༄༅།།རྒྱལ་རྩེ་རྫོང་རི།

    རྒྱལ་རྩེ་རྫོང་རིའི་གནའ་ཤུལ་དེ་རྒྱལ་རྩེའི་གནའ་གྲོང་ཁྲོད་ཀྱི་བྲག་རི་གཡང་གཟར་ཅན་གྱི་ཐོག་ཏུ་འགྱིང་ངེར་གནས་ཡོད་པ་དང༌། རྒྱ་མཚོའི་ངོས་ལས་མཐོ་ཚད་སྨི4020ཡོད་ཅིང༌། བལྟོས་བཅས་ཀྱི་མཐོ་ཚད་ལ་སྨི་125ཡོད་ལ། དེ་ནི་བོད་ལྗོངས་སྲིད་གཞུང་རྙིང་པའི་རྒྱལ་རྩེ་ས་ཁུལ་གྱི་སྲིད་འཛིན་གནས་ས་ཞིག་ཡིན་པ་དང༌། མྱང་ཆུ་གཙང་པོའི་ཀླུང་ཐང་གི་དབུས་སུ་བརྗིད་ཆགས་ཡིད་དུ་འོང་བ་ཞིག་ཡོད།　 རྫོང་རིའི་དཔལ་འཁོར་མཆོད་རྟེན་གྱི་ཁ་ཕྱོགས་དེ་ནི་བྲག་གཟར་པོ་ཞིག་ཡིན། བྲག་གཟར་པོའི་དེའི་གཡས་ངོས་ཀྱི་རིའི་ལྟག་པའི་བྱང་ངོས་ནས་རི་དེ་གཟར་པོ་མེད་པར་གྱུར་ཡོད་རུང་རི་སྟེང་དུ་རྩྭ་རྩི་ཤིང་གི་རིགས་སྐྱེས་ཀྱི་མེད། དེ་ནས་བྱང་ངོས་སུ་སྨི་དྲུག་བརྒྱ་ལྷག་ཙམ་སོང་བའི་རྗེས་རིའི་ལྟག་པ་དེ་ཤར་ནུབ་གཉིས་ལ་བརྐྱང་ཡོད་པ་དང༌། ཅུང་རིང་བའི་ནུབ་ཕྱོགས་ཀྱི་རི་ལག་གིས་བསྐོར་བའི་མཚམས་སུ་དཔལ་འཁོར་མཆོད་རྟེན་དེ་ཆགས་ཡོད། དཔལ་འཁོར་མཆོད་རྟེན་པའི་གྲོང་ཁུལ་རྙིང་པ་རྣམས་རྫོང་རིའི་མཐའ་འཁོར་དུ་ཁ་གྲམ་ནས་གནས་ཡོད་པ་དང༌། དེང་དུས་ཀྱི་ཞི་འཇགས་བག་བྲོ་བའི་ས་གཞི་འདིའི་སྟེང་ཡིད་སྐྱོ་ཞིང་བརྗིད་ཉམས་ལྡན་པའི་དབྱིན་འགོག་དམག་འཁྲུག་ཞིག་བྱུང་མྱོང་ཡོད།
　 1894ལོར་ཤིང་རྟ་ལོའི་ཀྲུང་རིའི་དམག་འཁྲུག་གི་ནང་ཀྲུང་གོ་ཕམ་པར་བྱས་ཤིང༌། བཙན་རྒྱལ་རིང་ལུགས་ཀྱིས་ཀྲུང་གོའི་ས་ཆ་རྣམས་དུམ་བུར་བགོ་འགོ་བརྩམས། 1900ལོར་རྒྱལ་ཁབ་བརྒྱད་ཀྱི་མཉམ་འབྲེལ་དམག་དཔུང་གིས་ཀྲུང་གོར་བཙན་འ ཛུལ་བྱས་པའི་རྗེས་དབྱིན་ཇི་ཡིས་གོ་སྐབས་བྱུང་སོང་སྙམ་ནས་སླར་ཡང་བོད་ལ་གཞི་ཁྱོན་ཆེ་བའི་དམག་འཁྲུག་ཞིག་རྒྱག་རྒྱུའི་གྲ་སྒྲིག་གང་ལེགས་བྱས། 