ཉར་ཚགས་བྱས་ཡོད། རྡོ་རིང་འདིའི་དཔངས་ལ་རྨི ད་1.58དང་། ཞེང་ལ་རྨིད་0.76དང་། མཐུག་ཚད་ལ་རྨི ད་0.32ཙམ་ཡོད་ལ། ཡིག་ཕྲེང་5ལ་ཚེག་བར་60ཙམ་མཆིས།
        གཅིག རྡོ་རིང་ཀྱི་མ་ཡིག་ཕབ་བཤུས།
        1.༇མཚོ:རུམ:ལོང:ལ:དག:ཐོག:མ:རྒྱ:འབངས:ལས:
        2.རྒྱ:རྗེ:གཏན:ཀྱི:རྗེར:མྱྀ:རུང:ནས།།བཙན:པོ:ལྷ:སྲས:ལ:
        3.གློ:བ:ཉེ:སྟེ །།བློན:སྐྱེས:བཟང:ལ:།ཕྱག:འཚལ:ནས།ཕོ:ཚེ:ཟང
        4.མངནྀ།གསེར:ཆེན:པོ:སྩལད།།ལོང:ལ:དག:ལ:གཙང:ཅེན:སྩལད:པ:ལས:ལོ:
        5.དགུ:བཅུ:ལོནདེ:གུཾ:བའི:མཆད:པ།།
        གཉིས། རྡོ་རིང་ཡི་གེ་གོ་བདེར་གསར་ཕབ།[1]
        1.༇འཇང་གི་མཚོ:རུམ:ཡུལ་གྱི་ལོང:ལ:དག:ཅེས་པ་ཐོག:མར:རྒྱ:ཡི་འབངས:སུ་གཏོགས་པ་ལས:
        2.འགྱུར་ནས་རྒྱ:རྗེ:འདི་ཡུན་གཏན:ཀྱི:རྗེར:མི་འོས་སམ་མྱྀ:རུང:འདོད་ནས།།བོད་ཆེན་པོའི་བཙན:པོ:ལྷ:སྲས:ཁྲི་ལྡེ་གཙུག་བརྩན་ལ:
        3.སྐྱབས་བཅོལ་ནས་གློ:བ:ཉེ:སྟེ།།བློན:འབལ་སྐྱེས:བཟང:ལྡོང་ཙབ་ལ:།ཕྱག:འཚལ:ནས།འབལ་སྐྱེས་བཟང་ལྡོང་ཙབ་བམ་ཕོ:ཚེ:ཟང
        4.མངན་ནམ་མངན་དཔོན་ནྀ།གསེར:ཡིག་ཆེན:པོའི་ཡིག་ཚངས་ཀྱི་ཐོབ:སྩལད།།ལོང:ལ:དག:ལ:གཙང:ཅེན:ནམ་གཙང་ཆེན་གྱི་ཡི་གེའི་ཐོབ་སྩལད:པ:ལས:ཆེད་དུ་ལོང:ལ:དག:ལ:མི་ལོ:
        5.དགུ:བཅུ:ལོན་པའི་རེ་སྨོན་གྱི་རྟེན་འབྲེལ་དང་བཅས་དེ:ལོང:ལ:དག:གུཾ:པ་འམ་འཆི་བའི:སྐབས་སུ་མཆད:པའམ་དུར་ས་བེམ་པོ་འཇོག་ས་འདི་ཆེད་དུ་གཏན་འཁེལ་གྱི་བཀའ་གཙིགས་གནང་ནི་ཡིན།།
        འཇང་གི་རྡོ་རིང་འདི་བོད་བཙན་པོ་ཁྲི་ལྡེ་གཙུག་བཙན་གྱིས་མངན་དཔོན་བློན་སྐྱེས་བཟང་ལ་གསེར་ཡིག་ཆེན་པོའི་ཡིག་ཚངས་དང་འཇང་གི་ལོང་ལ་དག་ལ་གཙང་ཆེན་ཡི་གེའི་ཡིག་ཚངས་དང་མཆད་པར་བཀའ་གཙིགས་གནང་བའི་རྡོ་རིང་ཡི་གེ་ཡིན་པའི་སྐོར་བདག་གི་དཔྱད་རྩོམ“བོད་བཙན་པོའི་ཡིག་ཚངས་བཀའ་གཙིགས་འཇང་གི་རྡོ་རིང་ལ་བསྐྱར་དཔྱད”དུ་ཞིབ་འཇུག་མཁན་སྐུ་ཞབས་ཝང་ཤའོ་སུང་དང་། བསོད་ནམས་རྒྱ་མཚོ། ཕང་ཀྲེ། ཝང་ཡའོ། ཆབ་འགག་རྟ་མགྲིན། སྡེ་རོང་ཚེ་རིང་དོན་གྲུབ། རྡོ་ལྷ། ཁང་དཀར་ཚུལ་ཁྲིམས། སྡེ་རོང་ཚེ་རིང་དོན་འགྲུབ། ཀྲོ་ཞེན་ཡེ། པ་ཚབ་པ་སངས་དབང་འདུས་སོགས་ཀྱི་དཔྱད་པར་བསྐྱར་བཟློས་མེད་པར་བརྟགས་ཡོད་པས་དེར་[2]གཟིགས་པར་འཚལ།

གཉིས་པ། རི་མོ་གོང་མ་སྲིད་པའི་རྒྱལ་མོ་དང་ཉི་ཟླ།

