རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་དང་འབྲེལ་བའི་ཐོག་མའི་བགྲོ་གླེང་།

       སྐད་འཕྲིན་དང་འཁྱུག་དབྱིངས་ཀྱིས་གཙོས་པའི་དྲ་སྦྲེལ་ཀྱི་དུས་སྐབས་དེ་འདྲ་ཞིག་ལ། འཚབ་འཚུབ་དང་བྲེལ་ཟིང་གི་ཁྲོད་ནས། ཆ་འཕྲིན་གྱི་ཚལ་བུ་དུ་མ་འདྲེ་མོ་ཐང་ལ་ཤོར་འདྲའི་ཚུལ་དུ་ང་ཚོའི་འཚོ་བའི་ལྷིང་འཇགས་དང་བག་ཡངས་ཀྱི་སུལ་དུ་ཐིམ་ཟིན་ཅིང་། མགྱོགས་ཟས་རིག་གནས་ཞེས་པའི་ནམ་ཟླ་ཞིག་གི་ཁ་ཆར་དང་བུ་ཡུག་ཁྲོད་དུ། མི་རྣམས་ཀྱི་གོམ་སྟབས་ནི་སྐད་ཅིག་ཙམ་ཡང་མི་ཁོམ་པའི་མགྲོན་དུ་འགྱུར་བཞིན་གདའ། དེ་སྔོན་རྩོམ་རིག་དུས་དེབ་གཅིག་ལ་ཡང་ཀློག་བསྐྱར་ཀློག་བྱེད་ཅིང་། དུས་དེབ་ཕྱི་མ་ག་དུས་ཐོན་ཡོང་སྙམ་ནས་རེ་སྒུག་བྱེད་པའི་ལོ་ཟླ་དེ་ཡང་ཕྱིར་ལོག་མེད་པའི་དུས་ཚིགས་ཤིག་ཏུ་གྱུར་ཟིན་དུས། སླར་ཡང་སེམས་རྣལ་དུ་ཕབ་སྟེ། ཉེ་བའི་ལོ་འདི་དག་རིང་གི་བོད་ཀྱི་རྩོམ་རིག་གསར་རྩོམ་ཐད་ལ་ཕྱིར་བལྟས་ཤིག་བྱས་ན། བརྩམས་ཆོས་ཕུལ་དུ་བྱུང་བ་གསར་པ་མི་ཉུང་བ་ཞིག་ཐོན་ཡོད་ཅིང་། དེ་དག་ལས་ལ་ལ་ནི་བརྗོད་བྱ་གདམ་གསེས་དང་། ལ་ལ་ནི་སྒྱུ་རྩལ་མཚོན་ཐབས་ཀྱི་ཆ་ནས་གསར་གཏོད་ཀྱི་དོན་སྙིང་ཆེན་པོ་ལྡན་ཡོད་པར་སྙམ། ལྷག་པར་དུ་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་ཞེས་པའི་གསར་རྩོམ་ལག་ལེན་ཞིག་གིས་བརྗོད་བྱའི་དོན་དང་སྒྱུ་རྩལ་མཚོན་ཐབས་གཉིས་ཀའི་ཆ་ནས། བོད་ཀྱི་དེང་རབས་རྩོམ་རིག་གསར་པའི་ཁུ་སིམ་གྱི་མཚན་མོ་འདི་ལ་གྲགས་འགུལ་ཅུང་ཟད་ཅིག་བསླངས་འདུག་པར་མཐོང་། །        སྤྱིར་ན“རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ”ཞེས་པའི་འབོད་སྲོལ་འདི་ནི། དེང་རབས་རྒྱལ་ནང་རྩོམ་རིག་ལས་རིམ་བཞིན་ཚུར་ལེན་བྱས་པ་ཞིག་ཡིན་དགོས་ཏེ། ད་ཡོད་བོད་ཀྱི་རྩོམ་རིག་གཞུང་ལུགས་ཕལ་ཆེ་བར་དེ་དང་དེའི་ཐ་སྙད་མ་བྱུང་བའི་ཕྱིར་རོ་ཞེས་བརྗོད་དགོས་ཀྱང་བོད་ཀྱི་རྩོམ་རིག་གསར་རྩོམ་ལག་ལེན་ཁྲོད་དུ་དེ་དང་རིགས་འདྲ་བའི་ལྷུག་རྩོམ་གྱི་རྩོམ་སྲོལ་ནི་མེད་པ་རྩ་བ་ནས་མ་ཡིན། དེས་ན། འདིར་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་དང་འབྲེལ་བའི་སྐོར་ལ་བགྲོ་གླེང་ཅུང་ཟད་བྱེད་ཐུབ་ན། གཅིག་ནས་བོད་ཀྱི་རྩོམ་རིག་གཞུང་ལུགས་འཛུགས་སྐྲུན་གྱི་ཆ་ནས་དོན་སྙིང་ཆེ་ཙམ་ལྡན་ཡོད་ལ། གཉིས་ནས་དེ་འདྲའི་ལྷུག་རྩོམ་གསར་པའི་གསར་རྩོམ་གྱི་ལག་ལེན་ཐད་ལའང་སྐུལ་འདེད་ཀྱི་ནུས་པ་ཅུང་ཟད་ཐོན་མི་ཡོང་ངམ་སྙམ་ནས། ལྷག་བསམ་སོར་མོའི་འདུ་བྱེད་མ་སྐུལ་དང་བས་བླང་བར་བྱའོ། །
       རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་ཞེས་པ་དེ་ནི། དུས་རབས་ཉི་ཤུ་པའི་དུས་མཇུག་ཙམ་ནས་རྒྱལ་ནང་རྩོམ་རིག་ཁྲོད་དུ་བྱུང་བ་ཞིག་ཡིན་ཞིང་། འབྲེལ་ཡོད་དཔྱད་གཞི་ལས་ལོ་རབས་བརྒྱད་ཅུ་དགུ་བཅུ་ཙམ་དུ་ཡུས་ཆུའི་ཡུལ(余秋雨)གཙོས་བྱས་པའི་རིག་གནས་མཁས་པ་འགའ་ཞིག་གིས་སྔ་ཕྱིར་རིག་གནས་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་འདུ་ཤེས་ཟབ་ཅིང་། ཡིད་གདུང་གི་བསམ་གཞིག་ཟབ་པའི་ལྷུག་རྩོམ་ཁག་གཅིག་སྤེལ་བ་ལས་རིམ་བཞིན་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་ཆེན་མོའམ་མཁས་དབང་ལྷུག་རྩོམ(文化大散文或学者散文)ཞེས་པའི་འབོད་སྲོལ་བྱུང་འདུག དེ་ཡང“རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་གྱི་ཐོག་མའི་བྱུང་བ་ནི་ལོ་རབས་དགུ་བཅུ་པར་ཡུས་ཆུའི་ཡུལ་གྱིས«གྲུབ་འབྲས»(收获)དུས་དེབ་ཐོག་ཆེད་བསྒྲིགས་རྩོམ་ཡིག་མུ་འགོད་བྱས་པ་ནས་འགོ་ཚུགས་པ་ཡིན་ལ། 1992ལོར«དཀའ་སྡུག་ཆེ་བའི་རིག་གནས་ཀྱི་འགྲུལ་བཞུད»(文化苦旅)ཅེས་པའི་དཔེ་དེབ་དཔེ་སྐྲུན་བྱས་པ་ལས་མཚོན་ཡོད”[1]ཅེས་གསུངས་པ་བཞིན། ཡུས་ཆུའི་ཡུལ་གྱིས་མཛད་པའི«དཀའ་སྡུག་ཆེ་བའི་རིག་གནས་ཀྱི་འགྲུལ་བཞུད»ཅེས་པ་སོགས་ནས་འགོ་བརྩམས་ཏེ་ལོ་རབས་དགུ་བཅུ་པའི་རྒྱལ་ནང་རྩོམ་རིག་ཁྲོད་དུ་ལྷུག་རྩོམ་དེ་རིགས་འབྲི་མཁན་ཇེ་མང་དུ་སོང་ཞིང་། གྲགས་ཆེ་བའི་རྩོམ་པ་པོའི་ཁོངས་སུ་ཅི་ཤན་ལིང(季羡林)དང་། ཧྲེ་ཐེ་ཧྲེང(史铁生) ཝང་མོང(王蒙) པེ་ཏོ(北岛)ལ་སོགས་ཡོད། ཁོང་ཚོས་ལྷུག་རྩོམ་གསར་རྩོམ་གྱི་བསམ་བློའི་རང་བཞིན་དང་། རིག་གནས་ཀྱི་རང་བཞིན། དེ་བཞིན་ཤེས་བྱའི་རང་བཞིན་བཅས་ལ་དོ་ཁུར་གནང་བས། རིམ་བཞིན་ལྷུག་རྩོམ་གསར་པའི་རླབས་རྒྱུན་ཞིག་མཆེད་ཐུབ་པ་བྱུང་འདུག་ལ། ཕྱིས་སུ་ཡོངས་གྲགས་སུ་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་ཞེས་པའི་འབོད་སྲོལ་འདི་བྱུང་འདུག
       བོད་ཀྱི་དེང་རབས་རྩོམ་རིག་ངོས་ནས་གླེང་ན། དུས་རབས་ཉེར་གཅིག་ཚུན་དུ་སྤྱི་ཚོགས་ཧྲིལ་པོའི་ཆ་འཕྲིན་གྱི་ཁྱབ་རྒྱ་ཇེ་ཆེར་སོང་བ་དང་། རིག་གནས་འགྲོ་འོང་རྒྱ་ཆེར་སོང་བ་དང་བསྟུན། བོད་ཡིག་རྩོམ་པ་པོའི་བོད་ཡིག་གཙོ་བོར་བྱེད་པའི་རྩོམ་རིག་ལྟ་ཀློག་གི་སྣང་ཚུལ་ལ་འགྱུར་བ་བྱུང་ཞིང་། རྩོམ་པ་པོ་དུ་མས་རང་གི་གསར་རྩོམ་ཀྱི་ཐོད་བརྒལ་གསར་པ་ཞིག་ལ་རེ་སྙེག་བྱེད་པའི་རྒྱབ་ལྗོངས་ཁྲོད། གཅིག་ནས་རྒྱལ་ནང་རྩོམ་རིག་གི་ཤུགས་རྐྱེན་དང་། གཉིས་ནས«བོད་ལྗོངས་རྩོམ་རིག»དུས་དེབ་དང་རྒྱ་ཡིག་གི་ལམ་ནས་བྲིས་པའི་ལྷུག་རྩོམ་གསར་པའི་ཤུགས་རྐྱེན་ལ་བརྟེན་ནས། ལོ་རབས་བརྒྱད་ཅུ་དགུ་བཅུའི་ནང་འགྲོ་རྒྱུགས་ཆེ་བའི་ཡིད་འགྱུར་མཚོན་པའི་ལྷུག་རྩོམ་གྱི་རིགས་དང་བསྡུས་བརྗོད་ལ་སོགས་ཀྱི་ཐབས་ལ་བརྟེན་པའི་དོན་བརྗོད་ལྷུག་རྩོམ་གྱི་རིགས་དེ་དག་ལས་འགོང་ཐབས་སུ་ཡུལ་སྐོར་ལྷུག་རྩོམ་མམ་ལྗོངས་རྒྱུའི་ཟིན་ཐོའི་རིགས་སུ་གཏོགས་པའི་ལྷུག་རྩོམ་ཀྱི་རྣམ་པར་དང་དོད་ཇེ་ཆེར་སོང་བ་དང་བསྟུན་ནས། བོད་ཡིག་དུས་དེབ་ཁག་གི་ཁྲོད་དུ་ཡང་གནས་མཇལ་ལྷུག་རྩོམ[2]མམ་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་གྱི་བརྩམས་ཆོས་རིམ་བཞིན་ཇེ་མང་དུ་གྱུར་པའི་སྣང་ཚུལ་ཞིག་བྱུང་བ་མིན་ནམ་སྙམ།