1902ལོའི་དབྱར་ཁ་དབྱིན་ཇི་བཙན་འཛུལ་པའི་དམག་དཔོན་ཧོའེ་ཐེས་དབྱིན་དམག་ཉིས་བརྒྱ་ལྷག་ཙམ་ཁྲིད་ནས་གམ་པ་རྫོང་ཁོངས་རྒྱ་ཁང་ཞེས་པའི་ས་ཆ་དེ་བཙན་བཟུང་གིས་འབྲོག་པའི་ར་ལུག་ལྔ་སྟོང་ཙམ་དང་འབྲི་གཡག་དྲུག་བརྒྱ་ལྷག་ཙམ་འཕྲོག་བཅོམ་བྱས། 1903ལོར་དབྱིན་ཇིའི་གཞུང་ཕྱོགས་ནས་བོད་འབྲས་ས་མཚམས་སུ་ཞི་བའི་གྲོས་མོལ་བྱས་ཏེ་ས་མཚམས་གནད་དོན་ཐག་གཅོད་བྱེད་དགོས་པའི་རེ་བ་བཏོན་པ་ལྟར། ལོ་དེའི་ཟླ་གསུམ་པའི་ཚེས་བཅུ་བདུན་ཉིན་གོང་མ་ཆེན་པོའི་བཀས་མངགས་བོད་བཞུགས་ཨམ་བན་སྐུ་ཚབ་གནས་གསུམ་པའི་ཀྲེ་ཧྥུ་ཧྭ་འུན་ཤིང་དང༌། གྲོ་མོའི་དཔྱ་ཁྲལ་སི་སྦ་འར། བཀའ་ཤག་གི་ངོ་ཚབ་དྲུང་ཡིག་ཆེ་མོ་བ་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས། དབུས་མདའ་རོང་ཚང་དབང་ཕྱུག་རྒྱལ་པོ་བཅས་འཐུས་མི་བཞི་དང་ལས་བྱ་རྩེ་དྲུང་དགེ་འདུན་ཆོས་དར་དང༌། བརྒྱ་དཔོན་འགྱུས་མེད་ཚེ་བརྟན། ལྡིང་དཔོན་མི་ལྔ། རྒྱ་སྦྱོང་དམག་མི་བཅུ་གཉིས་བཅས་གཏོང་གནང་མཛད་ཀྱང་དུས་དེར་དབྱིན་དམག་གི་དམག་དཔོན་རུང་ཧའོ་ཧྥང་དང༌། འབྲས་ལྗོངས་སུ་བཅའ་སྡོད་དབྱིན་ཇིའི་ཀྲོན་ཡོན་ཧོས་ཐཱ་གཉིས་ཀྱིས་དབྱིན་ཇིའི་འཐུས་མིའི་མིང་འཁྱེར་ནས་ དམག་མི་ཉིས་བརྒྱ་ཙམ་གྱི་སྣེ་ཁྲིད་དེ་བོད་ལ་འབྲེལ་བ་ཙམ་ཡང་མ་བྱས་པར་ས་མཚམས་ལས་བརྒལ་ཏེ་གམ་པ་རྫོང་ཕྱོགས་སུ་ཡོང་བ་དང༌། ས་གནས་རྫོང་སྡོད་ཀྱིས་ བཀག་འགོག་ཇི་ལྟར་བྱས་ཀྱང་ཉན་འཇོག་བྱེད་རྒྱུ་ལྟ་ཞོག