        བོད་བཙན་པོའི་རྡོ་རིང་ཞིབ་འཇུག་པ་དབང་རྒྱལ་[3]སོགས་ཀྱིས་རྡོ་རིང་འདི་ནི་བོད་བཙན་པོའི་སྐབས་ཀྱི་རྡོ་རིང་རི་མོ་ཅན་ཁོ་ནའོ་ཞེས་བྲིས་ཡོད་ཀྱང་། འཕྱོངས་རྒྱས་ཟམ་སྣེའི་རྡོ་རིང་དང་ཁྲི་ལྡེ་སྲོང་བཙན་གྱི་བང་སོའི་རྡོ་རིང་ན་འབྲུག་དང་སྤྲིན་གྱི་རི་མོ་ཡོད་ཀྱང་། འདན་ཁོག་གི་བཙན་པོའི་སྐབས་ཀྱི་བྲག་བརྐོས་བོད་ཡིག་དག་གི་འགྲམ་ན་རི་མོ་ཡོད་པ་ཤིན་ཏུ་མང་རུང་། རི་མོའི་ནང་དོན་གཙོ་བོ་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་སྐུ་འདྲ་སོགས་ལས་གཞན་མེད།         འཇང་གི་རྡོ་རིང་འདིའི་ངོས་ཀྱི་རི་མོ་ནི་ཚན་པ་གསུམ་གྱིས་གྲུབ་ཡོད། རྡོ་རིང་ཀྱི་རི་མོ་གོང་མས་རྡོ་ངོས་ཧྲིལ་པོའི་ལྔ་ཆ་གཅིག་བཟུང་ཞིང་། རྡོ་མགོའི་དབྱིབས་ཟླ་གམ་གྱི་གོང་ངོས་ན་ལྷ་ཁང་ཞིག་གི་ཚབ་ལ་བྱ་འདབ་མཚོན་བྱེད་ཀྱི་མཐའ་རྒྱན་འོག་ཏུ་ལྷ་གཙོ་བོ་ཞིག་བཞེངས་འདུག ལྷ་གཙོ་བོ་འདིས་ཞྭ་མོ་རྣ་གསུམ་ཅན་ཞིག་གྱོན་ཡོད་ལ། དེ་ནི་སངས་རྒྱས་ཀྱི་སྐུ་འདྲ་གང་རུང་དང་མི་མཚུངས་པས་སྲིད་པའི་རྒྱལ་མོ་[4]མིན་ནམ་སྙམ། ལྷ་གཙོ་བོ་འདིའི་གཡས་གཡོན་དུ་ཉི་ཟླ་གཉིས་ཀྱིས་བསྐོར་ཡོད། ཉི་ཟླ（ཉི་མ་སྒོར་སྒོར། ཟླ་བ་ཟླ་གམ།）སྐར་གསུམ་འདི་དག་ནི་འཛམ་གླིང་གི་གདོད་མའི་ཆོས་ལུགས་མང་པོ་ཞིག་ཏུ་མཆོད་པའི་ལྷ་གཙོ་བོ་ཞིག་ཏུ་ཆགས་ཡོད་དེ། དཔེར་ན། རྒྱ་གར་དུ་དེས་ལྷ་ཁྱབ་ཚངས་དབང་གསུམ་མཚོན་པ་དང་། མངོན་པ་མཛོད་དུ་ཉི་ཟླ་སོགས་སྐར་ཁྱིམ་དག་གིས་རི་རབ་ལ་བསྐོར་བ་རྒྱག་ཚུལ་མཚོན་ཞིང་། ཉི་མས་ཤེས་རབ་དང་ཟླ་བས་སྙིང་རྗེ་མཚོན་པར་བྱེད། ཁ་ཆེ་བས་ཀྱང་ཉི་ཟླ་སྐར་གསུམ་མཆོད་སྲོལ་ཡོད། རྒྱ་ནག་ཏུ་ཉི་ཟླ་སྐར་གསུམ་གྱིས་སངས་ཏྰོ་རོའུ་གསུམ་མཚོན་སྐད། དེ་མིན་རྩིས་སུ་ཉི་ཟླ་སྐར་གསུམ་བརྩི་རྒྱུ་མང་། བྱ་རུ། བྱ་རྒྱལ་ཁྱུང་གི་མགོ་ན་ཉི་ཟླ་ལྟ་བུ་ཡོད་པ་ནི། ཟླ་བས་ར་དང་ཉི་མས་ནོར་བུ་མཚོན། ཁ་ཤས་ཀྱིས་དེ་ནི་ཉི་ཟླ་མ་ཡིན་པར་པད་མ་དང་འཁོར་ལོ་རེད་ཟེར་མོད། འདིར་བོད་བཙན་པོའི་བློན་པོ་བློན:འབལ་སྐྱེས:བཟང:ལྡོང་ཙབ་ནི་བོན་པོ་ཡིན་པ་མ་ཟད། ས་དེར་ད་དུང་བོན་ཆོས་དར་བས་བོད་ཀྱི་གདོད་མའི་ཆོས་ལུགས་སུ་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་མཚོན་རྟགས་ཡོད་མི་སྲིད་པས་མི་འཐད། ཞྭ་མོ་རྣ་གསུམ་ཅན་དེ་མཁས་པ་འགས་དུས་རབས་བརྒྱད་པ་ནས་དགུ་པའི་བར་རེད་ཟེར། པོ་ཏ་ལའི་ནང་བཞུགས་པའི་ཆོས་རྒྱལ་ལི་མ་རྣམ་པར་སྣང་མཛད་ཀྱི་དབུ་ཞྭ་ནི་རྣ་གསུམ་ཅན་ཞིག་ཡིན་ཞིང་དུས་རབས་དགུ་པའི་ཡར་སྔོན་དུ་ཡིན། ཁ་ཤས་ཀྱིས་ཞྭ་མོ་སྣ་ལྔ་ཅན་ནི་ལྷ་བླ་མ་ཡེ་ཤེས་འོད་ནས་བྱང་ཆུབ་འོད་ཀྱི་སྐབས་སུ་ཡོད་པས་དེའི་སྐབས་རེད་ཟེར། འོན་ཏེ་ཞྭ་མོ་སྣ་ལྔ་ཅན་ནི་དུས་རབས་བཅུ་གཅིག་གི་རྗེས་ནས་བྱུང་སྐད། ད་ལྟའི་འཇང་རིགས་ཀྱི་སྟོན་པ་ཞེས་པ་ཡིས་ལྕགས་ཞྭ་མྱུག་མའི་མདའ་ཤིང་ལ་རྩིད་འཆིང་དང༌། ཕག་རྒོད་ཀྱི་སྤུ་འཚེར་བཙུགས་ནས་མགོར་རྒྱན་དེ་གཤིན་པོའི་དུར་འཇུག་གི་འདས་མཆོད་ནང་བེད་སྤྱོད་བྱེད་སྲོལ་ཡོད་ཅིང་། དེ་ལྟའི་གདོད་མའི་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ཆོ་གའི་རིག་གནས་རྒྱུན་འཛིན་པ་ད་བར་དུ་ཡོད་ཀྱང་། ད་ལྟའི་འཇང་གི་བོན་ཆོས་ཆོ་ག་འཛིན་པའི་སྟོན་པ་ཞེས་པ་ཡིས་སྲིད་ཀྱི་རྒྱལ་མོའི་ཚབ་ལྟར་སྐྱེ་བ་འདི་ཕྱིའི་ལམ་སྟོན་ལྟ་བུའི་ལས་འགན་འཁུར་ཞིང་། བོད་དང་འཇང་ངམ་མྱཱ་དཀར་ནག་གི་གདོད་མའི་ཆོས་གཅིག་པའི་རི་མོ་འདིའི་ནང་གི་ལྷ་དེ་སྲིད་པའི་རྒྱལ་མོ་ཡིན་ན་སྲིད་པའི་རྒྱལ་མོའི་གཟུགས་བརྙན་ཐོག་མ་དང་། གལ་ཏེ་སྲིད་པའི་རྒྱལ་མོ་མིན་ན་ལྷ་གང་རུང་གཙོ་ཤོས་ཤིག་གི་གཟུགས་བརྙན་ཐོག་མའང་འདི་ཡིན་ངེས།

གསུམ་པ། རི་མོ་བར་མ་ཡིག་ཚངས་གནང་བའི་རྣམ་པ།

        རི་མོ་བར་མ་ཡིས་རྡོ་རིང་གི་ལྔ་ཆ་གཅིག་ཙམ་ཟིན་ཡོད། རི་མོ་དང་པོ་དང་གཉིས་པའི་བར་ན་འཕྲེད་ཐིག་གཅིག་གིས་བཅད་འདུག རི་མོ་བར་མའི་གོང་གི་བོད་ཡིག་གི་བཀའ་གཙིགས་ཡི་གེ་ངོ་བཤུས་བྱས་པ་འདི་ལྟར་ཏེ།
        1.༇མཚོ:རུམ:ལོང:ལ:དག:ཐོག:མ:རྒྱ:འབངས:ལས:
        2.རྒྱ:རྗེ:གཏན:ཀྱི:རྗེར:མྱྀ:རུང:ནས།།བཙན:པོ:ལྷ:སྲས:ལ:
        3.གློ:བ:ཉེ:སྟེ།།བློན:སྐྱེས:བཟང:ལ:།ཕྱག:འཚལ: ནས།ཕོ:ཚེ:ཟང
        4. མངནྀ།གསེར:ཆེན:པོ:སྩལད།།ལོང:ལ:དག:ལ:གཙང: ཅེན:སྩལད:པ:ལས:ལོ:
        5. དགུ:བཅུ:ལོནདེ:གུཾ:བའི:མཆད:པ།།         བཀའ་གཙིགས་ཀྱི་ཡི་གེ་ཐིག་ཤར་ལྔ་བསྡོམས་པས་ཚེག་བར་དྲུག་ཅུ་བརྐོས་འདུག་པའི་ནང་དོན་གོང་དུ་དཔྱད་ཚར། བོད་ཡིག་བཀའ་གཙིགས་འོག་གི་རི་མོའི་ནང་འཇང་གི་མི་སྣ་ལྔས་བོད་བཙན་པོའི་མི་སྣ་གསུམ་ལ་སྐྱེས་འབུལ་བའི་རྣམ་པ་བྲིས་ཡོད། མི་སྣ་དེ་དག་ལས་གཡས་ཀྱི་བོད་བཙན་པོའི་དཔོན་སྣ་གསུམ་པོ་གོ་གནས་མཐོ་བའི་ཚུལ་དུ་བཞུགས་ཀྱང་། གཡོན་གྱི་འཇང་གི་མི་སྣ་ལྔ་པོའི་མགོ་ན་ཞྭ་མོ་ལ་ཐོད་ལ་རྭ་ཡའི་རྒྱན་ཅན་དག་གིས་གྲལ་འགྲིག་ནས་གུས་པའི་རྣམ་པ་བསྟན་ཡོད་པ་མ་ཟད། འཇང་གི་མི་སྣ་ཞྭ་མོ་རྭ་རྒྱན་པོ་འདི་ལྔ་པོས་གཡས་ཀྱི་བོད་བཙན་པོའི་དཔོན་འཁོར་ཞྭ་མོ་རྭ་རྒྱན་མེད་པ་གསུམ་ལ་ཕྱག་འཚལ་ནས་ལག་སྐྱེས་འབུལ་བ་དང་བཙན་པོའི་སྐུ་ཚབ་ཀྱིས་ཀྱང་འཇང་གི་དཔོན་སྣ་ལ་ཡིག་ཚངས་གནང་བའི་ཆོ་ག་བྲིས་ཡོད། རི་མོ་འདིར་ཏུན་ཧོང་གི་བོད་བཙན་པོའི་ལོ་རྒྱུསP.T.1287ན་ཁྲི་ལྡེ་གཙུག་བརྩན་རིང་འཇང་གིས་བོད་ལ་མགོ་བཏགས་ཚུལ་བཀོད་པའི་ལོ་རྒྱུས་དངོས་ཀྱི་[5] རྣམ་པ་མདོར་ཙམ་མཚོན་འདུག སྐབས་དེའི་འཇང་ནི་མྱཱ་དཀར་ནག་གཉིས་ཀྱིས་གཙོ་བོར་གྲུབ་ལ། དེང་སང་གི་འཇང་རིགས་ཀྱང་མྱཱ་ཁོངས་སུ་གཏོགས། མྱཱ་ནག་པོ་དེང་སང་གི་དབྱི་རིགས་དང་། མྱཱ་དཀར་པོ་དེང་སང་གི་པེ་རིགས་ཡིན་ཞེས་དབང་རྒྱལ་དང་བསོད་ནམས་སྐྱིད་ཀྱིས་ངོས་འཛིན་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། དེང་སང་དབྱིས་རིགས་ཀྱི་མགོ་རྒྱན་ལ་ད་ལྟའང་རྭ་རྒྱན་ཡོད། དེ་བས་རི་མོ་འདིའི་ནང་གི་མི་སྣ་བརྒྱད་པོ་ནི། གཡོན་སར་འཇང་གི་མཚོ:རུམ:ལོང:ལ:དག:དཔོན་སྣ་ལྔ་པོས་གཡས་སར་བཞུགས་པའི་བོད་བཙན་པོའི་དཔོན་སྣ་གཙོ་འཁོར་གསུམ་སྟེ་གཟུགས་ཆེ་བ་བློན:སྐྱེས:བཟང:དང་། གཟུགས་ཅུང་ཆུང་བ་ཁོང་གི་འཁོར་གཉིས་ལ་མགོ་བཏགས་པའི་ཚུལ་[6]བྲིས་ཡོད་པ་མ་ཟད། དབྱི་རིགས་སོགས་ཀྱི་མེས་པོ་དག་གི་ཞྭ་མོ་ལ་ཐོད་ལ་རྭ་རྒྱན་གྱོན་སྲོལ་གནའ་ནས་ཡོད་ཚུལ་དང་། དེའི་གཟུགས་ཇི་བཞིན་ཕབ་པའི་རི་མོ་ཆེས་ཐོག་མའང་བོད་བཙན་པོའི་སྐབས་ཀྱི་འཇང་གི་རྡོ་རིང་འདི་ཡིན་ཤས་ཆེ་སྙམ། གཞན་མཁས་པ་འགས་གཡོན་གྱི་མི་སྣ་ལྔ་པོ་ནི་སེམས་ཅན་མི་ལུས་གཅན་གཟན་མགོ་ཅན་[7]ཞེས་མི་མཐུན་ཁ་སྦྱོར་ལྟ་བུ་ཞིག་ལ་བཏགས་ཡོད་ཀྱང་བཏགས་དོན་ལ་འཐད་པ་མེད། དེ་མིན་འཇང་གིས་བོད་ལ་མགོ་བཏགས་ཚུལ་འདི་བོད་རྒྱའི་སྐབས་དེའི་ཡིག་ཚང་དུ་བཀོད་པའི་ལོ་རྒྱུས་དང་ཐོད་ཐུག་ལ། སྐབས་དེར་བོད་དང་འཇང་ངམ་མྱྰ་དཀར་ནག་བར་ལ་ཕྱོགས་གང་ཐད་ཀྱི་རིག་གནས་འབྲེལ་འདྲིས་བྱུང་བའི་གནས་ཚུལ་ཡང་མཚོན་ཞིང་། འདིའི་སྐོར་དཔྱད་རྩོམ་ཅུང་མང་བས་འདིར་མི་སྤྲོའོ། །

བཞི་པ། རྡོ་ངོས་རི་མོ་འོག་མ་མཆད་པ་[8]ལ་མདོས་[9]གླུད་[10]རྫོང་།

        རི་མོ་འོག་མས་རྡོ་ངོས་ཀྱི་ལྔ་ཆ་གསུམ་ཙམ་ཟིན། རི་མོ་འདིར་ལོང:ལ:དག་གི་མཆད་པ་ལ་མདོས་གླུད་རྫོང་གི་ཆོ་ག་ཞིག་བཀོད་འདུག་སྙམ། རི་མོ་འདིའི་ནང་དུ་ཞྭ་མོ་ལ་ཐོད་ཅན་ལ་རྭ་རྒྱན་གྱོན་པའི་མི་ལྔ་དང་། རྟ་གྱི་ལིང་སྒ་སྲབ་ལྡན་མ་གཉིས། སེང་གེ་གཡུ་རལ་ཅན་གཅིག་དང་གཡུ་འབྲུག་ཁ་སྤྲོད་ཀྱིས་ནོར་བུ་རྩོད་པ་གཅིག དེ་ནས་སྟག་རྒོད་གཅིག་གམ། ཁྱི་ཐུ་བོ་གཅིག་གམ། སྤྱང་ཀི་གཅིག་ཡིན་ནམ་སྙམ། གང་ལྟར་དེའི་གཞུག་གི་སྟག་ཁྱི་སྤྱང་ལྟ་བུ་རྣམས་ངོས་འཛིན་དཀའ།         བོད་ལ་མཆད་པ་རྩིག་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཅུང་རིང༌། དཔེར་ན་བཙན་པོ་ཁྲི་སོང་ལྡེ་བཙན་གྱི་སྐབས་སུ་རྦ་བཞེད་ཞབས་བཏགས་མ་རུ། ནད་ཆེན་པོ་བྱུང་ངོ་ཞེས་རྒྱལ་འབངས་ཀུན་གླེང་ན་ཟེར། རྒྱལ་འབངས་ཀྱི་ཁ་ལ་ར་མ་མེད་ཅང་མི་བདེན་ཟེར་བས། ཞང་གི（གིས）མེ་ལོང་ལ་བལྟས་པས་རྒྱལ་ཁམས་ཀྱི་ཁ་ལ་ཡེ་ཤེས་ཀྱི་སྤྱན་ཡོད་ཟེར་བ་བདེན་ཟེར་ནས་མན་ངན་ཆེར་བྱེད། དེ་བློན་ཁྲི་བཟང་གིས་ཐོས་ནས། རྗེ་འབངས་ཀུན་ཚོགས་པའི་དུས་སུ། ཞང་ཉ་བཟང་གིས་རྒྱལ་བུ་སྐུ་ཆགས་ཆེ་སེལ་བའི་རིམ་གྲོ་བྱ་བར་གསོལ་བས། བློན་ཁྲི་བཟང་གི་སྐད་ནས། རྗེའི་སྐུ་གླུད་བྱ་བའི་རིགས་སོ་ཞིབ་ཏུ་སྨྲས་ནས། ད་རྗེའི་ཞབས་སྟོག（ཏོག་）སུ་ཆེ་ཁས་ལོང་ཞེས་མཆི་བས། བློན་པོ་མགོས་ཁྲི་བཟང་ན་རེ། རྗེའི་ཞབས་སྟོག（ཏོག་）ང་དེ་ཆེ། བུ་ཚའི་དགེ་ཡགི ་དུའང（བ་ཆད་）དེ་ཆེ། བློན་ང་ལས་ཆེ་བ་སུ་ཡོད། གཅིག་ང་བྱེད་ཟེར། ཞང་མ་ཞང་ན་རེ། བློན་ང་ལས་ཆེ་བ་ནི་མེད་ན་རྗེའི་ཞབས་སྟོ ག（ཏོག）གཅིག་བྱེད་པར་ཁས་བླང་། མཆད་པ་གར་རྩིགས་ཅེས་གླེང་པས། །[11]ཞེས་མཆད་པ་འཛུགས་སྲོལ་ཞིག་དང་། མཆད་པ་ཡིན་པའི་ཐད་ནས་ཐོག་མར་དཔྱད་རྩོམ་སྤེལ་མཁན་རྡོ་ལྷ་ཡོད། འདིར་རྡོ་ལྷའི་ལྟ་བར་བསྐྱར་བཟློས་མེད་པའི་སྒོ་ནས་འགའ་རེ་གསལ་བཤད་བྱས་ན། རྡོ་རིང་འདི་མཆད་པ་ཞིག་ཡིན་པ་མ་ཟད། རྡོ་ངོས་ཀྱི་རི་མོ་ན་བོད་ཀྱི་གདོད་མའི་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ལྷ་གཙོ་བོ་སྲིད་པའི་རྒྱལ་མོ་དང་ཉི་ཟླ་བཀོད་ཀྱང་། དུར་རྫོང་གི་ཚུལ་དུ་བཀོད་པའི་མདོས་གླུད་རྫོང་གི་ཆོ་གའི་རྣམ་པའང་འབྲི་བཞེངས་བྱས་ཡོད་སྙམ། མཆད་པ་དང་བོད་ཀྱི་གདོད་མའི་ཆོས་ལུགས་བོན་ནང་གི་ཤི་གསོན་གྱི་ལྟ་བ་དང་དུར་བྱང་། འདུར། གླུད་དང་མདོས་རྫོང་བཅས་ལ་འབྲེལ་བ་ཟབ་མོ་ཡོད། བོན་ལུགས་སུ་མྱི་མ་ཤི་གོང་ལ་བླ（ཚེ་སྲོག་གཉིས་མི་ཐོར་སྤྱད་）ཚེ（བསོད་ནམས་）སྲོག（བསོད་ནམས་ཀྱི་རྒྱུན་）གསུམ་དང་། ཤི་སོང་ན་བླ་ཡིད་སེམས་གསུམ་བཅས་ནང་དོན་མང་ལ་         འདིའི་སྐོར་གསུང་རྩོམ་མང་ལ་དེའི་ཕྱོགས་ཀྱི་གོ་དོན་ཡང་འདིར་ཡོད་སྙམ། བོན་ལུགས་སུ་དུར་བྱང་གི་ཐད་ནས་ཚེ་འདས་ཆེ་གེ་མོ་སོགས་བྲིས་ནས། དུར་ཁུང་ནི་ཁྱིམ་གྱི་ཐབ་ཀ་དང་། ཉིས་ཐོག་གི་བྱ་འདབ་དང་། སྡོང་དུར་དང་། བྲ ག་དུར་སོགས་ཡོད་ཀྱང་འདིའི་ཐད་ནས་ཀྱང་འབྲེལ་བ་ཡོད་ཤས་ཆེ། ཡང་བོན་ལུགས་སུ་དུར་ས་དང་ཁང་ས་བརྟག་རྒྱུ་གལ་ཆེ། ས་མྱིག །མྱིའི་གོ་རིམ་བཞིན། ཚེ་རིང་བ་དང་རྒན་པ་སོགས་ཤི་ན་གོང་དུ་འཇོགདར་མ་ཤི་ན་རྩིབ་སར་འཇོག བྱིས་པ་ཤི་ན་གང་དུ་འཇོག་མི་ཆོག་པ་སོགས་ཡོད་ཀྱང་འདིར་འབྲེལ་བ་ཡོད་ཤས་ཆེ་ཡང་ད་ལྟ་མཆད་པའི་རྡོ་རིང་འབུད་ས་གཏོར་བཤིག་ཚར་བས་དེར་བརྟག་དཀའ། བོན་ལུགས་ཀྱི་འདུར་སྐོ ར་ལ་འབུམ་པ་ཆེ་བུད་པའི་ཡིག་རྙིང་དུ་ཡོད་སྐད། འདུར་ཤིད（བརྡ་རྙིང་）ནི་གཤིན་པོའི་དགེ་སྒྲུབ། གནས་འདྲེན། འདུར་དཀར་ནག་ཁྲ་གསུམ། ཤེ་ཐབས།360 འདུར་ཐབས་360ཡ་ཐོག་གི་འདུར་ལ། ཡ་ཐོག་གི་རྒྱུ་བོན（སྲིད་པའི་རྒྱ་བོན་）དང་སྟོན་པ་གཤེན་རབ་ཀྱི་རྒྱུ་བོན（སྔགས་）སྲིད་གཤེན་ཐེག་པ་སོགས་ཡོད་སྐད། དེའི་སྐོར་དང་འབྲེལ་ནས་དཔྱད་ནའང་གོ་བ་ཇེ་གསལ་དུ་འགྲོ་རྒྱུ་ཡོད་སྙམ། སྐབས་འདིར་མཆད་པའི་རྡོ་རིང་ངོས་ཀྱི་རི་མོ་གཙོ་བོ་གླུད་རྫོང་དང་མདོས་རྫོང་[12]རེད་སྙམ། མདོས་གླུད་ཀྱི་རྫོང་བསྐལ་ལ་ཐོག་མར་ར་ལུག་དང་རྟ་ཟོག་སོགས་སྒོ་ཟོག་སྐོར་དམར་བསོད་བྱ། གཞུག་ནས་རི་མོའི་གླུད་མདོས་ནི་གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་བཟོ་བཅོས་བྱུང་། བོད་ཀུན་ན་མདོས་གླུད་ཀྱི་རྫོང་སྲོལ་ད་དུང་ཡོད་ས་ཤིན་ཏུ་མང་། མདོ་སྨད་ཐེ་བོ་རོང་གི་ཚོ་ཁག་འགའ་ན་ལོ་རེར་གདོད་མའི་གླུད་རྫོང་ལོ་མཇུག་གི་ཚེས་29ལ་ཡོད། འདིའི་སྐོར་གླུད