༄༅། །ཤེའུ་ལུགས་ལེགས་བཤད་དང་དེའི་ལོ་ཙཱའི་ཐབས་རྩལ་སྐོར་གླེང་བ།

 
ནང་དོན་གནད་བསྡུས། དཔྱད་རྩོམ་འདིར་ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིངP.T.0988«གནའ༹་མྱི་འ༹ཛངས་བའྀ༹་དཔེའ༹»དང«གནའ་ཐེའི་ཀོང་གིས་བསྟན་པ»སོགས་ཚབ་བྱེད་རང་བཞིན་གྱི་མི་ཆོས་བསྟན་བཅོས་ཁ་ཤས་ཀྱི་བརྗོད་བྱའི་འབྱུང་ཁུངས་དང་ལྟ་བའི་གྲུབ་ཚུལ་སོགས་ལ་དབྱེ་ཞིབ་བྱས་པ་བརྒྱུད། ཡིག་ཚང་དེ་རྣམས་ལས་མཐོང་བའི་རྒྱ་ནག་དབུས་རྒྱུད་ཀྱི་ཤེའུ་ལུགས་མི་ཆོས་མཚོན་པའི་ལེགས་བཤད་དང་འབྲེལ་ཡོད་གཏམ་རྒྱུད་རྣམས་ཁོལ་དུ་ཕྱུང་སྟེ། དེ་དག་སོ་སོའི་བསྒྱུར་བྱའི་མ་ཡིག་རྣམས་རེ་རེ་བཞིན་བཙལ་ཏེ་ཕན་ཚུན་ཐོད་གཏུགས་པ་དང་། བོད་བཙན་པོའི་སྐུ་རིང་ལ་རྒྱ་ནག་ཤེའུ་ལུགས་མི་ཆོས་བོད་ཡུལ་དུ་ཐོན་པའི་ལོ་རྒྱུས་རིག་གནས་རྒྱབ་ལྗོངས་དང་། ཤེའུ་ལུགས་ལེགས་བཤད་བོད་ཡུལ་དུ་སྡུད་ལེན་བྱས་ཚུལ། འབྲེལ་ཡོད་ལེགས་བཤད་དང་གཏམ་རྒྱུད་རྣམས་བོད་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར་བའི་ལོ་ཙཱའི་ཐབས་ལམ་དང་ཁྱད་ཆོས་སོགས་ལ་དཔྱད་པ་མདོར་ཙམ་བྱས་ཡོད།
གནད་ཚིག ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་། ཤེའུ་ལུགས་ལེགས་བཤད། མི་ཆོས་བསམ་བློ། ལོ་ཙཱ།
 
       ཏུན་ཧོང་བྲག་ཕུག་ལས་ཐོན་པའི་བོད་ཡིག་མི་ཆོས་ཡིག་ཚང་རྣམས་ཀྱི་བསམ་བློའི་འབྱུང་ཁུངས་དང་ལྟ་བའི་གྲུབ་ཚུལ་བཅས་ལ་གཞིགས་ན་ཆེ་ཕྱོགས་སུ་རིགས་ཆེན་པོ་གསུམ་དུ་འདུ་སྟེ། བོད་གནའ་རབས་ནས་གྲུབ་འོངས་པའི་འཇིག་རྟེན་མི་ཆོས་གཙོ་བོར་སྟོན་པའི་ཡིག་ཚང་དང་། རྒྱ་གར་ནས་ཐོན་པའི་ནང་བསྟན་མི་ཆོས་གཙོ་བོར་སྟོན་པའི་ཡིག་ཚང་། རྒྱ་ནག་ཤེའུ་ལུགས་ཀྱི་མི་ཆོས་བསམ་བློ་བསྡུས་ནས་གྲུབ་པའི་ཡིག་ཚང་དང་གསུམ་སྟེ། འདི་དག་གིས་བོད་པའི་མི་ཆོས་རིག་གནས་མ་ལག་གང་གི་སྣ་མང་རང་བཞིན་དང་ཀུན་འཛོམས་རང་བཞིན་གྱི་ཁྱད་ཆོས་དེ་གྲུབ་ཡོད། འདིར་མི་ཆོས་ཡིག་ཚང་དག་ལས་མཐོང་བའི་རྒྱ་ནག་དབུས་རྒྱུད་ཤེའུ་ལུགས་ཀྱི་ལེགས་བཤད་དང་གཏམ་རྒྱུད་སོགས་ལ་དབྱེ་ཞིབ་བྱས་པ་བརྒྱུད་དེ། ཤེའུ་ལུགས་མི་ཆོས་བོད་ཡུལ་དུ་ཐོན་པའི་ལོ་རྒྱུས་རིག་གནས་རྒྱབ་ལྗོངས་དང་། ཤེའུ་ལུགས་མི་ཆོས་སྡུད་ལེན་ཇི་ལྟར་བྱས་ཚུལ། ཤེའུ་ལུགས་ལེགས་བཤད་རང་སྐད་དུ་བསྒྱུར་བའི་ཐབས་ལམ་དང་ཁྱད་ཆོས་སོགས་མདོ་ཙམ་ཞུ་བར་འདོད།
དང་པོ། ཤེའུ་ལུགས་མི་ཆོས་བོད་ཡུལ་དུ་ཐོན་པའི་ལོ་རྒྱུས་རིག་གནས་རྒྱབ་ལྗོངས།
       རྒྱ་བོད་མི་རིགས་གཉིས་ནི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་རྒྱུན་རིང་ཞིང་རིག་གནས་ཀྱི་རྫོང་མཐུག་པའི་མི་རིགས་གཉིས་ཏེ། བོད་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་དུས་ནས་ཕན་ཚུན་ལ་སྲིད་འབྱོར་རིག་གསུམ་གྱི་ཁྱབ་ཁོངས་སོ་སོར་འགྲོ་འོང་དང་འབྲེལ་འདྲིས་ཀྱི་དབུ་བརྙེས་ཡོད། དེ་ལ«ཐང་གི་ལོ་རྒྱུས་རྙིང་མ»ལས“ཀྲེན་ཀོན་ཁྲི་ལོ་བརྒྱད་པར(སྤྱི་ལོ634)བོད་ཀྱི་བཙན་པོ་ཁྲི་སྲོང་བཙན་གྱིས་ཐང་ལ་ཕོ་ཉ་ཐེངས་དང་པོར་མངགས་ནས་སྐྱེས་ཕུལ།……གོང་མ་ཐའེ་ཙུང་གིས་ཞིང་རེན་གྱི་གོ་ཐོབ་ཅན་ཧྥེང་ཏེ་ཞ་བོད་ལ་སེམས་གསོར་མངགས་པར། ཁྲི་སྲོང་བཙན་ཧྥེང་ཏེ་ཞར་ཕྲད་ནས་དགའ་བ་རབ་ཏུ་རྒྱས། ཧྥེང་ཏེ་ཞ་དང་ལྷན་དུ་གོང་མའི་སྲིད་གཞུང་དུ་ཕོ་ཉ་མངགས། ཕོ་ཉས་གསེར་དང་རིན་པོ་ཆེ་མང་དུ་ཁྱེར་ཐོག ཞུ་ཡིག་ཕུལ་ནས་གཉེན་བསླངས་ཀྱང་གོང་མ་ཐའེ་ཙུང་ནས་ཞལ་བཞེས་མ་གནང་།”[1]ཞེས་སྤྱི་ལོ634ཤིང་རྟའི་ལོ་ལ་ཐང་གོང་མ་དང་བོད་བཙན་པོའི་བར་ལ་འབྲེལ་བ་ཐོག་མར་བྱུང་བ་དང་། འབྲེལ་བ་དེ་ནི་ཕན་ཚུན་ལ་སྐྱེས་བསྐུར་རེས་དང་གཉེན་བསླངས་པ་ནས་དངོས་སུ་བཙུགས་པ་ཞིག་ཡིན། ཕྱིས་སུ་རྒྱ་བཟའ་ཀོང་ཇོ་ཉིད་བཙན་པོའི་བཙུན་མོར་བསུས་པ་ནས་བཟུང་བོད་མི་རྒྱ་ཡུལ་དུ་མངགས་ནས་དབུས་རྒྱུད་མི་ཆོས་རིག་གནས་ལ་སོགས་སློབ་སྦྱོང་བྱེད་མགོ་བརྩམས་པ་སྟེ། «ཐང་གི་ལོ་རྒྱུས་རྙིང་མ»ལས“སྲོང་བཙན་རང་ཉིད་ཀྱིས་ཀྱང་ཕྱིང་པགས་ཀྱི་གྱོན་པ་ཕུད་ནས་དར་གོས་གྱོན། རིམ་བཞིན་རྒྱའི་ལུགས་སྲོལ་ལ་སྨོན་སེམས་སྐྱེས་པ་དང་འབྲེལ་ཚོ་དཔོན་གྱི་བུ་སྤུན་ཐང་ལ་མངགས་ཤིང་། རྒྱལ་གཞུང་སློབ་གྲྭར་ཞུགས་རྒྱུའི་འདུན་པ་ཞུས་ནས་སྙན་ངག་གི་གཞུང་དང་ཧྲང་ཧྲུའུ་སྦྱོང་དུ་བཅུག དེ་ནས་ཡང་ཡི་གེ་ཤེས་པའི་ཀྲུང་གོ་བ་གདན་དྲངས་ཏེ་ཞུ་ཡིག་འབྲི་རྒྱུའི་ལས་སྐྱོང་དུ་བཅུག”[2]ཅེས་གསལ་བ་ལྟར་དུས་སྐབས་དེར་བོད་ཕྲུག་མང་པོ་རྒྱ་ནག་ལ་མངགས་ཏེ«སྙན་ངག་གི་གཞུང»(诗经)དང«ཧྲང་ཧྲུའུ»(尚书)ལ་སོགས་པའི་ཤེའུ་ལུགས་སྐོར་གྱི་བསྟན་བཅོས་ལ་སློབ་སྦྱོང་བྱེད་མགོ་བརྩམས། འདི་ནི་བོད་མི་རྣམས་ཀྱིས་ཤེའུ་ལུགས་མི་ཆོས་ལ་འབྲེལ་འདྲིས་དང་སློབ་སྦྱོང་ཐེངས་དང་པོར་བྱས་པ་ཡིན་ཏེ། དུས་སྐབས་དེ་ནས་རྒྱ་ནག་ཤེའུ་ལུགས་ཀྱི་མི་ཆོས་བསམ་བློ་བོད་ཡུལ་དུ་སླེབས་པར་རིག་གནས་འགྲོ་འོང་གི་མཐུན་རྐྱེན་གྲུབ་ཅིང་འབྲེལ་ཟམ་ཚུགས་པ་ཡིན།
       ཡང་སྤྱི་ལོ་དུས་རབས་བརྒྱད་པའི་དུས་མགོ་ཙམ་ལ་བཙན་པོ་ཁྲི་ལྡེ་གཙུག་བརྟན་ལ་རྒྱ་བཟའ་གྱིམ་ཤིང་ཀོང་ཇོ་བསུ་དུས་ཀྱང་འབྲེལ་ཡོད་མི་ཆོས་སྐོར་གྱི་གཙུག་ལག་མང་ཙམ་བསླངས་ཏེ་བོད་ཡུལ་དུ་ཁྱེར་ཡོང་ཚུལ་སོགས་ནི«ཐང་གི་ལོ་རྒྱུས་རྙིང་མ»ལས“སྐབས་དེར་བོད་ཀྱི་ཕོ་ཉས་ཞུས་དོན། ‘ཀོང་ཇོས་མའོ་ཧྲི་དང་། གུས་ལུགས་རྩོམ་ཡིག་ཕྱོགས་བསྒྲིགས། ཙོ་ཀྲོན། རྩོམ་ཡིག་བདམས་བསྒྲིགས་བཅས་ཚར་རེ་གནང་རྒྱུའི་འདུན་པ་ཞུས་སོང’ཞེས་པར། གོང་མས་སྨི་ཧྲུའུ་ཧྲེང་ལ་དེ་དག་བཤུས་ནས་གནང་དགོས་པའི་བཀའ་ཕབ།”[3]ཅེས་པ་བཞིན་དུས་སྐབས་དེར་བོད་ཀྱིས་རྒྱ་ནག་སྐད་ཀྱི་གུས་ལུགས་རྩོམ་ཡིག་གིས་གཙོས་པའི་གཙུག་ལག་རིག་གནས་རྣམས་ཞུས་ཡོད། དེ་ལྟར་ཐང་བོད་བར་ལ་དབོན་ཞང་གི་ཆབ་སྲིད་འབྲེལ་བ་ཇེ་དམ་དུ་སོང་བ་དང་བསྟུན་ནས། རིག་གནས་བརྗེ་རེས་དང་འབྲེལ་འདྲིས་ཀྱི་ཁྱབ་རྒྱ་ཇེ་ཆེ་དང་གཏིང་ཚད་ཇེ་ཟབ་ཏུ་སོང་། མདོར་ན། བོད་བཙན་པོའི་དུས་སྐབས་སུ་བོད་མི་རིགས་ཀྱིས་རྒྱ་ནག་གི་མི་ཆོས་བསྟན་བཅོས་དང་བཅས་པའི་གཙུག་ལག་རིག་གནས་ལ་ཧ་ཅང་གཙིགས་མཐོང་དང་བཅས་རང་ཡུལ་དུ་འདྲེན་པར་བརྩོན་པ་བསྐྱེད་ཅིང་། རྒྱ་ནག་གོང་མར་མཚོན་ནའང་གཙུག་ལག་དེ་དག་ལེགས་སྐྱེས་གལ་ཆེན་ཞིག་ཏུ་བརྩིས་ཏེ་ཕན་ཚུན་ལ་སྐྱེས་སུ་འབུལ་བཞིན་ཡོད། རྒྱ་བོད་བར་དུ་གཙུག་ལག་རིག་གནས་ཀྱི་འགྲོ་འོང་དང་བརྗེ་རེས་རྒྱ་ཆེར་སྤེལ་བའི་ལོ་རྒྱུས་རྒྱབ་ལྗོངས་འདི་ནི་དུས་སྐབས་དེར་རྒྱ་ནག་གི་ཤེའུ་ལུགས་མི་ཆོས་བསམ་བློ་བོད་ཡུལ་དུ་ཐོན་པའི་རིག་གནས་ཀྱི་མཐུན་རྐྱེན་དང་འབྲེལ་ཟམ་གཙོ་བོ་ཞིག་ཡིན།