རྫོང་དཔོན་ལ་ཉེས་རྡུང་བཏང་བ་མ་ཟད། གྲོས་མོལ་གམ་པ་རྫོང་དུ་བྱེད་དགོས་པ་སོགས་ཀྱི་རེ་བ་བཏོན་པས་གྲོས་རྣས་ལ་ལེགས་འགྲུབ་བྱུང་མེད། དོན་དངོས་ཐོག་དབྱིན་གཞུང་ནས་ཞི་བའི་གྲོས་མོལ་གྱིས་ས་མཚམས་གནད་དོན་ཐག་གཅོད་བྱེད་དགོས་ཅེས་པ་དེ་གཡོ་སྒྱུའི་སྦྱོར་བ་ཙམ་ཡིན་ཞིང༌། དོན་དུ་བོད་ལྗོངས་དམག་དམངས་ཀྱི་དོ་སྣང་བྱེ་ད་ཡུལ་ལ་འགྱུར་བ་བཏང་སྟེ་སྐབས་དེར་བོད་ལ་དྲག་པོའི་བཙན་འཛུལ་བྱེད་པའི་གྲ་སྒྲིག་མུ་མཐུད་བྱས་ཡོད་པ་རེད།
　 1904ལོར་དབྱིན་ཇིའི་དམག་དཔུང་གིས་རང་རྒྱལ་གྱི་བོད་ལྗོངས་ལ་བཙན་འཛུལ་བྱས་ཏེ་གྲོང་ཚོར་མེ་སྒྱོགས་རྒྱག་པ་སོགས་བྱས་ནས་བོད་འབངས་མང་པོ་བསད་ཡོད། 1903ལོའི་ཟླ་11པར། དབྱིན་ཇི་བཙན་འཛུལ་པས་སིང་པའི་རྐང་དམག་ཆིག་སྟོང་བཞི་བརྒྱ་ཙམ་དང༌། གོར་ཥའི་དམག་མི་མི་གྲངས་བདུན་བརྒྱ་རྟ་དམག་མི་གྲངས་བརྒྱ། མེ་སྒྱོགས་དང་མེ་མདའ་སྦག་སྦག་གི་དམག་སྡེ་ཁག་གཅིག གཡུལ་འགྱེད་དམག་མིའི་སྨན་ཁང༌། རྒྱབ་ཕྱོགས་མཁོ་སྤྲོད་དཔུང་སྡེ་སོགས་མི་གྲངས་ཆིག་ཁྲི་ལྟག་ཙམ་སྒྲིག་འཛུགས་བྱས་ཤིང༌། དེའི་ནང་དབྱིན་ཇིའི་དམག་མི་བརྒྱ་ལྷག་ཙམ་ལས་མེད། དབྱིན་ཇིའི་དམག་དཔོན་ཆེན་མོ་རྨད་ཁཱ་ཐང་ནཱའི་བཀོད་འདོམས་འོག་ཧྲང་ཞའོ་དམག་དཔོན་རུང་ཧའོ། ཧྥང་གིས་དམག་སྣེ་འཁྲིད་དེ་ལོ་དེའི་ཟླ་བཅུ་གཉིས་པའི་ཚེས་བཅུ་ཉིན། གོང་གསལ་དབྱིན་དམག་རྣམས་ནག་ཐང་དུ་འཛོམས། དེ་ནས་རིམ་བཞིན་རྫ་ལེབ་ལ་བརྒལ་ཏེ་གྲོ་མོ་རིན་ཆེན་སྒང་དང༌། ཕག་རི་སྟོད་ལ། མགུ་རུ་ཕྱོགས་སུ་འོངས། དབྱིན་ཇིས་གྲོ་མོ་བཟུང་ཟིན་པའི་གཏམ་དེ་ཐོས་རྗེས་བོད་བཞུགས་ཨམ་བན་གཡུའུ་ཐད་གྲོས་མོལ་བྱེད་པར་འགྲོ་འདོད་མ་བྱས་པས་བོད་ས་གནས་སྲིད་གཞུང་གིས་དམག་མི་བཏང་ནས་ཕག་རིར་རྒྱབ་སྐྱོར་དུ་བཏང་རུང༌། དབྱིན་དམག་གིས་ཟླ་12པའི་ཟླ་མཇུག་ཏུ་ཕག་རི་བཟུང་ཟིན། དེ་ནས་རུང་ཧའོ་ཧྥ