་རབས་སུ་ཡོད། གླུད་རྫས་ནི་གཤེད་མ་ལ་ངོ་དགའ་བྱེད་སྤྱད་ཡིན་ལ། དེར་མི（གླུད་རྫོང་མཁན་རང་ཉིད་ཀྱི་ཚབ་གཟུགས་）དང་གཅན་གཟན་དང་རི་དྭགས་སོགས་གང་རུང་གི་ཚབ་ཡོད། དཔེར་ན་རླུང་རྟའི་ནང་གི་རྟས་རླུང་མཚོན། སེང་གེས་སྤྱོད་པ་མཚོན། འབྲུག་གིས་སྒོམ་པ་མཚོན། སྟག་སེང་ཁྱུང་འབྲུག་གིས་འབྱུང་བ་མཚོན་པ་བཞིན་གླུད་རྫོང་སྐབས་ཀྱི་གླུད་རྫས་རེ་རེར་ཡང་མཚོན་དོན་རེ་རེ་ཡོད་པ་བཞིན། རྡོ་རིང་འདིའི་རི་མོ་འོག་མ་ན་མདོས་གླུད་རྫོང་གི་ཆོ་གའི་གླུད་རྫས་མཚོན་ཞིང་། གླུད་རྫོང་གི་བདག་པོ་ལོང་ལ་དག་ལ་ཚེ་རིང་མི་ལོ་དགུ་བཅུ་ལོན་པའི་སྨོན་འདུན་དུ་ལོང:ལ:དག:ལ:གཙང:ཅེན:སྩལད:པ:ལས:ལོ:དགུ:བཅུ:ལོནདེ:གུཾ:བའི:མཆད:པ་ཞེས་བཀའ་གཙིགས་གསལ་པོ་ཕབ་པ་དང་། མཆད་པའི་བདག་པོ་ལོང་ལ་དག་འདི་ཚེ་ལས་མ་འདས་པ་ལ་མཆད་པ་བརྩིག་ཆོག་པའི་བཀའ་གཙིགས་ཁྱད་པར་བ་ཞིག་གནང་། དེ་མིན་བོད་བཙན་པོའི་སྐབས་ཀྱི་བོད་དང་འཇང་ངམ་མྱཱ་དཀར་ནག་གི་གདོད་མའི་ཆོས་ལུགས་ནང་གི་ཤི་གསོན་གྱི་ལྟ་བ་དང་དུར་བྱང་། འདུར། མདོས་གླུད་རྫོང་བཅས་ཀྱི་ཆོ་ག་མཚོན་པའི་གཟུགས་བརྙན་ཐོག་མ་དང་། བོད་བཙན་པོའི་སྐབས་དེའི་བོད་པ་དང་འཇང་མྱྰ་དཀར་ནག་གི་འཚོ་བའི་ནང་གི་གྱོན་པའི་ཆ་ལུགས་དང་འཚོ་རོགས་རྟ་མཆོག་སྒ་སྲབ་དག་གི་རིག་གནས་དང་། ཁོར་ཡུག་གི་གཅན་གཟན་དག་གི་གཟུགས་བརྙན་འབྲི་བཞེངས་བྱས་པ་ཐོག་མའང་འདི་ཡིན་སྙམ།
        མཆན་འགྲེལ།
        [1] བོད་བཙན་པོའི་ཡིག་ཚངས་བཀའ་གཙིགས་འཇང་གི་རྡོ་རིང་ལ་བསྐྱར་དཔྱད།
        [2] བོད་བཙན་པོའི་ཡིག་ཚངས་བཀའ་གཙིགས་འཇང་གི་རྡོ་རིང་ལ་བསྐྱར་དཔྱད།
        [3] 据《吐蕃金石录》和其他史料考证，该碑系吐蕃现存金石文献中唯一的一块藏文画像碑，是研究唐代中国西南各民族历史文化的重要资料。
        [4] ཚེ་རིང་ཐར་གྱིས་སྲིད་པའི་རྒྱལ་མོ་རེད་ཟེར། 青藏高原东部的什巴杰姆信仰。
        [5] ལྷོ་པྱོགས་ཀྱྀ་སྨད་ན་འཇང་དུམ་མྱ་དཀར་པོ་ཞེས་བྱ་བ་འི་རྒྱལ་པོ་སྡེ་མྱྀཅུང་བ་ཞིག་འདུག་པ། རྒྱལ་པོ་ཐུགས་སྒམ་པོ་འི་རླབས་དང་ཐབས་ཀྱི་བཀའ་སྩལ་ཏེ། མྱཱ་འྀ་རྒྱལ་པོ་ཀག་ལ་བོང་ཞེས་བྱ་བ། འབངས་སུ་པྱག་འཚལ་ནས། ཐབས་གཅུང་སྩལ་་ཏེ། མྱི་མང་གྀ་སྣོན་བཏབ། ཡུལ་ཆེ་འྀ་ནི་འདབ་བསྐྱེད་དོ། འཇང་གྀ་རྒྱལ་པོ་བོད་ཀྱི་འབངས་སུ་བཞེས་པས། རྒྱ་འྀ་ཆབ་སྲིད་ལ་ཡང་ཤྀན་དུ་དམའ་ཞྀང། མྱྀ་བདེ་བར་བྱས་སྰོ།།འཇང་མྱཱ་འྀ་རྒྱལ་པོ་ལྟ་ཞྀག་རྒྱ་ལ་ལྟ་ལྟ་བ་ལས། རྒྱ་རྗེས་དགྲར་བླང་སྟེ ། བཙན་པོ་ཁྲྀ་ལྟེ ་གཙུག་བརྩན་གྱི་ཞ་སྔར་བློ་བ་ཉེ་ནས། རྒྱ་ཡུལ་ཕབ་ཀྱིས་ནྀ་ཡུལ་དང། མཁར་དུ་བཆས་ཏེ་ཕུལ། །གཡུལ་སྤྲས་ཀྱྀས་ནྀ། རྒྱ་བཙོན་ལུག་ལྟར་བསྐྱངས་སོའ། །འུང་ནས་བཙན་པོ་ཁྲྀ་ལྡེ་གཙུག་བརྩན་གྱི་ཞ་སྔར། །ཕང་དང་གྀ་ཁང་མོ་ཆེར། །ཀག་ལ་བོང་གི་བློན་པོ། །དན་ཅུང་ཀོག་ཕྱག་འཚལ་བའྀ་ཚེ། །བཙན་པོ་རྗེ་འབངས་ཀྱིས་མགུར་བླངས། །
