༄༅། །བོད་ཀྱི་གདན་རབས་ཡིག་ཚངས་ཀྱི་བྱུང་འཕེལ་དང་ཁྱད་ཆོས།

[ནང་དོན་གནད་བསྡུས] བོད་ལ་བཙན་པོའི་དུས་ནས་བཟུང་། ནང་པའི་བསྟན་པ་དར་བས་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་རྒྱུན་རིང་ལ། ལོ་རྒྱུས་འཕེལ་བའི་བརྒྱུད་རིམ་ཁྲོད། རང་སའི་ཁྱད་ཆོས་ཅན་གྱི་ཆོས་བརྒྱུད་གྲུབ་མཐའ་མི་འདྲ་བ་མང་པོ་བྱུང་བར་མ་ཟད། ཆོས་བརྒྱུད་སོ་སོའི་གདན་སའི་བྱུང་བ་ལོ་རྒྱུས་བརྗོད་པའི་གདན་རབས་ཡིག་ཚངས་ཀྱང་འབོར་ཆེན་བྱུང་ཡོད། འདིར་གདན་རབས་ཡིག་ཚངས་ཀྱི་གོ་དོན་དང་འབྲེལ་ཏེ། གདན་རབས་ཡིག་ཚངས་ཀྱི་ཐོག་མའི་བྱུང་བ་དང་བར་གྱི་འཕེལ་རིམ། རིགས་དབྱེ་དང་ཁྱད་ཆོས་སོགས་ཕྱོགས་འགའ་ནས་བརྗོད་ཡོད་པ་དང་། གདན་རབས་ཡིག་ཚངས་ནི་དགོན་པའི་ལོ་རྒྱུས་ལས་གཞན། ཁྲི་ཆེན་རིམ་བྱོན་གྱི་རྣམ་ཐར་དང་ཆོས་ལུགས་རིག་གནས། རྟེན་སྣ་རྩ་ཆེན། དགོན་པའི་སློབ་གསོ། འཛུགས་སྐྲུན་སྒྱུ་རྩལ། ཆོ་ག་ཕྱག་ལེན། ཆོས་ཐོག་བཅའ་འགྲིག །གྲྭ་ཚང་ཁག་གི་གནས་སྟངས། དགོན་མ་ལག་གི་འབྲེལ་བ། མཆོད་གཞིས་ལྷ་སྡེ་ཁག་གི་གནས་ཚུལ་བཅས་ནང་དོན་སྣ་འཛོམས་ཅན་གྱི་ཡིག་ཚངས་རིགས་ཤིག་ཡིན་པས་དཔྱད་གཞིའི་རིན་ཐང་ཆེ།
[གནད་ཚིག] དགོན་པ། གདན་རབས་ཡིག་ཚངས་། རིགས་དབྱེ། རྩོམ་ཐབས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས།         ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཚངས་གང་ཡིན་རུང་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་རྒྱབ་ལྗོངས་ངེས་ཅན་ཞིག་ལ་བརྟེན་ནས་བྱུང་བ་དང་། བར་དུ་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་བརྒྱུད་རིམ་ཁྲོད་སྒྲིག་གཞི་འཐུས་ཚང་ཞིང་ནང་དོན་སྣ་འཛོམས་སུ་གྱུར་པ། ཐ་མར་རང་རྐྱ་འཕེར་བའི་ཡིག་ཚངས་ཀྱི་རྣམ་བཞག་ངེས་ཅན་ཞིག་ལྡན་པར་གྱུར་ཡོད་པ་དང་། རྗེས་རབས་པར་ལོ་རྒྱུས་ཞིབ་འཇུག་གི་རྒྱུ་ཆ་འབོར་ཆེན་བསྐྲུན་ཡོད། དེ་བས་གདན་རབས་ཡིག་ཚངས་ནི་བོད་ལ་ནང་བསྟན་དར་རྒྱས་བྱུང་བ་དང་། ཆོས་རྒྱལ་ལོ་པཎ་རྣམས་ཀྱིས་ལྷ་ཁང་དང་གཙུག་ལག་ཁང་མང་པོ་བཞེངས་པ། དགེ་འདུན་པ་མང་དུ་འཕེལ་བའི་ཆོས་ཀྱི་གདན་ས་ཁག་གི་ལོ་རྒྱུས་ཤིག་ཡིན་ལ། སྐབས་དེར་ལྷ་ཁང་དང་གཙུག་ལག་ཁང་གི་དཀར་ཆག་འགོད་པ་ནི་ཡིག་ཚངས་འདིའི་ཐོག་མའི་རྣམ་པ་ལྟ་བུར་ཆགས་ཡོད། དགོན་པ་ནི་ནང་བསྟན་རིག་གནས་རྒྱུན་འཛིན་གྱི་ལྟེ་གནས་གཙོ་བོ་ཡིན་པ་དང་། དགོན་པའི་ལོ་རྒྱུས་བཀོད་པའི་གདན་རབས་ལས་རང་རེའི་སྲོལ་རྒྱུན་རིག་གནས་ལ་རྒྱུས་ལོན་བྱེད་ཐུབ། གདན་རབས་སུ་སྐབས་དེའི་སྤྱི་ཚོགས་ཁོར་ཡུག་དང་རིག་གནས་འཕེལ་སྟངས། དཔལ་འབྱོར་གནས་སྟངས། དགོན་པའི་སྒྲིག་སྲོལ། འཆད་ཉན་ཆོས་ཐོག་སོགས་ཀྱི་གནས་ཚུལ་ཞིབ་མོར་བཀོད་ཡོད། བོད་རྒྱ་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོར“གདན་རབས་ནི། དགོན་པ་ཁག་གི་མཁན་པོ་དང་བླ་མ་སྐྱེས་ཆེན་གྱི་གདན་ས་འཛིན་མཁན་མི་རབས”[1]ཞེས་བརྗོད་ཡོད་པ་དང་། སྟབས་བདེ་བར་བརྗོད་ན“གདན་རབས་ནི་དགོན་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དཔེ་དེབ”[2]ཡིན། དེ་ལས་གདན་ཞེས་པ་ནི་ཆོས་ཀྱི་གདན་ས་ཆེན་མོའི་དོན་ཡིན་ལ། ཆོས་བརྒྱུད་གྲུབ་མཐའ་གང་གི་ཆེས་གཙོ་བོར་གྱུར་པའི་འཆད་ཉན་གྱི་སྡེ་ཆེན་པོ་དེར་གོ་བ་དང་། གདན་ས་ཆེན་མོའི་ཆོས་ཀྱི་གདན་ཁྲི་མཐོན་པོར་གོ་ཡང་རུང་ལ། རབས་ཞེས་པ་ནི་གཅིག་ནས་གཅིག་ལ་བརྒྱུད་པའི་དོན་ཡིན། རང་རེའི་ཡིག་ཚངས་ཁྲོད་རྗེས་སུ་རབས་སྦྱར་བའི་ཡིག་ཚངས་ཤིན་ཏུ་མང་པོ་ཡོད་པ་རྒྱལ་རབས། གདུང་རབས། གདན་རབས། ཁྲི་རབས། མི་རབས། མེས་རབས། བྱུང་རབས། ཆགས་རབས་སོགས་བྱུང་བ་ལས། རྡོ་ལག་བརྒྱུད་དང་ཆུ་བུམ་བརྒྱུད་ལྟར་མི་རབས་གཅིག་ནས་གཅིག་ལ་བརྒྱུད་པའི་དོན་ཡིན། གདན་རབས་སུ་སྐབས་ལ་ལར་དགོན་པའི་ལོ་རྒྱུས་དང་ནང་རྟེན་གྱི་ཐོ་བཀོད་པར་དཀར་ཆག་ཅེས་འབོད་སྲོལ་བྱུང་མོད། རྒྱུན་ལྡན་དུ་གདན་རབས་ཞེས་བརྗོད་ན་འོས་ཤིང་འཚམ་པར་འདོད། དེ་ལ་གདན་རབས་ཡིག་ཚངས་ནི་ཐོག་མར་མཁན་རབས་རིམ་བྱོན་གྱི་མཚན་ཐོ་ཙམ་འབྲི་བ་དང་རིམ་བཞིན་མཁན་ཆེན་སོ་སོའི་ཁྲི་བཞུགས་དུས་ཡུན་དང་མཛད་རྗེས་གཙོ་བོ་བརྗོད་པ། ནང་དོན་ཇེ་རྒྱས་སུ་ཕྱིན་ནས་ཁྲི་ཆེན་རིམ་བྱོན་གྱི་རྣམ་ཐར་ལོ་རྒྱུས་ཡོངས་སུ་ཚང་བར་བཀོད་པ། ས་གནས་དང་ཡུལ་ཕྱོགས་གང་གི་ཆོས་ལུགས་དར་འཕེལ་གྱི་ལོ་རྒྱུས་བཀོད་པའི་ཡིག་ཚངས་རིགས་ཤིག་ཡིན། ཡང་གཅིག་བཤད་ན་གདན་རབས་ཡིག་ཚངས་ནི་དགོན་པ་དང་། དེ་འབྲེལ་གྱི་རིག་གནས་ལོ་རྒྱུས་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་པའི་རིགས་བརྒྱའི་སྒོ་མོ་འབྱེད་པའི་ལྡེ་མིག་དེའོ། །         གནའ་བོའི་རྒྱ་གར་དུ་གདན་རབས་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་མི་གསལ་ཡང་སྟོན་པ་བཅོམ་ལྡན་འདས་ཀྱིས་སངས་རྒྱས་ཀྱི་བསྟན་པ་རིན་པོ་ཆེ་འོད་སྲུངས་ཆེན་པོ་ལ་གཏད། འོད་སྲུངས་ཆེན་པོས་འཕགས་པ་ཀུན་དགའ་བོ་ལ་གཏད་པ་སོགས་བསྟན་པའི་གཏད་རབས་བདུན་ནམ་བརྒྱད[3]ཀྱི་ཐ་སྙད་ཡོངས་གྲགས་ཡིན། «ཤེས་བྱ་ཀུན་ཁྱབ»ལས། “འོད་སྲུང་ཀུན་དགའ་བོ་དང་ཤ་ནཱའི་གོས། །ཉེར་སྦས་དྷཱི་ཏི་ཀ་དང་ནག་པོའི་ཞབས། །ལེགས་མཐོང་ཉི་མ་གུང་བསྣན་གཏད་རབས་བརྒྱད། །”[4]ཅེས་གསུངས་པ་ལྟར། སྐབས་དེར་མཁན་ཆེན་ཆོས་ཀྱི་བདག་པོ་དག་གིས་བསྟན་པ་གཅིག་ནས་གཅིག་ལ་གཏད་ཡོད་པས། མཁན་པོ་གཅིག་ནས་གཅིག་ལ་བརྒྱུད་པ་དེ་ནི་གདན་རབས་ཀྱི་ཐོག་མའི་ས་བོན་ནམ་རྣམ་པར་ངོས་བཟུང་ཆོག་ལ། རྒྱ་གར་གྱི་གཙུག་ལག་ཁང་ཆེན་པོ་དཔལ་ནཱལནྡྲ་དང་བི་ཀྲ་མ་ལ་ཤི་ལ་སོགས་བསྟན་པའི་གནས་གཞི་གལ་ཆེན་དག་ཏུ་མཁན་ཆེན་རིམ་བྱོན་གྱིས་གདན་ས་བསྐྱངས་པས། སངས་རྒྱས་ཀྱི་བསྟན་པ་ཕྱོགས་མཐར་རྒྱས་པ་བྱུང་། «རྒྱ་གར་ཆོས་འབྱུང»དུ། “དེ་ནས་མར་མེ་མཛད་དཔལ་ཡེ་ཤེས་བྱོན། དེ་ནས་ལོ་བདུན་མཁན་པོ་མེད། དེ་རྗེས་རྡོ་རྗེ་གདན་པ་ཆེན་པོས་མཁན་པོ་ཅུང་ཟད་མཛད། དེ་ནས་ཀ་མ་ལ་ཀུ་ལི་ཤ་ཟེར་བ་ཞིག་གིས་མཁན་པོ་མཛད། དེ་རྗེས་ན་རེན་ཤྡཱི་ཛྙན་ཟེར་བ་ཞིག་གིས་མཁན་པོ་མཛད། དེའི་རྗེས་སུ་ཨ་བྷ་ཡཱ་ཀ་རས་ཡུན་རིང་དུ་མཛད། དེ་རྗེས་བུ་བྷ་ཡཱ་ཀ་ར་གུབྟས་མཛད། དེའི་རྗེས་སུ་ན་ཡ་ཀ་པ་ཤཱིས་མཛད་དོ། །དེ་རྗེས་ཆོས་འབྱུང་ཞི་བས་མཛད། དེ་རྗེས་ཁ་ཆེ་པཎ་ཆེན་ཤཱཀྱ་ཤཱིས་མཛད། དེ་ནས་བི་ཀྲ་མ་ཤཱི་ལ་ནུབ་བོ། །དེ་དག་གི་བི་ཀྲ་མ་ཤཱི་ལའི་གདན་རབས་ཀྱི་སྐབས་ཏེ་སོ་བརྒྱད་པའོ”[5]ཞེས་གསལ་པོར་བརྗོད་པ་ལྟར། བོད་ནས་ར་ས་འཕྲུལ་སྣང་དང་བསམ་ཡས་གཙུག་ལག་ཁང་སོགས་ནས་སངས་རྒྱས་ཀྱི་བསྟན་པ་འཛིན་སྐྱོང་སྤེལ་གསུམ་བྱས་པར། ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་ཨང་རྟགསIOL.Tib.J. VOL.31－15པ་ལས། “རྒྱ་གར་གི་མཁན་པོ་བོ་དེ་སྭ་དྭ་ལས་བསྕོགས་པའི་སློབ་མ་ནི། དབའ་བཙུན་པ་ཡེ་ཤེ་དབང་པོ་། དབའ་དཔལ་དབྱངས་། ངན་ལམ་རྒྱལ་མཆོག་དབྱངས་། འགོ་འབྲོམ་རྡོ་རྗེ་རྒྱལ་པོ། ཇེང་གསལ་རབ་རིན་པོ་ཆེ་། མྱང་མཆོག་རབ་གཞོུ་ནུ་། མྱང་གནའ་མྱི་གོ་ཆ་། གླེའུ་གཞོན་ནུ་སྙིང་པོ་། ལྷ་ལུང་དཔལ་གི་རྡོ་རྗེ་། ཆོག་རོ་དཔལ་གི་སེང་གེ་། ཙོག་རོ་བྱམས་པའི་སེང་གེ་། ཙོག་རོ་བྱམས་པའི་སེང་གེ་། ཅོག་རོ་འཆོས་ཀྱི་བཤེས་ཉེས་།དེ་ལས་བསོགས་པ་ནི་བསམ་ཡས་དང་འཕྲུལ་སྣང་ཡན་ཅད་ཀྱི་དགེ་བའི་བཤེས་ཉེན་ལགས་སྷོ་། ། མདོ་ཁམས་གྱི་ཆོས་གྲའི་སློབ་དཔོན་། ཝང་ཤེས་རབ་ཟླ་བ། འདན་མ་ཀུན་དགའ་དཔལ། ནེམ་དགའ་ལྡན་བྱང་ཆུབ་ལས་བསོག་པ་ནི་མདོ་ཁམས་ནས་བརྒྱུད་པ་ལགས་སོ་། །ཀམ་བཅུའི་ཆོས་གྲའི་སློབས་པོན་། དབས་བྱང་ཆུབ་རིན་ཆེན་། ཨན་དགེ་ལས་། ལང་འགྲོ་དམ་མཆོ་། ཝེ་ཟི་རྣལ་འབྱོར་སྐྱོར་། འཕྲུ་མ་ལེགས་ལས་བསོགས་པ་ནི་། བྱང་ངོས་ཕྱོགས་སུ་བརྒྱུད་པ་གས་སོ་། །གོག་ཅུའི་ཆོས་གྲའི་སློབ་དཔོན་མྱང་རིན་ཆེན་བྱང་ཆུབ། ཞ་ལྔ་འཇམ་པའི་སྙིང་པོ་། འགོ་འབོམ་པ་འུན་ཏྲ་། འགྲེང་རོ་དགེའི་བློ་གྲོས་། པུང་དགེ་རྒྱལ་ལས་བསྩོགས་པ་ནི་གོང་ཅུ་ནས་བརྒྱུགས་པ་ལགས་སྷོ་། །”[6]ཞེས་པ་ལྟར། བོད་ལ་ཡང་མཁན་པོ་རིམ་བྱོན་གྱི་མཚན་འགོད་སྟངས་ཡོད་པ་མཐོང་ཐུབ། སྐབས་དེར་བསམ་ཡས་དང་ར་ས་ལས་གཞན། མདོ་ཁམས་དང་ཀ་ཅུའི་ཡུལ་སོགས་ཀྱི་མཁན་རབས་རིམ་བྱོན་གྱི་མཚན་ཐོ་གསལ་པོར་བཀོད་ཡོད། ཡིག་ཚངས་འདི་ནི་མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་ལགས་ཀྱིས་བསམ་ཡས་ཀྱི་མཁན་རབས་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན་པར[7]གསུངས་པ་ནང་བཞིན། འདི་ནི་གདན་རབས་ཡིག་ཚངས་ཀྱི་ཐོག་མའི་ས་བོན་གྱི་རྣམ་པར་ངོས་འཛིན་བྱེད་ཆོག་སྟེ། བོད་བཙན་པོའི་སྐབས་སུ་དེང་སྐབས་ནང་བཞིན་གདན་སའི་ལོ་རྒྱུས་དང་མཁན་ཆེན་རིམ་བྱོན་གྱི་རྣམ་ཐར་ལོ་རྒྱུས་གསལ་པོར་བཀོད་མེད་ཀྱང་། མཁན་རབས་རིམ་བྱོན་གྱི་མཚན་ཐོ་བཞུགས་པས། རིམ་བཞིན་དུས་སྐབས་མི་འདྲ་བར་ནང་དོན་ཇེ་རྒྱས་དང་འཐུས་ཇེ་ཚང་། ཕུན་སུམ་ཇེ་ཚོགས་སུ་གྱུར་པའི་ཡིག་ཚངས་ཀྱི་རྣམ་པར་གྲུབ།
        དེ་ནས་བཀའ་གདམས་པ་དང་བཀའ་བརྒྱུད་པ། ས་སྐྱ་པ་བཅས་སོ་སོར་གདན་རབས་རྩོམ་པའི་ལུགས་སྲོལ་བྱུང་བ་དང་། རིམ་བཞིན་རང་རྐྱ་འཕེར་བའི་ཡིག་ཚངས་ཀྱི་རྣམ་པ་ཆགས་ཏེ་གདན་ས་ཆེ་ཁག་གཅིག་ལ་གདན་རབས་ཡིག་ཚངས་འགའ་རེ་བྱུང་མྱོང་། དར་རྒྱས་ཆེས་ཆེ་བའི་དུས་སྐབས་ནི་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་གི་སྐབས་སུ་ངེས་ཏེ། དགེ་ལུགས་པའི་བསྟན་པ་དབུས་ནས་བོད་ཡུལ་སྟོད་སྨད་བར་གསུམ་དུ་དར་བ་དང་བསྟུན་ནས། དགོན་ཆེན་སོ་སོའི་བྱུང་བ་ལོ་རྒྱུས་བརྗོད་པའི་གདན་རབས་ཡིག་ཚངས་འབོར་ཆེན་བྱུང་། དེ་བས་ཉེ་རབས་ཀྱི་མདོ་སྨད་ཡུལ་ལ་མཚོན་ན། གདན་རབས་འབོར་ཆེན་བྱུང་བར་མ་ཟད་རྩོམ་ཐབས་ཀྱི་ཐད་ནས་གཞུང་རྐང་ཅན་དུ་ཆགས་ཡོད། དེར་མ་ཟད། དེང་སྐབས་སྤྱི་ཚོགས་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་འགྲོས་དང་བསྟུན་ནས་དགོན་པ་སོ་སོའི་གདན་རབས་ཡིག་ཚངས་གསར་རྩོམ་གྱི་རྒྱུན་མ་ཉམས་གོང་འཕེལ་དུ་འགྲོ་བཞིན་ཡོད།         གཅིག །གདན་རབས་ཡིག་ཚངས་ཀྱི་དབྱེ་བ།
        ཆོས་བརྒྱུད་གྲུབ་མཐའ་མི་འདྲ་བའི་དགོན་ཆེན་སོ་སོས་རང་གི་གདན་སའི་ལོ་རྒྱུས་མཚོན་པའི་གདན་རབས་ཡིག་ཚངས་མང་དུ་བརྩམས་ཡོད། དེ་ལ་རིགས་དང་རྣམ་པ། ནང་དོན་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པ་ཡོད་པས། རིགས་དབྱེ་རྒྱུ་གལ་ཆེན་པོར་མཐོང་། ནང་དོན་གྱི་ཆ་ནས་གདན་སའི་མཁན་རབས་རིམ་བྱོན་གྱི་རྣམ་ཐར་གཙོ་བོར་བཀོད་པས་ཆོས་ཀྱི་མཛད་འཕྲིན་བརྗོད་པ་ཤས་ཆེ་མོད། འདིར་ལག་སོན་བྱུང་བའི་གདན་རབས་ཁག་ལ་རྩོམ་ལུས་ཀྱི་ཆ་དང་ཆོས་བརྒྱུད་གྲུབ་མཐའ་མི་འདྲ་བའི་ཆ། བརྗོད་བྱ་རྒྱས་འབྲིང་བསྡུས་གསུམ་གྱི་ཆ། ཡིག་ཚངས་ཀྱི་རྣམ་པ་གཞན་དང་འབྲེལ་བ། ནང་དོན་གྱི་ཆ་བཅས་ཕྱོགས་མི་འདྲ་བ་འགའ་ནས་བཤད་ན། རྩོམ་ལུས་ཀྱི་ཆ་ནས་བཅད་ལྷུག་སྤེལ་མའི་གདན་རབས་གསུམ་དུ་དབྱེ་ཆོག་སྟེ། ཚིགས་བཅད་གདན་རབས་ནི་དགོན་པའི་གདན་རབས་གསོལ་འདེབས་སམ་མཁན་རབས་གསོལ་འདེབས་ཀྱི་སྐོར་ཏེ། དཔེར་ན«དཔལ་སྣར་ཐང་གི་གདན་ས་མཛད་པའི་བླ་མ་དམ་པ་རྣམས་ཀྱི་གདུང་དང་གདན་ས་མཛད་ཚུལ་རྣམས་བཞུགས»ཞེས་པར། “ད་ནི་སྣར་ཐང་གདན་ས་མཛད་ལ་བསྟོད། །ཐོག་མར་བྱོན་པའི་བཤེས་གཉེན་བློ་གྲོས་གྲགས། །གཉིས་པར་བྱོན་པའི་བཤེས་གཉེན་ཤེས་རབ་གྲགས། །གསུམ་པར་བྱོན་པའི་བཤེས་གཉེན་རྡོ་རྗེ་འོད། །བཞི་པར་བྱོན་པའི་བཤེས་གཉེན་དཔལ་ལྡན་འགྲོ། །ལྔ་པར་བྱོན་པའི་བཤེས་གཉེན་ཀུན་མཁྱེན་ཞང་། །དྲུག་པར་བྱོན་པའི་བཤེས་གཉེན་སེང་གེ་སྐྱབས། ། བདུན་པར་བྱོན་པའི་བཤེས་གཉེན་ནམ་མཁའ་གྲགས། །ཇོ་བོས་ལུང་བསྟན་བདུན་ལ་ཕྱག་འཚལ་ལོ། །”[8]ཞེས་གདན་རབས་རིམ་བྱོན་བདུན་གྱི་མཚན་ཚིགས་བཅད་དུ་དྲངས་ནས་བརྗོད་པ་དང་། «ཆོས་རྗེ་འབྲི་གུང་པའི་གདན་རབས་མདོར་བསྡུས་བཞུགས་སོ»ཞེས་པ་ལྟ་བུ་ཡིན་ནོ། །ཚིག་ལྷུག་གདན་རབས་ནི་མཁས་དབང་བྱམས་པ་འཕྲིན་ལས་ཀྱིས«ལྷ་ས་སྨན་རྩིས་ཁང་གི་གདན་རབས་སྐལ་ལྡན་ཡིད་ཀྱི་ཤིང་རྟ»[9]ཞེས་པ་ལྟ་བུ་ཡོད་མོད། ལྷུག་མའི་རིགས་འདི་ཤིན་ཏུ་ཉུང་བར་སྣང་། གདན་རབས་མང་ཆེ་བ་ནི་བཅད་ལྷུག་སྤེལ་མར་བྲིས་ཡོད་ལ། དཔེར་ན«འབྲི་གུང་གདན་རབས་གསེར་ཕྲེང»དང«ངོར་ཨེ་ཝཾ་ཆོས་ལྡན་གྱི་གདན་རབས»སོགས་ཡིན་ནོ། །