       གཞན་ཤེའུ་ལུགས་མི་ཆོས་བོད་ཡུལ་དུ་སླེབས་པ་ལ་ད་དུང་རིག་གནས་ཀྱི་རྒྱབ་ལྗོངས་སམ་མཐུན་རྐྱེན་གལ་ཆེན་ཞིག་ལྡན་པ་ནི། ཏུན་ཧོང་ས་ཆར་མི་རིགས་མང་པོ་དང་རིག་གནས་སྣ་མང་མཉམ་སྡོད་དང་འབྲེལ་འདྲིས་བྱུང་བ་དེ་ཡིན། ང་ཚོས་ཤེས་གསལ་བཞིན་ཏུན་ཧོང་ས་ཆ་ནི་གནའ་སྔ་མོའི་དུས་ནས་དར་གོས་ཚོང་ལམ་གྱི་བརྒྱུད་ལམ་དང་ལྟེ་གནས་གལ་ཆེན་ཞིག་སྟེ། རྒྱལ་ཁབ་དང་མི་རིགས་མང་པོའི་ཚོང་པ་དང་ཆོས་སྤེལ་མཁན། འགྲིམ་འགྲུལ་པ་ལ་སོགས་གནས་འདི་རུ་འདུས་ཤིང་འདྲེས་སྡོད་བྱུང་བ་དེ་རྒྱ་བོད་མི་རིགས་གཉིས་ཀའི་རིག་གནས་ཕན་ཚུན་ལ་བརྗེ་རེས་དང་སྡུད་ལེན་བྱ་བའི་ཕྱིའི་ཆ་རྐྱེན་དུ་གྲུབ། ལྷག་པར་དུ་བཙན་པོ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་གྱི་སྐབས་སུ་བོད་ཀྱིས་ཏུན་ཧོང་ས་ཆར་དབང་བསྒྱུར་བ་དེས་རྒྱ་ནག་གི་རིག་གནས་ལ་གཞི་རྒྱ་ཆེ་བའི་འབྲེལ་འདྲིས་དང་ནང་འདྲེན་བྱ་བར་མཐུན་རྐྱེན་བླ་མེད་སྦྱར་བ་ཡིན། འདི་ལ་ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་ལས“ཁྱིའི་ལོ་ལ་བབསྟེ། དབྱར་བཙན་པོ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བརྩན་གྱི་ཕོ་བྲང་ཟུ་སྤུག་ན་བཞུགསྟེ་བློན་ཆེ་སྣང་བཞེར་བོད་ཡུལ་དུ་སླར་མཆྀས་མདོ་སྨད་གྱི་དབྱར་འདུན་ཞང་སྟོང་བརྩན་གྱྀས་དབུ་ཤིང་ཉག་དུ་བསྡུསྟེ་ཡུལ་ཡུལ་དུ་ཆད་ཀ་བགྲངས། དགུན་བཙན་པོའི་ཕོ་བྲང་བྱར་གྱི་ལྕང་བུ་ན་བཞུགསྟེ་མདོ་སྨད་གྱྀ་དགུན་འདུན་གཙེ་ནམ་ཡོར་དུབསྡུསྟེ། ཆད་ཀའྀ་རྩིས་བགྱིས་བློན་ཁྲི་བཟང་དང་སྐྱེས་བཟང་སྟག་སྣང་ལས་སྩོགས་པས་ཁར་ཙན་ལེང་ཅུ་ཕྱོགས་སུ་དྲ་མ་དྲངས་པར་ལོ་ཅིག།”[4]ཅེས་སྤྱི་ལོ758ལ་བོད་ཀྱིས་ཁར་ཙན་ལེང་ཅུ་སྟེ་ལེའུ་ཀྲོའུ་ཝུའོ་ཝེ་ལ་དམག་དྲངས། སྤྱི་ལོ་དུས་རབས་བརྒྱད་པའི་དུས་མཇུག་སྟེ་སྤྱི་ལོ786ཙམ་ནས་ཏུན་ཧོང་ས་ཆའི་ཡུལ་ཁམས་ཡོངས་ནི་བོད་ཀྱིས་བདག་གིར་བཟུང་། དུས་སྐབས་དེ་དག་རིང་ལ་རྒྱ་བོད་བར་དུ་རིག་གནས་འབྲེལ་འདྲིས་དང་ཆོས་ལུགས་དར་སྤེལ་གྱི་ལས་དོན་རྒྱ་ཆེན་པོར་སྤེལ་བར་མ་ཟད། ལི་ཡུལ་མཐའ་འཁོར་གྱི་མི་རིགས་གཞན་དང་ཐ་ན་སྟག་གཟིག་ལ་སོགས་ནུབ་ཕྱོགས་རྒྱལ་ཁབ་གཞན་དག་བར་ལའང་རིག་གནའ་འགྲོ་འོང་དང་སྡུད་ལེན་གྱི་བྱ་གཞག་སྤེལ། རྒྱུ་རྐྱེན་དེ་དག་ལ་བརྟེན་ནས་བོད་ཀྱི་བསམ་པའི་དཔལ་ཡོན་དང་དངོས་པོའི་དཔལ་ཡོན་ལ་དར་རྒྱས་ཆེན་པོ་བྱུང་བ་ཡིན། དེ་ལྟར་ཏུན་ཧོང་ས་ཆར་ནང་བསྟན་གྱིས་གཙོས་པའི་རིག་གནས་སྣ་མང་ལྷན་གཅིག་ཏུ་འདྲེས་སྦྱོར་བྱུང་བའི་ལོ་རྒྱུས་ཆ་རྐྱེན་དང་རིག་གནས་རྒྱབ་ལྗོངས་འོག་ཏུ། རྒྱ་ནག་ཤེའུ་ལུགས་པའི་མི་ཆོས་རིག་གནས་ལ་རྒྱ་ཆེ་ཞིང་གཏིང་ཟབ་པའི་རིག་གཞུང་གི་དོན་སྙིང་གལ་ཆེན་ལྡན་པར་མ་ཟད། ཀུན་སྤྱོད་ལེགས་བསྒྱུར་དང་མི་རྣམས་ཡ་རབས་ཚུལ་ལྡན་དུ་སྐུལ་བའི་ལག་ལེན་གྱི་རིན་ཐང་ཡང་མཐོན་པོར་ལྡན་པས་ན། དུས་སྐབས་དེའི་བོད་མི་རྣམས་ཀྱིས་གཙིགས་མཐོང་ཆེན་པོ་དང་བཅས་རང་ཡུལ་དུ་སྡུད་ལེན་བྱ་བའི་འཕྲིན་ལས་རྒྱ་ཆེར་སྤེལ་བ་ཡིན་ནོ། །
གཉིས་པ། ཤེའུ་ལུགས་ལེགས་བཤད་བསྡུས་པའི་འབྲེལ་ཡོད་ཡིག་ཚང་ངོ་སྤྲོད་པ།
       ཏུན་ཧོང་བོད་ཡིག་མི་ཆོས་ཡིག་ཚང་རྣམས་ལས་རྒྱ་ནག་ཤེའུ་ལུགས་ཀྱི་ལེགས་བཤད་དང་གཏམ་རྒྱུད་མང་པོ་བསྡུས་ནས་གྲུབ་པའི་ཤོག་དྲིལ་ལ་གཙོ་བོར་ཉི་ཧོང་རྒྱལ་ཁབ་ཏུ་ཉར་བའི«གནའ་ཐེའི་ཀོང་གིས་བསྟན་པ»དང་།ད་ལྟ་ཧྥ་རན་སིའི་རྒྱལ་གཉེར་དཔེ་མཛོད་ཁང་དུ་ཉར་བའི་ཡིག་ཚངPel.tib.0987དངPel.tib.0988ཞེས་པ་སོགས་བཞུགས། གཤམ་དུ་ཤོག་དྲིལ་ཡིག་ཚང་དེ་དག་ངོ་སྤྲོད་དང་བཅས་ཕན་ཚུན་གྱི་འབྲེལ་བ་རགས་ཙམ་ཞུ་ན།
        «གནའ་ཐེའི་ཀོང་གིས་བསྟན་པ»ཞེས་པའི་ཡིག་ཚང་འདི་ནི་ཉི་ཧོང་པ་ཀྲུང་ཚུན་པུ་ཀྲེའུ(中村不折)ཞེས་པས་རང་གི་སྒེར་གཉེར་རྟེན་མཛོད་ཁང་དུ་ཉར་ཡོད་ཅིང་། ཡུས་ཅི་པུ་ཀྲང(由矶部彰)གིས་རྩོམ་སྒྲིག་བྱས་པའི(台东区立书道博物馆藏中村不折旧藏禹域墨书集)ཞེས་པའི་སྟོད་ཆའི་ནང་དུ་བསྡུས་ཡོད་ལ་ཤོག་དྲིལ་ལ་ཨང་རྟགས་བཀོད་མེད། ཤོག་དྲིལ་འདི་ལ་ཤོག་ངོས་ལྔ་དང་ཕྱེད་ཀ་ཙམ་དང་ཡིག་ཕྲེང་བརྒྱ་དང་རེ་གསུམ་མཆིས། བསྟན་བཅོས་ཀྱི་མ་ཕྱི་ངོས་སུ་མཚན་བྱང་དངོས་སུ་མི་གསལ་མོད། ཤོག་དྲིལ་དེའི་མགོ་རུ“གནའ་ཐེ་འི་ཀོང་གྀ་སྟན་པའ།།ཕྱྀ་རབས་ལ་བཞག་པའི་དཔེ་འོ།།”ཞེས་དང་མཇུག་མཐར“གནའ་ཐེ་འི་ཀོང་གི་བསྟན་བ་རྫོགས་སོ།”ཞེས་བཀོད་ཡོད་པས། ཡིག་ཚང་དེའི་ཁ་བྱང་ལ«གནའ་ཐེའི་ཀོང་གིས་བསྟན་པ»ཞེས་བཏགས་པ་ཡིན། ཡིག་ཚང་འདི་ནི་རྒྱ་ཡིག་གི«大智度经卷卅»བྲིས་པའི་ཤོག་བུའི་རྒྱབ་ངོས་སུ་བྲིས་ཡོད་དེ། དེ་ཡང་ཤོག་ངོས་དང་པོའི་ཕྱེད་ཙམ་ནི«འཕྲུལ་གྀ་བྱིག་ཤུས་ཕྱི་མ་ལ་བསྟན་པའི་མདོ»ཞེས་པའི་མཇུག་མཐའི་ཚན་པ་རྫོགས་རྗེས་ཡིག་ཕྲེང་གི་མགོ་བསྐྱར་དུ་བཙུགས་ནས་བྲིས་ཡོད་ལ་ཡིག་གཟུགས་སྔ་ཕྱི་གཅིག་མཐུན་དུ་སྣང་བས་བཤུ་མཁན་གང་ཟག་གཅིག་ཡིན་པར་གསལ། ཡིག་ཚང་འདི་ནི་རྒྱ་ནག་ཤེའུ་ལུགས་ཀྱི་མི་ཆོས་བསམ་བློ་དང་ཀུན་སྤྱོད་ལྟ་བ་སོགས་གཞི་གཅིག་ཏུ་བསྡུས་ནས་གྲུབ་པ་སྟེ། ཤེའུ་ལུགས་ཀྱི་བསྟན་བཅོས་མང་པོ་ལས་ལྟ་བའི་དགོངས་པ་སྙིང་བསྡུས་སུ་མཚོན་པའི་ལེགས་བཤད་དང་གཏམ་རྒྱུད་སོགས་བསྒྱུར་སྒྲིག་ཟུང་འབྲེལ་གྱི་ལམ་ནས་བོད་རང་གི་སྐད་དུ་བླངས་ཡོད། འདི་ལས་མཐོང་བའི་བརྗོད་དོན་མང་པོ་ཞིག་ནི་ཧུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་རྒྱའི་ཡིག་ཚང«太公家教»ཞེས་པ་ལས་དྲངས་པ་ཡིན་ལ། ཡང་ལེགས་བཤད་སོགས་ཀྱི་ཚིག་ལ་ལ་ཞིག་ནི་རྒྱའི་མི་ཆོས་སྐོར་གྱི་བསྟན་བཅོས«百行章»དང«新集文词九经抄»གཉིས་ལས་བྱུང་བར་སྣང་། མདོར་ན། ཡིག་ཚང་འདི་ནི་རྒྱ་ནག་ཤེའུ་ལུགས་མི་ཆོས་སྐོར་གྱི་བསྟན་བཅོས་སྣ་ཚོགས་ལས་ལེགས་བཤད་མང་པོ་བོད་ཡིག་ཏུ་ཐད་ཀར་བསྒྱུར་པའམ། ཡང་ན་ལེགས་བཤད་དེ་དག་གི་དགོངས་དོན་བཅོས་བསྒྱུར་དང་བཅས་སྡུད་ལེན་བྱས་ཏེ་གྲུབ་པའི་ཤེའུ་ལུགས་ལྟ་བའི་མི་ཆོས་བསྟན་བཅོས་ཤིག་ཡིན། ཡིག་ཚང་འདི་ནི་བོད་བཙན་པོའི་དུས་སྐབས་སུ་རྒྱ་བོད་རིག་གནས་བར་ལ་འབྲེལ་འདྲིས་དང་བརྗེ་རེས་སོགས་ཀྱི་བགྱི་བ་མང་དུ་སྤེལ་ཏེ། རྒྱ་ནག་ཤེའུ་ལུགས་ཀྱི་ཀུན་སྤྱོད་བསམ་བློ་མང་པོ་བོད་པའི་མི་ཆོས་རིག་གནས་སུ་གྱུར་དང་འགྱུར་བཞིན་པ་མཚོན་པའི་འཐུས་ཚབ་རང་བཞིན་གྱི་བསྟན་བཅོས་ཤིག་ལགས་ན། འདི་ལ་རིག་གཞུང་གི་དོན་སྙིང་དང་དངོས་ཡོད་ཀྱི་རིན་ཐང་མཐོན་པོར་ལྡན་པ་བཤད་མ་དགོས།