        [6] 冯智先生所主张的“臣服图”的观点可供参考。
        [7] 兽面人身的神灵。མི་མ་ཡིན་ལ་གཅན་གཟན་རི་དྭགས་ཀྱི་མགོ་ཅན་གྱི་མིའི་གཟུགས་ལྟ་བུའི་རི་མོ་ཡོད་སྐད་ཀྱང་སྐབས་འདིར་དེར་མི་འདོད།
        [8] མཆད་པ། དུར་ཁྲོད་དམ་དུར་སའི་མིང་།
        [9] མདོས་ནི་མཆོད་སྦྱིན་གྱི་ཚབ་བམ་གླུད་རྫས། འདི་ལ་གཉིས་དབྱེ་རྒྱུ་ཡོད་པའི་ཡས་སྟགས་ནི་ལྷ་ལ་མཆོད་པ་འབུལ་རྒྱུ་དང༌། མས་སྟགས་ནི་གདོན་བགེགས་རྣམས་ལ་སྦྱིན་པ་གཏོང་རྒྱུ་ཡིན།
        [10] གླུད་ནི་ལུས་ཚབ་ཀྱི་དོན་ཏེ། དཔེར་ན། གཟུགས་ཀྱི་གླུད། རྟ་གླུད། ཕྱུགས་གླུད། སྲོག་གི་གླུད། མི་གླུད། འདྲེ་ཤར་སྒོར་བཞག་ནས་གླུད་ནུབ་སྒོར་གཏོང་བ་ལྟ་བུ།
        [11] ཚེ་རིང་དོན་གྲུབ་ཀྱིས་རྩོམ་སྒྲིག་བྱས། བསམ་ཡས་དཀར་ཆག[M] ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2009ལོའི་ཟླ10པའི་པར། ཤ178-179
        [12] གླུད་རྫོང་དང་མདོས་རྫོང་ནི། བགག་སེལ་སྤྱད། གླུད་ཆུང་ལ་དང་མདོས་ཆེ། གླུད་དང་མདོས་ཀྱི་རྫས་ལ་དཀར་གསུམ་མངར་གསུམ་དང་གཟབ་འབྲུ་ལྔ་སོགས ཡོ་བྱད་ལ་རས་སྐུད། རྩམ་པ། རི་མོ་སོགས་ཡོད། གླུད་དང་མདོས་གཉིས་མདོར་རྩ་གཅིག་ཡིན་ལ་ཚབ་ཀྱི་དོན་ཡིན། མིའི་དབང་པོ་ལྔའི་མཁོ་ཚད་ཀུན་པོ་ཡོད། ཡར་མདོས་ལ། ལྷ་ཀླུ་གཉན་གཞི་བདག་དང་གཅན་གཟན་རི་དྭགས་ཀྱི་སྒོ་ཟོག མར་གླུད་རྫོང་ལ་མྱི་བཤགས། འདྲེ་བདུད་བཙན་འབྱུང་བོ་སོགས་ཤ་ཁྲག་གི་བུ་ལོན་སྐོར།
དཔྱད་གཞི་ཡིག་ཆ།
        ྿《བོད་ལྗོངས་སློབ་ཆེན་རིག་དེབ》2017ལོའི་དེབ་བཞི་པའི་ནང་གི་བོད་བཙན་པོའི་ཡིག་ཚངས་བཀའ་གཙིགས་འཇང་གི་རྡོ་རིང་ལ་བསྐྱར་དཔྱད་ཅེས་པའི་ནང་གི་ཚིག་འགྲེ ལ་བསྐྱར་དུ་བཀོད་པ་ཡིན།
        [1] ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་། S.T.0750 P.T.1287 S.T.8212
        [2] འབྲི་གུང་སྐྱབས་མགོན་ཆེ་ཚང་། བོད་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་། [M] ཤ414 ཤ416 ཤ417 （མེ་སྤྲེའུ་ལོ756གྱི་ལོར་ངོས་འཛིན་བྱས་ཡོད།）
        [3] པ་ཚབ་པ་སངས་དབང་འདུས། སྤུ་རྒྱལ་བོད་ཀྱི་རྡོ་བརྐོས་ཡི་གེ་ཕྱོགས་བསྒྲིགས་ཀྱི་མ་ཡིག་དག་བཤེར་དང་དེའི་ཚིག་འགྲེལ་དྭངས་སང་གངས་ཆུ།[M] བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། སྤྱི་ལོ་2011ལོའི་ཟླ12པའི་དཔར་མ།
        [4] ལྷ་མཆོག་རྒྱལ་གྱིས་ཉར་ཚགས་བྱས་ཡོད་ཀྱང་། ཇག་རོང་དགཱ་ལྡན་བྱིན་ཅེན་གཙུག་ལག་ཁང་གྀ་ཅོང་ངོས་ཡིག་གེ
        [5] ཚེ་རིང་དོན་གྲུབ་ཀྱིས་རྩོམ་སྒྲིག་བྱས། བསམ་ཡས་དཀར་ཆག[M] ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2009ལོའི་ཟླ10པའི་པར། ཤ178-179