        ཆོས་བརྒྱུད་གྲུབ་མཐའ་མི་འདྲ་བའི་ཆ་ནས་དགེ་ལུགས་པའི་གདན་རབས། བཀའ་གདམས་པའི་གདན་རབས། བཀའ་བརྒྱུད་པའི་གདན་རབས། ས་སྐྱ་པའི་གདན་རབས། བོན་གྱི་གདན་རབས། རྙིང་མ་པའི་གདན་རབས། ཇོ་ནང་པའི་གདན་རབས་སོགས་སུ་དབྱེ་ཆོག་པ་དང་། དེ་ལས་དགེ་ལུགས་པའི་གདན་རབས་ནི«སྐུ་འབུམ་བྱམས་པ་གླིང་གི་གདན་རབས་མུ་ཏིག་ཕྲེང་བ»དང«བླ་བྲང་བཀྲ་ཤིས་འཁྱིལ་གྱི་གདན་རབས་ལྷའི་རྔ་ཆེན»སོགས་ཤིན་ཏུ་མང་པོ་ཡོད། བཀའ་གདམས་པའི་གདན་རབས་ནི«རྭ་སྒྲེང་གདན་རབས»དང«གསང་ཕུའི་གདན་རབས་གསལ་བའི་མེ་ལོང»ལྟ་བུ། བཀའ་བརྒྱུད་པའི་གདན་རབས་ནི«འབྲི་གུང་གདན་རབས་གསེར་ཕྲེང»དང«འབྲི་གུང་བའི་གདན་རབས་ཤེལ་དཀར་ཕྲེང་བ»ལྟ་བུ། ས་སྐྱ་པའི་གདན་རབས་ནི«ངོར་ཨེ་ཝཾ་ཆོས་ལྡན་གྱི་གདན་རབས་ནོར་བུའི་ཕྲེང་བ»དང་དེའི་ཁ་སྐོང་ཡང་སྐོང་སོགས་ལྟ་བུ། བོན་གྱི་གདན་རབས་ནི«སྣང་ཞིག་དགོན་པའི་གདན་རབས»སོགས་ལྟ་བུ། རྙིང་མ་པའི་གདན་རབས་ནི«རྒྱལ་བ་ཀཿཐོག་པའི་གདན་རབས» དང«ཨོ་རྒྱན་སྨིན་གྲོལ་གླིང་གི་གདན་རབས»ལྟ་བུ་ཡོད་ལ། ཇོ་ནང་པར་མཚོན་ན«ཇོ་ནང་ཆོས་འབྱུང་དང་གདན་རབས»ལྟ་བུ་ཡོད། བཀའ་བརྒྱུད་པའི་ནང་གསེས་ལ་ཡང«སྟག་ལུང་བའི་གདན་རབས»དང«ཚལ་གུང་ཐང་གཙུག་ལག་ཁང་གི་དཀར་ཆག»ལྟ་བུ་བྱུང་ཡོད།
        བརྗོད་བྱའི་ཆ་ནས་དབྱེ་ན་གདན་རབས་རྒྱས་འབྲིང་བསྡུས་གསུམ་དུ་དབྱེ་ཆོག་པར་སྙམ། གདན་རབས་ཡིག་ཚངས་ཀྱི་ཐོག་མའི་རྣམ་པ་མང་ཆེ་བ་ནི་བསྡུས་པར་མཐོང་ལ། «རྭ་སྒྲེང་གི་གདན་རབས»དང«གསང་ཕུའི་གདན་རབས»ལྟ་བུ་ཚིག་ཉུང་དོན་བསྡུས་པའི་སྒོ་ནས་བརྗོད་ཡོད། འབྲིང་གི་སྐོར་ནི་རིམ་བཞིན་ནང་དོན་ཇེ་མང་དུ་བཏང་ནས་གདན་སའི་མཁན་ཆེན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་རགས་ཙམ་འགོད་པ་དང་གདན་རབས་ཁ་སྐོང་གི་སྐོར། དཔེར་ན། ངོར་དཔལ་ལྡན་ཆོས་སྐྱོང་གིས་མཛད་པའི«ཨེ་ཝཾ་པའི་གདན་རབས་རིན་ཆེན་ཕྲེང་མཛེས་ཀྱི་ཁ་སྐོང་རྟོགས་བརྗོད་བྱིན་རླབས་འདོད་དགུའི་དཔལ་སྟེར»དང«འབྲི་གུང་པའི་གདན་རབས་པདྨའི་ཕྲེང་བ»ལྟ་བུའོ། ། གསུམ་པ་ཕྱིས་ཀྱི་གདན་རབས་ཕལ་མོ་ཆེ་ནི་རྒྱས་པར་མཐོང་སྟེ། ཆོས་སྡེ་ཆེན་མོའི་འབྲེལ་ཡོད་ཀྱི་ལུང་བསྟན་དང་ཐོག་མར་ཕྱག་བཏབ་ཚུལ། མཁན་བརྒྱུད་རིམ་བྱོན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་དང་རྟེན་དང་བརྟེན་པའི་ཐོ་འགོད་པ། ཞར་བྱུང་དགོན་མ་ལག་སོ་སོའི་ལོ་རྒྱུས་དང་མཆོད་གཞིས་ལྷ་སྡེ་ཁག་གི་བྱུང་བ་མདོ་ཙམ་འབྲི་བ་སོགས་གདན་རབས་རྒྱས་པར་གོ་དགོས། དཔེར་ན«སེ་ར་ཐེག་ཆེན་གླིང་གི་གདན་རབས»དང«བླ་བྲང་བཀྲ་ཤིས་འཁྱིལ་གྱི་གདན་རབས་ལྷའི་རྔ་ཆེན» «བྱ་ཁྱུང་དགོན་པའི་གདན་རབས» «སྐུ་འབུམ་བྱམས་པ་གླིང་གི་གདན་རབས་དོན་ལྡན་ཚངས་པའི་དབྱངས་སྙན»ལྟ་བུ་རྒྱས་པའི་སྐོར་ཡིན་ནོ། །ཡིག་ཚངས་ཀྱི་རྣམ་པ་གཞན་དང་འབྲེལ་བའི་གདན་རབས་ཀྱི་སྐོར་ནས། གདན་རབས་ལ་ཆོས་འབྱུང་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་མིང་བཏགས་པ་དང་གདན་རབས་ལ་དཀར་ཆག་གི་མིང་བཏགས་པ། གདན་རབས་དང་གདུང་རབས་ལྷན་ཅིག་ཏུ་སྦྱར་བ། གདན་རབས་དང་གནས་ཡིག་ལྷན་ཅིག་ཏུ་སྦྱར་བ་སོགས་སུ་དབྱེ་རུང་བར་སེམས། ཆོས་འབྱུང་ལོ་རྒྱུས་ཁྲོད་ཀྱི་ས་ཁུལ་སོ་སོའི་ཆོས་འབྱུང་དང་། ཆོས་བརྒྱུད་གྲུབ་མཐའ་ཁག་གི་ཆོས་འབྱུང་ཁྲོད་དུ་གདན་རབས་བཀོད་པ་མང་། དཔེར་ན་སི་ཏུ་པཎ་ཆེན་གྱིས་བརྩམས་པའི«བཀའ་བརྒྱུད་གསེར་ཕྲེང»ཞེས་པར་ཀརྨ་བཀའ་བརྒྱུད་ཀྱི་གདན་སའི་མཁན་ཁྲི་རིམ་བྱོན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་བཀོད་པ། «མདོ་སྨད་ཆོས་འབྱུང»དུ་བླ་བྲང་བཀྲ་ཤིས་འཁྱིལ་གྱི་གདན་རབས་ཁ་སྐོང་གི་ཚུལ་དུ་ཚོགས་ཆེན་ཁྲི་རབས་ང་གསུམ་དང་སྨད་རྒྱུད་གྲྭ་ཚང་། དུས་འཁོར་གྲྭ་ཚང་། སྨན་པ་གྲྭ་ཚང་བཅས་ཀྱི་མཁན་རབས་རིམ་བྱོན་གྱི་རྣམ་ཐར་ལོ་རྒྱུས་བཀོད་ཡོད། ཡང་དགོན་ཆེན་སོ་སོའི་གདན་རབས་ལ་ཆོས་འབྱུང་གི་མིང་བཏགས་པ་དགེ་བཤེས་དགེ་འདུན་བློ་གྲོས་ཀྱིས་མཛད་པའི་«འབྲས་སྤུངས་ཆོས་འབྱུང»[10]དང་། སེར་སྨད་གྲགས་པ་མཁས་གྲུབ་ཀྱི«དགའ་ལྡན་ཤར་རྩེའི་ཆོས་འབྱུང»སོགས་ཀྱིས་མཚོན། གཞན་གདན་རབས་ལ་དཀར་ཆག་གི་མིང་བཏགས་པ་དཔེར་ན། ཐུའུ་བཀྭན་བློ་བཟང་ཆོས་ཀྱི་ཉི་མས་མཛད་པའི«དགོན་ལུང་བྱམས་པ་གླིང་གི་དཀར་ཆག་དཔྱོད་ལྡན་ཡིད་དབང་འགུགས་པའི་ཕོ་ཉ»དང་། འཇོག་རི་ངག་དབང་བསྟན་འཛིན་འཕྲིན་ལས་ཀྱིས་བརྩམས་པའི«གུང་ཐང་དཔལ་གྱི་གཙུག་ལག་ཁང་བྱུང་རབས་དང་བཅས་པའི་དཀར་ཆག་འགྲོ་མགོན་ཞལ་ལུང་བདུད་རྩིའི་ཆུ་རྒྱུན»[11]ལྟ་བུའོ། །གདུང་རབས་དང་གདན་རབས་ལྷན་ཅིག་ཏུ་སྦྱར་བ་ཆོས་ཉིད་ཡེ་ཤེས་ཀྱིས«གཉགས་སྟོན་པའི་གདུང་རབས་དང་གདན་རབས»[12]ཞེས་པ་དང་། «ས་སྐྱའི་གདུང་རབས»དང་རྙིང་མའི་སྨིན་གྲོལ་གླིང་དགོན་པའི་གདན་རབས་ལྟ་བུའོ། །གནས་ཡིག་དང་འབྲེལ་བའི་གདན་རབས་ནི་བྲག་དཀར་ཆོས་ཀྱི་དབང་ཕྱུག་གིས་སྤྱི་ལོ1816ལོར་བརྩམས་པའི«གྲུབ་པའི་གནས་ཆེན་བྲག་དཀར་རྟ་སོའི་གནས་དང་གདན་རབས་བླ་མ་བརྒྱུད་པའི་ལོ་རྒྱུས་མདོ་ཙམ་བརྗོད་པ་མོས་ལྡན་དད་པའི་གདུང་སེལ་དྲང་སྲོང་དགའ་བའི་དལ་གཏམ»དང་། དེའི་ཁ་སྐོང་བཀའ་བརྒྱུད་བསྟན་འཛིན་ནོར་བུས་བརྩམས་པའི«གདན་རབས་དྲང་སྲོང་དགའ་བའི་དལ་གཏམ་གྱི་ཁ་སྐོང»[13]ཞེས་པ་ལྟ་བུའོ། །གཞན་གདན་རབས་དམིགས་བསལ་བའི་རིགས་ཏེ། གཞུང་གི་སྡེ་ཚན་ཆེ་ཆུང་གི་ལོ་རྒྱུས་ལ་གདན་རབས་ཀྱི་མིང་སྦྱར་བ་དཔེར་ན། མཁས་དབང་བྱམས་པ་འཕྲིན་ལས་ཀྱིས་མཛད་པའི«ལྷ་ལྡན་སྨན་རྩིས་ཁང་གི་གདན་རབས་སྐལ་ལྡན་ཡིད་ཀྱི་ཤིང་རྟ»ཞེས་པ་ལྟ་བུའང་ཡོད་དོ། །