       རྒྱ་ཡིག་གི་ལམ་ནས་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་དང་ཆ་འདྲ་བའི་ལྷུག་རྩོམ་གྱི་རྣམ་པ་གསར་པ་དེ་རིགས་ཐོག་མར་གསར་རྩོམ་གནང་མཁན་གྱི་རྩོམ་པ་པོའི་གྲས་སུ་འཕྲིན་ལས་ཆོས་གྲགས་ལགས་དང་། བུད་མེད་རྩོམ་མཁན་ཏུའུ་ཕེ་ཧྭ(杜培华)[3]རྣམ་གཉིས་ནི་ཅུང་སྔ་བའི་གྲས་སུ་གཏོགས་པར་སེམས་ཏེ། 1982ལོར་འཕྲིན་ལས་ཆོས་གྲགས་ལགས་ཀྱི«བོད་ཀྱི་ཡུལ་སྲོལ་རིག་གནས»(西藏风土志)ཞེས་པ་ཐོག་མར་དཔེ་སྐྲུན་བྱས་པ་དང་། ཕྱིས་སུ་རྩོམ་ཡིག་ཁག་གཅིག་བོད་ཡིག་གི་ལམ་ནས«བོད་ཀྱི་རྩོམ་རིག་སྒྱུ་རྩལ»སོགས་སུ་སྤེལ་ཡོད་པ་མ་ཟད། སློབ་འབྲིང་བོད་ཡིག་བསླབ་གཞིར་བདམས་ནས་སློབ་འབྲིང་སློབ་མ་ཡན་གྱི་ཀློག་མཁན་དུ་མར་བག་ཆགས་གཏིང་ཟབ་བཞག་ཡོད། ཏུའུ་ཕེ་ཧྭ་ཡིས1976ལོ་ནས1983ལོའི་བར་བོད་ལྗོངས་རླུང་འཕྲིན་ལས་ཁུངས་སུ་གསར་འགོད་པའི་ཕྱག་ལས་གནང་རིང«ལྷ་སའི་གནའ་རབས་སུ་བསྐྱོད་པ»(拉萨踏古)[4]ཞེས་པའི་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་གསར་རྩོམ་གནང་ཞིང་། 1986ལོར་བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐུན་ཁང་ནས་དཔེ་སྐྲུན་བྱས་འདུག ཁོང་གཉིས་ཀྱི་རྗེས་སུ་མ་ལི་ཧྭ(马丽华)དང་ལེའོ་ཏུང་ཧྥན།(廖东凡) བསོད་ཆུང(索穷)སོགས་རྒྱ་ཡིག་གི་ལམ་ནས་གསར་རྩོམ་བྱེད་མཁན་གྱི་རྩོམ་པ་པོ་མི་ཉུང་བ་ཞིག་གིས་བོད་ཀྱི་རིག་གནས་ལོ་རྒྱུས་བརྗོད་བྱར་བྱས་པའི་ལྷུག་རྩོམ་དུ་མ་ཞིག་བྲིས་ཡོད་པ་དེ་དག་གིས་བོད་ཡིག་ལྷུག་རྩོམ་ལ་ཤུགས་རྐྱེན་ངེས་ཅན་ཐེབས་ཡོད་ལ། ལྷག་པར་དུ2008ལོའི་གཡས་གཡོན་དུ་ཧྭེ་མ(何马)ཡིས་བརྩམས་པའི«བོད་ཡུལ་གྱི་གསང་གྲངས»(藏地密码)ཞེས་པའི་མུ་འབྲེལ་བརྩམས་སྒྲུང་དུ་བོད་ཀྱི་རིག་གནས་ལོ་རྒྱུས་དང་དམངས་ཁྲོད་རྟོག་བཏགས་གཏམ་རྒྱུད་སིམ་པར་བྱས་ཏེ། རྒྱལ་ཡོངས་སུ་བྲིན་ཁ་རྒྱུག་པའི་དཔེ་དེབ་ཀྱི་གྲས་སུ་ཚུད་པ་དེས། བོད་ཀྱི་རྩོམ་པ་པོའི་བསམ་བློའི་ཐད་ལའང་ཤུགས་རྐྱེན་ངེས་ཅན་ཞིག་ཐེབས་མེད་དམ་སྙམ།
       སྤྱིར་ན་བོད་ཡིག་གི་ལམ་ནས་བྲིས་པའི་ལྷུག་རྩོམ་དེ་རིགས་ལ་སྔ་བ་དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱིས་མཛད་པའི«གཏམ་རྒྱུད་གསེར་ཐང»སོགས་དང་དོན་གྲུབ་རྒྱལ་དང་ཁྲེན་ཆིང་དབྱིང་གིས་མཛད་པའི«གནའ་བོའི་རིག་གནས་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་བང་མཛོད—ཏུན་ཧོང»ཞེས་པ། འཕྲིན་ལས་ཆོས་གྲགས་ཀྱིས་མཛད་པའི«མངའ་རིས་སུ་གནའ་ཤུལ་གྲགས་ཅན་འཚོལ་ཞིབ་ཏུ་བསྐྱོད་པའི་ཟིན་བྲིས» «གཙང་ཁུལ་གྱི་གནས་ཆེན་ཁག་ལ་ལྟ་སྐོར་དུ་ཕྱིན་པའི་མཐོང་ཐོས»ཞེས་སོགས་དང་། ཆབ་འགག་རྡོ་རྗེ་ཚེ་རིང་གིས་མཛད་པའི«ཆབ་ཆ་རྩྭ་ཐང་གི་བཀྲ་ཤིས་གླུ་སྒྲ»ཚེ་དབང་དང་བློ་ཚུལ་གྱིས་མཛད་པའི«དཔའ་བོའི་མེ་ཏོག»སོགས་ཡོད་ཅིང་། ལྷུག་རྩོམ་དེ་དག་ལ་ཆབ་དགག་རྟ་མགྲིན་གྱིས་བརྩམས་པའི«བོད་ཀྱི་དེང་རབས་རྩོམ་རིག་ལོ་རྒྱུས»སུ“གནས་རྙིང་དང་ཡུལ་སྲོལ་ངོ་སྤྲོད་པའི་ལྷུག་རྩོམ”[5]ཞེས་འབོད་པ་ལས། ལམ་ཡིག་དང་གནས་ཡིག དེ་བཞིན་ཡུལ་སྐོར་ཟིན་ཐོ་ཞེས་སོགས་ཀྱི་མིང་སྤྱད་མེད་ལ། རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་ཀྱང་མ་བྱུང་། «བོད་ཀྱི་དེང་རྩོམ་སྤྱི་བཤད»[6]ཅེས་པར་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་བྱུང་ཡང་ཡུལ་སྐོར་ལྷུག་རྩོམ་དང་དེའི་ཁྱད་པར་གྱི་ཐད་ལ་དཔྱད་པ་གཏིང་ཟབ་གནང་མེད་ཅིང་བཏང་སྙོམས་སུ་བཞག་ཡོད་པ་དང་། «ཟིང་ལོང་རྡེའུ་འགྲེམས»སུ“དུས་རབས་གསར་བ་ཤར་བའི་ཡས་མས་དང་དེའི་ཚུན་ཆད་དུ། བོད་ཀྱི་ལྷུག་རྩོམ་བྱེ་བྲག་པའི་ངོས་ནས་ཡུལ་སྐོར་ཟིན་བྲིས་ཀྱི་རིགས་སུ་གྱུར་པའི་ལྷུག་རྩོམ་མམ་གནས་མཇལ་ལྷུག་རྩོམ། ཡང་ན་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་དུ་འབོད་པའི་བརྩམས་ཆོས་མང་པོ«སྦྲང་ཆར»གཙོས་པའི་དུས་དེབ་དང་ཚགས་པར་ཁག་ཏུ་མཐོང་ཐོས་ཀྱི་སྐལ་བ་མངོན་པར་ཤར། དེ་ནི་སྔ་མའི་དུས་ནས་བྱུང་བ་བདེན་མོད་ཀྱི། འོན་ཀྱང་སྔ་མའི་དུས་དང་མི་འདྲ་ས་མཆིས་པའང་བསྙོན་དུ་མེད”[7]ཅེས་གསུངས་པ་ལས། ཕྱོགས་གཅིག་ནས་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་ནི་ཡུལ་སྐོར་ལྷུག་རྩོམ་མམ་ཡུལ་སྐོར་ཟིན་ཐོའི་རིགས་སུ་གཏོགས་ཡོད་པའི་ངོས་འཛིན་གནང་ཡོད་པ་དང་། ཕྱོགས་གཞན་ཞིག་ནས་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་གྱི་རྩོམ་སྲོལ་འདི་འདྲ་སྔར་ནས་ཡོད་ཀྱང་དུས་རབས་གསར་པ་ཤར་ཚུན་དུ་བྱུང་བའི་བརྩམས་ཆོས་ཁག་གཅིག་ནི་སྔོན་གྱི་རྩོམ་སྲོལ་དང་ཅུང་ཟད་མི་འདྲ་བ་ཡོད་ཚུལ་ཐད་ལའང་ཁས་བླངས་གནང་འདུག་པ་སོགས་ལ་བལྟས་ན། སྤྱི་ལོ2000ལོ་ཚུན་ཆད་དུ་བོད་ཡིག་གི་ཐོག་ནས་གསར་རྩོམ་བྱས་པའི་ལྷུག་རྩོམ་དེ་རིགས་ཀྱི་གྲངས་འབོར་དང་སྤུས་ཚད་གང་ཅིའི་ཐད་ལ་འགྱུར་ལྡོག་འགྲོ་འགོ་ཚུགས་པ་དང་། རིམ་བཞིན་ལྷུག་རྩོམ་གྱི་རྣམ་པ་གསར་པ་ཞིག་ཏུ་འཕོ་འགྱུར་འགྲོ་བཞིན་པའི་གྲགས་འགུལ་ཞིག་བསླངས་ཡོད་པ་གསལ་པོར་མཐོང་ཐུབ་ཅིང་། དེའི་ཚབ་མཚོན་གྱི་རྩོམ་པ་པོའི[8]གྲས་སུ་དབུས་གཙང་ཁུལ་དུ་ཕུན་ཚོགས་བཀྲ་ཤིས་དང་། བསམ་ཤོད་པ་དཀོན་ཅོག་ཡོན་ཏན། བཀྲ་ཤིས་དཔལ་ལྡན། བྱ་མདོ་དོན་གྲུབ་ཚེ་རིང་། ཨོ་རྒྱན་རྡོ་རྗེ། སོག་རུ་ཀརྨ་ཀུན་ཁྱབ། ཆོས་ལུང་དགེ་ལེགས་ཟླ་བ། སྐྱིད་ཆུ་བསྟན་འཛིན་ཉི་མ། ར་ས་བསྟན་འཛིན་ཆོས་གྲགས། ཁང་སྐྱིད་བསོད་བསྟན་སོགས་དང་། ཨ་མདོའི་ཁུལ་དུ་མཚོན་ན། ཤེར་གྲགས། ལྷ་མཆོག་རྒྱལ། གླིང་ཚ་པད་དབང་། བ་རེས། རྡོ་རིང་པདྨ་དབང་ཆེན། གངས་དབང་། པདྨ་རིག་འཛིན་སོགས་ཡོད་པར་སྣང་ཞིང་། རྩོམ་པ་པོ་དེ་དག་གི་ལྷུག་རྩོམ་གསར་རྩོམ་གྱི་ལག་ལེན་ཁྲོད་ནས། དེ་སྔའི“གནས་རྙིང་དང་ཡུལ་སྲོལ་ལྷུག་རྩོམ”ཞེས་ལམ་ཡིག་དང་འདྲ་ལ། གནས་ཡིག་གི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་ཞིང་ཡུལ་སྐོར་ལྷུག་རྩོམ་མམ་ལྗོངས་རྒྱུའི་ཟིན་ཐོ་དང་ཆ་འདྲ་བའི་ལྷུག་རྩོམ་གྱི་རྩོམ་སྲོལ་ཞིག་དངོས་སུ་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་ཞེས་པའི་ཕྱོགས་སུ་འཕོ་འགྱུར་བྱུང་དང་འབྱུང་བཞིན་ཡོད་པ་རེད། དེ་ནི་རྩོམ་པ་པོ་རྣམ་པའི་དཀའ་སྤྱད་འབད་འཐབ་ཀྱི་གསར་རྩོམ་ལ་བརྟེན་ནས། བོད་ཀྱི་ལྷུག་རྩོམ་གསར་པའི་འཕེལ་རྒྱས་ལ་ཕུལ་བའི་ལེགས་སྐྱེས་ཤིག་རེད་ཨང་སྙམ་བཞིན་རྗེས་སུ་ཡི་རང་ཞུ་བའི་གནས་སུ་མཆིས་སོ། །        སྤྱིར་ན་རྩོམ་རིག་གསར་རྩོམ་ཁྲོད་ནས་བྱུང་བའི་གྲགས་འགུལ་ཞིག་ཡིན་ན། དེ་ནི་དུས་སྐབས་གང་རུང་ཞིག་གི་རྩོམ་རིག་གི་སྣང་ཚུལ་ཞིག་ཡིན་དགོས་ཤིང་། རྩོམ་རིག་གི་སྣང་ཚུལ་དེ་རིགས་ནི་ང་ཚོས་དུས་སྐབས་གང་རུང་དེའི་རྩོམ་རིག་ལ་ངོས་འཛིན་དང་རྒྱུས་ལོན། དེ་བཞིན་དཔྱད་བརྗོད་དང་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་པའི་རྨང་གཞི་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན། དེས་ན་ལྷུག་རྩོམ་གསར་པའི་གྲགས་འགུལ་གྱིས་བསླངས་པའི་སྣང་ཚུལ་དེ་ཡང་ང་ཚོས་བོད་ཀྱི་དེང་རབས་ལྷུག་རྩོམ་གསར་རྩོམ་ལ་རྒྱུས་མངའ་དང་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་པའི་རྨང་གཞིར་གྱུར་པས། གོང་གསལ་རྩོམ་པ་པོའི་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་གསར་རྩོམ་ཐད་ལ་ངོ་སྤྲོད་ཅུང་ཟད་ཅིག་བྱེད་པ་ལ།
       གཅིག ཕུན་ཚོགས་བཀྲ་ཤིས་ལགས་དང་ཁོང་གི་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་སྐོར། 2005ལོར། རྩོམ་པ་པོ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་ནས«ཁྱིམ་པ་བའི་བོད་ལྗོངས»(世俗西藏)རྒྱ་ཡིག་དཔར་མ་དཔེ་སྐྲུན་བྱས་པ་ནི་ཁོང་གི་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་གསར་རྩོམ་གྱི་ཐོག་མའི་ཚོད་ལྟ་ཡིན་ཞིང་། སྔ་ཕྱིར་དེའི་ཁྲོད་ཀྱི་བརྩམས་ཆོས་འགའ་ཞིག་རྒྱ་བོད་ཡིག་རིགས་གཉིས་ཀྱི་ཐོག་ནས་དུས་དེབ་ཐོག་སྤེལ་ཡོད་པ་དང་། རིང་པོར་མ་ཐོགས་པར་དེའི་བོད་ཡིག་དཔར་མ«བོད་ཡུལ་གྱི་གནའ་གཏམ»ཞེས་པ་ཡང་དཔེ་སྐྲུན་བྱས། 2019ལོར་སླར་ཡང་བོད་ལྗོངས་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་ནས་ཁོང་གི«ཤུལ་འཚོལ»རྒྱ་བོད་ཡིག་རིགས་གཉིས་ཀྱི་ཐོག་ནས་དཔེ་སྐྲུན་བྱས་ཡོད་པ་ལས་ཁོང་གི་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་གསར་རྩོམ་གྱི་གྲུབ་འབྲས་མཚོན་ཡོད་ཅིང་། དེ་ཡང་ཁོང་གིས“དཔེ་དེབ་འདི«ཁྱིམ་པ་བའི་བོད་ལྗོངས»མ་བྲིས་གོང་ངས་ལྷུག་རྩོམ་གྱི་དཔེ་དེབ་དུ་མ་ཞིག་ལ་བལྟས་ཤིང་། དེ་དག་གི་ཁྲོད་ནས་ཡུས་ཆུའི་ཡུལ་དང་། ཧྲེ་ཐེ་ཧྲེང་ལ་སོགས་པའི་མུ་འགོད་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་གྱིས་བདག་གི་ཡིད་དབང་འཕྲོག་པར་བྱས་བྱུང”[9]ཞེས་གསུངས་པ་བཞིན། རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་གྱི་ཐོག་ནས་གསར་རྩོམ་བྱེད་པའི་སྐུལ་སློང་ནི་ཁོང་ལ་སྐབས་དེ་ཤེད་ཙམ་ནས་ཡོད་མྱོང་བ་ཞིག་ཡིན་ཡང«ཁྱིམ་པ་བའི་བོད་ལྗོངས»ནི་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་རྣམ་དག་ཅིག་ཡིན་མིན་གྱི་ཐད་ལ། ལྟ་ཚུལ་མི་འདྲ་བ་བྱུང་ཡོད་དེ། 2006ལོའི«བོད་ལྗོངས་རྩོམ་རིག»དུས་དེབ་དང་པོའི་ཐོག་རྩོམ་སྒྲིག་པའི་གཏམ་དུ“བོད་ལྗོངས་ཀྱི་གྲགས་ཅན་རྩོམ་པ་པོ་ཕུན་ཚོགས་བཀྲ་ཤིས་ཀྱིས་བརྩམས་པའི་བོད་ཀྱི་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་གཅེས་བསྒྲིགས«ཁྱིམ་པ་བའི་བོད་ལྗོངས»”[10]ཞེས་གསུངས་ཀྱང་རྩོམ་པ་པོ་རེན་ཆི་ཕེ(冉启培)ཡིས«ཁྱིམ་པ་བའི་བོད་ལྗོངས»ཀྱི་དཔྱད་གཏམ་ནང“ངས་ནི་དཔེ་དེབ་འདི་དངོས་བྲིས་ལྷུག་རྩོམ་རྣལ་མ་ཞིག་ཡིན་པ་ལས། རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་གྱི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་ཡང་མཐའ་གཅིག་ཏུ་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་ཞིག་ཡིན་པར་ངོས་འཛིན་བྱེད་ཀྱི་མེད”[11]ཅེས་གསུངས་འདུག་ལ། བཀྲ་ཤིས་ཟླ་བ་དང་། མཁས་གྲུབ་ཆོས་འཕེལ། ཚེ་རིང་ནོར་བུ། བདེ་ལྷུན་ཚེ་དབྱངས། ལིའུ་ཀྲེ་ཆུན། ལན་གོ་ཧྭ། ཧྭ་ཞའོ་ཏུང་ལ་སོགས་པའི་དཔྱད་གཏམ་ནང«ཁྱིམ་པ་བའི་བོད་ལྗོངས»འདི་ཉིད་ལ་རིག་གནས་ཀྱི་རང་བཞིན་དང་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་རང་བཞིན། ཤེས་བྱའི་རང་བཞིན་ལྡན་ཡོད་ཚུལ་གསུངས་ཀྱང་དེ་ནི་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་ཞིག་ཡིན་མིན་གྱི་ཐད་ལ་རྣམ་འགྱུར་གསལ་པོར་བསྟན་མི་འདུག «ཤུལ་འཚོལ»དཔེ་སྐྲུན་བྱས་རྗེས། དཔྱད་བརྗོད་པ་ཕུར་བུ་མཚམས་གཅོད་ལགས་ཀྱི་དཔྱད་གཏམ་ནང“དངོས་བྲིས་རང་བཞིན་གྱི་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་ཞིག་ཡིན་པའི་ཆ་ནས”[12]ཞེས་གསུངས་པ་དང་། ཙེ་ཡན(子嫣)གྱིས་ཀྱང“ཡིག་འབྲུ་ཁྲི་ཚོ་བཞི་བཅུའི་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་འདི་ཉིད་ནི་རྩོམ་པ་པོས་རང་གི་ཕ་ཡུལ་ལ་བཅངས་པའི་ལྷད་མེད་བརྩེ་སེམས་ཀྱི་ལྷུག་བརྗོད་ཅིག་རེད”[13]ཅེས་གསུངས་པ་ལྟར། ཕུན་ཚོགས་བཀྲ་ཤིས་ལགས་ཀྱི་ལྷུག་རྩོམ་གསར་པའི་གསར་རྩོམ་གྱི་ཐོག་མའི་བརྩམས་ཆོས་ནི་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་རྣམ་དག་ཅིག་ཡིན་མིན་གྱི་ཐད་ལ་རྩོད་གླེང་ཕྲན་བུ་ཡོད་པ་ནས་ཕྱིས་སུ«ཤུལ་འཚོལ»ལེགས་གྲུབ་བྱུང་བ་དང་རིམ་བཞིན་མི་རྣམས་ཀྱིས་དེ་ནི་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་གྱི་རྩོམ་སྲོལ་དུ་ཁས་བླངས་པའི་བརྒྱུད་རིམ་ནི་དཀའ་ཚེགས་ཆེ་བའི་གསར་རྩོམ་གྱི་ཚོད་ལྟ་ཞིག་ཡིན་པར་སྣང་། སྤྱིར་ན་གནམ་འོག་གི་བྱ་བ་སྣ་ཚོགས་པའི་དཀའ་ཚེགས་ཆེ་ཆུང་ནི་འབད་བརྩོན་ལ་རག་ལས་ཀྱི་འབད་བརྩོན་བྱས་ན། དཀའ་ཡང་བསྒྲུབ་པར་སླ་ཞིང་འབད་བརྩོན་མ་བྱས་ན་སླ་ཡང་བསྒྲུབ་པར་དཀའ་བས། ཕུན་ཚོགས་བཀྲ་ཤིས་ལགས་ལ་མཚོན་ན། སྔ་ཕྱིར་ལོ་བཅུ་ལྷག་ཙམ་གྱི་དཀའ་སྤྱད་འབད་བརྩོན་ལ་བརྟེན་ནས། གཞི་ནས་ཁོང་གི་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་གསར་རྩོམ་ཐད་ལ་གྲུབ་འབྲས་ངེས་ཅན་ཐོབ་ཡོད་ཅེས་བརྗོད་ཆོག་པར་སྣང་།
       གཉིས། བསམ་ཤོད་པ་དཀོན་ཅོག་ཡོན་ཏན་དང་བཀྲ་ཤིས་དཔལ་ལྡན། བྱ་མདོ་དོན་གྲུབ་ཚེ་རིང་། ཨོ་རྒྱན་རྡོ་རྗེ་བཅས་དུས་མཉམ་དུ་གླེང་བར། སྤྱིར་ན་བོད་ཡིག་དེང་རྩོམ་ཁྲོད་དཔྱད་གཏམ་སྤེལ་བའི་བརྩམས་ཆོས་ཉུང་བ་ལ་བརྟེན་ནས་གོང་གསལ་རྩོམ་པ་པོའི་ལྷུག་རྩོམ་གསར་རྩོམ་ཐད་ཀྱི་དཔྱད་གཞི་དེ་བས་ཀྱང་མཐོང་དཀོན་པའི་ཚད་དུ་སྣང་། བསམ་ཤོད་པ་དཀོན་ཅོག་ཡོན་ཏན་ལགས་ལ་མཚོན་ན། 2009ལོ་ནས་བཟུང«ལྷོ་ཁའི་རྩོམ་རིག་སྒྱུ་རྩལ»གྱིས་གཙོས་པའི་དུས་དེབ་ཐོག་སྔ་ཕྱིར«སྣུབས་མཚོའི་ངོགས་ཀྱི་གསང་གཏམ»དང«ཁ་རག་རི་བོའི་དཔྱིད་དཔལ»སོགས་ཀྱི་ལྷུག་རྩོམ་གསར་པའི་བརྩམས་ཆོས་སྤེལ། 2018ལོར་བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་ནས་ཁོང་གི་རིག་གནས་ལྗོངས་རྒྱུའི་མུ་འབྲེལ་ལྷུག་རྩོམ་རིང་མོ«ཡར་འབྲོག་གི་ལམ་ཡིག»ཅེས་པ་སྟོད་ཆ་དང་སྨད་ཆ་དུས་མཚུངས་སུ་དཔེ་སྐྲུན་བྱས་ཤིང་། ཁྱོན་ཡིག་འབྲུ་ཁྲི85ཡོད་པ་དང་། དེ་ལ་ཡང་རྩོམ་པ་པོ་ཨོ་རྒྱན་རྡོ་རྗེས“«ཡར་འབྲོག་གི་ལམ་ཡིག»ཅེས་པའི་དཔེ་ཆ་དེའི་ནང་བཀོད་པའི་བརྩམས་ཆོས་དག་གི་རྩོམ་ལུས་ལ་འགའ་ཞིག་གིས་ཡུལ་སྐོར་ཟིན་ཐོ་ཟེར་བ་དང་། འགའ་ཞིག་གིས་ཡུལ་སྐོར་ལྷུག་རྩོམ་ཟེར་བ། འགའ་ཞིག་གིས་གནས་ཡིག་ཟེར་བ། འགའ་ཞིག་གིས་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་ཡང་ཟེར། དོན་དུ་ཚང་མ་ལྷུག་རྩོམ་གྱི་ཁོངས་སུ་གཏོགས་པས་མུ་འབྲེལ་ལྷུག་རྩོམ་གྱི་ཁོངས་སུ་བཞག་ན་འགྲིག”[14]ཅེས་དང་། དཔེ་དེབ་ཀྱི་ཁ་ཤོག་ལ་ཡང“རིག་གནས་ལྗོངས་རྒྱུའི་མུ་འབྲེལ་ལྷུག་རྩོམ་རིང་མོ”ཞེས་འཁོད་པ་ལས་ཀྱང་མཚོན་ནུས་ལ། སླར་ཡང2019ལོའི་ཟླ6པར«མི་ཡུལ་གྱི་དག་ཞིང»ཞེས་པ་དཔེ་སྐྲུན་བྱས་ཡོད་པ་ལས་ཁོང་གི་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་མམ་རིག་གནས་ལྗོངས་རྒྱུའི་མུ་འབྲེལ་ལྷུག་རྩོམ་གསར་རྩོམ་གྱི་གྲུབ་འབྲས་མཚོན་ཡོད། བཀྲ་ཤིས་དཔལ་ལྡན་ལགས་ལ་མཚོན་ན། 2010ལོར་ལྷུག་རྩོམ་ཕྱོགས་བསྒྲིགས«ས་སྲོས་ཀྱི་འཆར་སྒོ»དང2014ལོར«དགུན་གཞུང་རིང་མོ»ཞེས་པ་དཔར་སྐྲུན་བྱས་ཡོད་པར་དམིགས་བསལ་གྱི་ཆ་ནས་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་མམ་ལྷུག་རྩོམ་གསར་པ་དེ་རིགས་ཀྱི་ཐད་ལ་གསར་རྩོམ་གྱི་དང་དོད་གནང་མེད་མོད། བརྩམས་ཆོས་ཁག་གཅིག་ལ་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་མམ་ཡང་ན་ལྷུག་རྩོམ་གསར་པའི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་ཡོད་དེ། དཔེར་ན1999ལོར་བྲིས་པའི«ཀའོ་ཅི་ཟ་ཁང་ཐུགས་ལ་འཇོག་རོགས་གནང»ཞེས་པ་དང་། «དགུན་གཞུང་རིང་མོའི»ཁྲོད་ཀྱི་བརྩམས་ཆོས་རེ་གཉིས་ལའང་དེའི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་ཡོད་པར་མཐོང་། བྱ་མདོ་དོན་གྲུབ་ཚེ་རིང་གི་ལྷུག་རྩོམ་གསར་པའི་ཚོད་ལྟ་ནི་སྤྱི་ལོ2008ལོའི[15]གཡས་གཡོན་ཙམ་ནས་འགོ་བཙུགས་ཤིང་། ཁོང་གིས་སྔ་ཕྱིར«གནས་རྙིང་རྒྱལ་མཇལ»ཞེས་པའི་བརྩམས་ཆོས་ཁག་གཅིག«བོད་ཀྱི་རྩོམ་རིག་སྒྱུ་རྩལ»སོགས་སུ་སྤེལ། “ཕྲན་གྱིས2007ལོ་ནས་བཟུང་ལྷུག་རྩོམ་གྱི་ཁམས་གསར་བ་ཞིག་བཙལ་འཚོལ་བྱེད་པའི་འགོ་བརྩམས། དེ་ཡང་རིག་གནས་དང་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ནང་དོན་མངའ་བའི་ལྷུག་རྩོམ་གྱི་གསར་རྩོམ་ནི་རང་རེའི་རྩོམ་སྟེགས་སུ་མཐོང་དཀོན་པ་དང་། རེ་གཉིས་ཡོད་པ་དག་ཀྱང་ཟབ་ཚད་དང་ནང་སྙིང་ཐད་བློ་ཡིད་ཚིམ་པ་ཞིག་ཧ་ལམ་མེད་ཚོད་རེད། ངས«གནས་རྙིང་རྒྱང་མཇལ»ལ་ཟབ་ཚད་དང་ནང་སྙིང་གིས་ཕྱུག་པ་ཡིན་ཞེས་བརྗོད་པ་མིན་ཡང་། དེའི་ཕྱོགས་སུ་ཉེ་བར་བཅར་འདོད་པ་དང་གསར་རྩོམ་ལ་ཚོད་ལྟ་ཞིག་བྱ་བསམ་པ་ཡིན”[16]ཞེས་པ་ལས་མཚོན་ནུས་ཤིང་། ཨོ་རྒྱན་རྡོ་རྗེ་ལགས་ལ་མཚོན་ནའང་ཆེད་དུ་དམིགས་ནས་དེའི་ཐད་ལ་གསར་རྩོམ་གནང་ཞིང་གྲུབ་འབྲས་མངོན་གསལ་ལྡན་པ་ཞིག་མ་ཡིན་མོད། ཉེ་བའི་ལོ་རེ་གཉིས་ཀྱི་གོང་ནས«ལྐོག་གྱུར་གྱི་གྲོག་རོང»ཞེས་པའི་བརྩམས་ཆོས་སྤེལ་ཡོད་ཅིང་། དེ་ལ་ཡང་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་གྱི་ཁྱད་ཆོས་འགའ་ཞིག་ལྡན་ཡོད་པར་སྣང་། རྩོམ་པ་པོ་བ་རེས་ཀྱིས་བྲིས་པའི«མཇལ་སྐོར་ཐེངས་ཤིག»ཅེས་པར2000ལོར་སྐབས་གསུམ་པའི་སྦྲང་ཆར་རྩོམ་རིག་བྱ་དགའ་ཐོབ་ཅིང་། ཀློག་པ་པོའི་ཁྲོད་དུ་བག་ཆགས་ཆེ་ཙམ་ཡོད་པའི་བརྩམས་ཆོས་ཤིག་ཡིན། བརྩམས་ཆོས་དེར་ཕོ་བྲང་ཡུམ་བུ་བླ(བརླ)སྒང་དུ་ཕེབས་པའི་མཇལ་སྐོར་དང་འབྲེལ་ནས་རིག་གནས་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་མཁའ་དབུགས་སྟུག་པོ་ཞིག་གི་ཁྲོད་ནས་རྩོམ་པ་པོའི་མཐོང་ཐོས་དྲན་རེག་གི་སེམས་ཚོར་སྐྱེན་པ་དང་། ལྷག་པར་གསར་རྩོམ་གྱི་དུས་ཚོད་སྟེང་ནས་ཅུང་སྔ་བའི་གྲས་སུ་གཏོགས་པས་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་གསར་རྩོམ་གྱི་ཆ་ནས་དོན་སྙིང་ངེས་ཅན་ལྡན་ཡོད་པར་སྙམ། གོང་གསལ་རྩོམ་པ་པོ་འདི་དག་ནི་བོད་ཀྱི་དེང་རབས་རྩོམ་རིག་ཐད་ནས་ཀློག་པ་པོའི་ཁྲོད་བག་ཆགས་ཟབ་ཅིང་ཤུགས་རྐྱེན་ཆེ་བའི་རྩོམ་པ་པོ་རྒན་རབས་འབའ་ཞིག་ཡིན་ཞིང་། ཁོང་ཚོའི་གསར་རྩོམ་གྱིས་ཚད་གཞི་ངེས་ཅན་སྟེང་ནས་བོད་ཀྱི་དེང་རབས་རྩོམ་རིག་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་ཁ་ཕྱོགས་མཚོན་ཡོད།