       མི་ཆོས་ཡིག་ཚངPel.tib.0987དངPel.tib.0988ཞེས་པ་གཉིས་ནི་བརྗོད་དོན་གཅིག་ཡིན་པའི་ཤོག་དྲིལ་མི་འདྲ་བ་གཉིས་ཏེ། མ་ཕྱི་ངོས་སུ་བསྟན་བཅོས་ཀྱི་ཁ་བྱང་མི་གསལ་མོད། ཕྱི་མ་དེའི་ཆེས་མཇུག་ཏུ“གནའ༹་འི༹།དཔེའ༹་འ༹དྀ་ནི་གནའ༹་མྱི་འ༹ཛངས་བའྀ་དཔེའ༹་ལགསོ།”ཞེས་འབྱུང་བས་མཚན་བྱང་ལ«གནའ༹་མྱི་འ༹ཛངས་བའྀ༹་དཔེའ༹»ཞེས་བཏགས་པ་ཡིན། ཡིག་ཚང་སྔ་མ་འདིའི་མ་ཕྱི་ལ་ཤོག་ངོས་གཅིག་དང་ཡིག་ཕྲེང་ཉེར་གཉིས་མཆིས་ཏེ། ཤོག་དྲིལ་གྱི་མགོ་ལ་རལ་སྐྱོན་བྱུང་ནས་ནང་དོན་ཆད་ཀྱང་མཇུག་ཚང་ལ། ཚིག་རྐང་སོ་སོའི་མགོ་མཇུག་ཏུ་ཡིག་འབྲུ་ཆད་པ་ཅུང་མང་། མིང་བརྡ་དང་བརྗོད་སྟངས་ཁ་ཤས་མི་འདྲ་བ་མ་གཏོགས་ཡིག་ཚང་ཕྱི་མའི་ཡིག་ཕྲེང་ཞེ་གསུམ་པའི་མཇུག་ནས་ཡིག་ཕྲེང་རེ་གཉིས་པ་སྟེ་མཇུག་མཐའི་བར་གྱི་དོན་ཚན་རྣམས་དང་གཅིག་མཐུན་དུ་བྱུང་ཡོད་དེ། ཡིག་ཚང་སྔ་མའི་ནང་དོན་ཡོད་ཚད་ཕྱི་མར་འདུས་ཡོད། ཡིག་ཚང་འདིའི་བརྗོད་དོན་གཙོ་བོ་ནི་མྱི་མཛངས་བླུན་གཉིས་ཀྱིས་རིག་པའི་རྩལ་དང་རྒྱུ་ནོར་གཉིས་ལས་གང་ཞིག་རིན་ཐང་ཆེ་བར་ཁ་རྩོད་བྱས་པ་བརྒྱུད་དེ“གསེར་ཕྱེ་སྒྲོ་བ་གང་བས་ནྀ་ཡི་གེ་བམ་ཕོ་གཅྀག་དགའ”ཞེས་པའི་བརྗོད་སྙིང་འབུར་དུ་ཐོན་པར་བྱས་ཡོད།
       ཡིག་ཚང་ཕྱི་མPel.tib.0988ཞེས་པ་འདིའི་མ་ཕྱི་ལ་ཤོག་ངོས་གསུམ་དང་ཡིག་ཕྲེང་རེ་གཉིས་ཙམ་མཆིས། བསྟན་བཅོས་ཀྱི་མགོ་ཆད་ཀྱང་མཇུག་ཆ་ཚང་སྟེ། ཡིག་ཚང་འདིའི་ཡིག་ཕྲེང་དང་པོ་ནས་བཅུ་བདུན་པའི་ཕྱེད་ཀ་ནི་གོང་གི་ཉི་ཧོང་དུ་ཉར་བའི་ཡིག་ཚང«གནའ་ཐེའི་ཀོང་གིས་བསྟན་པ»ཞེས་པའི་ཡིག་ཕྲེང་རེ་དགུ་པའི་མཇུག་གི“དབང་མྱི་ལ”ཞེས་པ་ནས་ཡིག་ཕྲེང་གོ་བརྒྱད་པའི“དགྲར་བླང་དུ་མྱེད་པ་འི་དཔེ་ནི་དེ་ཡིན་ནོ།།”ཞེས་པའི་བར་དང་ཐོད་ཐུག་མོད། ཕྱི་མ་དང་བསྡུར་ན་ཡིག་ནོར་མང་ལ་ཚིག་རྐང་ཅུང་མང་པོ་ཞིག་ཆད་འདུག དེ་ནས་ཡིག་ཕྲེང་བཅུ་བདུན་པའི་ཕྱེད་ཀ་ཙམ་ནས་ཡིག་ཕྲེང་ཞེ་གཉིས་པའི་བར་ནི«གནའ་ཐེའི་ཀོང་གིས་བསྟན་པ»ཞེས་པའི་ཡིག་ཕྲེང་བརྒྱ་དང་བཅུ་གཉིས་པའི“ཀོང་ཙེ་འཕྲུལ་གྱི་བུ་ན་རེ། ངས་བལྟས་ན”ཞེས་པ་ནས་ཡིག་ཕྲེང་བརྒྱ་དང་རེ་གཉིས་པའི“མྱྀ་འི་བུ་བསླབས་པ་ཡང་དེ་དང་འདྲ་འོ། །”ཞེས་པའི་བར་ཚིག་རྐང་ཁ་ཤས་ཆད་པ་མ་གཏོགས་ཕལ་ཆེར་ཐོད་ཐུག་མོད་སྔར་བཞིན་ཡིག་ནོར་ཅུང་མང་། ཡིག་ཕྲེང་ཞེ་གསུམ་པའི་མཇུག་ནས་ཡིག་ཕྲེང་རེ་གཉིས་ཏེ་བསྟན་བཅོས་ཀྱི་མཇུག་གི་ཚན་པ་ནི་གོང་སྨྲས«གནའ་ཐེའི་ཀོང་གིས་བསྟན་པ»ཞེས་པ་ལས་མེད་ཅིང་། དེ་ནི་ཏག་ཏག་གོང་གི་ཡིག་ཚངPel.tib.0987པ་དང་གཅིག་ཏུ་མཐུན།
       ཡིག་ཚངPel.tib.0988པ་འདིའི་འབྱུང་ཁུངས་དང་བརྗོད་བྱ་སོགས་ལ་ཧྥ་རན་སིའི་བོད་རིག་པའི་མཁས་དབང་སྐུ་ཞབས་ཧྲི་ཐའེ་ཨན(石泰安)ལགས་ཀྱིས“ཡིག་ཚང་འདི་ནི་རྒྱ་ཡུལ་ཤེའུ་ལུགས་ཀྱི་ལེགས་བཤད་མང་པོ་གཅིག་ཏུ་བསྡུས་པ་སྟེ། རྒྱ་ཡིག་གི་བསྟན་བཅོས་བོད་འགྱུར་བྱུང་བ་གཞན་དག་དང་འདྲ་བར་ང་ཚོས་ཡིག་ཚང་འདི་ནི་བོད་མིས་བསྒྲིགས་པ་ཡིན་ནམ། ཡང་ན་ཏུན་ཧོང་ས་ཁུལ་དུ་བསྒྲིགས་པའི་རྒྱ་ཡིག་གི་བསྟན་བཅོས་གང་ཞིག་ལོ་ཙཱ་མཛད་པའམ་བསྒྱུར་སྒྲིག་བྱས་ནས་བྱུང་བ་སོགས་ཤིན་ཏུ་བརྗོད་དཀའ།”[5]ཞེས་གསུངས་པ་དང་། ཕྱིས་སུ་ཞིབ་འཇུག་པ་ཉེའུ་ཧོང་ཡུན(聂鸿音)ལགས་ཀྱིས་ཡིག་ཚང་འདིར་གསལ་བའི་ལེགས་བཤད་ཁ་ཤས་ཤིག་ནི་རྒྱ་ཡིག་གི«ཐའེ་ཀོང་གིས་གདམས་པ»(太公家教)ཞེས་པ་ལས་བྱུང་བ་ཐག་ཆོད་ཡིན་པས་ན། «ཐའེ་ཀོང་གིས་གདམས་པ»ནི་ཡིག་ཚངPel.tib.0988ཡི་དཔྱད་གཞིའི་འབྱུང་ཁུངས་གཙོ་བོ་ཞིག་ཡིན་པ་ར་སྤྲོད་བྱས་ཡོད།[6] གོང་གི་ཡིག་ཚང་འདི་གསུམ་གྱི་ཡི་གེའི་བྲིས་གཟུགས་ལ་མཚོན་ན་ཡིག་ཚངPel.tib.0987དངPel.tib.0988གཉིས་ཀྱི་དབྱངས་ལས་གི་གུ་རྣམས་ཕྱིར་ལོག་ཏུ་བྲིས་ཤིང་། མིང་ཚིག་དང་བྱ་ཚིག དགག་སྒྲར་འཇུག་པའི་མ་ཡིག་རྣམས་ལ་ཡ་བཏགས་སྦྱར་བ་མང་ལ། རྗེས་འཇུག་མེད་པའི་མིང་མཐར་འ་ཡིག་དང་རྗེས་འཇུག་ན་ལའི་རྗེས་སུ་ཡང་འཇུག་ད་དྲག་སྦྱར་བ་སོགས་བོད་བཙན་པོའི་དུས་ཀྱི་བརྡ་རྙིང་བའི་འབྲི་སྲོལ་ཇི་བཞིན་ཐོན་ཡོད་ལ། ལྟོས་བཅས་ཀྱིས་ཡིག་ནོར་ཡང་ཅུང་མང་། «གནའ་ཐེའི་ཀོང་གིས་བསྟན་པ»ལ་མཚོན་ན། གི་གུ་ཕྱིར་ལོག་ཅན་དང་ཕྱིར་མ་ལོག་པ་གཉིས་ཀ་བྲིས་ཡོད་ལ་མིང་གཞི་རྐྱང་བའི་མཐའ་ལ་འ་ཡིག་སྦྱོར་ཞིང་འ་ལ་ཙ་རྟགས་བཀོད་པ། ལྟོས་བཅས་ཀྱིས་ཡིག་ནོར་ཉུང་ཞིང་ཚིག་གི་གཅོད་མཚམས་གསལ་ལ་སྦྱོར་བ་ཁ་ལ་ཅུང་བདེ་བ་སོགས་མདོར་ན། ཡིག་ཚང་སྔ་མ་གཉིས་ནི་ཡིག་ཐོག་ཏུ་བཀོད་པ་ཅུང་སྔ་ཞིང་། «གནའ་ཐེའི་ཀོང་གིས་བསྟན་པ»ཞེས་པ་ནི་དེ་གཉིས་ཀྱི་རྨང་གཞིའི་སྟེང་ཅུང་ཆ་ཚང་དུ་བྲིས་པའི་བསྟན་བཅོས་ཅུང་ཚད་ལྡན་ཞིག་ཏུ་འདོད་དོ། །
       གཞན་རྒྱ་ནག་སྐད་ནས་བོད་དུ་འགྱུར་བའི་ཤེའུ་ལུགས་མི་ཆོས་བསྟན་བཅོས་ལ«ཀོང་ཙེ་ལ་ཁྱེའུ་སྤྲུལ་པས་ལན་བཏབ་པ»ཞེས་པའང་བཞུགས་ཏེ། འདི་ལ་ཤོག་དྲིལ་པར་གཞི་མི་འདྲ་བ་གསུམ་ཙམ་མཆིས་ཏེ། ཧྥ་རན་སིའི་རྒྱལ་གཉེར་དཔེ་མཛོད་དུ་ཉར་བའི་ཤོག་དྲིལPel.tib.992.2དངPel.tib.1284.4ཞེས་པ་གཉིས་དང་། དབྱིན་ཇིའི་རྒྱལ་གཉེར་དཔེ་མཛོད་ཁང་དུ་ཉར་བའིIOL.Tib.J.729བཅས་ཡིན། ཤོག་དྲིལ་དང་པོ་ལ་ཡིག་ཕྲེང་དོན་ལྔ་མཆིས་ཤིང་བསྟན་བཅོས་ཀྱི་མགོ་མཇུག་ཆ་ཚང་ལ་ཆད་སྐྱོན་དང་ཡིག་གཟུགས་མི་གསལ་བ་ལ་སོགས་པའི་གནད་དོན་ཅི་ཡང་མེད་པར་བཀླག་བདེ་བ་ཞིག་རེད། ཤོག་དྲིལ་གཉིས་པར་ཡིག་ཕྲེང་དོན་བཞི་ཙམ་ཡོད་ཅིང་བསྟན་བཅོས་ཀྱི་མགོ་མཇུག་སོགས་ལ་ཆད་སྐྱོན་བྱུང་མེད་པར་ཆ་ཚང་མོད། འོན་ཀྱང་ཡིག་ནོར་ཅུང་མང་ལ་ཆད་སྐྱོན་ཡང་རེ་གཉིས་བྱུང་ཡོད། ཤོག་དྲིལ་གསུམ་པར་ཁྱོན་བསྡོམས་པས་ཡིག་ཕྲེང་རེ་དགུ་ཙམ་མཆིས་ལ་མགོ་མཇུག་གཉིས་ཀར་ཆད་སྐྱོན་བྱུང་ཡོད། ཡིག་ཚང་འདི་གསུམ་གྱི་མ་ཕྱི་དངོས་སུ་མཚན་བྱང་མི་གསལ་མོད། སྔ་མ་གཉིས་ཀྱི་མཇུག་ཏུ་སོ་སོར“ཀོང་ཙེ་ལ་ཁྱེའུ་སྤྲུལ་པས་ལན་བཏབ་པའ་རྫོགས་སྷོ། །”ཞེས་དང“ཀོང་ཙེ་ལ་། ཁྱེའུ་ལན་བཏབ་པ་རྫོགས་སོ།”ཞེས་འབྱུང་བས་ན་བསྟན་བཅོས་འདིའི་ཁ་བྱང་ལའང«ཀོང་ཙེ་ལ་ཁྱེའུ་སྤྲུལ་པས་ལན་བཏབ་པ»ཞེས་བཏགས་པ་ཡིན། འདི་ནི་ཤེའུ་ལུགས་ལྟ་བའི་ཤིང་རྟའི་སྲོལ་འབྱེད་ཀོང་ཙེ་དང་ཞང་ཐུའོ་ཞེས་པ་གཉིས་བློ་རིག་འགྲན་ནས་ཁ་ཤགས་འགྱེད་པའི་གཏམ་རྒྱུད་དེ། ཀོང་ཙེས་ཞང་ཐུའོ་ལ་རིག་པ་འགྲན་ནས་ལན་མ་ལོན་པར་བཤེས་གཉེན་དུ་བསྟེན་པའི་ལོ་རྒྱུས་དེ་ཡིན། བསྟན་བཅོས་འདིའི་བརྗོད་དོན་དང་ཚིག་སྦྱོར་སོགས་ལ་གཞིགས་ན་ཏུན་ཧོང་ལས་ཐོན་པའི་རྒྱ་ཡིག་གི་ཤོག་དྲིལ་ཏེ།«敦煌变文集»ཞེས་པའི་དེབ་གསུམ་པར་བཀོད་པའི«孔子项托相问书»ཞེས་པ་དང་ཡོངས་སུ་མཐུན་པས་ན། དེ་ཉིད་མ་ཡིག་ཏུ་བཟུང་སྟེ་བོད་རང་གི་སྐད་དུ་བསྒྱུར་པ་ཞིག་ཡིན་པར་འདོད་དོ། །
གསུམ་པ། ཤེའུ་ལུགས་ཀྱི་ལེགས་བཤད་དང་གཏམ་རྒྱུད་སྡུད་ལེན་བྱས་ཚུལ་བཤད་པ།