        ནང་དོན་གྱི་ཆ་ནས་ཆོས་ཀྱི་དགོན་པ་སྤྱིའི་གདན་རབས་དང་གྲྭ་ཚང་སོ་སོའི་གདན་རབས་གཉིས་སུ་འདུ། དགོན་པ་སྤྱིའི་གདན་རབས་ནི། དེང་སྐབས་མཐོང་ལམ་དུ་བྱུང་བའི་གདན་རབས་ཕལ་མོ་ཆེ་ནི་རིགས་འདི་ཡིན་ལ། སྔོན་གྱི་བཀའ་གདམས་པའི་གདན་ས་གཙོ་བོ་རྭ་སྒྲེང་དང་སྣར་ཐང་དགོན་པ། གསང་ཕུ་ནེའུ་ཐོག་བཅས་ཡིན་ལ། འབྲོམ་ཤེས་རབ་མེ་ལྕེས་མཛད་པའི«རྭ་སྒྲེང་གདན་རབས»ལས་བྱུང་བ་ལྟར། ཐོག་མར་རྒྱལ་བས་ལུང་བསྟན་པའི་གནས་ཚུལ་དང་ཇོ་བོ་རྗེ་ལྷ་གཅིག་གི་བཀའ་ལྟར། འབྲོམ་སྟོན་པ་རྒྱལ་བའི་འབྱུང་གནས་ཀྱིས་སྤྱི་ལོ1057ལོར་བྱང་རྭ་སྒྲེང་རྒྱལ་བའི་འབྱུང་གནས་ཕྱག་བཏབ་པ། བར་དུ་གདན་ས་པ་རིམ་བྱོན་གྱིས་འཛུགས་སྐྲུན་རྒྱ་སྐྱེད་གནང་ཚུལ་གྱི་ལོ་རྒྱུས། མཐར་ཇོ་བོ་འཇམ་དཔལ་རྡོ་རྗེ་ཡིས་གཙོ་བྱས་སྐུ་གསུང་ཐུགས་རྟེན་གང་བཞུགས་ཀྱི་སྐོར་བཀོད་ཡོད། ཐོག་མའི་མཆོད་བརྗོད་དང་བར་གྱི་དངོས་གཞི། ཐ་མར་མཇུག་སྡུད་པ་བཅས་ཡོངས་སུ་ཚང་། དེ་ལས་དུས་རབས་བཅུ་གསུམ་པའི་གདན་རབས་ཀྱི་ནང་དོན་ཅི་འདྲ་ཡིན་པ་གསལ། བཙུན་པ་རིན་ཆེན་འབྱོར་ལྡན་གྱིས་བརྩམས་པའི«གསང་ཕུའི་གདན་རབས་གསལ་བའི་མེ་ལོང»ལས། “འདིར་དཔལ་ལྡན་གསང་ཕུའི་གདན་རབས་དང་དེ་རྣམས་ཀྱིས་བསྟན་པ་ལ་བགྱི་བ་མཛད་པའི་ཚུལ་ཅུང་ཟད་བརྗོད་པར་བྱ”[14]གསུངས་པ་ལྟར། གདན་ས་མཛད་མཁན་དམ་པ་རྣམས་ཀྱིས་བསྟན་པར་མཛད་བཟང་འཕྲིན་ལས་བསྐྱངས་ཚུལ་གཙོ་བོར་བཀོད་ཡོད་ལ། དེ་བཞིན་དུ་འབྲི་གུང་བསྟན་འཛིན་པདྨའི་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་བརྩམས་པའི«འབྲི་གུང་གདན་རབས་གསེར་ཕྲེང»ཞེས་པ་དང་། ཀུན་མཁྱེན་འཇིགས་མེད་དབང་པོས་མཛད་པའི«སྐུ་འབུམ་བྱམས་པ་གླིང་གི་གདན་རབས་མུ་ཏིག་ཕྲེང་བ»དབལ་མང་དཀོན་མཆོག་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་བརྩམས་པའི«བླ་བྲང་བཀྲ་ཤིས་འཁྱིལ་གྱི་གདན་རབས་ལྷའི་རྔ་ཆེན»རྗེ་འཇིགས་མེད་རིགས་པའི་བློ་གྲོས་ཀྱིས་མཛད་པའི«དཔལ་ལྡན་བྱ་ཁྱུང་གི་གདན་རབས་ཡིད་འཕྲོག་གཏམ་གྱི་ཉིང་ཁུ»སོགས་གདན་རབས་གྲགས་ཆེ་བ་མང་དུ་བཞུགས་སོ། །
        གྲྭ་ཚང་སོ་སོའི་གདན་རབས་ནི། གདན་ས་ཆེ་ཁག་ཅིག་ལ་མཚོན་ན་གྲྭ་ཚང་མི་འདྲ་བ་འགའ་ཤས་བཞུགས་ཡོད་ལ། གྲྭ་ཚང་སོ་སོའི་བསླབ་སྦྱོང་གི་གནད་འཛིན་སའང་མི་འདྲ་བས། ཆེད་དུ་གྲྭ་ཚང་ཟུར་དུ་བཙུགས་ནས་འཆད་ཉན་བྱེད་སྲོལ་བྱུང་ཡོད། དཔལ་ལྡན་འབྲས་སྤུངས་ལ་མཚོན་ན་ཐོག་མར་གྲྭ་ཚང་བདུན་ཡོད་པ་རྗེས་སུ་ཟླ་སྒྲིལ་བཏང་བས་གྲྭ་ཚང་བཞི་དང་། སེ་ར་དགོན་པར་གྲྭ་ཚང་བཞི། དགའ་ལྡན་དགོན་པར་གྲྭ་ཚང་གཉིས། བཀྲ་ཤིས་ལྷུན་པོར་གྲྭ་ཚང་བཞི། སྐུ་འབུམ་བྱམས་པ་གླིང་ལ་གྲྭ་ཚང་བཞི། བླ་བྲང་བཀྲ་ཤིས་འཁྱིལ་ལ་གྲྭ་ཚང་དྲུག་བཅས་དགོན་ཆེན་སོ་སོར་གྲྭ་ཚང་གི་ཚད་མི་གཅིག་པ་ཡོད། སྔོན་མ་དགོན་པ་སྤྱིའི་གདན་རབས་ཁྲོད་དུ་གྲྭ་ཚང་སོ་སོའི་མཁན་རབས་རིམ་བྱོན་གྱི་མཚན་ཐོ་ཙམ་ལས་མི་འབྲི་མོད། རྗེས་སུ་ཆེད་དུ་གྲྭ་ཚང་སོ་སོར་གདན་རབས་འབྲི་བའི་སྲོལ་བྱུང་ཡོད། དེ་ལས་གྲགས་ཆེ་བ་ནི་གུ་གེ་ཡོངས་འཛིན་བློ་བཟང་བསྟན་འཛིན་རྒྱ་མཚོས(སྤྱི་ལོ1748－1813)སྤྱི་ལོ1806ལོར་མཛད་པའི«བཀྲ་ཤིས་ལྷུན་པོའི་རྒྱུད་པ་གྲྭ་ཚང་གི་གདན་རབས»[15]ལ་ལྡེབ་གོ་གསུམ་བྱོན་པར་མཁན་ཆེན་བཅོ་བརྒྱད་ཀྱི་རྣམ་ཐར་བཀོད་པ་དང་། དེའི་ཁ་སྐོང་ལ་མཁན་ཆེན་སོ་བརྒྱད་ཀྱི་རྣམ་ཐར་བཀོད་པ«བཀྲ་ཤིས་ལྷུན་པོའི་རྒྱུད་པ་གྲྭ་ཚང་གི་གདན་རབས»ལྡེབ་གྲངས་བརྒྱ་དང་བརྒྱད་ཅུ་བྱོན་པ་ཡོད། དེ་ལས་གཞན། ཀུན་མཁྱེན་འཇམ་དབྱངས་བཞད་པ་བསྐལ་བཟང་ཐུབ་བསྟན་དབང་ཕྱུག་གིས་མཛད་པའི་བླ་བྲང་བཀྲ་ཤིས་འཁྱིལ་གྱི«ཀྱཻ་རྡོར་གྲྭ་ཚང་གསང་སྔགས་དར་རྒྱས་གླིང་གི་གདན་རབས་གསང་ཆེན་ཆོས་ཀྱི་ཉི་མ»ཞེས་པ་ལྡེབ་གྲངས་ཉེར་བདུན་ཅན་ཡོད་པ་དང་། མཇུག་བྱང་དུ“སྐྱབས་མགོན་ཐམས་ཅད་མཁྱེན་ གཟིགས་ཆེན་པོ་ཉིད་ཀྱིས་བཀའ་ལུང་གསེར་གྱི་མེ་ཏོག་སྤྱི་བོར་བཅིངས་པ་དང་ལྷན་ཅིག འདུས་སྡེའི་སྤྱི་ཚོགས་ནས་ཀྱང་ལྷ་རྫང(རྫས)ཆེ་ལེགས་བཅས་བསྐུལ་བ་ལ་བརྟེན་ནས། མགོན་པོ་གང་གི་བཀའ་འབངས་ཐ་ཤལ་ལས་ཀྱང་ཡང་ཐ། ཞང་ལ་དཀའ་བཅུ་དགེ་སློང་བསྟན་པ་རྒྱ་མཚོས་སྦྱར་བའི་ཡི་གེ་བ་ནི་ལུང་རྟོགས་རྒྱ་མཚོས་བགྱིས་པ”[16]ལྟར་ན། རྩོམ་མཁན་ནི་ཞང་སྟོན་བསྟན་པ་རྒྱ་མཚོ(སྤྱི་ལོ1825－1897)ཡིན་པ་ཀུན་མཁྱེན་སྐུ་ཕྲེང་བཞི་པའི་གསུང་འབུམ་དུ་བཅུག་འདུག་པ་ནི་ཞར་བྱུང་ངོ་། །འདིས་མཚོན་པའི་རྒྱུད་པ་གྲྭ་ཚང་གི་གདན་རབས་འགའ་ཤས་མཐོང་མོད། གྲྭ་ཚང་གཞན་གྱི་གདན་རབས་ནི་དགོན་པ་སྤྱིའི་གདན་རབས་སུ་བཀོད་པ་ལས་གཞན། ཆེད་དུ་ཟུར་ནས་བརྩམས་ཡོད་པ་ཕྲན་གྱིས་མཇལ་མ་བྱུང་། གཞན“གཟིམས་ཤག་མཁན་པོ་བློ་བཟང་མཁས་བཙུན་གྱིས་མཛད་པའི་དྭགས་པོ་གྲྭ་ཚང་གི་གདན་རབས་སྟོད་ཆ་དང་། སྨད་ཆ་དེའི་སློབ་མ་ངག་དབང་ཆོས་གྲགས་ཀྱིས་མཛད་པ། བླ་མ་ལེགས་པ་ལ་སྐལ་བཟང་ཆོས་གྲགས་ཀྱིས་མཛད་པའི་མངའ་རིས་གྲྭ་ཚང་གི་གདན་ རབས”[17]སོགས་ཡོད་འདུག །གདན་རབས་འདིའི་རིགས་ནི་ཅུང་བསྡུས་པར་བཀོད་ཡོད་ལ། སྔོན་ཆད་དགོན་པ་སྤྱིའི་གདན་རབས་སུ་གྲྭ་ཚང་སོ་སོའི་མཁན་རབས་རིམ་བྱོན་གྱི་མཚན་ཙམ་བཀོད་པ་དང་། ཕྱིས་སུ་གྲྭ་ཚང་རང་གི་མཁན་ཆེན་རིམ་བྱོན་སོ་སོས་གྲྭ་ཚང་གི་སྒྲིགས་ལམ་ཀུན་སྤྱོད་དང་ཆོས་འཆད་ཉན་སོགས་ལ་མཛད་འཕྲིན་བསྐྱངས་ཚུལ་ཆེད་དུ་བརྗོད་ཡོད།
        གཉིས། གདན་རབས་ཡིག་ཚངས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས།
        གདན་རབས་ཡིག་ཚངས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་གཙོ་བོ་ནི་མཚན་བྱང་འདོགས་སྟངས་ལས་ཀྱང་རགས་ཙམ་ཤེས་ནུས་ཏེ། གདན་རབས་མུ་ཏིག་ཕྲེང་བ་དང་ཤེལ་དཀར་ཕྲེང་བ། པད་མའི་ཕྲེང་བ། ནོར་བུའི་ཕྲེང་བ། རིན་ཆེན་ཕྲེང་མཛེས། གསེར་ཕྲེང་སོགས་ལས་མངོན་པ་ལྟར། ཕྲེང་བ་ནང་བཞིན་གདན་ཁྲིར་བཞུགས་པའི་མཁན་རབས་རིམ་བྱོན་ཚང་མ་གཅིག་འཕྲོ་གཅིག་མཐུད་ཀྱིས་ཕྲེང་ཐག་གཅིག་ལ་བརྒྱུས་པའི་ཚུལ་བརྗོད་པ་དང་། ཡང་དཔག་བསམ་ལྗོན་པ་ཞེས་ཁྲི་ཆེན་རེ་རེའི་རྣམ་ཐར་རྟོགས་བརྗོད་ཡལ་འདབ་རེར་དཔེ་བཞག་ནས་རྟོགས་བརྗོད་དཔག་བསམ་འཁྲི་ཤིང་ལྟར་བཀོད་པའང་བྱུང་ཡོད། དེ་བས་གདན་རབས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་ནི་གདན་སའི་ཁྲི་ཆེན་ལ་བཞུགས་པའི་སྐྱེས་ཆེན་རིམ་བྱོན་གསེར་རིའི་ཕྲེང་བ་ལྟར་བརྗོད་པ་ཡིན། ཁྱད་ཆོས་ཞིབ་ཕྲ་ནི་བརྗོད་དོན་དང་རྗོད་བྱེད་གཉིས་ནས་འཆད་པ་ལ།
        ༡ བརྗོད་དོན་གྱི་ཁྱད་ཆོས།
        (1) ཆོས་ལུགས་བྱུང་འཕེལ་གྱི་ལོ་རྒྱུས་མཚོན་པ། གདན་རབས་ནི་དགོན་པའི་ལོ་རྒྱུས་མཚོན་པའི་ཡིག་ཚངས་ཞིག་ཡིན་པའི་ཆ་ནས། འབྲོམ་ཤེས་རབ་མེ་ལྕེས་མཛད་པའི«རྭ་སྒྲེང་གདན་རབས»ལས། “རྒྱལ་བས་ལུང་བསྟན་ཇོ་བོས་ཡུས་ཕབ་ཅིང་། །སྟོན་པས་བཞེངས་པ་ལྷ་ཡིས་མཆོད་པའི་གནས། །གཙུག་ལག་ཁང་ཆེན་རྭ་སྒྲེང་ཞེས་བྱ་བ། །བཞེངས་པའི་ལོ་རྒྱུས་རྟེན་གསུམ་བཞུགས་པའི་ཚུལ། །མདོ་ཙམ་བཤད་ཀྱི་གུས་པས་མཉན་པར་མཛོད། །”[18]ཅེས་པ་ལྟར། གཙོ་བོ་ཆོས་བརྒྱུད་གྲུབ་མཐའ་གང་གི་གདན་ས་ཆེན་མོའི་ལོ་རྒྱུས་བརྗོད་པ་སྟེ། ས་གནས་གང་ལ་ཆོས་བརྒྱུད་གང་ཞིག་ཇི་ལྟར་དར་བའི་ཚུལ་གསལ་པོར་མཚོན་པ་དང་། དགོན་པའི་འཕེལ་རྒྱས་ལོ་རྒྱུས་གསལ་བར་བྱས་ཡོད། བཙུན་པ་རིན་ཆེན་འབྱོར་ལྡན་གྱིས་མཛད་པའི«གསང་ཕུའི་གདན་རབས་གསལ་བའི་མེ་ལོང»ལས། “ཆ་པའི་རྗེས་སུ་བརྩེགས་པ་དབང་ཕྱུག་སེང་གེས་གདན་ས་ལོ་ལྔ། གཙང་པ་འཇམ་སེང་གིས་ལོ་བཅུ་གསུམ། འདིའི་དུས་སུ་གླིང་སྟོད་སྨད་གྱེས་ཤིང་། གྱེས་ལུགས་ཀྱང་། ཁ་ཅིག་དམྱལ་བ་པ་དད་པ་བཟང་པོ་འཇམ་སེང་ལ་མ་འདུན་པས་གྱེས་ཟེར། ཁ་ཅིག་གཙང་པ་འཇམ་སེང་གིས་འཛམ་ཅན་ནེའི་དུས་དབོན་པོ་ཇོ་འཕུར་གྱི་བདག་རྐྱེན་ལ་བརྟེན་ནས་བཤད་གྲྭ་ལོགས་སུ་བཙུགས་པས་གྱེས་ཟེར་རོ། །”[19]ཞེས་ཆ་པ་ཆོས་ཀྱི་སེང་གེས་ལོ་བཅོ་བརྒྱད་ལ་བསྐྱངས་ཤིང་འཆད་ཉན་ཤིན་ཏུ་དར་བའི་གདན་ས་འདི། གླིང་སྟོད་དང་གླིང་སྨད་གཉིས་སུ་གྱེས་པ་ནས་རིམ་བཞིན་གླིང་བསྲེའི་སྲོལ་བྱུང་བའི་ལོ་རྒྱུས་རྒྱབ་ལྗོངས་མཚོན་ཡོད།
        (2) སྐབས་དེའི་སྲིད་དོན་གནས་སྟངས་བརྗོད་ཡོད་པ། གདན་རབས་ནི་དགོན་པའི་དར་རྒུད་ལོ་རྒྱུས་བཀོད་པའི་ཡིག་ཚངས་ཞིག་ཡིན་ཀྱང་། དགོན་པ་མང་ཆེ་བ་ནི་ས་གནས་སོ་སོའི་ཆོས་སྲིད་ཟུང་འབྲེལ་གྱི་ལྟེ་བར་གྱུར་ཡོད་པས། གདན་རབས་སུ་སྐབས་དེའི་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་གནས་སྟངས་བཀོད་པ་མཐོང་ཐུབ་ལ། སྲིད་དོན་དཔྱད་བརྗོད་ལྟ་བུ་ཚིག་ཉུང་ཡང་དོན་འདུས་པའི་ཁྱད་ཆོས་མངོན། འབྲི་གུང་བསྟན་འཛིན་པད་མའི་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་བརྩམས་པའི«འབྲི་གུང་གདན་རབས་གསེར་ཕྲེང»ཞེས་པར། གདན་རབས་ཉེར་གསུམ་པ་རིག་འཛིན་ཕུན་ཚོགས་སམ་དཀོན་མཆོག་ཕུན་ཚོགས་ཀྱི་སྐབས་སུ“ལྕགས་སྦྲུལ་ལོར། དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་དང་། གུ་ཤཱི་མཆོད་ཡོན་གྱིས་སྒར་གཙང་མཆོད་ཡོན་གྱི་རྒྱལ་ས་བླངས་པའི་སྡེ་གཟར་ཤིན་ཏུ་ཆེ་བ་བྱུང་། འབྲི་གུང་དུ་བོད་སོག་གི་མི་སྣ་ཚན་ཆེ་བ་འབྱོར། རྫོང་གསར་སྟག་རྫོང་གཟིམ་ཁང་བཙན་དམིགས་རྣམས་གཤིག རྗེ་ཉིད་རྩེ་བ་གཞིས་ཁར་གདན་ཆགས། རྟ་ལོ་དང་ལུག་ལོར་དབུས་གཙང་དུ་སད་ཀྱི་གནོད་པ་ཚད་ལས་འདས་པས། མི་ཕལ་ཆེར་མུ་གེས་ཤི། དབུལ་པོ་རྣམས་ཀྱིས་མིའི་ཀླད་པ་ལྡག་པ་དང་། བུད་མེད་ལ་ལས་ཁྱི་བསད་པའི་ཤ་ཟ་བ་སོགས་སྔར་མ་གྲགས་པའི་སྐལ་པ་ངན་པ་བྱུང་བས། སྤྲེལ་ལོ་དང་བྱ་ལོར་སད་སྲུངས་གནང་བས་འགྲོ་ཀུན་མུ་གེའི་འཇིགས་པ་ལས་གྲོལ”[20]ཞེས་སྤྱི་ལོ1641ལོར་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་གིས་སོག་པོའི་སྟོབས་ཤུགས་ལ་བརྟེན་ནས་གཙང་པ་རྒྱལ་པོའི་རྒྱལ་ས་གཞིས་ཀ་བསམ་འགྲུབ་རྩེ་བླངས་པའི་ཚུལ་བརྗོད་པ་དང་། སྐབས་དེར་བོད་སོག་གི་དམག་མང་པོ་འབྲི་གུང་དུ་ཡོང་ནས་དགོན་པར་ཆག་འཇིག་དང་གནོད་པ་ཐེབས་པའི་སྐོར་དང་། སྤྱི་ལོ1642ལོ་དང1643ལོར་བོད་ལ་སྔར་བྱུང་མ་མྱོང་བའི་མུ་གེ་བྱུང་བའི་གནས་ཚུལ་བརྗོད་འདུག །དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་བཙུགས་མ་ཐག་གྲུབ་མཐའ་གཞན་པར་གནོད་སྐྱོན་ཐེབས་པ་དངོས་ཡོད་གནས་ཚུལ་རེད་ལ། “འབྲས་སྤུངས་ནས་རྒྱལ་དབང་ཐམས་ཅད་མཁྱེན་གཟིགས་ལྔ་པ་ཆེན་པོས། རྗེ་ཉིད་ལ་དབུགས་དབྱུང་བའི་བཀའ་ཐམ་དང་། མཆོད་ཡོན་དུ་བཀའ་མཆིད་གསུང་ནན་བཅས་སྐུའི་ཉེས་དམིགས་ལས་གྲོལ་ཞིང་། སྙན་གྲགས་ཆེས་ཆེར་རྒྱས་པར་གྱུར”[21]པ་ནི་རྒྱལ་དབང་ལྔ་པ་དང་མཆོད་ཡོན་མཐུན་འབྲེལ་བྱུང་བར་མ་ཟད། ཉེས་པ་ལས་གྲོལ་ནས་བཀའ་ཐམ་གནང་བ་སོགས་སྐབས་དེའི་གནས་སྟངས་མཚོན་འདུག །རྗེས་སུ་ཇུན་གར་བས་བོད་ལ་རྒོལ་བ་བྱུང་བའི“འདི་སྐབས་ཇུན་གར་གྱིས་རྡོར་སྨིན་གྲྭ་གསུམ་གཏོར་བ། བླ་མ་མང་དུ་བཀྲོངས་པ་སོགས་ཚུབ་ཆེ་སྐབས་ཡིན་ཀྱང་འབྲིའི་བསྟན་སྲིད་ལ་རྗེ་ཡབ་སྲས་ཀྱི་ཐུགས་རྗེས་ཉེས་སྐྱོན་ཅི་ཡང་མ་བྱུང”[22]བ་ལས་དབུས་ཁུལ་གྱི་སྲིད་འགྱུར་དང་གྲུབ་མཐའ་ཁག་གི་འགལ་འབྲེལ་རགས་ཙམ་ཤེས་ཐུབ།