       གསུམ། སོག་རུ་ཀརྨ་ཀུན་ཁྱབ། ཆོས་ལུང་དགེ་ལེགས་ཟླ་བ། ར་ས་བསྟན་འཛིན་ཆོས་གྲགས། སྐྱིད་ཆུ་བསྟན་འཛིན་ཉི་མ། རྡོ་རིང་པདྨ་དབང་ཆེན། གངས་དབང་། པདྨ་རིག་འཛིན། ཁང་སྐྱིད་བསོད་བསྟན་སོགས་ནི་གཞོན་སྐྱེས་རྩོམ་པ་པོའི་ཁྲོད་ནས་ལྷུག་རྩོམ་གསར་པ་དེ་རིགས་ལ་ཚོད་ལྟ་གནང་མཁན་ཁག་གཅིག་ཡིན་ཞིང་། དེ་དག་ལས་སོག་རུ་ཀརྨ་ཀུན་ཁྱབ་ནི་ལྷུག་རྩོམ་གསར་རྩོམ་གནང་བའི་དུས་ཡུན་རིང་ཞིང་བརྩམས་ཆོས་ཀྱི་གྲངས་འབོར་ཀྱང་མང་བའི་ཆ་ནས་གྲུབ་འབྲས་ཅུང་བཟང་བའི་ཚད་དུ་སྣང་། ཁོང་གིས་སྔ་ཕྱིར«ཞང་ཞུང་སྒོ་བར་ཕྱིན་པའི་མཐོང་ཐོས»སོགས་ཀྱི་བརྩམས་ཆོས་སྤེལ་ཞིང་། ཕྱིས་སུ་ལྷུག་རྩོམ་གཅེས་བསྒྲིགས«བྱང་ཐང་གི་བཞུར་རྒྱུན»ཞེས་པར་བཏུས་ཡོད་ལ། བརྩམས་ཆོས་ལ་མཚོན་ན། «ཚད་མའི་ཆུ་མགོ»དང«ཆར་དུས་ཀྱི་བྱང་ཐང་ཤེལ་ཚྭ»སོགས་ཡོད། ཆོས་ལུང་དགེ་ལེགས་ཟླ་བའི«བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་བང་མཛོད་ཁྲོད་ཀྱི་ཕྲ་ཚོམ་མུ་ཏིག་དོ་ཤལ»ཞེས་པ། སྐྱིད་ཆུ་བསྟན་འཛིན་ཉི་མའི«གནས་མཆོག་རྒྱ་མ»ཞེས་པ། གངས་དབང་གི«རང་ཡུལ་རང་གིས་བསྐོར་བའི་སྐྱིད་སྡུག»ཅེས་པ། པདྨ་རིག་འཛིན་གྱི«ལྷ་གནས་བྲག་དཀར་སྤྲེལ་རྫོང»ཞེས་པ། ཁང་སྐྱིད་བསོད་བསྟན་གྱི«ཆབ་ཆབ་ཀྱི་འགོ་ཁུངས» «ལྷ་ས་སྐྱིད་སྟོད་སྐྱིད་ཤོད»ཅེས་པ་སོགས་ནི་སོ་སོའི་ཚབ་མཚོན་གྱི་བརྩམས་ཆོས་སུ་བཞག་ཆོག་པར་སྣང་། གོང་གསལ་དེ་དག་དང་ཅུང་ཟད་མི་འདྲ་བའི་རིག་གནས་ཀྱི་མཁའ་དབུགས་སྟུག་པའི་ལྷུག་རྩོམ་གྱི་སྣང་ཚུལ་གཞན་ཞིག་ནི་ཡིག་འབྲུའི་གྲངས་སམ་རིང་ཐུང་གི་ཆ་ནས་རིང་པོ་དེ་ཙམ་མ་ཡིན་པར་རིག་གནས་བསམ་གཞིག་དང་ཕྱིར་རྟོག་གི་འདུ་ཤེས་གཏིང་ཟབ་པའི་བརྩམས་ཆོས་ནི་ར་ས་བསྟན་འཛིན་ཆོས་གྲགས་ཀྱི«བར་སྐོར། སེམས་ཀྱི་མྱོང་བྱར་གྲུབ་པའི་དཀྱིལ་འཁོར་ཞིག»ཅེས་པ་དང་། རྡོ་རིང་པདྨ་དབང་ཆེན་གྱི«དབུས་ལམ་རིང་མོ»ཞེས་པ་ལྟ་བུས་མཚོན་འདུག་སྙམ། དེས་ན་གོང་གསལ་རྩོམ་པ་པོ་དང་བརྩམས་ཆོས་དེ་དག་གིས་མཚོན་པའི་བོད་ཀྱི་དེང་རབས་རྩོམ་རིག་ལས་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་གསར་རྩོམ་ཐད། གཅིག་ནས་རྒན་རབས་དང་གཞོན་སྐྱེས་རྩོམ་པ་པོའི་དཔུང་ཁག་ཅིག་གྲུབ་ཡོད་ལ། གཉིས་ནས་ཁོང་ཚོའི་གསར་རྩོམ་གྱི་ཚོད་ལྟའི་ཁྲོད་ནས། བོད་ཀྱི་དེང་རབས་ལྷུག་རྩོམ་གསར་པའི་གསར་རྩོམ་གྱི་གྲགས་འགུལ་ཞིག་བསླངས་ཡོད་པར་མ་ཟད། རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་དང་ཡང་ན་ཡུལ་སྐོར་ལྷུག་རྩོམ། དེ་མིན་སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་གནས་ཡིག་དང་ལམ་ཡིག གཞན་ཡང་དངོས་འབྲིའི་ལྷུག་རྩོམ་ཞེས་སོགས་ལྷུག་རྩོམ་གྱི་རྣམ་པ་བྱེ་བྲག་པའི་ཞིབ་འཇུག་དང་གསར་རྩོམ་ལག་ལེན་གྱི་ཐད་ལ་སྐུལ་འདེད་ཀྱི་ནུས་པ་ཐོན་དང་འཐོན་བཞིན་ཡོད།
       སྤྱིར་ན་ད་ལྟའི་བར་རྒྱལ་ནང་གི་རྩོམ་རིག་ལ་མཚོན་ནའང་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་ཞེས་པར་ཐུན་མོང་གི་མཚན་ཉིད་ཅིག་མ་བྱུང་ཞིང་། ཐ་ན་ལྷུག་རྩོམ་གྱི་དབྱེ་བ་བྱེ་བྲག་པ་ཞིག་ཡིན་པའི་ཐད་ལའང་རིག་པའི་གཞུང་ལུགས་སུ་ཕལ་ཆེར་ཁ་གསབ་བྱུང་མེད་པར་སྣང་བས། དེས་ང་ཚོས་བརྩམས་ཆོས་གང་ཞིག་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་ཡིན་མིན་དང་། རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་ཞེས་པ་འདི་ཡང་སྙིང་ཅི་འདྲ་ཞིག་ཡིན་དགོས་མིན་གྱི་ཐད་ལ་བསམ་གཞིག་བྱེད་པར་བར་སྟོང་ཆེན་པོ་ཞིག་བཞག་ཡོད།        སྤྱིར་ན་གནམ་འོག་འདི་ན་ལག་ལེན་མེད་པའི་སྔ་རོལ་དུ་གཞུང་ལུགས་ཟེར་བའི་མིང་ཡང་མེད་པ་ལྟར། གཞུང་ལུགས་ནི་ལག་ལེན་ལ་བརྟེན་ནས་བྱུང་བ་ཞིག་ཡིན་པས། མིག་སྔའི་བོད་ཡིག་ལྷུག་རྩོམ་གསར་རྩོམ་གྱི་ལག་ལེན་ནི། རྒྱལ་ནང་དང་འདྲ་བར་དེ་དང་དེའི་རིག་པའི་གཞུང་ལུགས་འཛུགས་སྐྲུན་གྱི་ལས་གཞི་ཆེན་པོ་ཞིག་ཡིན་ཞེས་ཀྱང་བརྗོད་རིགས་པར་སྙམ། དེས་ན་ང་ཚོས་དེ་འདྲའི་ལག་ལེན་གྱི་སྣང་ཚུལ་ལ་བརྟེན་ནས་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་ཞེས་པའི་ངོས་འཛིན་གྱི་ཐད་ལ་བསམ་གཞིག་ཅུང་ཟད་ཅིག་བྱས་ན།
       གཅིག བོད་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་རྩོམ་རིག་ལས་མཆེད་པའི་བསམ་གཞིག
       རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་ཞེས་པའི་རྩོམ་སྲོལ་འདི་ཉིད་དང་འདྲ་བར་བོད་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་རྩོམ་རིག་གི་ཁྲོད་དུའང་ལམ་ཡིག་དང་གནས་ཡིག་སོགས་ཀྱི་རྩོམ་སྲོལ་ཡོད་ལ། སྐབས་སྐབས་སུ་ལོ་རྒྱུས་མི་སྣའི་རྣམ་ཐར་རྟོགས་བརྗོད་ཀྱི་རྩོམ་སྲོལ་འགའ་ཞིག་ལའང་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་དང་འདྲ་བའི་ཆ་ཤས་མཆིས་ཏེ། དཔེར་ན། སི་ཏུ་ཆོས་ཀྱི་རྒྱ་མཚོ1918ལོ་ནས1920ལོའི་བར་ཟླ་ཉི་ཤུ་ཙམ་དབུས་གཙང་དུ་ཕེབས་དུས་མཛད་པའི«དབུས་གཙང་གནས་ཡིག»གམ་མཚན་བྱང་ཆ་ཚང་ལ«སི་ཏུ་པ་ཆོས་ཀྱི་རྒྱ་མཚོའི་གངས་ལྗོངས་དབུས་གཙང་གནས་བསྐོར་ལམ་ཡིག་ནོར་བུ་ཟླ་ཤེལ་གྱི་སེ་མོ་དོ་ཞེས་བྱ་བ་བཞུགས་སོ»ཞེས་པ་དང་། དེ་བཞིན་དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱིས་མཛད་པའི«རྒྱ་གར་གནས་ཆེན་ཁག་ལ་བགྲོད་པའི་ལམ་ཡིག»དང་། དེ་བཞིན«རྒྱལ་ཁམས་རིག་པས་བསྐོར་བའི་གཏམ་རྒྱུད་གསེར་གྱི་ཐང་མ»སོགས་ཡོད་པར་མ་ཟད། རྣམ་ཐར་རྟོགས་བརྗོད་དང་ཆོས་འབྱུང་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་བར་དུ་ཡང་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