       བོད་མི་རིགས་ནི་གནའ་སྔ་མོའི་དུས་ནས་ཕྱི་འོང་གི་རིག་གནས་སྣ་མང་སྡུད་ལེན་བྱ་བའི་ཁོག་རྒྱ་ཡངས་ཤིང་བློ་སྤོབས་ཆེ་བར་མ་ཟད། རིག་གནས་གང་ཞིག་ནང་འདྲེན་བྱས་པ་དེ་རང་མི་རིགས་ཅན་དང་ས་གནས་ཅན་དུ་བསྒྱུར་མཁས་པ་ཞིག་ཀྱང་ཡིན། ཆོས་རྒྱལ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོའི་དུས་ནས་བོད་མི་རིགས་ཀྱིས་རྒྱ་ནག་དབུས་རྒྱུད་ཀྱི་གཙུག་ལག་རིག་གནས་མཐའ་དག་སློབ་སྦྱོང་དང་ནང་འདྲེན་བྱ་བར་གཙིགས་མཐོང་བྱས་པ་དང་། དེ་དག་ལས་མི་ཆོས་བསམ་བློའི་ཉིང་བཅུད་སྡུད་ལེན་བྱས་ཏེ་རང་གི་མི་ཆོས་རིག་གནས་ཕུན་སུམ་ཇེ་ཚོགས་སུ་གཏོང་བའི་ལས་ལ་ཞུགས་ཡོད། དེ་ཡང་རྒྱ་ནག་གི་ཤེའུ་ལུགས་བསྟན་བཅོས་གྲགས་ཅན་རྣམས་ལས་བསྟན་དོན་ཟབ་ཅིང་དཔེ་དོན་གོ་སླ་བའི་ལེགས་བཤད་དང་འབྲེལ་ཡོད་གཏམ་རྒྱུད་སོགས་སྐབས་བསྟུན་གྱིས་བོད་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར་ནས་སྔ་ཕྱིར་གུང་བསྒྲིགས་ཏེ་མི་ཆོས་བསྟན་བཅོས་སུ་བསྐྲུན་པ་སྟེ། དཔེར་མཚོན་ཅན་གྱི་བརྩམས་ཆོས་ནི«གནའ་ཐེའི་ཀོང་གིས་བསྟན་པ»དང་མི་ཆོས་ཡིག་ཚངPel.tib.0988ཞེས་པ་གཉིས་ཡིན།
       མི་ཆོས་བསྟན་བཅོས་འདི་གཉིས་ཀའི་བརྗོད་བྱའི་ས་བོན་གྱི་འབྱུང་ཁུངས་ནི་ཏུན་ཧོང་ལས་ཐོན་པའི་རྒྱའི་ཡིག་ཚང«太公家教»དང«百行章» «新集文词九经抄»ཞེས་པ་སོགས་ཏེ། «太公家教»ནི་གནའ་རབས་ཀྱི་གཏམ་དཔེ་དང་ལེགས་བཤད་མང་པོ་ཕྱོགས་བསྡུས་མཛད་པའི་ཀློག་དེབ་ཅིག་སྟེ། དེ་ནི་ཐང་རྒྱལ་རབས་སྐབས་ཀྱི་བློན་ཆེན་ཆཱང་ཀོང་ཧྥུ(姜公辅)བྱ་བས་ལེགས་བསྒྲིགས་མཛད་པ་དང་། ཐོག་མར་ཏུན་ཧོང་བྲག་ཕུག་ལས་ཐོན་པ་ཕྱིས་སུ«鸣沙石室佚书»ཞེས་པར་བསྡུས་ནས་པར་བསྐྲུན་བྱས། དཔེ་དེབ་དེར་བསྡུས་པ་ལ་ཚིག་ཕྲེང་ལྔ་བརྒྱ་བརྒྱད་ཅུ་དང་ཡིག་འབྲུ་ཉིས་སྟོང་དྲུག་བརྒྱ་དང་བཅུ་ཐམ་པ་བཞུགས་ཏེ། མང་ཆེ་ཤོས་ནི་ཡིག་འབྲུ་བཞི་ཅན་གྱི་དཔེ་ཆོས་ལྟ་བུར་འབྱུང་ལ། བརྩམས་ཆོས་ཡོངས་སུ་སྲི་ཞུ་དང་གུས་བཀུར། བྱམས་བརྩེ། བསླབ་ལ་བརྩོན་པ་ལ་སོགས་པའི་མི་ཆོས་བསམ་བློས་བལྟམས་ཡོད། དེ་བཞིན་དུ«百行章»དང«新集文词九经抄»ཞེས་པ་གཉིས་ཀྱང་ཏུན་ཧོང་ས་ཆའི་ཤེའུ་ལུགས་མི་ཆོས་མཚོན་པའི་གོ་སླ་བའི་ཀློག་དེབ་ཀྱི་རིགས་སུ་གཏོགས་པ་ཡིན།
       གཤམ་དུ་ང་ཚོས་བྱེ་བྲག་གི་འགྱུར་དཔེ་མང་པོ་དྲངས་ཏེ་གསལ་བཤད་མདོར་ཙམ་ཞུ་ན། ཐོག་མར་ཤེའུ་ལུགས་ཀྱི་ལེགས་བཤད་གཅེས་བསྡུས«太公家教»ཞེས་པ་ལས་ཐད་ཀར་བོད་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར་ཏེ་མི་ཆོས་ཡིག་ཚང«གནའ་ཐེའི་ཀོང་གིས་བསྟན་པ»ཞེས་པར་བསྡུས་པའི་རིགས་ལ་དཔེར་ན། 知过必改，德能莫忘。ཉེས་པ་བྱས་པ་ལས། ཉེས་སུ་དྲན་ཏེ། དེ་ལས་བཅོས་ནུས་ན། །མ་ཉེས་པ་དང་ཚུངས་ཀྱིས། དེ་ལ་གྱོད་རྨ་བའི༹་མྱི་རྀགས་སོ།། །།[7] 行善获福，行恶得殃。ལེགས་པའི༹་གྲངས་མང་དུ་བྱས་པའི༹་མཐའ༹་ནྀ་སྐྱིད། ཉེས་པའྀ༹་གྲངས་མང་དུ་བྱས་པའི༹་མཐའ༹་ནྀ་སྡུག་གོ། །”[8] 含血损人，先恶其口。ཁར་ཁྲག་པླུགས་ལ། མྱྀ་ལ་གཏོད་པ་དང་མཚུངས་སྟེ། མྱྀ་ཕ་ལོག་མོ་ལ་མ་རེག་པར།། བདག་གི་ཁ་ཁྲག་གིས་སྔོན་དུ་རེག་སྟེ། དམར་ཏོ།། 人无远虑，必有近忧。ཡེ་ནི་སྙིང་རྒྱང་མ་ཟབ་མོ་ནས། མ་བསམས་ན། དགྲེ་ཉེ་བ་དམྱིག་སྔ་ན་ལྡང་བ་ཡོད་དོ།། 勤耕之人，必丰谷食；勤学之人，必居官职。良田不耕，损人功力；养子不教，费人衣食。རྨོ་རྐོ་ལ་འགྲུས་པའི༹་མྱི་ནི་ཟས་སུ་ཁྲེ་འབྲས་ཟ་ལ། ཡི་གེ་ལ་འ༹གྲུས་པའི་མྱི་ནི་ལས་སུ་བློན་པོ་བྱེད་དོ།།ཞིང་རྨོས་པ་ཡང་ས་བོན་མ་བཏང་ན་ནི། ལས་ཀྱི་ཚེགས་སུ་འ༹གྱུར།།བུ་བསྐྱེད་པ་ལས་མ་བསླབས་ན་ནི། ལྟོ་རྒྱབ་གཉིས་ཀྱི་གྲོན་ཆེ། 陪年已长，则父事之；十年已长，则兄事之。བདག་ལྶ་ཕྱེད་ཀྱིས་རྒན་བ་ལ་ནི།། ཕ་ཙམ་གི་ཚོད་དུ་རྗེ་ས་བྱ་བའྀ༹་རིགས་སོ།།ལོ་བཅུས་རྒན་བ་ལ་ནི་ཕུ་བོ་ཙམ་དུ་རྗེ་ས་གྱིས་ཤིག།  凡人不可貌相，海水不可斗量。ཡེ་ནི་མྱི་ལ་རྩལ་ཡོད་པ་ན། བྱད་བཞིན་ཀྱི་ཁར་མ་ལུས་སོ།།མཚོ་ཆེད་པོ་ལ་བྲེས་བཅལ་དུ་མྱི་རུང་།། 闻人善事，乍可称扬；知人有过，密掩深藏。མྱྀ་འ༹ཛངས་པ་ནྀ་ཕ་རོལ་པོ་གྱི་གཏམ་སྙན་བ་ཐོས་ཁར་བརྗོད་ཅྀང་གཏན་དུ་ཟེར་རོ་མྱི་ཅིག་གིས་ཉེས་པ་བྱས་པ་ནྀ་ཟད་དུ་སྦས་ཤྀང་བཅབ་སྟེ་བཞག་གོ། 鹰鹞虽迅，不能快于风雨。日月虽明，不照覆盘之下。གནམ་ལ་བྱ་འ༹ཕུར་བ་ལས་མགྱོགས་པ་མྱེད་ན། རླུང་ཆེན་པོ་ལངས་པ་ལ་མྱི་རྫི་འོ།།ཉི་མ་དང་ཟླ་བ་གཉིས་ཀྱི་འོ༹ད་ལ་སྣང་བ། གཞོང་ཁུང་ཁས་ཕུབ་པའ༹་འོ༹ག་དུ་མྱི་འ༹ཆར་རོ།།蛟龙虽灵，不煞岸上之人；刀剑虽利，不斩无罪之人。ཆུ་བྲུག་པ་ལས་སྒྱུ་འ༹ཕྲུལ་ཆེ་མྱེད་མོད་ཀྱི།།སྐམ་པོ་ལ་མྱི་འ༹དུག་པ་མྱི་གསོད་དོ།།རལ་གི་ལས་རྣོ་མྱེད་ཀྱང། མྱི་མ་ཉེས་པའི༹་མགོ་མྱི་གཅོད་དོ།།禾熟不收，苦于雀鼠；屋漏不覆，坏于梁柱；兵将不慎，败于军旅。ཁྲེ་སྨྱིན་བ་ལས་མ་བརྔས་ན་ནི། བྱེ་འུ༹་དང་བྱི་བའི༹་ཟས་སུ་འ༹གྱུར་ཏེ། ཁྱིམ་ཟག་པ་ལས་མ་གཡོགས་ན། གདུང་མ་གཏན་དུ་ཆུད་ཟོས་སོ།།དམག་དྲངས་པ་ལས་རིམ་གྲོ་ཆུངས་ན།།དམག་གི་ཚེགས་སུ་འ༹གྱུར་རོ།།舍父事师，必往功效。慎其言语，整其容貌。善事须贪，恶事莫乐，直实在心，莫做诈巧。ཕ་མ་དང་བྲལ་ཏེ། མཁན་པོས་བསླབས་པ་ནི།།མཐར་བདག་གི་སྲིད་ལ་ཕན་ནོ།།ངག་ཁ་ནས་བྱུང་པ་ཐུབ་པར་བྱོས་ཤིག།ལུགས་ཀྱི་ཆོས་བཟང་པོ་ནི་རྒྱས་པར་བྱོས་ཤིག།།ཆོས་བཟང་པོ་ལ་ནི་བརྐམ་ན་ལེགས། ཆོས་ངན་པ་ལ་ནི་མ་སྲེད་པར་གྱིས་ཤིག།།དྲང་པོ་དང་བདེན་བ་ཁོང་ན་ཡོད་ན།།འ༹ཕྲལ་བཟོ་དང་ལོག་པ་མ་བྱེད་ཅིག།།己所不欲，勿施于人。བདག་གི་སྙིང་ལ་མྱི་འདོད་པ་ནི། མྱི་གཞན་ལའང་མ་སྟོན་ཅིག། 贫不可欺，富不可恃，阴阳相摧，终而复始。མྱི་དབུལ་པོ་ལ་བརྙས་སུ་མྱི་རུང་། ཕྱུག་པོ་ལ་ཡང་བསྙག་པའི༹་མྱྀ་རྀགས་སོ།།ཉི་མ་དང་ཟླ་བ་གཉྀས་ཀྱིས་སྐོར་ནའ༹།།ཕྱུག་དབུལ་གཉིས་ཀྱང་མལ་ཅྀག་ན་འ༹དུག་གོ།蓬生麻中，不扶自直。རྔ་མོ་འི༹་ཚེར་མ་ལས་ཐུང་ལ་ཁྱོར་བ་མྱེད་ཀྱང། གསོ་མ་དང་ལྷན་ཅིག་དུ་བསྐྱེད་ན། དྲང་པོར་སྐྱེ་འོ༹།། 茅茨之家，或出公王；艾蒿之下，或有阑芳。རྩྭ་ཁྱིམ་སྲབ་མོ་འི༹་ནང་ན་མྱི་འ༹ཛངས་པ་ཡོད་དོ།།རྩྭ་མཁན་པའི༹་དྲུང་ན་སྤོས་ཞིམ་པོ་སྐྱེ་བ་ཡང་ཡོད་དོ།།太公未遇，钩鱼渭水。相如未达，卖卜于市。མྱྀ་འ༹ཛངས་པ་ཐེ་འི༹་ཀོང་ཞེས་བྱ་བའ༹།།ཆུ་འ༹གྲམ་ནའ༹། ཉ་ཤོར་ཞིང་འ༹དུག་འ༹དུག་པ་ལས།།བློན་པོར་བཅུག་གོ་༄།།ཙར་ཤ་ཞེས་བྱ་བའ༹།།ཚོང་འ༹དུས་ན་མོ་འ༹དབས་ཤིང་འ༹དུག་པ་ལས་།།བློན་པོར་བཅུག་གོ།明珠不莹，焉发其光；人生不学，言不成章。ཤེའུ་བཟང་པོ་ཡོད་ཆོད་ཀྱི་བྱི་དོར་མ་བྱས་ན། ནོར་དུ་མྱི་རུང་ངོ།།ལུས་ཅིག་ལ་ཁོང་ན་བསྩལ་དང་སྙིང་རྩལ་ཡོད་མོད་ཀྱང།།མ་སྦྱངས་མ་བསླབས་ནའ༹། རྩལ་དང་ཤེས་པ་མྱི་འ༹བྱུང་སྟེ།།བསླབ་ཅིང་སྦྱང་ནྀ་ཆེད་ཀ་དེ་ལྟར་ཆེ་འོ༹།། 小儿学者，如日出之光；长而学者，如日中之光；老而学者，如日暮之光；老而不学，冥冥如夜行。བྱིས་བ་ཆུང་ནས་སླབས་པ་ནྀ་ཉི་མ་ཐོག་མ་ཤར་བ་དང་འ༹དྲ་འོ༹།།ནར་ཕྱིན་ཏེ་སྦྱང་བ་ནྀ་། ཉི་མ་ཕྱེ་བ་དང་མཚུངས་སོ།།རྒད་པོ་ལས་བསླབས་པ་ནྀ་ཉ་མ་ནུབ་པ་དང་མཚུངས་སོ།།ཡོང་མ་བསླབས་པ་ནི་།།མཚན་མོ་མུན་ཀུང་ན་འ༹གྲོ་བ་དང་མཚུངས་སོ།། ཞེས་པ་ལྟ་བུ་སོགས་དང་།