        [6] གུ་རུ་ཨུ་རྒྱན་གླིང་པའི་གཏེར་མ། བཀའ་ཐང་སྡེ་ལྔ།[M] ཡར་ཀླུངས་ཤེལ་གྱི་བྲག་ཕུག་ནས་བཏོན། པེ་ཅིང་། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང༌། སྤྱི་ལོ1986ལོའི་དཔར་མ།
        [7] དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བ། མཁས་པའི་དགའ་སྟོན།[M] པེ་ཅིང་། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང༌གིས་སྤྱི་ལོ་1986ལོའི་དཔར་མ།
        [8] མཁས་པ་ལྡེ འུ། ལྡེའུ་ཆོས་འབྱུང་རྒྱས་པ།[M] ལྷ་ས། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང༌། སྤྱི་ལོ1987ལོའི་དཔར་མ།
        [9] གཉའ་གོང་དཀོན་མཆོག་ཚེ་བརྟན། བོད་ཀྱི་བརྡ་རྙིང་ཡིག་ཆ་རྩ་ཆེན་བདམས་བསྒྲིགས་རྣམས་ཀྱི་ཚིག་དོན་ཀུན་ནས་ཁྲོལ་བར་བྱས་པ་རབ་གསལ་མེ་ལོང༌།[M] ལན་ཀྲོའུ། ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་བསྐྲུན་ཁང་། སྤྱི་ལོ2001ལོའི་པར་ཐེངས་དང་པོའི་དཔར་མ།
        [10] དབང་རྒྱལ་དང་བསོད་ནམས་སྐྱིད། ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ།[M] པེ་ཅིང་། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང༌། སྤྱི་ལོ1992ལོའི་ཟླ2པའི་དཔར་མ།
        [11] ཐུབ་བསྟན་ཕུན་ཚོགས། བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སྤྱི་དོན་པདྨ་རྭ་གའི་ལྡེ ་མིག[M] ཁྲིན་ཏོའུ། སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང༌། སྤྱི་ལོ1997ལོའི་ཟླ4པའི་དཔར་མ།
        [12] པ་ཚབ་པ་སངས་དབང་འདུས། སྤུ་རྒྱལ་བོད་ཀྱི་རྡོ་བརྐོ ས་ཡི་གེ་ཕྱོགས་བསྒྲིགས་ཀྱི་མ་ཡིག་དག་བཤེར་དང་དེའི་ཚིག་འགྲེ ལ་དྭངས་སང་གངས་ཆུ།[M] བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང༌་། སྤྱི་ལོ2011ལོའི་ཟླ 12 པའི་དཔར་མ།
        [13] བསོད་ནམས་སྐྱིད་དང་དབང་རྒྱལ་གྱིས་ཕྱོགས་སྒྲིག་དང་འགྲེལ་བཤད་བྱས། ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་གནའ་བོའི་བོད་ཡིག་ཤོག་དྲིལ།[M] པེ་ཅིང་། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང༌་། སྤྱི་ལོ1985ལོའི་ཟླ1པའི་དཔར་མ།
        [14] 巴桑旺堆.丽江格子吐蕃墓碑补考[J].西藏研究,2014（1）：62-63
        [15] 赵心愚.格子藏文碑与吐蕃告身制度的几个问题[J].民族研究,2004（3）：93-110.
        [16]杨士宏.藏族传统法律文化研究[M].兰州，甘肃人民出版社,2004：7.
        [17] 王尧，陈践．敦煌本.图伯法制文献[M].甘肃民族研究所编，1983．
        [18] 陈楠.吐蕃职官制度考论[J].中国藏学,1988：2.
        [19] 王尧,陈践.敦煌吐蕃文书论文集[M].四川民族出版社，1988.
        [20] 王尧.吐蕃金石录[M].文物出版社，1982.
        [21] 新、旧唐书:吐蕃传.