་དང་འདྲ་བའི་ཆ་ཡོད་པ་ནི། གནས་རྩ་ཆེན་ལ་བསྐོར་བའི་ལྗོངས་རྒྱུའི་ཟིན་ཐོ་ལྟ་བུའི་འབྲི་ཐབས་དང་། ལམ་ཐིག་གསལ་བར་བྱས་ཏེ་ལམ་བར་གྱི་མཐོང་ཐོས་མྱོང་གསུམ་མམ་རི་ཆུའི་བཀོད་པ་སོགས་ཞིབ་འབྲི་བྱེད་པ། གཞན་ཡང་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་མི་སྣའི་སྣང་བརྙན་འབྲི་བཞེངས་བྱེད་པའམ་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་མཛད་རྗེས་ལ་གདེང་འཇོག་བྱེད་པ། ད་དུང་རིག་གནས་ཀྱི་ཆ་ནས་ཆ་འཕྲིན་མང་བ་སྟེ་ཤེས་བྱའི་རང་བཞིན་ལྡན་པ་སོགས་ནི་ཐུན་མོང་གི་ཁྱད་ཆོས་སུ་གྲུབ་ཡོད་ཀྱང་སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་རྩོམ་སྲོལ་དེ་དག་དང་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་གྱི་བར་ལ་མི་འདྲ་བའི་ཆ་ཤས་ཀྱང་ཡོད་དེ། རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་གྱི་ཁྲོད་དུ་རིག་གནས་ཀྱི་དར་རྒུད་དང་འབྲེལ་བའི་ཕྱིར་རྟོག་གཏིང་ཟབ་པ་དང་། རྩོམ་པ་པོའི་བསམ་བློའི་བརྩེ་དུང་རྣམ་འགྱུར་དེ་བས་ཁ་གསལ་བའམ་འབུར་དུ་ཐོན་པའི་ཁྱད་པར་ཡང་ཡོད་པས། བོད་ཀྱི་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་གསར་རྩོམ་ཐད་ལ་སྲོལ་རྒྱུན་རྩོམ་རིག་གི་ཁྲོད་དུ་ས་བོན་ཕུན་སུམ་ཚོགས་ཤིང་། དཔྱད་གཞིའི་རིན་ཐང་ཆེན་པོ་ལྡན་ཡོད་པར་སྙམ།
       གཉིས། ལྷུག་རྩོམ་གྱི་རྣམ་གྲངས་གཞན་ལས་མཆེད་པའི་བསམ་གཞིག
       “ལྷུག་རྩོམ་ནི་ལོ་རྒྱུས་རིང་ཞིང་རྙོག་འཛིང་ཆེ་ལ་རྣམ་པ་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པ་ཞིག་ཡིན་པས། འཛམ་གླིང་ཕྱི་ནང་ཀུན་ཏུ་སྒྲ་ཡངས་འཇུག་དང་དོག་འཇུག་གི་དབྱེ་བ་འབྱེད་སྲོལ་ཡོད”[17]ཅེས་གསུངས་ཤིང་། ལྷུག་རྩོམ་ཞེས་པའི་རྩོམ་ལུས་འདི་ནི་སྒྲུང་གཏམ་ལྟ་བུར་དོན་བརྗོད་གཙོ་བོར་བྱེད་པ་ཁོ་ན་ཞིག་མ་ཡིན་ལ། སྙན་ངག་ལྟ་བུར་དུང་བརྗོད་གཙོ་བོར་འཛིན་པ་ཁོ་ན་ཞིག་ཀྱང་མ་ཡིན་པར། དོན་བརྗོད་དང་དུང་བརྗོད་གཉིས་ཀ་ལྡན་པའི་རྩོམ་སྟངས་རང་དབང་ཆེ་བའི་རྩོམ་རིག་གི་རྣམ་པ་ཞིག་ཡིན་ཞིང་། ལུས་ཀྱི་ཆ་ནས་ལྷུག་པ་གཙོ་བོར་བྱེད་པའི་སྒྲ་ཡངས་འཇུག་གི་ལྷུག་རྩོམ་དང་། བརྗོད་བྱ་མཚོན་ཐབས་ཀྱི་དོན་བརྗོད་དང་དུང་བརྗོད་ཀྱི་མཚོན་ཐབས་མི་འདྲ་བའི་སྒྱུ་རྩལ་རྩོམ་རིག་གི་རིགས་སུ་གཏོགས་པའི་སྒྲ་དོག་འཇུག་གི་ལྷུག་རྩོམ་ཞེས་དབྱེ་ཚུལ་ཡོད་ཅིང་། དེ་འདྲའི་དབང་གིས་ལྷུག་རྩོམ་ནི་དྲང་བརྗོད་ཡིན་དང་འཁྱོག་བརྗོད་ཡིན་གྱི་གནད་དོན་ཞིག་ལུས་ཡོད། དངོས་འབྲིའི་རྩོམ་རིག་དཔེར་ན་སྙན་ཞུའི་རྩོམ་རིག་དང་དྲན་ཐོའི་རྩོམ་ཡིག་ཅེས་པ་དེ་དག་ནི་བདེན་པ་བདེན་ཐུབ་དྲང་བརྗོད་ཀྱི་རྣམ་པ་གཙོ་ཆེར་འཛིན་པ་དང་། བསྡུས་བརྗོད་ལྷུག་རྩོམ་ཞེས་པ་ལྟ་བུ་བསྡུས་བརྗོད་ཀྱི་ཐབས་ལ་བརྟེན་ནས་སྒྱུ་རྩལ་གསར་བཞེངས་ཀྱི་འཁྱོག་བརྗོད་གཙོ་ཆེར་འཛིན་པ་ལྟ་བུ་ལྷུག་རྩོམ་གྱི་མཚོན་སྟོབས་ཤིན་ཏུ་རྒྱ་ཆེ་བ་ཞིག་ཡིན་པ་ལྟར། ཡུལ་སྐོར་ཟིན་ཐོའམ་ལྗོངས་རྒྱུའི་ལྷུག་རྩོམ་ནི་སྤྱིར་ན་དྲང་བརྗོད་གཙོ་ཆེར་བྱེད་པ་བོད་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་རྩོམ་རིག་ལས་ལམ་ཡིག་གམ་ཡང་ན་གནས་ཡིག་ལྟ་བུའི་རྩོམ་སྲོལ་དང་འདྲ་ཆེ་བ་ཞིག་དང་། དངོས་འབྲིའི་ལྷུག་རྩོམ་ཞེས་པ་ཡང་དྲང་བརྗོད་གཙོ་བོར་བྱས་ཏེ། མི་དངོས་དང་དོན་དངོས་བྲིས་པ་བརྒྱུད་ནས་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་སྣང་ཚུལ་མཚོན་པ་ཤས་ཆེ། ཡིད་འགྱུར་མཚོན་པའམ་དུང་བརྗོད་ལྷུག་རྩོམ་ནི་གཙོ་བོ་རྩོམ་པ་པོའི་ནང་བསམ་པའི་བརྩེ་དུང་དང་ཡིད་འགྱུར་མཚོན་པ་གཙོ་བོར་འཛིན་པ་ཡིན་ན། རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་གྱི་ཁྲོད་དུ་དངོས་འབྲིའི་རང་བཞིན་གྱི་ཆ་ནས་ཡུལ་དངོས་དང་མི་དངོས་འབྲི་བ་གཙོ་ཆེར་འཛིན་ཞིང་། ཡུལ་ནི་རིག་གནས་ཀྱི་དོན་སྙིང་ལྡན་པའི་ཡུལ་ལམ་གནས་ཞེས་པ་ཤས་ཆེ་བ་ལས་སྤྱིར་བཏང་ཡུལ་ལྗོངས་མ་ཡིན་ལ། མི་ཡང་ལོ་རྒྱུས་ཐོག་དངོས་སུ་བྱོན་ཅིང་། ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དོན་སྙིང་ལྡན་པའི་མི་སྣ་ཡིན་པ་ལས་སྤྱིར་བཏང་གི་མི་སྣ་ཕལ་པ་མ་ཡིན་པར། དེའི་སྟེང་དུ་རྩོམ་པ་པོ་རང་ཉིད་ཀྱི་བསམ་བློའི་བརྩེ་དུང་གི་རྣམ་འགྱུར་རམ་ཡིད་འགྱུར་ཤིན་ཏུ་གསལ་བ་མ་ཟད། བགྲོ་གླེང་ངམ་དཔྱད་གླེང་ལྷུག་རྩོམ་ལྟ་བུར་རྟོག་དཔྱོད་ཀྱི་བསམ་གཞིག་ཟབ་པ་ལ་སོགས་པའི་ཁྱད་ཆོས་འཛོམས་ཡོད་པས། ལྷུག་རྩོམ་གྱི་རྣམ་གྲངས་གཞན་དང་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་བར་གྱི་ཁྱད་པར་ཡང་དེ་དག་ལ་ལྟོས་ནས་བྱུང་བར་སེམས།
       གསུམ། རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་གྱི་ངོས་འཛིན་དང་འབྲེལ་བའི་བསམ་གཞིག
       རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་ཞེས་པ་ནི“རིག་གནས་ལོ་རྒྱུས་དང་ལྷུག་རྩོམ་གྱི་འབྲེལ་བའི་མཚམས་ནས། རྩོམ་རིག་གི་གཟུགས་བརྙན་དང་ཡིད་འགྱུར་ལ་བརྟེན་ནས་རིག་གནས་ལོ་རྒྱུས་མལ་ལས་བསླངས་ཤིང་། རིག་གནས་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་སྙིང་སྟོབས་ལ་བརྟེན་ནས་ལྷུག་རྩོམ་གྱི་ཟབ་དོན་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པོར་བྱེད་པ”[18]ཞེས་གསུངས་པ་ལྟར། རིག་གནས་ལོ་རྒྱུས་ནི་ནང་གི་རྫས་དང་ལྷུག་རྩོམ་ནི་ཕྱིའི་རྣམ་པ་ལྟ་བུ་ཞིག་ཡིན་ཞིང་། དེ་ལས་གལ་ཆེ་བ་ཞིག་ནི་ལྷུག་རྩོམ་གྱི་སྒྱུ་རྩལ་ལ་བརྟེན་ནས་ནང་གི་རྫས་སུ་གྱུར་པའི་རིག་གནས་ལོ་རྒྱུས་ལ“སྲོག་གི་དབང་པོ”ཞུགས་ནས་འགུལ་ཤུགས་ཤིག་བྱིན་དགོས་པ་དེ་ཡིན་པས། རིག་གནས་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཆ་ནས་དེ་ལ་ཤེས་བྱའི་རང་བཞིན་ལྡན་པར་གྱུར་པ་ཡིན་ལ། ལྷུག་རྩོམ་གྱི་ཆ་ནས་དེ་ལ་རྩོམ་རིག་གི་རང་བཞིན་ལྡན་པར་གྱུར་ཅིང་། ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དོན་སྙིང་ལྡན་པའི་རིག་གནས་ཀྱི་སྣང་ཚུལ་དེ་དག“གསོན་པོ”ཞིག་ཏུ་བཞེངས་དགོས་དུས་དེ་ལ་ཕྱིར་རྟོག་གི་རང་བཞིན་ལྡན་པར་གྱུར་པ་ཡིན་པས། རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་ལ་ཤེས་བྱའི་རང་བཞིན་དང་། རྩོམ་རིག་གི་རང་བཞིན། ཕྱིར་རྟོག་གི་རང་བཞིན་བཅས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་འཛོམ་དགོས་པར་གྱུར། འདིར་བརྗོད་པའི་ཤེས་བྱའི་རང་བཞིན་ཞེས་པ་ནི་དུས་སྐབས་གང་ཞིག་ཏུ་མི་སྣ་གང་དང་སུ་ཞིག་གིས་ཡུལ་ལམ་གནས་གང་དུ་བྱ་བ་གང་ཞིག་བསྒྲུབས་པའི་ཆ་འཕྲིན་དག་ཀློག་པ་པོར་མཁོ་འདོན་བྱེད་པ་ཞིག་ཡིན་ཞིང་། ཆ་འཕྲིན་དེ་དག་ནི་ངེས་པར་དུ་རིག་གནས་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དོན་སྙིང་ལྡན་ཞིང་བདེན་པ་ཡིན་དགོས་པས། སྤྱིར་བཏང་གི་མི་སྣ་ཕལ་པ་ལྟ་བུའམ་ཡང་ན་བྱ་བ་ཆུང་ཙག་ལྟ་བུ་ནི་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་གྱི་བརྗོད་བྱ་མ་ཡིན། རྩོམ་རིག་གི་རང་བཞིན་ཞེས་པ་ནི་རྩོམ་པ་པོའི་བརྗོད་འདོད་ཀྱི་བསམ་བློ་དང་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་མཚོན་ཐབས་ཟུང་དུ་འཇུག་པའི་ཁྱད་ཆོས་ཤིག་ཡིན་ཞིང་། རྩོམ་པ་པོའི་བསམ་བློ་ནི་མི་སྒེར་གྱི་དགའ་སྐྱོ་ཆགས་སྡང་ཙམ་མ་ཡིན་པར་འགྲོ་བ་མིའི་རིགས་སམ་ཡང་ན་འཛམ་གླིང་དང་། ཡང་ན་རྒྱལ་ཁབ་གཅིག་གམ་ཡང་ན་མི་རིགས་ཤིག་གི་ཁེ་ཕན་གྱི་མཐོ་ཚད་ནས་ཟབ་དཀྱེལ་ཆེ་བ་ཞིག་ཡིན་དགོས་ལ། སྒྱུ་རྩལ་གྱི་མཚོན་ཐབས་ཞེས་པ་རྩོམ་རིག་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་མཚོན་ཐབས་སྣ་ཚོགས་ཏེ། བཀོད་འབྲི་དང་། བགྲོ་གླེང་། རྒྱས་བཤད། དུང་བརྗོད། ཞིབ་འབྲི། འཆར་ཡན། ཚིག་རྒྱན་ལ་སོགས་པའི་མཚོན་ཐབས་ལ་བརྟེན་ནས་བརྗོད་དོན་མཚོན་པར་བྱེད་པ་ཞིག་ཡིན། ཕྱིར་རྟོག་གི་རང་བཞིན་ཞེས་པ་ནི་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་གྱི་ཆེས་རྩ་བའི་ཁྱད་ཆོས་ཤིག་ཀྱང་ཡིན་ཏེ། རྩོམ་པ་པོས་རང་འགུལ་ངང་ཡུལ་དུས་གང་རུང་དུ་ཐིམ་ཟིན་པའི་རིག་གནས་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཤེས་བྱ་དེ་དག་སྔོག་འདོན་བྱས་རྗེས། ད་ལྟའི་དུས་རབས་དང་མ་འོངས་པའི་ཆ་ནས་དེ་དག་ལ་བསམ་གཞིག་དང་། བགྲོ་གླེང་། གདེང་འཇོག་བྱས་པ་བརྒྱུད་རིག་གནས་ཀྱི་ཆགས་འཇིག་ལས་བསྐྱེད་པའི་སྤོབས་པ་དང་ཕངས་སེམས་ཀྱི་ཡིད་གདུང་མཚོན་པར་བྱེད་པ་དེ་ཡིན། དེས་ན་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་གྱི་ཁྲོད་དུ་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཆ་ཤས་ཡོད་ཀྱང་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དེབ་ཐེར་ལྟ་བུ་དྲང་བརྗོད་དང་ཐད་བརྗོད་བྱས་པ་ཞིག་མིན་པ་དང་། རིག་གནས་ཀྱི་ཤེས་བྱ་ཡོད་ཀྱང་ཤེས་བྱའི་ལག་དེབ་ལྟ་བུའམ་ཚན་རྩལ་རྒྱུན་ཤེས་དཔེ་དེབ་ལྟ་བུ་ཞིག་མ་ཡིན་ཞིང་། ཡུལ་ལམ་གནས་སམ་ལྗོངས་སུ་རྒྱུ་བའི་ལམ་ཡིག་གམ་གནས་ཡིག་དང་འདྲ་ཡང་ལམ་ཐིག་གཙོ་བོར་མི་འཛིན་པར་རིག་གནས་ཀྱི་ཕྱིར་རྟོག་གཙོ་བོར་འཛིན་པ། དངོས་འབྲིའི་རྩོམ་རིག་དང་སྙན་ཞུའི་ཁྱད་ཆོས་ཡོད་ཀྱང་འཆར་ཡན་སོགས་དེ་ལས་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པའི་སྒྱུ་རྩལ་མཚོན་སྟོབས་ལྡན་པའི་ལྷུག་རྩོམ་ཀྱི་རྣམ་པ་ཞིག་ཡིན་ཞིང་། ཡུལ(空间)གྱི་ཆ་ནས་གང་བདེར་བརྗེ་སྤོར་བྱེད་ཆོག་པ་དང་། དུས(时间)ཀྱི་ཆ་ནས་གནའ་དེང་ཟུང་འཇུག་བྱེད་རུང་བ། ས་སེན་མོ་གང་དང་ཆུ་ཐིགས་པ་གཅིག་ལའང་རིག་གནས་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དོན་སྙིང་སྩོལ་ཅིང་། དཀྱེལ་ཆེ་ཞིང་གཏིང་ཟབ་པའི་རིག་གནས་ཀྱི་བསམ་གཞིག་དང་ལྡན་པ་ཞིག་ཡིན་པར་འདོད་དོ། །
       བཞི། བོད་ཀྱི་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་གསར་རྩོམ་གྱི་ཁ་ཕྱོགས་དང་གྲོས་གཞི།
       རྩོམ་རིག་ནི་ཐོག་མ་ཉིད་ནས་གསར་གཏོད་ཀྱི་བྱ་བ་ཞིག་ཡིན་པས། གསར་གཏོད་ཀྱི་འགན་འཁྲི་ཕྲག་ཏུ་འཁུར་བའི་རྩོམ་པ་པོ་མི་ཉུང་བ་ཞིག་གིས་དུས་རབས་ཉེར་གཅིག་པའི་སྐྱ་རེངས་དང་ལྷན་དུ་མི་ལོ་ཉི་ཤུར་ཉེ་བའི་དཀའ་སྤྱད་ཀྱི་འབད་བརྩོན་ལ་བརྟེན་ནས། དེང་རབས་ལྷུག་རྩོམ་གསར་པའི་གསར་རྩོམ་ལག་ལེན་བསྐྱངས་ཤིང་། ལག་ལེན་དེའི་ཁྲོད་ནས་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་ཞེས་པའི་ལྷུག་རྩོམ་གྱི་རྣམ་པ་གསར་པ་ཞིག་གཏོད་བཞིན་ཡོད། འདིར་གསར་རྩོམ་གྱི་ཁ་ཕྱོགས་དང་གྲོས་གཞིའི་ཐད་ལ་བསམ་ཚུལ་རེ་གཉིས་ཞུས་ན། གཅིག་ནི་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་ནི་ཀྲུང་ཧྭ་ཤེས་རིག་གི་གྲུབ་ཆ་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན་ཚུལ་དང་། བོད་ཡུལ་ནི་མེས་རྒྱལ་ལྷོ་ནུབ་ཁུལ་གྱི་ངོ་མཚར་ཆེ་བའི་ས་མཐོའི་ཤེས་རིག་གི་ཕ་ས་ཡིན་པའི་ཆ་ནས་སྨྱུག་རྩེ་གཏད་དེ། ཁུ་སིམ་དུ་ལུས་པའི་རིག་གནས་ཀྱི་ཆ་འཕྲིན་སྔོག་འདོན་བྱས་ཤིང་། དེང་རབས་དང་མ་འོངས་པའི་ཆ་ནས་དེའི་རིག་གནས་ཀྱི་རིན་ཐང་ལ་བསམ་གཞིག་གཏིང་ཟབ་བྱེད་དགོས་པ་དང་། གཉིས་ནི་སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་ལམ་ཡིག་གམ་གནས་ཡིག་དང་དེ་བཞིན་ལོ་རྒྱུས་དང་རྣམ་ཐར་རྟོགས་བརྗོད་ལ་སོགས་པའི་ཁྲོད་ནས་རིག་གནས་ཀྱི་ཆ་འཕྲིན་དུ་མ་འཚོལ་ཞིབ་བྱེད་དགོས་པར་མ་ཟད། རྩོམ་སྲོལ་དེ་དག་གི་རྨང་གཞིའི་སྟེང་ནས་རིམ་བཞིན་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་ཕྱོགས་སུ་གསར་གཏོད་ཀྱི་ཚོད་ལྟ་རྒྱུན་འཁྱོངས་བྱེད་དགོས་པ། གསུམ་ནས་བགྲོ་གླེང་དང་དཔྱད་བརྗོད་ཀྱི་རྣམ་པ་བཟང་པོ་ཞིག་གཏོད་ཅིང་། རྩོམ་པ་པོའི་གསར་རྩོམ་ལག་ལེན་གྱི་དགེ་སྐྱོན་ཐད་ལ་མཐའ་དཔྱོད་བྱེད་པའི་ཁོར་ཡུག་ལེགས་པོ་ཞིག་བསྐྲུན་དགོས་པ་བཅས་སོ། །