       ཡང«太公家教»ཞེས་པ་ལས་ཐར་ཀར་བོད་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར་ཏེ་མི་ཆོས་ཡིག་ཚངPel.tib.0988པའི་ནང་དུ་བསྡུས་པའི་རིགས་ལ་དཔེར་ན། 积财千万，不如明解一经。གསེར་ཕྱྀ་སྒྲོ་བ་གང་བས་ནྀ་ཡི་གེ་བམ་པོ་གཅྀག་དགའ༹་ཞེས་བྱ་འོ༹།།财能害己，必须畏之；酒能败身，必须戒之；色能招害，必须远之；愤能积恶，必须忍之。ནོར་ནྀ་ལུས་གྱྀ་དགྲས་འ༹ཇྀགས་བར་གྱྀས་ཤྀག་འ༹ཚང་ནྀ་ལུས་གྀ་དུག་གྀས་ཆོད་པར་གྱིས་ཤིག།(མི)ཤབ་བརྩོག་ངན་ནྀ་སེམས་གྱིས་རྩལ་ལ་གནོད་གྱིས་སྔིང་ཤྀག་ཚྀག་གཏམ་པོ་ནི་ཁོང་གི་གཅུག་སུ་འོང་གིས་ནོགས་ཤྀག见人打斗，即须谏之；见人不是，即须教之；非是时流，即须避之；罗网之鸟，悔不高飞；吞钩之鱼，恨不忍饥；人生误计，恨不三思；祸将及己，恨不忍之。མྱི་ཐབ་པ་ཐོང་ན་ནི་ཆུགས་ཤྀག་ཆོས་མ་ཡིན་བ་བྱེད་པ་ཐོང་ན་སྟོན་ཅིག་སླ་དང་ཐབསུ་མ་བྦས་ན་ནྀ་བྱོད་ཅིག།།བྱོལ་བའྀ་རིགས་པ་ལས་མ་འ༹བྱོར་ན་ནྀ་བྱར་རྒྱ་ལ་ཐོགས་དང་། ཉའ༹་མཆྀལ་པ་ལྡ་ཐོག་དང། མྱི་གྲོས་ཉེས་བ་རྣམས་དཔེ་དེ་དང་འདྲ་སྟེ་། སྔ་གྲོས་གྱིས་མ་སོད་ན་ཕྱྀས་འགྱུར་བས་མྱི་སླབས་སོ་།། 多言不益其体，百伎不妨其身。明君不爱邪佞之臣，慈父不爱不孝之子。ཚྀག་མང་པོ་སྨྲས་ན་ལུས་ལ་གནོད་དོ་རྩལ་ཉུང་དུ་བདོག་པ་ནྀ་ལུས་ལ་ཕན་ནོ་རྒྱལ་པོ་འ༹ཛངས་པ་ནྀ་བློན་པོ་ཕྲ་མ་ཅན་ལ་མྱི་སྟོད་དོ་། ཕ་འ༹ཛངས་པ་ནྀ་བུ་སྲི་ཞུ་ཆུང་བ་ལ་མྱི་བྱམ་སོ། 孝子不隐情于父，忠臣不隐情于君。བློན་སྙིང་ཉེང་བ་ནྀ་རྒྱལ་པོ་འ༹ཛངས་པ་ལ་བློ་ལོག་པར་མྱི་སྟོད་ཏོ་།།བུ་སྲིད་ཞུ་ཆེ་བ་ནྀ་འ༹ཛངས་པ་ལ་བློན་ལོག་བར་མྱི་སྟོན་ཏོ་། ཞེས་སོགས་བཞུགས།
       དེ་བཞིན་དུ་ཡང་རྒྱའི་ཤེའུ་ལུགས་བསྟན་བཅོས«百行章»ཞེས་པ་ལས་བོད་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར་པའི་རིགས་ལ་དཔེར་ན། 蠢动含灵，皆居人性，有气之类，盛爱其躯。莫好煞生，勿规他命。དབུགས་རྒྱུ་ཞིང་སྲོག་ཆགས་སོ་ཆོག་ལ་སྲོག་ཡོད་པའ༹། བདག་ཉམས་དང་མཆོག་གིས། བདག་རྩེད་མོ་བྱེད་ཅྀང་དགའ༹་བའི༹་ཕྱིར།།སྲོག་ཆགས་གཞན་ལ་གནོད་པ་བྱ་བའི༹་མྱི་རིགས་སོ།། ལྟ་བུ་དང་། དེ་བཞིན་དུ«新集文词九经抄»ཞེས་པ་ལས་བསྒྱུར་པའི་རིགས་ལ་དཔེར་ན། 君子心争,小人力争。མྱྀ་ཡ་རབས་ནི་འ༹ཛངས་གྱྀས་འ༹གྲན་ཏོ།།མྱི་མ་རབས་ནྀ་བསྟོབས་ཀྱིས་འ༹གྲན་ཏོ།། 一言之益，重若千斤；一语伤人，痛如刀斧。ངག་བདེན་བ་ཚིག་གཅིག་སྨྲས་པ་ནི། གསེར་སྲང་སྟོང་རི་ཞེས་བྱ་འོ༹།ངག་ངན་པ་ཚིག་གཅིག་མྱི་ལ་གནོད་པ་བྱས་པ་ནི། རལ་གི་རྣོན་པོས་བཏབ་པ་དང་མཚུངས་སོ།། 生我父母，知我朋友。མྱི་ལུས་གཅིག་ནི་ཕ་མས་བསྐྱེད་དོ། །ཆུ་སྲིད་ནི་གྲོགས་པོས་འ༹བྱིན་ཏོ། ཞེས་པ་ལྟ་བུ་སོགས་སོ།།
       གོང་དུ་དྲངས་པའི་ལེགས་བཤད་འགྱུར་ཡིག་རྣམས་ལ་གཞིགས་ན།«གནའ་ཐེའི་ཀོང་གིས་བསྟན་པ»ཞེས་པའི་བརྗོད་དོན་མང་ཆེ་ཤོས་ནི་རྒྱའི་ཡིག་ཚང«太公家教»ཞེས་པ་ལས་ཡིག་སྒྱུར་བྱས་པ་ཡིན་མོད། འོན་ཀྱང«གནའ་ཐེའི་ཀོང་གིས་བསྟན་པ»ལས་ཡོད་ཀྱང«太公家教»ལས་མི་མཐོང་བའི་ནང་དོན་ཡང་ཧ་ཅང་མང་པོ་ཞིག་ཡོད་པས། བརྩམས་ཆོས་སྔ་མ་ནི་ཕྱི་མ་ལས་ཇི་བཞིན་ཡིག་སྒྱུར་བྱས་ནས་བྱུང་བ་ཞིག་མ་ཡིན་པ་མངོན་པར་གསལ། ལེགས་བཤད་དེ་དག་བོད་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར་ནས་མི་ཆོས་ཡིག་ཚང་དུ་སྒྲིག་དུས་དེ་དག་གང་ལས་དྲངས་པའི་འབྱུང་ཁུངས་བསྟན་ཡོད་དེ། དཔེར་ན། “ཡི་གེ་ལོན་འགུའ་འི་ནང་ནས”ཞེས་དང་། “ཧོ་ཀེང་ཞེས་བྱ་བའྀ་ནང་ནས།།གཏམ་འདུ་ཟེར་ནའ་།།”ཞེས་དང་། “ཡི་གེ་ཅེ་འུ་ཡག་གཅེས་པའི་ནང་ནས། གཏམ་དུ་ཟེར་ན།”ཞེས་དང་། “ཡི་གེ་ལེ་ཀེ་ཞེས་བྱ་བའི་ནང་ནས། གཏམ་དུ་ཟེར་ན།”ཞེས་གང་ཞིག་བསྒྱུར་པ་དེའི་ཐོག་མའི་འབྱུང་ཁུངས་རྣམས་ནི་ཤེའུ་ལུགས་ཀྱི་མི་ཆོས་བསྟན་བཅོས་གྲགས་ཅན«论语» «孝敬» «周易» «礼记»སོགས་ཡིན་པར་བསྟན་ཡོད།
       གཞན་བོད་ཡིག་ཤོག་དྲིལ«གནའ་ཐེའི་ཀོང་གིས་བསྟན་པ»དང་ཡིག་ཚངPel.tib.0988ཞེས་པ་གཉིས་ལས«太公家教»དང«百行章» «新集文词九经抄»གསུམ་ལས་མ་བྱུང་བར་ཤེའུ་ལུགས་ཀྱི་མི་ཆོས་བསྟན་བཅོས་གཞན་དག་ལས་རང་སྐད་དུ་བསྒྱུར་པའི་ལེགས་བཤད་ཀྱི་རིགས་ཀྱང་མཆིས་ཏེ། དཔེར་ན། «ཁུང་ཙེའི་གསུང་སྒྲོས་ལས»དྲངས་ཏེ་བོད་ཡིག་རུ་བསྒྱུར་པའི་རིགས་ལ་དཔེར་ན། 仁远乎哉？我欲仁，斯仁至矣。ཁེང་ཀ་ཞེས་བྱ་བའི་ཆོས་བསླབས་པའ༹།།ལམ་རིང་པོར་མྱྀ་དགོས།།ལུས་དང་སྙྀང་ལ་ཡོད་ཏེ།།སྙིང་ཀྱྀས་ལེགས་པར་བསམས་ནའ༹། ཉེ་བ་ན་འ༹དུག་པ་དང་ཚུངས་སོ།།སྙིང་གིས་ལེགས་པར་མ་བསམས་ན་ནྀ། ལམ་རིང་པོར་བསྙག་ཅིང་མྱྀ་སླེབས་པ་དང་ཚུངས་སོ།། 后生可畏，焉知来者不如今也？ཆོས་གཙུག་ལག་དང་ཡྀ་གེ་མཁས་མྱེད་ཀྱང་།།གསར་དུ་འ༹གྲུས་པ་ལ་འ༹ཇྀགས་སོ།།见善如不及，见不上儿探汤。ལེགས་པ་དང་བཟང་པོ་ནི་མྱི་སླེབས་ཀྱིས་དོགས་པ་ཙམ་དུ་ཚོད་དུ། བསྙག་པའྀ༹་རིགས་སོ།།ངན་པ་དང་མ་ལེགས་པ་ནི། མྱེ་མ་མུར་གི་ནང་དུ་ལག་པ་སོང་པ་ཙམ་གི་ཚོད་དུ་བསྨྱུར་ཏེ་འ༹བྱུང་བའི༹་རིགས་སོ།། 夫人不言，言必有中。མྱི་ཡ་རབས་དྲ་མ་སྨྲས་པ་ནི། ཚིག་ཉུང་ལ། མཐར་ཕན་བའི༹་གྲངས་ནི་མང་ངོ།། 非礼勿视，非礼勿听，非礼勿言，非礼勿动。ཆོས་མ་ཡིན་བ་ལ་དམྱིག་གིས་ཀྱང་མི་བལྟ་འོ༹།།ཁར་ཡང་མྱི་སྨྲ་འོ། རྣ་བ་ཡང་མྱི་ཉན་ནོ།།ཆོས་མ་ཡིན་བ་ལ་ཉམས་ཀྱིས་མྱི་གཡོ།། 人而无信，不知其可也，大车无輗，小车无樾，其何以行之哉？མྱི་ལ་ཁྲེལ་དང་གཟུངས་མྱེད་ན། སྐྱེ་བའི༹་གནས་མྱེད་དོ།།ཤིང་རྟ་ལ་ཕང་ལོ་མྱེད་ནའ༹་འ༹གྲོར་མྱི་རུང་ངོ།། ཞེས་པ་ལྟ་བུ་སོགས་དང་། གཞན་ཡང་ཤེའུ་ལུགས་ཀྱི་བསྟན་བཅོས་གཞན་དག་ལས་དྲངས་ཏེ་བསྒྱུར་པ་ལ་དཔེར་ན།«ཞང་ཤུ»(尚书·太甲)ལས་དྲངས་ཏེ་བསྒྱུར་པ་ལ“ཉེས་པ་བདག་གིས་བྱས་ན། བྱོལ་བའྀ་ས་མྱེད་དོ།།”(自作孽，不可逭。)ཞེས་པ་ལྟ་བུ་དང་། ཡང«北史·文苑»ཞེས་པ་ལས་དྲངས་པ་ལ“བསླབས་བའི༹་གྲངས་ནི་།།གླང་གི་ལུས་ལ་སྤུ་སྐྱེས་པའྀ༹་གྲངས་དང་མཚུངས་སོ།།ལོབས་པའི༹་ལས་ནྀ། གྱྀ་ལིང་གི་གླད་པ་ལ་རྭ་སྐྱེས་པ་དང་མཚུངས་ཏེ།།”(学者如牛毛，成者如麟角。)ཞེས་དང་།དེ་བཞིན་དུ«增广贤文»ལས་དྲངས་པ་ལ“ཆོས་ལེགས་དང་། གཏམ་སྙན་པ་བྱས་ཕ་ནྀ་སྒོའི་ཐེབ་འ༹ང་མྱི་འ༹དས་ཆོས་ངན་པ་དང་། གཏམ་མྱི་སྙན་པ་ནི་ལི་སྟོང་གི་ལམ་དུ་ཕྱིན་ཆེས་བྱས།”(好事不出门，恶事传千里。)ཞེས་པ་དང་། “མྱི་ནི་ནོར་གི་ཕྱིར་ཕུང་། བྱ་ནི་གཟས་ཀྱི་ཕྱིར་འ༹ཆི། །”(人为财死，鸟为食亡。)ཞེས་དང་། གཞན་ཡང«孟子·离娄下»ལས་དྲངས་ཏེ་བསྒྱུར་པ་ལ“བདག་གིས་ཕ་རོལ་པོ་ལ་རྗེ་ས་བྱས་ནའ༹།།ལན་ཡང་རྗེ་སས་བླན་ནོ་།།ཚུས་རྐོ་ལོང་བྱས་ནའ༹།།ཕས་ཀྱི་ལན་ཡང་རྐོ་ལོང་དུ་བྱེད་ཏེ། དེ་ལྟར་བདག་ལ་བདག་གིས་རྗེ་ས་དང་རྐོ་ལོང་བྱས་པ་འ༹དྲ་འོ༹།།”(敬人者人恒敬之。)ཞེས་དང་། དེ་བཞིན་དུ་ཏུན་ཧོང་རྒྱ་ཡིག་ཤོག་དྲིལ«杂抄»ཞེས་པ་ལས་དྲངས་པ་ལ“ངག་བདེན་བ་ཚིག་གཅིག་སྨྲས་པ་ནི། གསེར་སྲང་སྟོང་རི་ཞེས་བྱ་འོ༹།”(一言所(可)为千金。)ཞེས་པ་ལྟ་བུ་སོགས་སོ།།