        (3) གདན་རབས་ཕྱི་མས་སྔ་མར་ཁ་སྐོང་བྱེད་པའི་རྒྱུན་མཐུད་རང་བཞིན། གདན་སའི་ཁྲི་ཆེན་རིམ་བྱོན་གྱི་རྣམ་ཐར་གཙོ་བོར་བརྗོད་པ་ཡིན་པས། གདན་རབས་སྔ་མར་མ་ཚུད་པ་རྣམས་གདན་རབས་ཕྱི་མར་ཁ་གསབ་དང་ཁ་སྐོང་བྱེད་པའི་རྒྱུན་མཐུད་རང་བཞིན་ཅན་ཞིག་ཡིན། གོང་གི་གདན་རབས་ཀྱི་བྱུང་འཕེལ་ལོ་རྒྱུས་རྗོད་སྐབས«འབྲི་གུང་བའི་གདན་རབས་གསེར་ཕྲེང»དང«ངོར་ཨེ་ཝཾ་ཆོས་ལྡན་གྱི་གདན་རབས་ནོར་བུ་ཕྲེང་བ»ལྟ་བུར་མཚོན་ན། འདིའི་ཁྱད་ཆོས་མངོན་པར་མཚོན་ཡོད་ལ། ཕྱིས་སུ་སྐུ་འབུམ་བྱམས་པ་གླིང་ལ་མཚོན་ན་གསེར་ཏོག་ཡེ་ཤེས་ཐུབ་བསྟན་རྒྱ་མཚོས«གདན་རབས་རྣ་བའི་བཅུད་ལེན»དུ་ཀུན་མཁྱེན་གྱི«གདན་རབས་མུ་ཏིག་ཕྲེང་བར»ཁ་སྐོང་བྱས་འདུག་པས་མཚོན།
        ༢ རྗོད་བྱེད་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས། གདན་རབས་ཡིག་ཚངས་གྲངས་མང་ཞིང་ནང་དོན་སྣ་འཛོམས་ཡིན་ལ། སྒྲིག་གཞི་རྒྱ་ཆེ་བས་འདིར་རྗོད་བྱེད་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་རགས་ཙམ་བཀོད་ན། གདན་རབས་མཛད་མཁན་ནི་ཆོས་དང་རིག་གནས་ཀྱི་ཡོན་ཏན་མངོན་པར་མཐོ་བའི་སྐྱེས་ཆེན་དང་བླ་སྤྲུལ་དགེ་བའི་བཤེས་གཉེན་རྣམས་ཡིན་གཤིས། བརྗོད་དོན་ཁྱད་པར་དུ་འཕགས་པ་གདན་སའི་བྱུང་བ་ལོ་རྒྱུས་བརྗོད་པ། རྗོད་བྱེད་རྨད་དུ་བྱུང་བ་ཡིད་འཕྲོག་གཏམ་གྱི་ཉིང་བཅུད་འཛོམས་པའི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་ལ། སྐབས་ལ་ལར་ལེགས་བཤད་དང་མགུར་མ། གཏམ་དཔེ་སོགས་སྒྱུ་རྩལ་མཚོན་ཐབས་སྣ་མང་ལ་བརྟེན་ནས་བརྗོད་དོན་གསལ་པོར་སྟོན་པའི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་པས། གདན་རབས་ཀྱི་རྗོད་བྱེད་ཁྱད་ཆོས་ལ།
        (1) རྗོད་བྱེད་རྨད་དུ་བྱུང་བས་བརྗོད་དོན་གསལ་པོར་བསྟན་པ། གདན་རབས་མཛད་མཁན་མང་ཆེ་བ་ནི་སློབ་གཉེར་གྱི་ཡུན་རིང་ལ། ཡོན་ཏན་གྱི་ཁུར་ལྗིད་པའི་མཁས་ཆེན་དགེ་བའི་བཤེས་གཉེན་དག་ཡིན་ལ། རང་ཉིད་གདན་སའི་ཁྲི་ཆེན་ལ་བཞུགས་མྱོང་བ་ཤ་སྟག་ཡིན་པས། གདན་སའི་འདུས་སྤྱི་ཡོངས་ཀྱི་རེ་བ་ལྟར་གདན་རབས་གསར་རྩོམ་དང་། སྔར་ཡོད་ལ་ཁ་སྐོང་བྱས་ཡོད་པ་རེད། རྩོམ་མཁན་ཉིད་གདན་སའི་ཆོས་གྲྭར་ཞུགས་ནས་སློབ་གཉེར་ལ་ཧུར་བརྩོན་གནང་བས་དགེ་བཤེས་ཆེན་མོར་ཆགས། རིམ་བཞིན་གྲྭ་ཚང་གི་མཁན་པོ་དང་ཚོགས་ཆེན་གྱི་ཁྲི་ལ་བཞུགས་མྱོང་བའི་བརྒྱུད་རིམ་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པ་ཞིག་ཡོད་པས། གདན་རབས་རྩོམ་དུས་དགོན་པའི་ཆོས་སྲིད་ལུགས་གཉིས་ཀྱི་བྱ་བའི་སྒྲུབ་སྟངས་དང་འཆད་ཉན་སྒྲིག་སྲོལ། ཆོས་ཐོག་གཏོང་སྦྱིན། མཆོད་གཞིས་ལྷ་སྡེ་ཁག་གི་འབྲེལ་བ་བཅས་ལ་རྒྱུས་མངའ་ལྡན་པས། གདན་སའི་ཁྲི་ཆེན་སྔ་མའི་རྣམ་ཐར་འགོད་སྐབས་ཚིག་སྦྱོར་རྨད་དུ་བྱུང་བར་དྲངས་ནས་ཞིབ་བརྗོད་བྱས་ཡོད་དེ། དབལ་མང་དཀོན་མཆོག་རྒྱལ་མཚན་གྱིས«བླ་བྲང་བཀྲ་ཤིས་འཁྱིལ་གྱི་གདན་རབས་ལྷའི་རྔ་ཆེན»དུ། གདན་ས་འདེབས་པ་པོ་ཀུན་མཁྱེན་འཇམ་དབྱངས་བཞད་པ་ངག་དབང་བརྩོན་འགྲུས་ཀྱི་རྣམ་ཐར་རྗོད་དུས“རྗེ་རང་གི་གསུང་ལས། སྐྱེས་པའི་ཡུལ་དང་གཞོན་དུས་བག་ཆགས་དང་། །ཆོས་སྒོར་ཞུགས་དང་བཤེས་གཉེན་བསྟེན་ཚུལ་དང་། །སྒོམ་ལ་སྙིང་རུས་གཞན་ལ་ཕན་སེམས་དང་། །ཐུབ་བསྟན་རྒྱས་འདོད་བདག་གི་རྣམ་ཐར་ཡིན། །”[23]ཞེས་གསུངས་པ་ལྟར། ཀུན་མཁྱེན་འཇམ་དབྱངས་བཞད་པའི་གསུང་དྲངས་པ་གནད་དུ་ཁེལ་ལ། དམ་པ་གང་གི་སྐུ་ཚེའི་རྣམ་ཐར་གྱི་དོན་བསྡུ་ལྟ་བུར་གསུངས་ཡོད། གདན་རབས་བརྩམས་ཆོས་རེ་རེར་ཁྱད་ཆོས་འདི་འབུར་ཐོན་དུ་ཡོད་པས་འདིར་དཔེ་མཚོན་ཙམ་དུ་བཀོད་པའོ། །ཞིབ་ཏུ་གདན་རབས་ཡིག་ཚངས་ཁག་ཏུ་གསལ།
        (2) བསླབ་བྱ་དང་ལེགས་བཤད། གཏམ་དཔེ་སོགས་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་མཚོན་ཐབས་སྣ་མང་སྤྱད་པ། གདན་རབས་ནི་གསར་སློབ་པ་རྣམས་ལ་ཕན་པར་སྙམ་ནས་བརྩམས་པ་དང་། མཁན་ཆེན་རིམ་བྱོན་གྱི་རྣམ་ཐར་གཙོ་བྱས་གདན་སའི་བྱུང་འཕེལ་ལོ་རྒྱུས་མཚོན་པའི་ཡིག་ཚངས་སྣ་འཛོམས་ཅན་ཞིག་ཡིན། བར་སྐབས་ཀྱི་ཚིགས་སུ་བཅད་པ་དང་ངལ་གསོའི་ཚིགས་བཅད་ནི་རྩོམ་པ་པོས་ངག་རིག་གི་ཁྱད་ཆོས་མངོན་པར་མཚོན་སྐབས་ཡིན་ཏེ། དཔེར་ན། བསླབ་བྱའི་རིགས་ལ«སྐུ་འབུམ་གདན་རབས་དོན་ལྡན་ཚངས་པའི་དབྱངས་སྙན»དུ། “ཀུན་མཁྱེན་གོང་མ་འཇིགས་མེད་མཚན་ཅན་གྱིས། གཞུང་ཚིག་བློར་འཛིན་མི་བྱེད་གཞུང་གི་དོན། །དཔེ་ཀློག་ཙམ་གྱིས་ཤེས་འདོད་བཞད་གད་གནས། །གཉིད་དང་འདུ་འཛི་སྙོམས་ལས་རྣམས་སྤངས་ཏེ། །རྒྱུན་དུ་སྐྱོར་སྦྱང་མཛོད་ཅིག་གྲོགས་པོ་དག །”[24]ཅེས་གསུངས་པ་ལྟར། གྲྭ་སློབ་གསར་ཞུགས་པ་དག་ལ་སློབ་སྟོན་གྱི་བསླབ་བྱ་གནང་བ་དང་། “ཧ་ཅང་རང་བཞིན་དྲང་བོའི་གཏམ། །སྨྲ་བའང་སྐྱོན་དུ་འགྱུར་བ་སྟེ། །སྨྲ་མཁས་ནེ་ཙོ་དབང་མེད་དུ། །སྒྲོག་གིས་བཅིངས་པའི་རྒྱུ་རྐྱེན་ཅི། །”[25]ཞེས་པ་སོགས་འཇིག་རྟེན་གནས་ལུགས་ཀྱི་སྐོར་དོན་དངོས་ལ་འཕྲོད་པའི་བསླབ་བྱ་གནང་བ། ཡང“གྲུབ་པའི་དབང་ཕྱུག་སྐལ་ལྡན་རྒྱ་མཚོས། རེབ་གོང་སྟོད་ཀྱི་ཇག་པ། །རེབ་གོང་སྨད་ཀྱི་སྐལ་ལྡན། །ཕྱི་ཡི་ཀུན་སྤྱོད་མ་གཏོགས། །ནང་གི་བསམ་ཚུལ་མཐུན་ནོ། །”[26]ཞེས་པ་སོགས་ཉམས་མགུར་གྱི་སྐོར། དེ་བཞིན་སྔོན་གྱི་བསྟན་བཅོས་དང་གསུང་མགུར། རྣམ་ཐར། གསང་རྣམ་གསོལ་འདེབས། ཞུ་འཕྲིན་ཆབ་ཤོག ། གནས་བཤད། གསུང་སྒྲོས། དཀར་ཆག་སོགས་ཡིག་ཚངས་རིགས་མང་པོ་ནས་སྐབས་སུ་བབ་པའི་བརྗོད་བྱ་དང་མཐུན་པར་ལུང་དྲངས་ནས་བརྗོད་དོན་རྫོགས་པར་བསྟན་ལ། བསླབ་བྱ་དང་ལེགས་བཤད་ཀྱི་རིགས་མང་པོ་གསུངས་པས། བློ་ལྡན་དག་ཆོས་ལ་སྐུལ་མ་གཏོང་བ་དང་ཚིག་གི་སྡེབ་ལེགས་པས་སྙན་ངག་གི་ཆ་ཐོན་ཡོད། གསུང་མགུར་དང་ཞུ་འཕྲིན་ནི་ཡིད་ཀྱི་འགྱུར་བ་མཚོན་པའི་རྩོམ་ཐབས་ཡིན་པས། སྐབས་དེའི་སྤྱི་ཚོགས་ཁོར་ཡུག་གི་གནས་སྟངས་དང་དེར་འཛིན་པའི་ལྟ་ཚུལ་སོགས་མཚོན་ཡོད།