       མདོར་ན། རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་ཞེས་པའི་རྩོམ་སྲོལ་འདི་ཉིད་ནི་བོད་ཀྱི་དེང་རབས་རྩོམ་རིག་གསར་པའི་ཁྲོད་དུ་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་མདུན་ལྗོངས་ཤིན་ཏུ་ལེགས་པའི་གསར་རྩོམ་གྱི་རྣམ་པ་ཞིག་ཡིན་ཞིང་། དེའི་ཐད་ལ་རྩོམ་པ་པོ་ཁག་གཅིག་གིས་བློ་སྤོབས་ཆེན་པོས་གསར་རྩོམ་གྱི་ཚོད་ལྟ་གནང་ཡོད་པར་མ་ཟད། དེ་ལ་གྲུབ་འབྲས་ཀྱང་ངེས་ཅན་ཞིག་ཐོབ་ཡོད་ཅེས་བརྗོད་རུང་ལ། མ་འོངས་པའི་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་ཁྲོད་དུ་དེ་བས་གསར་གཏོད་ཀྱི་བར་སྟོང་ཆེན་པོ་ཞིག་ལུས་ཡོད་པར་སྙམ་བཞིན་ཡོད་ཅེས་རང་ཉིད་ཀྱི་བསམ་ཚུལ་ཙམ་ཞུས་པ་ལགས་ན་དེའི་ཐད་ལ་ཀློག་མཁན་ཡོངས་ཀྱིས་བསམ་ཚུལ་བགྲོ་གླེང་ལྷུག་པོར་གནང་རྒྱུའི་རེ་བ་དང་བཅས་མཇུག་བསྡུས་པར་བྱས་སོ། །

མཆན།
[1] 刘静，文学报刊与文化散文的兴起 [J] 中州大学学报 2018年6月.第37卷.第3期.P16
[2] ཆོས་སྐྱོང་གིས་བརྩམས་པའི«ཟིང་ལོང་རྡེའུ་འགྲེམས»སུ2014ལོའི«སྦྲང་ཆར»དུས་དེབ་དང་པོར། པད་མ་རིག་འཛིན་གྱིས་སྤེལ་བའི«2011ལོའི་བོད་ཀྱི་ལྷུག་རྩོམ་སྐོར་གླེང་བ»ཞེས་པའི་ཁྲོད་དུ་གནས་མཇལ་ལྷུག་རྩོམ་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་སྤྱད་ཡོད་ཚུལ་གསུངས་འདུག་ཀྱང་རྩོམ་ཡིག་དངོས་ལ་ཞིབ་ལྟ་བྱེད་པའི་ཁོམ་པ་མ་བྱུང་།
[3] ཏུའུ་ཕེ་ཧྭ་ནི1954ལོར་ཧྲན་ཏུང་ཆིང་ཏའོ་རུ་འཁྲུངས་ཤིང་། ཆུང་དུས་ནས་པེ་ཅིན་གྱི་གྲོང་མཐའི་དམག་ཁང་ཞིག་ཏུ་འཚར་ལོངས་བྱུང་། 1976ལོར་པེ་ཅིན་སློབ་ཆེན་རྒྱ་ཡིག་ཆེད་ལས་ནས་ཐོན་རྗེས། ལོ་དེའི་ཟླ10པ་ནས1983ལོའི་བར་བོད་བསྐྱོད་ལས་བྱེད་སྔ་གྲས་སུ་བོད་ལྗོངས་རླུང་འཕྲིན་ལས་ཁུངས་ལ་ལོ་བདུན་རིང་གསར་འགོད་པའི་ཕྱག་ལས་གནང་། སྐབས་དེའི་རིང་བློ་བཟང་ཆོས་གྲགས་ལགས་ཀྱི་གམ་དུ་བཅར་ནས་བོད་ཀྱི་རིག་གནས་ལོ་རྒྱུས་ལ་སོགས་པའི་ཐད་སློབ་སྦྱོང་གནང་བ་དང་། «ལྷ་སའི་གནའ་རབས་སུ་བསྐྱོད་པ»ཞེས་པའི་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་གྱི་དཔེ་དེབ་བྲིས་གནང་ཞིང་། 1986ལོར་བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་ནས་དཔེ་སྐྲུན་བྱས་འདུག ཕྱིས་སུ་པེ་ཅིན་མི་དམངས་རླུང་འཕྲིན་ལས་ཁུངས་དང་། པེ་ཅིན་བརྙན་འཕྲིན་ལས་ཁུངས་སོགས་སུ་ཕྱག་ལས་གནང་ཞིང་། ཕལ་ཆེར2019ལོའི་ཟླ་11ཙམ་དུ་དགོངས་པ་རྫོགས།
[4] 杜培华.«拉萨踏古» [M] .西藏人民出版社.1986年3月.第一版.
[5] ཆབ་དགག་རྟ་མགྲིན། «བོད་ཀྱི་དེང་རབས་རྩོམ་རིག་ལོ་རྒྱུས» [M] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2006ལོའི་དཔར་མ། ཤ216
[6] ལྷག་པ་ཆོས་འཕེལ་སོགས། «བོད་ཀྱི་དེང་རབས་རྩོམ་རིག་སྤྱི་བཤད» [M] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2017ལོའི་དཔར་མ། ཤ248
[7] ཆོས་སྐྱོང་། «ཟིང་ལོང་རྡེའུ་འགྲེམས» [M] མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2018ལོའི་དཔར་མ། ཤ186
[8] ཚབ་མཚོན་རྩོམ་པ་པོའི་གྲས་སུ་ད་དུང་རྩོམ་པ་པོ་གང་མང་ཞིག་ཡོད་སྲིད་ཀྱང་གཅིག་ནས་རང་ཉིད་ཀྱི་ལྟ་རྒྱ་ཆུང་བ་དང་། གཉིས་ནས་ད་ཐེངས་ཀྱི་རྩོམ་ཡིག་འདི་འབྲི་བའི་བརྒྱུད་རིམ་ནང་སྔོན་གྱི་དུས་དེབ་རྙིང་པ་ལ་ཡང་བསྐྱར་ཕར་སློག་ཚུར་སློག་བྱེད་པའི་ཆ་རྐྱེན་མ་འཛོམས་པ། ལྷག་པར་ཨ་མདོའི་ཕྱོགས་ཀྱི་རྩོམ་པ་པོ་དང་གསར་རྩོམ་ལ་རྒྱུས་མངའ་ཆུང་བས་རེ་ཞིག་དེ་ཙམ་གྱིས་འཐུས་པར་མི་བྱེད་ཐབས་མེད་དུ་གྱུར། གོང་དུ་བཀོད་པའི་རྩོམ་པོ་པོའི་མཚན་ཐོ་ཡང་གཅིག་ནས་རང་གི་དོ་སྣང་བྱུང་རིགས་དང་གཉིས་ནས«ཟིང་ལོང་རྡེའུ་འགྲེམས»སོགས་དཔྱད་ཡིག་ལས་བྱུང་བ་དག་དཀྱུས་གཅིག་ཏུ་བཞག་ཡོད་པ་ལགས། གལ་ཏེ་དེའི་ཐད་ནས་རིན་ཐང་ལྡན་པའི་བརྩམས་ཆོས་དང་རྩོམ་པ་པོ་ལ་དོ་སྣང་བྱུང་ན། སུས་ཀྱང་རྩོམ་ཡིག་སོགས་སྤེལ་ནས་ཁ་གསབ་ཡོང་བའི་རེ་བ་ཞུའོ། །
[9] 平措扎西.我与«世俗西藏» [J] 西藏文学.2006年第1期.P73.
[10] 主编语.«世俗西藏»书评 [J] 西藏文学.2006年第1期.P73.
[11] 冉启培.«世俗西藏»书评 [J] 西藏文学.2006年第1期.P89.
[12] 见西藏日报(汉文版).2019年11月26日.
[13] 见文艺报.2020年1月6日.
[14] བསམ་ཤོད་པ་དཀོན་ཅོག་ཡོན་ཏན། «ཡར་འབྲོག་གི་ལམ་ཡིག» [M]  བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2018ལོའི་དཔར་མ། ཤ3
[15] ཕལ་ཆེར2008ལོའི་དབྱར་གནང་གི་དུས་སུ་ང་རང་པེ་ཅིན་ནས་ལྷ་སར་ལོག་ཅིང་རྒན་ལགས་ཁོང་མཇལ་ཐོག་རྩོམ་རིག་སྐོར་ནས་བགྲོ་གླེང་བྱེད་སྐབས་ཁོང་གིས་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་གསར་རྩོམ་གྱི་ཚོད་ལྟ་གནང་ཚུལ་གསུངས་བྱུང་བར་མ་ཟད། བདག་ལའང་དེའི་ཐད་ལ་ཚོད་ལྟ་བྱ་རྒྱུའི་བཀའ་སློབ་གནང་བྱུང་། དེ་རྗེས་རིང་པོར་མ་ཐོགས་པར་པེ་ཅིན་ནས་རྒན་བཀྲ་ཤིས་དཔལ་ལྡན་ལགས་མཇལ་ནས་ཁོང་གིས་ཀྱང་བདག་ལ་རིག་གནས་ལྷུག་རྩོམ་འབྲི་རྒྱུའི་སྐོར་ནས་བཀའ་སློབ་དང་དུས་མཚུངས་ཡུས་ཆུའི་ཡུལ་གྱི་དཔེ་དེབ་ངོ་སྤྲོད་ཀྱང་གནང་བྱུང་བས། ཕྱིས་སུ་བདག་གིས་ཀྱང་ཆབ་ཆབ་ཀྱི་འགོ་ཁུངས་སོགས་ལྷུག་རྩོམ་རེ་གཉིས་བྲིས་པ་ཡིན།
[16] སྨྲེང་བུ། «སྨྲེང་བུའི་འདྲ་འབག» [M] མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2012ལོའི་དཔར་མ། ཤ191
[17] 鲁枢元.文学理论 [M]  华东师范大学出版社.2006年7月.第1版.P167.
[18] 刘静.文学报刊与文化散文的兴起 [J] 中州大学学报.2018年6月.第37卷.第3期.P16.

རྩོམ་གྱི་ཡོང་ཁུངས། ༢༠༢༢ལོའི«བོད་ཀྱི་རྩོམ་རིག་སྒྱུ་རྩལ»དུས་དེབ་གསུམ་པ་ལས་བདམས།