       གོང་གི་འདི་དག་ནི་ཤེའུ་ལུགས་ཀྱི་འབྲེལ་ཡོད་མི་ཆོས་བསྟན་བཅོས་གྲགས་ཅན་རྣམས་ལས་བྱུང་བའི་ལེགས་བཤད་མང་པོ་བོད་རང་སྐད་དུ་ཐད་ཀར་ལོ་ཙཱ་བརྒྱུད་དེ་བླངས་པའི་རིགས་ཡིན། གཞན་ད་དུང་སྣང་ཚུལ་གཞན་ཞིག་མཆིས་པ་ནི་ཤེའུ་ལུགས་ལྟ་བ་མཚོན་པའི་ལེགས་བཤད་དང་འབྲེལ་ཡོད་གཏམ་རྒྱུད་སོགས་ཀྱི་བརྗོད་དོན་ཉིད་འགྲེལ་བཤད་རང་བཞིན་གྱིས་མཚོན་པར་བྱས་ཏེ། མི་ཆོས་གང་ཞིག་གི་གསལ་བྱེད་ཀྱི་དཔེ་རུ་དྲངས་པའམ་ཡང་ན་དེའི་རྒྱབ་རྟེན་གྱི་གཞུང་ལུགས་དོད་དུ་བོད་ཡུལ་ལ་བླངས་པའང་ཡོད། དཔེར་ན«གནའ་ཐེའི་ཀོང་གིས་བསྟན་པ»ལས“གནའ༹་འི༹་མྱི་འ༹གེང་ཁ་ཞེས་བྱ་བ།  ཆུང་ངུ་ན་ཕས་བོར་ཏེ།  མ་དང་སྨད་གཉིས་འ༹ཁོད་དེ། ཁྱིམ་ཚོང་དུས་དང་ཉེ་བ་ཞིག་དུ་བཏབ་ཅིང་འ༹དུག་གོ། །གཤིན་འོ༹ག་འ༹དུར་བའི༹་ཆོས་ཤེ་དག་སློབ་བོ།།འུ༹ང་ནས་མ་མྱི་དགྰ་སྟེ། མྱི་ཡི་གེ་སློབ་པའི༹་གམ་དུ་འ༹ཕྲོས་ཏེ། འ༹དུག་ན་བུ་ཡང་ཡི་གེ་སློབ་སྟེ། ཕྱིས་བློན་པོ་ཆེན་པོར་ཕྱིན་ཏེ། ཆོས་བཅོས་པའི༹་དབང་མྱི་ལ་ཡོད་པའི༹་དཔེ་ནི་དེ་ཡིན་ནོ།།དེ་ལས་བལྟས་ན། ཁྱིམ་ཚེས་དང་བསྟེན་པ་གཉིས་ཀྱང། ཆེད་ཀ་བྱ་བའྀ༹་མྱི་རིགས་སམ།”ཞེས་པ་ལྟ་བུ་སྟེ། འདིར་བརྗོད་པའི“འགེང་ཁ”ཞེས་པ་ཡིག་ནོར་བྱུང་བ་སྟེ་ཡིན་པ་ནི“འམེང་ཁ”ཞེས་པ་སྟེ་རྒྱ་ཡིག་གི“孟轲”ཞེས་པའི་སྒྲ་བསྒྱུར་ཡིན། དེ་ལྟར་ན་གཏམ་རྒྱུད་འདི་ནི་རྒྱའི«太公家教»ལས་བྱུང་བའི“孟母三移，为子择邻。”ཞེས་པ་སྟེ། གནའ་དུས་སུ“མིང་ཁུ”(孟轲)ཞེས་པའི་ཨ་མས་རང་གི་བུ་ལ་སློབ་གསོའི་ཁོར་ཡུག་ལེགས་པོ་ཞིག་འདེམ་ཆེད་གནས་ཡུལ་ཐེངས་གསུམ་ལ་བརྗེས་ནས་མཇུག་མཐར་ལེགས་འགྲུབ་བྱུང་བའི་གཏམ་རྒྱུད་གྲགས་ཅན་དེ་ཉིད་འགྲེལ་བཤད་རང་བཞིན་གྱིས་བོད་ཡུལ་དུ་དྲངས་པ་ཡིན།[9] ཡང་དཔེར་ན་ཡིག་ཚང་དེ་ལས“གནའ༹་མྱི་རྙིང་པ(ཡང)འ༹ཆིན་ཞེས་བྱ་བའ༹།།མྱི་ཞྀག་གིས་ནོར་བྱྀན་ནའ༹།།ཡང་འ༹ཆྀན་མ་འ༹དོད་པ་དང། ནོར་བདག་ན་རེ། སུ་ངའ༹་མྱྀ་ཤེས་ཀྱིས། ཁྱེར་ཞེས་ཟེར་ནའ༹།།ཡང་འ༹ཆྀན་ན་རེ་།།ཤེས་པ་བཞྀ་ཡོད་ཏེ།།གནམ་ཤེ་། ས་ཤེས་། ཁྱོད་ཤེས་། ང་ཤེས།།ཤེས་པ་བཞྀ་ཡོད་ཀྱིས། ང་མྱྀ་འ༹དོད་ཆེས་ཟེར་ཏེ།།མ་ཁྱེར་རོ།། །།”ཞེས་པ་འདི་ནི་རྒྱའི་གནའ་རབས་ཀྱི་བསྟན་བཅོས«ཧན་རྒྱལ་རབས་ཕྱི་མའི་ཡིག་ཚང»(后汉书)ཞེས་པར་འཁོད་པའི“ཡང་ཀྲིན”(杨震)ཞེས་པའི་ལོ་རྒྱུས་ལས་བླངས་པ་ཡིན་ཏེ། ཡང་ཀྲིན་ལ་མི་གཞན་གྱིས་ལྐོག་རྔན་བྱིན་པར་ཁོས་དང་ལེན་མ་བྱས་པར་དྲང་བདེན་བསྐྱངས་པའི་གཏམ་རྒྱུད་དེ་ལས་དྲངས་ཏེ་བོད་པའི་མི་ཆོས་སུ་ཁ་བསྐངས་པ་ཡིན།[10]
       དེ་བཞིན་དུ་ད་དུང«གནའ་ཐེའི་ཀོང་གིས་བསྟན་པ»ལས“གནའ༹་མྱྀ་ཤུག་ཚེར་ཞེས་བྱ་བ་ནི།།བུད་མྱེད་དང་ཉལ་བ་དང་ཆང་དང་ནོར་གསུམ་ཚར་གཅོད་དོ།།”ཞེས་པ་འདི་ནི་རྒྱའི་གནའ་རབས་ཀྱི་མི་སྣ“ཧྲུའུ་ཅེ”(叔节)ཞེས་པའི་གཏམ་རྒྱུད་ལས་དྲངས་ཏེ་ཁོང་གི་ཡ་རབས་སྤྱོད་བཟང་ལ་གཟེངས་བསྟོད་བྱས་ཡོད། ཡང་ཡིག་ཚངPel.tib.0988ཞེས་པར་བཀོད་པའི་མི་མཛངས་བླུན་གཉིས་ཀྱི་ཤགས་ཚིག་ལས་བྱུང་བའི་ཚིག་སྟེ“གསེར་ཕྱྀ་སྒྲོ་བ་གང་བས་ནྀ་ཡི་གེ་བམ་པོ་གཅྀག་དགའ༹”ཞེས་ཤེས་ཡོན་སློབ་པ་དང་རྒྱུ་ནོར་གཉིས་ལས་གང་ཞིག་གཙོ་བའི་ཐད་ལ་མི་མཛངས་བླུན་གཉིས་ཀྱིས་རྩོད་གླེང་བྱས་པ་འདི་ནི«太公家教»ལས“积财千万，不如明解一经”ཞེས་པ་འདི་ལས་བསྒྱུར་པ་ཡིན་མོད། དེ་ཡང་ཡར་དེད་ན་དེའི་བརྗོད་བྱའི་ས་བོན་ནི་རྒྱའི་གནའ་རབས་ཀྱི«ཧན་གྱི་ཡིག་ཚང·ཝེ་ཞན་གྱི་ལོ་རྒྱུས»(汉书·韦贤传)ལས“ཝེ་ཞན”(韦贤)ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཞེས་པ་དེ་ལས་དྲངས་པ་ཡིན།[11]གཞན་རྒྱ་གར་ནང་བསྟན་ལས་བྱུང་བའི་མདོ་རྒྱ་འགྱུར་མ་ལས་ཕྱིར་བོད་ཡུལ་དུ་བླངས་པའི་གཏམ་རྒྱུད་ལ་དཔེར་ན«གནའ་ཐེའི་ཀོང་གིས་བསྟན་པ»ལས“གནའ༹་རྒྱ་འི་ལྷ་བོན་པོ་ཞེས་བྱ་པའ༹།།ཞག་བདུན་ན་ཆིའ༹་བའྀ༹་རིགས་པ་ལས།།གྲོག་མ་སྨད་བདུན་ཞྀག་ཆུས་ཁྱེར་བ་ལས་བུ་ཉེན་བྱས་ཏེ།།ཆུ་ལ་ཕྱུང་ནས།ཞག་བདུན་ན་ཆིའ༹་བའྀ༹་རིགས་པ་ལས།ལོ་བདུན་ཤོལ་ལོ།།དེ་ལས་བལྟས་ན།སྲོག་ཆགས་སོ་ཆོག་ལ་ཡང་།བསད་པ་ལ་སྩོགས་ཏེ།ལོག་པར་བྱེད་པ་མྱྀ་རིགས་སོ།།།།”ཞེས་པའི་གཏམ་རྒྱུད་འདི་ནི་རྒྱ་ནག་སྐད་དུ་བསྒྱུར་པའི་མདོ«沙弥救蚁子得长命报缘»ཞེས་པ་ལས་བླངས་པ་སྟེ། ཉིན་བདུན་གྱི་ཚེ་ཐག་ལས་མེད་པའི་དགེ་བསྙེན་ཞིག་གིས་གྲོག་མ་མང་པོ་ཆུའི་འཇིགས་པ་ལས་བསྐྱབས་པའི་བསོད་ནམས་དང་ཚོགས་བསགས་ལས་ཚེ་ཐག་རིང་པོར་ཐུབ་པའི་གཏམ་རྒྱུད་ཅིག་ཡིན་པ་སོགས་ཀྱིས་མཚོན་ནོ།།[12]
       གཞན་དུས་སྐབས་དེ་དག་རིང་ལ་རྒྱ་ནག་ཤེའུ་ལུགས་ཀྱི་བསྟན་བཅོས་དང་འབྲེལ་ཡོད་གཏམ་རྒྱུད་བོད་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར་པ་ལ་ད་དུང«ཞང་ཤུ»དང«ཀྲན་གོའི་རྒྱལ་ཐབས»ཞེས་པ་གཉིས་ཀྱི་འགྱུར་ཐར་ཐོར་དང་། ཤེའུ་ལུགས་ཀྱི་སྲོལ་གཏོད་པ་པོ་ཁུང་ཙེ་ཡིས་ཞང་ཐུའོ་དང་རིག་པ་འགྲན་ནས་ལན་མ་རྙེད་པར་བཤེས་གཉེན་དུ་བསྟེན་པའི་ལོ་རྒྱུས་གཏམ་རྒྱུད་དེ།ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་རྒྱ་ཡིག་གི་ཤོག་དྲིལ«敦煌变文集»ཞེས་པའི་དེབ་གསུམ་པར་བཀོད་པའི«孔子项托相问书»ཞེས་པ་བོད་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར་པའི«ཀོང་ཙེ་ལ་ཁྱེའུ་སྤྲུལ་པས་ལན་བཏབ་པ»སོགས་བཞུགས། ཕྱི་མ་འདི་ལས་གཙོ་བོ་རང་གི་ཕ་མའི་བཀའ་དྲིན་ཤེས་ནས་ཅི་ནུས་སྒོས་སྲི་ཞུ་སྒྲུབ་པའི་ཡ་རབས་སྤྱོད་བཟང་ལ་ཡི་རངས་ཞུས་ཤིང་བསྟོད་པ་མཛད་ཡོད་དེ། འཇིག་རྟེན་གྱི་སྐྱེ་བོ་སུ་ཞིག་ཀྱང་རང་གི་ཕ་མའི་བཀའ་དྲིན་ཤེས་དགོས་ལ་ལྷག་ཏུ་དྲིན་ལན་འཇལ་བའི་སྲི་ཞུ་ལེགས་པར་སྒྲུབ་དགོས་པར་མི་ཆོས་བསླབ་བྱ་གནང་ཡོད་དོ།།
བཞི་པ། ཤེའུ་ལུགས་ལེགས་བཤད་བོད་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར་བའི་ཐབས་ལམ་དང་ཁྱད་ཆོས་བཤད་པ།
       བོད་བཙན་པོའི་དུས་སྐབས་སུ་རྒྱ་ནག་ཤེའུ་ལུགས་ཀྱི་ལེགས་བཤད་དང་འབྲེལ་ཡོད་ཀྱི་གཏམ་རྒྱུད་རྣམས་རང་སྐད་ལ་ལོ་ཙཱ་མཛད་རྒྱུ་ནི་ཕྱི་འོང་གི་མི་ཆོས་རིག་གནས་སྡུད་ལེན་བྱེད་པའི་ཐབས་ལམ་གཙོ་བོ་ཞིག་ཡིན། རང་སྐད་དུ་བསྒྱུར་དུས་ཀྱང«སྒྲ་སྦྱོར་བམ་གཉིས»ལས་བསྟན་པའི“དོན་དང་ཡང་མི་འགལ་ལ་བོད་སྐད་ལའང་གར་བདེ་བར་གྱིས་ཤིག”ཅེས་པའི་ཚད་གཞི་འདི་གཉིས་སྤྱིའི་རྩ་དོན་དུ་བཟུང་སྟེ། གཙོ་བོ་བསྒྱུར་བྱ་གང་གི་བརྗོད་དོན་མ་འཆོལ་བར་བྱས་ཏེ་བོད་རང་ལ་གང་བདེར་བསྒྱུར་ཡོད། དེ་ཡང་བོད་རང་གི་འཚོ་གནས་ཁོར་ཡུག་དང་རིག་གནས་སེམས་ཁམས། ཡུལ་སྲོལ་གོམས་གཤིས། མཛེས་དཔྱོད་ལྟ་བ་སོགས་ལ་བསྟུན་ཅི་ནུས་སྒོས་གང་ལ་ཅི་འབྱོར་དེ་ལ་དེར་བསྟུན་གྱི་སྒྱུར་ཐབས་སྤྱད་ཡོད་དེ། གནས་སྐབས་ཀྱི་བསྟན་དོན་ཅི་ཡིན་ལ་བསམ་གཞིགས་ནན་མོ་མཛད་རྗེས་བོད་རང་གི་སྐད་ཆའི་སྦྱོར་སྲོལ་དང་མཐུན་པར་བསྒྱུར་ཡོད།
       གཅིག མིང་བརྡ་བསྒྱུར་པ་སྐབས་བབ་ལ་བསྟུན་པས་དོན་ལ་འབྱོར་ཞིང་མཚར་ཉམས་རྒྱས་པ།