        (3) ས་ཁམས་ཁོར་ཡུག་གི་ཆ་མཚོན་པ། གདན་སའི་བྱུང་བ་རྗོད་སྐབས། གདན་ས་ཆགས་པའི་གནས་ཀྱི་ཆེ་བ་དེ་བོད་སྤྱིའི་ས་ཁམས་ཁོར་ཡུག་དང་འབྲེལ་ནས་བོད་ཡུལ་སྟོད་སྨད་བར་གསུམ་དང་། བྱེ་བྲག་གདན་ས་ཆེན་པོ་གང་གཞི་ཆགས་སའི་གནས་ཁྱད་པར་ཅན་དེར་ས་དཔྱད་ཀྱི་རྟགས་མཚན་བཟང་པོ་འཛོམས་པ། གནམ་འཁོར་ལོ་རྩིབས་བརྒྱད་དང་ས་པདྨ་འདབ་བརྒྱད་ཀྱི་རི་མོ་ཡོངས་སུ་ཚང་བ། ཡང་ན་ས་ཡི་དགེ་བཅུ་ཚང་བ། ཆུ་བོ་ཡན་ལག་བརྒྱད་ལྡན་འབབ་པ། ས་དཔྱད་ཀྱི་ཆ་ནས་རི་མཐོན་པོ་དང་མཚོ་དམའ་མོ། སྤང་འཛོམས་པོ། དཔྱད་བཟང་བ། རྩྭ་ཆུ་འཛོམས་པ་སོགས་ཕྱོགས་བཞིར་བཀྲ་ཤིས་རྟགས་བརྒྱད་ཀྱི་རི་མོ་མངོན་པར་ཚང་བའི་སྐོར་རྒྱས་པར་བཤད་ཡོད་ལ། ཕྱོགས་བཞིའི་རི་དང་རི་རྒྱུད་ཚང་མར་ས་དཔྱད་ཁྱད་པར་ཅན་འཛོམས་པར་མ་ཟད། སྔོན་གྱི་དགོན་རྙིང་བསམ་ཡས་དང་ལྷ་སའི་གཙུག་ལག་ཁང་། རྭ་སྒྲེང་། དགའ་ལྡན་དགོན་པ་སོགས་ཀྱི་ས་དཔྱད་ཁྱད་པར་ཅན་དང་བསྡུར་བའི་སྒོ་ནས་དེ་འདྲའི་མཚུངས་ཆོས་ལྡན་པར་བརྗོད་ཡོད། སའི་དཔྱད་བཟང་པོ་ཡོངས་སུ་ཚང་བའི་གནས་ཁྱད་པར་ཅན་དེར་དགེ་འདུན་གྱི་སྡེ་ཚུགས་ན་ཡུན་རིང་གནས་ཤིང་དར་རྒྱས་ཆེ་བར་བརྗོད་པ་དང་། སྐབས་ལ་ལར་རྒྱ་ནག་གི་ས་དཔྱད་དང་འབྲེལ་ནས་དཔྱད་པ་བཏང་ཡོད་པ་ནི་སྐུ་འབུམ་གདན་རབས་ལྟ་བུའོ། །
        (4) རང་རྣམ་གྱི་ཆ་ལ་གུས་ཆུང་དོན་བསྡུའི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་པ། འདི་ནི་གདན་རབས་ཀྱི་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་ཁྱད་ཆོས་ཤིག་སྟེ། གདན་རབས་རྩོམ་མཁན་མང་ཆེ་བ་ནི་གདན་སའི་ཁྲི་ཆེན་ནམ་གྲྭ་ཚང་སོ་སོའི་ཁྲི་ཁུར་བསྐྱངས་མྱོང་མཁན་ཤ་སྟག་ཡིན་པས། གདན་རབས་སུ་རང་རྣམ་བསྡུས་པ་རེ་ཅིས་ཀྱང་དགོད་དགོས་པ་བྱུང་ཡོད། དེ་བས་གདན་སའི་ཁྲི་ཆེན་སྔ་མ་རྣམས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་རྒྱས་པར་བཀོད་དེ་རང་གི་མཚམས་ལ་སླེབས་སྐབས། གདན་ས་གྱི་ན་བ་བདག་ཟེར་བའམ། སྙོམས་ལས་པ་བདག་དང་རྣམ་གཡེང་གི་ཁོལ་བོ་བདག །ཕྲན། ཁོ་བོ། ཡང་ན་ད་ལྟའི་གདན་ས་བ་བདག་ལ་སོགས་གུས་ཆུང་གི་འབོད་སྟངས་སྤྱད་ཡོད་པ་དང་། རྣམ་ཐར་འབྲི་དུས་ཀྱང་རང་གི་གནས་ཚུལ་ཅུང་ཟད་བརྗོད་ན་ཞེས་མདོར་བསྡུས་པའི་སྒོ་ནས་ཉུང་ཙམ་ལས་རྒྱས་པར་སྤྲོས་པ་ཤིན་ཏུ་ཉུང་། ཡང་རང་གི་གདན་ས་མཛད་སྐབས་ཀྱི་གནས་ཚུལ་མདོར་བསྡུས་པར་སྤྱི་སྡོམ་ལྟ་བུའི་ཚིག་རེ་གཉིས་ཀྱིས་འཐུས་པར་བྱས་འགྲོ་བས། རང་རྣམ་གྱི་ཆ་འདི་གདན་རབས་ལ་མཚོན་ན་ཆེས་དམིགས་བསལ་བར་གྱུར་པས་འདི་ལ་དོ་སྣང་བྱ་རྒྱུ་གལ་ཆེ་བར་མཐོང་།
        གདན་རབས་སྔ་མར་བསྟོད་རྩོམ་གྱི་ཆ་ལྡན་ལ། ཕྱི་མར་དོགས་སློང་གི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་ཡོད། གདན་སའི་ལོ་རྒྱུས་བཀོད་པའི་ཚིག་སྦྱོར་སྤེལ་སྟངས་ལ་ཁྱད་ཆོས་མངོན་གསལ་ཞིག་ཡོད་པ་ནི། གདན་སའི་གནས་ཀྱི་ཆེ་བ་བརྗོད་པ་དང་ཕྱག་འདེབས་མཛད་མཁན་གྱི་ཆེ་བ། ཡང་ན་མཁན་ཆེན་སྔ་མ་རིམ་བྱོན་ལ་བསྟོད་པ་འབུལ་བ་སོགས་ཡིན། བསྟོད་ཚིག་ནི་གདན་ས་གང་དེ་གཞན་ལས་ཁྱད་པར་དུ་འཕགས་པ་མཚོན་ཆེད་ཡིན་ལ། གདན་རབས་བརྩམས་པའི་དགོས་པའང་དགོན་ཆེན་གང་གི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་གོ་གནས་མཐོར་འདེགས་ཡོང་ཆེད་རེད། དགེ་ལུགས་པའི་དགོན་ཆེན་དྲུག་ཏུ་གྲགས་པའི་དགོན་ཆེན་སོ་སོའི་གདན་རབས་སུ་ཐོག་མར་རྗེ་བདག་ཉིད་ཆེན་པོ་དང་དགོན་པ་ཕྱག་འདེབས་མཁན། གནས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་བརྗོད་པར་བསྟོད་པའི་ཆ་ལྡན་ཡོད། དེ་བས་གདན་རབས་ཕྱི་མའི་སྐབས་སུ་སྔ་མའི་ནོར་བ་བསྲང་བའི་ཚུལ་དུ། ཁྲི་ཆེན་གྱི་མཚན་དང་ལོ་ཚིགས། ཁྲི་བཞུགས་གནང་ཡུན། མཛད་རྗེས་བཀོད་པ་མ་དག་པའི་སྐོར་ཕྱི་མར་ཡོ་བསྲང་བྱས་ཡོད་ལ། རང་གི་འདོད་ཚུལ་འཐད་ལྡན་དུ་བསྒྲུབས་ཡོད་པ། དཔེར་ན། «སྐུ་འབུམ་དགོན་པའི་གདན་རབས་དོན་ལྡན་ཚངས་པའི་དབྱངས་སྙན»དུ«མདོ་སྨད་ཆོས་འབྱུང»ཁྲོད་བཀོད་པའི་སྐུ་འབུམ་དགོན་པའི་སྨན་པ་གྲྭ་ཚང་གི་ཁྲི་ཆེན་རིམ་བྱུང་གི་རྣམ་ཐར་ཁྲོད་ཀྱི་མ་དག་པ་བསྲང་ཡོད[27]ལ། ཚེ་ཏན་ཞབས་དྲུང་རིན་པོ་ཆེའི«བྱ་ཁྱུང་གདན་རབས་སུ»གདན་རབས་སྔ་མ་རྣམས་ཀྱི་ནང་དོན་མ་དག་པའི་རིགས་ལ་དོགས་སློང་དང་རིགས་འདེད་དབྱེ་ཞིབ[28]གནང་འདུག་པས། གདན་རབས་རྗེས་མའི་རིགས་ལ་དོགས་སློང་གི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་སྙམ།
        མདོར་ན། གདན་རབས་ཡིག་ཚངས་ནི་བོད་ཡུལ་སྟོད་སྨད་བར་གསུམ་ན་ཡོད་པའི་ཆོས་གྲྭ་ཆེན་པོ་དག་གི་ལོ་རྒྱུས་མཚོན་པའི་ཡིག་ཚངས་ཤིག་ཡིན་པས། དགོན་ཆེན་གང་གི་འཕེལ་རྒྱས་དང་དར་རྒུད་མཚོན་ཡོད་ལ། སྐབས་དེའི་དགོན་ཆེན་སོ་སོའི་ལོ་རྒྱུས་འཕེལ་རྒྱས་དང་འགྱུར་ལྡོག་བཅས་ཀྱི་ཐད་ལ་སློབ་སྦྱོང་དང་རྒྱུས་ལོན་བྱེད་པའི་ཡིག་ཚངས་གལ་ཆེ་ཤོས་དེ་ཡིན། ནང་དོན་ཡང་དགོན་པའི་ཆོས་འཆད་ཉན་དང་སློབ་གཉེར་ལམ་ལུགས། སྒྲིག་ལམ་ཀུན་སྤྱོད། རྟེན་གསུམ་བཞེངས་བསྐྲུན། འཛུགས་སྐྲུན་རྒྱ་བསྐྱེད། དོ་དམ་ལམ་ལུགས། ཆོས་ཐོག །དགོན་པའི་སྒྱུ་རྩལ། མ་དགོན་དང་བུ་དགོན་བར་གྱི་འབྲེལ་བ། མཆོད་གཞིས་ལྷ་སྡེ་ཁག་གི་ལོ་རྒྱུས་སོགས་སྣ་མང་ཅན་ཡིན་པས། དེ་དང་འབྲེལ་ནས་རྒྱ་བོད་སོག་གསུམ་གྱི་རིག་གནས་འབྲེལ་འདྲིས་བྱས་པའི་རྗེས་ཤུལ་ཡང་མཐོང་ཐུབ་པས། གདན་རབས་ཡིག་ཚངས་ལ་དོ་སྣང་དང་ཞིབ་འཇུག་གནང་རྒྱུའི་རིན་ཐང་ཆེན་པོ་ལྡན་པར་འདོད།

དཔྱད་གཞིའི་ལུང་ཁུངས།
[1] ཀྲང་དབྱི་སུན་གྱིས་རྩོམ་སྒྲིག་བྱས། བོད་རྒྱ་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོ། (བར་ཆ) [Z] པེ་ཅིང་། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2002:1342.