       རྒྱ་ནག་ཤེའུ་ལུགས་ཀྱི་ཚབ་བྱེད་མི་སྣ་དང་བསྟན་བཅོས་གྲགས་ཅན་རྣམས་ཀྱི་མཚན་བྱང་བོད་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར་དུས་བརྗོད་དོན་སོགས་ལ་མ་གཞིགས་པར་སྒྲ་སོར་འཇོག་སྟེ་སྒྲ་བསྒྱུར་བྱས་ཡོད་དེ། དཔེར་ན། “孔子”ལ“ཀོང་ཙེ” “周文王”ལ“ཅི་འུ་འཱན་འཱང” “太公”ལ“ཐེ་འུ་ཀོང” “相如”ལ“ཙང་ཤུ” “杨震”ལ“ཡང་འཆྀན” “刘公”ལ“ལེ་འུ་ཀོང” “叔节”ལ“ཤུག་ཚེར” “论语”ལ“ལོན་འགུའ” “礼记”ལ“ལེ་ཀེ” “周易”ལ“ཅྀའུ་ཡག” “孝经”ལ“ཧོ་ཀེང”དང“ཧེ་འུ་ཚྭན” “ཧེ་འུ་ཁྱེང” “周文契”ལ“ཅི་འུ་ཝུན་ཁྱེད”ཅེས་བསྒྱུར་བྱའི་མ་ཡིག་གི་སྒྲ་གདངས་ལྟར་བོད་རང་གི་སྐད་ཀྱིས་མཚོན་པར་བྱས་ཡོད། འདི་ལས་བོད་བཙན་པོའི་དུས་སྐབས་ཀྱི་རྒྱ་བོད་ཡིག་རིགས་གཉིས་ཀྱི་སྒྲའི་ཀློག་སྟངས་དང་། ཕན་ཚུན་ལ་ཁ་གཏད་དུ་སྤྱོད་པའི་ཡི་གེའི་བྲིས་གཟུགས་སོགས་ཇི་ལྟར་ཡིན་པར་ཞིབ་བརྗོད་བྱ་བར་དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་ཆ་གལ་ཆེན་ཞིག་མཁོ་སྤྲོད་བྱས་ཡོད་པས་རིག་གཞུང་གི་དོན་སྙིང་དང་ཞིབ་དཔྱད་རིན་ཐང་མཐོན་པོར་ལྡན། ཤེའུ་ལུགས་མི་ཆོས་མཚོན་པ་ལ་ཆེད་སྤྱོད་ཀྱི་བརྡ་ཆད་མང་དུ་མཆིས་པ་རྣམས་རང་སྐད་དུ་བསྒྱུར་དུས་ཅི་ནུས་སྒོས་བོད་པའི་སྔར་ཡོད་ཀྱི་ཐ་སྙད་དེ་སོ་སོའི་ལྟོས་ཟླར་གྲུབ་པའི་མིང་བརྡ་རྣམས་གང་ལ་ཅི་འབྱོར་དུ་སྦྱར་བས་བརྗོད་བདེ་ཞིང་གོ་སླ་བའི་ཁྱད་ཆོས་རྩོད་མེད་དུ་ཐོན་ཡོད། དཔེར་ན། རྒྱའི་མིང་བརྡ“善恶”ལ“ལེགས་ཉེས”ཞེས་དང་། “孝”ལ“སྲི་ཞུ” “斗”ལ“བྲེ” “君子”ལ“མྱྀ་ཡ་རབས” “小人”ལ“མྱྀ་ངན་པ”དང“མྱི་མ་རབས” “贪”ལ“བརྐམ” “勤耕”ལ“རྨོ་རྐོ་ལ་འགྲུས་པ” “勤学”ལ“ཡི་གེ་ལ་འགྲུས”ཞེས་ཤེའུ་ལུགས་ཀྱི་བརྡ་ཆད་དང་བོད་རང་གི་མིང་བརྡ་གཉིས་ཕན་ཚུན་ལྟོས་ཟླར་བསྒྱུར་པས་འབྲེལ་ཆགས་ཤིང་གོ་བདེ་བའི་ཁྱད་ཆོས་ཐོན་ཡོད།
       ཡང་བསྒྱུར་བྱའི་མིང་བརྡ་མི་འདྲ་བ་ཁ་ཤས་བོད་རང་གི་སྐད་ལ་འབྲེལ་ཆགས་ཤིང་གོ་བདེའི་ཆེད་ཐ་སྙད་གཅིག་ཏུ་བསྒྱུར་པའང་མཆིས་ཏེ། དཔེར་ན། “礼” “事” “法”བཅས་ལ་སོ་སོར་གོ་དོན་མི་འདྲ་བ་རེ་མཆིས་མོད་འདིར་བོད་རང་གི་སྐད་ལ་འཇུག་བདེ་ཞིང་གོ་སླ་བའི་ཆེད་དུ་དཀྱུས་གཅིག་ཏུ“ཆོས”སུ་བསྒྱུར་པ་དང་། དེ་བཞིན་དུ“技” “艺”གཉིས་ཀ“རྩལ”དུ་བསྒྱུར་པ། “明君” “慈父” “智者”བཅས་ལ་སོ་སོར“རྒྱལ་པོ་འཛངས་པ”“ཕ་འཛངས་པ”“མྱྀ་འཛངས་པ”ཞེས་ཐམས་ཅད“འཛངས་པར”བསྒྱུར་པ་སོགས་དང་། གཞན་བསྒྱུར་བྱའི་མིང་བརྡ་གཅིག་བོད་དུ་སྐབས་བབ་ཀྱི་འཇུག་སྒོ་དང་བརྡ་དོན་བཞིན་ཐ་སྙད་མི་འདྲ་བར་བསྒྱུར་པ་དཔེར་ན། རྒྱའི་མིང་བརྡ“色”ཞེས་པ་བོད་དུ་བསྒྱུར་དུས་གནས་སྐབས་ཀྱི་འཇུག་ཚུལ་བཞིན་སྒྱུར་ཚུལ་མི་འདྲ་བ་སྤྱད་ཡོད་དེ། “色能招害，必须远之。”ཞེས་པ“(མི)རྩང་ཤབ་བརྩོ་གང་ན་ནྀ་སེམས་གྱིས་རྩལ་ལ་གནོད་གྱིས་སྔིང་ཤྀག”ཅེས་བསྒྱུར་ཡོད། དེ་ལྟར་བསྒྱུར་བའི་རྒྱུ་མཚན་ནི་འདིའི་སྐབས་ཀྱི“色”ཞེས་པ་ནི་བུད་མེད་རྣམས་དང་ཚུལ་མིན་གྱི་ལུས་འབྲེལ་བྱུང་བའི་ནང་དོན་ལྟར་མ་བསྒྱུར་ཏེ། «老子·十二章»ལས་བྱུང་བའི“五色令人目盲”ཞེས་པའི“色”ལྟར་གོ་བ་བླངས་ཡོད། སྐད་ཆ་འདིའི་གོ་དོན་ནི་རྣམ་པར་བཀྲ་བའི་ཁ་དོག་སྣ་ཚོགས་ཀྱིས་མིའི་མིག་དབང་ལ་འཕྲུལ་སྣང་བསྐྱེད་དེ་ཁ་དོག་དབྱེ་འབྱེད་ཀྱི་ནུས་པ་ཉམས་པར་བྱས་ནས་ལོང་བ་ལྟ་བུར་བསྒྱུར་ཞེས་པ་དེ་ཡིན། དེ་བས་སྒྱུར་མཁན་གྱིས་ཀྱང་དེ་ལྟར་དུ་གོ་བ་བླངས་ཏེ་བོད་ཡིག་ཏུ“(མི)རྩང་ཤབ་བརྩོ”ཞེས་བསྒྱུར་པ་སྟེ། “མི་གཙང་བའི་ལྗན་ལྗིན་དང་གཡོ་རྫུས་སོགས་ཀྱིས་མིའི་སེམས་ཁམས་རྨོངས་པར་བྱེད་པས་དེ་དང་འབྲལ་བར་གྱིས་ཤིག”ཅེས་པ་ལྟར་བསྒྱུར་པ་ཡིན། དེ་ནས་གནའ་མི་ཤུག་ཚེར(叔节)གྱི་ལོ་རྒྱུས་བརྗོད་སྐབས་ཀྱི“我有三不惑：酒、色、财也。”ཞེས་པའི་སྐབས་ཀྱི“色”ཞེས་པ་ནི་ཁོའི་ཆུང་མ་ཚེ་ལས་འདས་ཀྱང་ཡང་བསྐྱར་གཉེན་མ་བཟུང་བའི་ལོ་རྒྱུས་ལ་སྦྱར་བས་ན“བུད་མེད”(女色)ལ་གོ་བས་སྐབས་ཐོབ་ལྟར“བུད་མྱེད་དང་ཉལ་བ”ཞེས་བསྒྱུར་པ་ཡིན། དེ་བཞིན་དུ“事君尽忠，事父尽敬。”ཞེས“事”ཐེངས་གཉིས་བྱུང་བ་བོད་དུ“རྒྱལ་པོ་འི་ཞམ་འབྲིང་ན་འདུག་ན་སྙིང་ཉེ་བར་གྱིས་ཤིག། །ཕ་མའི་ཕྱི་ན་འདུག་ན་སྲི་ཞུ་ཆེར་བྱོས་ཤིག། །”ཅེས“事”སྔ་མ“ཞབས་ཞུ”ལྟར་གོ་བ་བླངས་པས“ཞམ་འབྲིང་ན་འདུག”ཅེས་བསྒྱུར་པ་དང་། “事”ཕྱི་མ་ནི“ལུས་ཕྱིར་འབྲང་བ”ཞེས་པ་ལྟར་གོ་བ་བླངས་པས“ཕྱི་ན་འདུག”ཅེས་བསྒྱུར་པ་ཡིན། དེ་བཞིན་དུ“父”ཞེས་པ“ཕ་མར”བསྒྱུར་པ་དང་། “敬”ཞེས་པ“སྲི་ཞུ་ཆེར་བྱོས་ཤིག”ཅེས་བསྒྱུར་ཡོད། ཡང“善事须贪，恶事莫乐。”(ཆོས་བཟང་པོ་ལ་ནི་བརྐམ་ན་ལེགས། ཆོས་ངན་པ་ལ་ནི་མ་སྲེད་པར་གྱིས་ཤིག།) བྱ་བའི་སྐབས་ཀྱི“事”ནི“ཆོས”སུ་བསྒྱུར་པ་དང་། “闻人善事，乍可称扬。”(མྱི་འཛངས་པ་ནི་ཕ་རོལ་པོ་འི་གཏམ་སྙན་པ་ཐོས་ན། ཁར་བརྗོད་ཅིང་གཏམ་དུ་ཟེར་རོ།།) བྱ་བའི་སྐབས་ཀྱི“事”ནི“གཏམ”ཞེས་བསྒྱུར་པ་སོགས་མདོར་ན། བསྒྱུར་བྱའི་མིང་བརྡ་མ་འདྲ་བ་ཁ་ཤས་བོད་དུ་གོ་བདེའི་ཆེད་ཐ་སྙད་གཅིག་ཏུ་བསྒྱུར་པ་དང་། ཡང་བསྒྱུར་བྱའི་མིང་བརྡ་གཅིག་ཡིན་ཡང་སྐབས་བབས་ཀྱི་བརྗོད་དོན་མི་འདྲ་བར་གཞིགས་ཏེ་བོད་དུ་ཐ་སྙད་མི་འདྲ་བར་བསྒྱུར་པ་སོགས་ནི་སྒྱུར་རྩལ་ལ་བྱང་བའི་མངོན་རྟགས་སམ་ཁྱད་ཆོས་ཤིག་གོ །
       གཉིས། ཐད་བསྒྱུར་སྤྱད་པ་མ་ཡིག་གི་ཚིག་འགྲོས་དང་མཐུན་ཞིང་བོད་རང་གི་སྐད་ལ་འབྱོར་བ།
       བསྒྱུར་བྱའི་མ་ཡིག་གང་གི་ཚིག་རིས་ལ་བསྟུན་ཅི་ནུས་སྒོས་ཐད་ཀ་ཐད་སོར་བསྒྱུར་བ་འདི་ནི་བོད་བཙན་པོའི་རིང་གི་སྒྱུར་ཐབས་གཙོ་བོ་ཞིག་སྟེ«སྒྲ་སྦྱོར་བམ་གཉིས»ལས་བསྟན་པའི་སྒྱུར་ཐབས་དམ་པ་བཞིའི་ཡ་གྱལ་ཞིག་ཡིན། སྒྱུར་ཐབས་འདི་ནི་བོད་བཙན་པོའི་སྐུ་རིང་ལ་བསླངས་པའི་རྡོ་རིང་ཡི་གེ་སོགས་བསྒྱུར་དུས་མང་དུ་སྤྱད་ཡོད་དེ། བསྒྱུར་བྱའི་མ་ཡིག་གི་ཚིག་འགྲོས་ལ་བསྟུན་ནས་ཕལ་ཆེར་ཡི་གེ་ན་གཅིག་ཀྱང་མ་བོར་བར་རེ་རེ་བཞིན་ཐོད་ཐུག་ཅིང་ངོ་འཕྲོད་པར་ཇི་བཞིན་འགྱུར་ཡིག་ཁྲོད་ཐོན་པར་བྱས་ཡོད། དཔེར་ན། «ཀོང་ཙེ་ལ་ཁྱེའུ་སྤྲུལ་པས་ལན་བཏབ་པ»ཞེས་པའི“汝何姓何名”ཞེས་པ“ཁྱེའུ་ཁྱོད་ཅི་རུས་ཅིའི་མིང”ཞེས་རྒྱ་ཡིག་གི་ཚིག་འགྲོས་ལ་བསྟུན་ནས་ཅི་སྒྲ་སྔོན་ལ་སྦྱར་པ་དང་། “天高几许”ཞེས་པ“གནམ་ས་གཉིས་གི་བར་དུ་སྟོང”ཞེས་དུ་སྒྲ་སྔོན་དུ་སྦྱར་པ། “农人好博，耕种失时”ཞེས་པ“ཞིང་བ་སྟེན་ལ་དད་ཆེས་དང་རྨོ་རྐོ་དུས་ལས་ཡོལ”ཞེས“耕种” “རྨོ་རྐོ”རུ་བསྒྱུར་པ། དེ་བཞིན་དུ་ད་དུང་དཔེར་ན། “近朱者赤，近墨者黑。”ཞེས་པ“མཚལ་དང་ཉེ་ན་ནི་དམར་རོ།། སྣག་ཙ་དང་ཉེ་ན་ནི་གནག་གོ།”ཞེས་སོགས་ཚིག་འབྲུ་རེ་རེ་ངོ་འཕྲོད་པར་བསྒྱུར་པ་འདི་ནི་བོད་བཙན་པོའི་རིང་གི་ལོ་ཙཱའི་སྲོལ་ལུགས་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པ་ཞིག་ཡིན་ནོ། །
       གསུམ། དོན་བསྒྱུར་བཀོལ་བ་འབྲེལ་ཆགས་ཤིང་བརྗོད་བདེ་ལ་གོ་སླ་བ།
       དོན་བསྒྱུར་ཞེས་པ་ནི་བསྒྱུར་བྱའི་མ་ཡིག་གང་གི་ཚིག་འགྲོས་སོགས་ལ་ཇི་བཞིན་མི་བསྟུན་པར་གཙོ་བོ་བརྗོད་དོན་གང་ཉིད་མ་འཆོལ་བར་བྱས་ཏེ་བོད་རང་གི་སྐད་ལ་གོ་བདེའི་ཆེད་གསར་གཏོད་རང་བཞིན་གྱིས་མཚོན་པར་བྱས་པ་སྟེ། ཤེའུ་ལུགས་བསྟན་བཅོས་རང་སྐད་དུ་བསྒྱུར་དུས་ཀྱི་ཐབས་ལམ་གཙོ་བོ་ཞིག་ཏུ་ངེས། དཔེར་ན། «ཀོང་ཙེ་ལ་ཁྱེའུ་སྤྲུལ་པས་ལན་བཏབ་པ»ཞེས་པར“善哉！善哉！”ཞེས་བསྟུད་མུར་ཐེངས་གསུམ་ལ་བྱུང་བ་རིམ་པ་བཞིན“ལེགས་སོ་ལེགས་སོ”“བཟང་ངོ་བཟང་ངོ”“རབ་ཏུ་དགེའོ་རབ་ཏུ་དགེའོ”ཞེས་ཚིག་སྦྱོར་མི་འདྲ་བར་བསྒྱུར་པས་གཅིག་ན་མ་ཡིག་གི་དགོངས་དོན་དང་ཚིག་འགྲོས་སོགས་ཇི་བཞིན་མཚོན་ཡོད་པ་དང་། གཉིས་ན་བསྐྱར་ཟློས་ཀྱི་སྐྱོན་སེལ་ཏེ་བོད་རང་གི་སྐད་ལ་སྙན་ཞིང་བདེ་བའི་ཁྱད་ཆོས་རྩོལ་མེད་དུ་ཐོན་ཡོད། ཡང་དེ་ལས“马生三日，趁及其母。”ལ“རྟའུ་བུ་སྨད་དེ་ཞག་གསུམ་ལོན་ནའ། ལི་བར་སྟོང་གཅོད་།”ཅེས་ཨ་མའི་རྗེས་ཆོད་པ“ལི་བར་སྟོང་གཅོད”ཅེས་བསྒྱུར་པ་དང་། “兔生三日，盘地三亩。”ལ“རི་བོང་གི་བུ་ཞག་གསུམ་ལོན་ནའ། དམྱིག་རྒྱང་གསུམ་གི་ས་རྗེས་གྱིས་འགེངས།”ཞེས་ས་མུའུ་གསུམ་ཞེས་པ“མིག་རྒྱང་གསུམ”དུ་བསྒྱུར་པ། “吾有慈母，当须养之？”ལ“མ་སྙིང་རྗེ་ཅན་གི་བསོད་ནམས་ཀྱང་བགྱི་འཚལ”ཞེས་ཕ་མར་སྲི་ཞུ་མཇལ་བ་ལ་བསོད་ནམས་བགྱི་འཚལ་ཞེས་བསྒྱུར་པ། “仙人无夫”ལ“སྤྲུལ་བའི་དྲང་སྲོང་ལ་ཆུང་མ་མྱེད”ཅེས“སྤྲུལ་བ”སོགས་གསལ་བཤད་ཀྱི་ཚིག་བསྣན་ནས་བསྒྱུར་པ་ལྟ་བུ་དང་། དེ་བཞིན་དུ་གཞན་ཡང“三人行，必有我师焉，择其善者而从之，其不善者而改之。”ཞེས་པ“མྱི་གསུམ་ཞིག་ལྷན་ཅིག་དུ་འ༹གྲོགས་ན། དེ་འི༹་ནང་ན་ཡང་དཔོན་པོ་ཡོད་དོ། །བདེན་བ་དང་ཤེས་པ་ལྟར་བྱོས་ཤིག། རྒན་བའི༹་ཁ་ན་མ་ལུས་སོ། །”ཞེས་ཤེས་ཡོན་སྦྱོང་དུས་གང་ཞིག་བདེན་པ་དང་ཤེས་པ་ལྟར་བྱེད་པ་ལས་ལོ་ཡི་ཆེ་ཆུང་གི་ཁ་ན་མེད་ཅེས་པར་བསྒྱུར་པ། “遗子黄金满籝，不如一经。”ཞེས་པའི“籝”ཞེས་པ་ནི་སྨྱུག་མས་བཟོས་པའི་ཐུར་མའི་སྣོད་ཅིག་ལ་བྱ་མོད་འདིར་བོད་རང་གིས་གོ་བདེ་ཆེད“གསེར་ཕྱྀ་སྒྲོ་བ་གང་བས་ནྀ་ཡི་གེ་བམ་པོ་གཅྀག་དགའ་ཞེས་བྱའོ།།”ཞེས“སྒྲོ་བ”རུ་བསྒྱུར་པ་ལྟ་བུ་སོགས་ཡིན།
       ཡང་སྐབས་ལ་ལར་བོད་རང་གི་ཡུལ་སྲོལ་གོམས་གཤིས་དང་རིག་གནས་སེམས་ཁམས་སོགས་ལ་བསྟུན་ཆེད་གསལ་བཤད་ཀྱི་ཚིག་རེ་གཉིས་ཁ་བསྣན་ནས་བརྗོད་དོན་ཇེ་གསལ་དུ་བཏང་ཡོད་དེ། དཔེར་ན། “见善如不及，见不善而探汤。”ཞེས་པ་ལྟ་བུ་གལ་ཏེ་ཚིག་ངོས་ཀྱི་བརྗོད་དོན་ཙམ་ཐད་བསྒྱུར་བྱས་ན་བོད་མིས་ཇི་བཞིན་གོ་དཀའ་བས་འདིར་བོད་རང་གི་ཡུལ་སྲོལ་ལྟར“ལེགས་པ་དང་བཟང་པོ་ནི་མྱི་སླེབས་ཀྱིས་དོགས་པ་ཙམ་དུ་ཚོད་དུ། བསྙག་པའྀ༹་རིགས་སོ།།ངན་པ་དང་མ་ལེགས་པ་ནི། མྱེ་མ་མུར་གི་ནང་དུ་ལག་པ་སོང་པ་ཙམ་གི་ཚོད་དུ་བསྨྱུར་ཏེ་འ༹བྱུང་བའི༹་རིགས་སོ།།”ཞེས“探汤”ཞེས་པ“མྱེ་མ་མུར་གི་ནང་དུ་ལག་པ་སོང་བ་ཙམ་གི་ཚོད་དུ་བསྨྱར་ཏེ་འབྱུང་བ”ཞེས་འགྲེལ་བཤད་རང་བཞིན་གྱིས་བསྒྱུར་པས་མ་ཡིག་གི་བསྟན་དོན་གསོན་ཉམས་ལྡན་པར་མཚོན་ཡོད་པ་ལྟ་བུ་དང་། ཡང་དཔེར་ན། “礼闻来学，不闻往教。”ཞེས་པ“ཆོས་ཀྱི་ཉེ་དུ་ཐོས་ན། སློབ་དཔོན་མཁན་པོ་འི༹་གམ་དུ་སློབ་དུ་འགྲོ་བའི༹་ཆོས་ཡོད་དོ།།མཁན་པོ་སློབ་མའི༹་གམ་དུ་འ༹གྲོ་བའི༹་ཆོས་ནི་མྱེད་དོ།།”ཞེས་བསྒྱུར་པར་མཚོན་ན། ཐོག་མར“礼”ཞེས་པ“ཆོས”སུ་བསྒྱུར་པ་དང་། དེ་ནས་ཀྱང་སློབ་མ་མཁན་པོའི་དྲུང་དུ་ཆོས་སློབ་པར་འགྲོ་བའི་བོད་རང་གི་ནང་བསྟན་རིག་གནས་ཀྱི་གནས་བབ་མཚོན་སྟངས་ལྟར་བསྒྱུར་པ་མཚར་ཆེ་ལ། གཞན་ཡང“良田千顷，不如薄艺随身。”ཞེས་པ་ཚིག་ཟིན་ལྟར་མ་བསྒྱུར་པར“གསེར་སྲང་སྟོང་བདོག་པ་ནྀ་ནོར་དུ་མྱི་ཆེའོ༹།།ཐོག་མ་འ༹གྲུས་པར་བསླབ་སྟེ། རྩལ་ཁོང་དུ་ཆུད་དེ་ལུས་ལ་རྩལ་ན་གཅྀག་བདོག་ན་གཏམ་དུ་དེ་ཕྱུག་གོ་།།”ཞེས་དང་། “一言而可以兴邦，有诸？”ཞེས་པ“ཚིག་གཅིག་སྨྲས་པས། རྒྱལ་པོ་གཅིག་གི་སྲིད་མཐོས། ཚིག་གཉིས་སྨྲས་པས་རྒྱལ་པོ་འི༹་ཚིག་གཏན་དུ་བདེ་བར་ཤེལ་ཏེ། ངག་གི་ཚིགས་ལ་བབ་ན། མང་སྨྲས་ཀྱང་ཉེས་ཞེས་མྱི་བྱ་འོ།།”ཞེས་སོགས་བོད་མིའི་རིག་གནས་སེམས་ཁམས་ལྟར་ཚིག་གཞན་དུ་བཅོས་ནས་བསྒྱུར་པ་དང་། ཡང་ན་མ་ཡིག་ན་མེད་པའི་གསལ་བྱེད་ཀྱི་ཚིག་གསར་དུ་བསྣན་ནས་བརྗོད་དོན་འབྲེལ་ཆགས་ཤིང་གོ་བདེ་བར་བཏང་བ་སོགས་སྒྱུར་རྩལ་ལ་བྱང་བའི་ཁྱད་ཆོས་མང་དུ་ལྡན་འདུག་གོ། །།
 
ལུང་ཁུངས།
[1][2][3] འཇམ་དབྱངས་དར་རྒྱས་ཀྱིས་བསྒྱུར་ཅིང་མཆན་བཏབ་པའི«རྒྱའི་ཡིག་ཚང་དུ་འཁོད་པའི་བོད་དང་འབྲེལ་བའི་ལོ་རྒྱུས། ཐང་གི་ལོ་རྒྱུས་གསར་རྙིང་སོགས་སུ་འཁོད་པའི་བོད་ཀྱི་སྐོར» 2015ལོར་ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཤོག་ངོས8.10.41སྟེང་གསལ།
[4] གཉའ་གོང་དཀོན་མཆོག་ཚེ་བརྟན་གྱིས་བརྩམས་པའི«བོད་ཀྱི་བརྡ་རྙིང་ཡིག་ཆ་རྩ་ཆེན་བདམས་བསྒྲིགས་རྣམས་ཀྱི་ཚིག་དོན་ཀུན་ནས་ཁྲོལ་བར་བྱས་པ་རབ་གསལ་མེ་ལོང» 2001ལོར་ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཤོག་ངོས106སྟེང་གསལ།
[5] 石泰安著,耿昇译：«两卷敦煌藏文写本中的儒教格言» «法国藏学精粹»(1) 第278页。
[6] 聂鸿音 «敦煌P.T988号藏文写卷考补» «民族研究» 2005年第3期，第78-84页。
[7] བརྗོད་བྱ་འདིའི་འབྱུང་ཁུངས་ནི«论语·子罕»ལས“过，则不惮改。”ཞེས་དང་། «左传·宣公二年»ལས“人非圣贤，孰能无过？过而能改，善莫大焉”ཞེས་པ་སོགས་ཡིན།
[8] བརྗོད་བྱ་འདིའི་འབྱུང་ཁུངས་དངོས་ནི«周易·坤·文言»ལས“积善之家，必有余庆，积不善之家，必有余殃。”ཞེས་པ་འདི་ཡིན།
[9] གཏམ་རྒྱུད་དེ་ནི་ཧན་ནུབ་མའི་ལེའུ་ཞང(西汉刘向)གིས་བརྩམས་པའི«列女传·卷一·母仪»ལས་འདི་ལྟར་འབྱུང་སྟེ། “昔孟子少时，父早丧，母仉氏守节。居住之所近于墓，孟子学为丧葬，躄踊痛哭之事。母曰：“此非所以居子也。”乃去，舍市，近于屠，孟子学为买卖屠杀之事。母又曰：“亦非所以居子也。”继而迁于学宫之旁。每月朔望，官员入文庙，行礼跪拜，揖拱手礼让进退，孟子见了，一一习记。孟母曰：“此真可以居子也。”遂居于此。
[10] གཏམ་རྒྱུད་འདི་ནི«ཧན་རྒྱལ་རབས་ཕྱི་མའི་ཡིག་ཚང»(后汉书)གི་བམ་པོ་བརྒྱད་ཅུ་གྱ་བཞི་པ་ཡང་ཀྲིན་ལོ་རྒྱུས(杨震传)ལས་བྱུང་བ་སྟེ།“(杨震)道经昌邑，故所举荆州茂才王密为昌邑令，谒见。至夜，怀金十斤以遗震。震曰：‘故人知君，君不知故人，何也？’密曰：‘暮夜无知者。’震曰：‘天知、神知、我知、子知，何谓无知？’密愧而出。”ཞེས་པ་འདིའོ།།
[11] འདི་ནི«ཧན་གྱི་ཡིག་ཚང·ཝེ་ཞན་གྱི་ལོ་རྒྱུས»(汉书·韦贤传)ཞེས་པ་ལས“贤四子：长子方山为高寝令，早终；次子弘，至东海太守；次子舜，留鲁守坟墓；少子玄成，复以明经历位至丞相。故邹鲁谚曰：‘遗子黄金满籝，不如一经。’”ཞེས་པའི“遗子黄金满籝，不如一经。”ཞེས་པའི་གཏམ་རྒྱུད་ལས་བླངས་པ་ཡིན།
[12] འདི་ནི«杂宝藏经»ཞེས་པའི་བམ་པོ་བཞི་པར་བཀོད་ཡོད་དེ། མ་ཡིག་གི་གཏམ་རྒྱུད་ནི་འདི་ལྟ་སྟེ། “昔者有一罗汉道人，畜一沙弥，知此沙弥却后七日必当命终，与假归家；至七日头，勅使还来。沙弥辞师，即便归去，于其道中，见众蚁子，随水漂流，命将欲绝；生慈悲心，自脱袈裟，盛土堰水，而取蚁子，置高燥处，遂悉得活。至七日头，还归师所。师甚怪之，寻即入定，以天眼观，知其更无余福得尔，以救蚁子因缘之故，七日不死，得延命长。” ཞེས་པའོ།།

རྩོམ་པ་པོ་ངོ་སྤྲོད། འབའ་སྟོད་ཚེ་དབང་རྡོ་རྗེ། མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོ་བོད་རིག་པའི་སློབ་གླིང་གི་དགེ་རྒན་ཆེན་མོ། མི་རིགས་རིག་པའི་འབུམ་རམས་པ། འབུམ་རམས་པའི་མཛུབ་སྟོན་དགེ་རྒན། ཞིབ་འཇུག་གི་ཁ་ཕྱོགས་གཙོ་བོ་ནི་མི་རིགས་རིག་པ་དང་རྒྱ་བོད་ལོ་ཙཱ་ཡིན།