[2] དག་ཡིག་གསར་བསྒྲིགས། དག་བཅོས་མ། [Z] ཟི་ལིང་། མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2014:393.
[3] ཇོ་ནང་ཏཱ་ར་ན་ཐ། རྒྱ་གར་ཆོས་འབྱུང་། [M] ཁྲིན་ཏུ། སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1994:19.
[4] ཀོང་སྤྲུལ་ཡོན་ཏན་རྒྱ་མཚོ། ཤེས་བྱ་ཀུན་ཁྱབ། (སྟོད་ཆ) [M] ལྷ་ས། སེར་གཙུག་ནང་བསྟན་དཔེ་རྙིང་འཚོལ་བསྡུ་ཕྱོགས་སྒྲིག་ཁང་། 2019:16.
[5] ཇོ་ནང་ཏཱ་ར་ན་ཐ། རྒྱ་གར་ཆོས་འབྱུང་། [M] ཁྲིན་ཏུ། སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1994:315.
[6] ནུབ་བྱང་མི་རིགས་སློབ་ཆེན་གྱི་རྒྱལ་ཕྱིའི་ཡིག་ཚགས་ཞིབ་འཇུག་ཁང་གིས་བསྒྲིགས། དབྱིན་ཇིའི་རྒྱལ་གཉེར་དཔེ་མཛོད་ཁང་དུ་ཉར་བའི་ཏུན་ཧོང་དང་ནུབ་ལྗོངས་བོད་ཡིག་ཡིག་ཚགས། (དེབ་དྲུག་པ) [G] ཧྲང་ཧེ། ཧྲང་ཧེ་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2014:336. 
[7] མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་གྱིས་བརྩམས། བདེ་ཁང་བསོད་ནམས་ཆོས་རྒྱལ་གྱིས་བསྒྱུར། མདའ་དང་འཕང་། (སྟོད་ཆ) [M] པེ་ཅིང་། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2011:14.
[8] དཔལ་བརྩེགས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་ཞིབ་འཇུག་ཁང་ནས་བསྒྲིགས། བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་རྣམ་ཐར་ཕྱོགས་བསྒྲིགས།(1－30)དེབ་བཅུ་གཅིག་པར་དཔལ་སྣང་ཐང་གི་གདན་ས་མཛད་པའི་བླ་མ་དམ་པ་རྣམས་ཀྱི་གདུང་དང་གདན་ས་མཛད་པའི་ཚུལ། བྲིས་མ། [G] ཟི་ལིང་། མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2010:1b. 
[9] བྱམས་པ་འཕྲིན་ལས། བྱམས་པ་འཕྲིན་ལས་ཀྱི་གསུང་རྩོམ་ཕྱོགས་བསྒྲིགས། [M] པེ་ཅིང་། ཀྲུང་གོའི་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1996:1－64.
[10] 格西 • 根登洛珠著，嘎 • 达哇才仁，次仁央宗译注 . 哲蚌教法史 [M]. 北京：中国藏学出版社，2017.
[11] རྗེ་བཙུན་འཇོག་རི་བ་ངག་དབང་བསྟན་འཛིན། ཚལ་གུང་ཐང་གཙུག་ལག་ཁང་གི་བྱུང་རབས་དང་བཅས་པའི་དཀར་ཆག་འགྲོ་མགོན་ཞལ་ལུང་བདུད་རྩིའི་ཆུ་རྒྱུན། [M] ལྷ་ས། སེར་གཙུག་ནང་བསྟན་དཔེ་རྙིང་ཕྱོགས་སྒྲིག་ཁང་ནས་བསྒྲིགས། 2016:171－298.
[12] ཆོས་ཉིད་ཡེ་ཤེས། གཉགས་སྟོན་པའི་གདུང་རབས་དང་གདན་རབས། [M] ལྷ་ས། བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1997.
[13] དཔལ་བརྩེགས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་ཞིབ་འཇུག་ཁང་ནས་བསྒྲིགས། བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་རྣམ་ཐར་ཕྱོགས་བསྒྲིགས། (61－90) གླེགས་བམ༼ ཚུ ༽པར་བཞུགས། [G] ཟི་ལིང་། མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2012. དང་པོར་བྲིས་མ་ལྡེབ་གྲངས48དང་ཁ་སྐོང་ལ་པར་མ་ལྡེབ་གྲངས33ཡོད། 
[14] དཔལ་བརྩེགས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་ཞིབ་འཇུག་ཁང་ནས་བསྒྲིགས། བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་རྣམ་ཐར་ཕྱོགས་བསྒྲིགས། (1－30) དེབ་བདུན་པར་དཔལ་ལྡན་གསང་ཕུའི་གདན་རབས་གསལ་བའི་མེ་ལོང་། བྲིས་མ། [G] ཟི་ལིང་། མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2010:1.
[15] གུ་གེ་ཡོངས་འཛིན་བློ་བཟང་བསྟན་འཛིན་རྒྱ་མཚོ། ཆོས་གྲྭ་ཆེན་པོ་བཀྲ་ཤིས་ལྷུན་པོ་དཔལ་གྱི་སྡེ་ཆེན་ཕྱོགས་ཐམས་ཅད་ལས་རྣམ་པར་རྒྱལ་བའི་གསང་སྔགས་རྒྱུད་པ་གྲྭ་ཚང་གི་རྡོ་རྗེ་སློབ་དཔོན་རྣམས་ཀྱི་རྟོགས་པ་བརྗོད་པ་དཔག་བསམ་ལྗོན་པ། [M] ནང་བསྟན་དཔེ་ཚོགས་ལྟེ་གནས། ཡིག་ཆའི་ཨང་རྟགསW7371ཡིན། ལྡེབ་གྲངས93བྱོན།
[16] ཀུན་མཁྱེན་བསྐལ་བཟང་ཐུབ་བསྟན་དབང་ཕྱུག །ཀྱཻ་རྡོར་གྲྭ་ཚང་གསང་སྔགས་དར་རྒྱས་གླིང་གི་གདན་རབས་གསང་ཆེན་ཆོས་ཀྱི་ཉི་མ། [G] བླ་བྲང་པར་མའི་གསུང་འབུམ་པོད་ག་པར་བཞུགས། ནང་བསྟན་དཔེ་ཚོགས་ལྟེ་གནས། ཡིག་ཆའི་ཨང་རྟགསW22203ཡིན། ལྡེབ་གྲངས27པ།
[17] བྲག་དགོན་པ་དཀོན་མཆོག་བསྟན་པ་རབ་རྒྱས། མདོ་སྨད་ཆོས་འབྱུང་། [M] ལན་གྲུ། ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1982:7.
[18] དཔལ་བརྩེགས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་ཞིབ་འཇུག་ཁང་ནས་བསྒྲིགས། བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་རྣམ་ཐར་ཕྱོགས་བསྒྲིགས། (1－30) དེབ་བཅུ་གཅིག་པར་རྒྱལ་བའི་འབྱུང་གནས་རྭ་སྒྲེང་གི་བཤད་པ་ཉི་མའི་འོད་ཟེར། བྲིས་མ། [G] ཟི་ལིང་། མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2010:1.
[19] དཔལ་བརྩེགས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་ཞིབ་འཇུག་ཁང་ནས་བསྒྲིགས། བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་རྣམ་ཐར་ཕྱོགས་བསྒྲིགས། (1－30) དེབ་བདུན་པར་དཔལ་ལྡན་གསང་ཕུའི་གདན་རབས་གསལ་བའི་མེ་ལོང་། བྲིས་མ། [G] ཟི་ལིང་། མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2010:10a.
[20][21][22] འབྲི་གུང་བསྟན་འཛིན་པད་མའི་རྒྱལ་མཚན། འབྲི་གུང་གདན་རབས་གསེར་ཕྲེང་། [M] ལྷ་ས། བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2013:297. 98. 328.
[23][25][26] དབལ་མང་དཀོན་མཆོག་རྒྱལ་མཚན། བླ་བྲང་བཀྲ་ཤིས་འཁྱིལ་གྱི་གདན་རབས་ལྷའི་རྔ་ཆེན། [M] ལན་གྲུ། ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1987:6. 340. 519.
[24][27] གསེར་ཏོག་བློ་བཟང་ཚུལ་ཁྲིམས་རྒྱ་མཚོ། སྐུ་འབུམ་བྱམས་པ་གླིང་གི་གདན་རབས་དོན་ལྡན་ཚངས་པའི་དབྱངས་སྙན། [M] ཟི་ལིང་། མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1982:93.314.
[28] ཚེ་ཏན་ཞབས་དྲུང་རྗེ་བཙུན་འཇིགས་མེད་རིགས་པའི་བློ་གྲོས། ཚེ་ཏན་ཞབས་དྲུང་རྗེ་བཙུན་འཇིགས་མེད་རིགས་པའི་བློ་གྲོས་མཆོག་གི་གསུང་འབུམ། གླེགས་བམ་གསུམ་པ། [M] པེ་ཅིང་། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2007:39.

རྩོམ་པ་པོ་ངོ་སྤྲོད། རྡོ་རྗེ་ཚེ་བརྟན་ལགས་ནི་ནུབ་བྱང་མི་རིགས་སློབ་ཆེན་ཀྲུང་གོའི་སྐད་ཡིག་རྩོམ་རིག་ཚན་ཁག་གི2018ལོའི་ཀྲུང་གོའི་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་སྐད་ཡིག་རྩོམ་རིག་ཆེད་ལས་ཀྱི་འབུམ་རམས་སློབ་མ་ཡིན་ལ། ཞིབ་འཇུག་གི་ཁ་ཕྱོགས་གཙོ་བོ་ནི་བོད་ཡིག་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཚངས་ཡིན།