༄༅། །བོད་ཡིག་གི་ཡིག་རུས་སྐོར་གྱི་དཔེ་རྙིང་རྩ་འགངས་ཆེ་བ་ཞིག

ནང་དོན་གནད་བཏུས། རྩོམ་ཐུང་འདིར་དེ་སྔོན་མདོ་སྨད་བླ་བྲང་བཀྲ་ཤིས་འཁྱིལ་གྱི་དྲུང་ཡིག་ཆེན་མོ་སྨྱུག་འཛིན་མཁས་དབང་སྨོན་ལམ་རྒྱ་མཚོ་མཆོག་གིས་ཉར་ཚགས་མཛད་པའི་བོད་ཡིག་གི་ཡིག་རུས་སྒྱུ་རྩལ་གཞུང་ལུགས་སྐོར་གྱི་དཔེ་རྙིང་ལག་བྲིས་མ་ཞིག་སྟེ། «ཡི་གེའི་བསྟན་བཅོས་སྟོང་ཐུན་སྨྱུག་གུའི་བསྟན་བཅོས་འཕྲུལ་གྱི་སྒྲོན་མེ»ཞེས་བྱ་བའི་མ་ཡིག་གཞིར་བཟུང་ནས། དཔེ་རྙིང་དཀོན་པོ་དེ་ཉིད་ཀྱི་ནང་དོན་དང་ཁྱད་ཆོས་གཙོ་བོ་སོགས་མདོར་བསྡུས་གནད་དྲིལ་གྱི་ཚུལ་དུ་ངོ་སྤྲོད་རགས་ཙམ་ཞུས་ཡོད།
གནད་ཚིག བོད་ཡིག །ཡིག་རུས་སྒྱུ་རྩལ། གཞུང་ལུགས། དཔེ་རྙིང་། ཁྱད་ཆོས།

       བོད་ཀྱི་རིག་གནས་ཆེ་ཆུང་བཅུའི་ནང་ནས་བཟོ་རིག་པའི་ཁོངས་སུ་གཏོགས་པའི་བོད་ཡིག་གི་ཡིག་རུས[1]ལ་ཡིག་གཟུགས་དང་། ཡིག་རིས།བྲིས་ཞེས་ཀྱང་ཟེར་ཞིང་། དེར་དུས་ཡུན་རིང་བོའི་ལོ་རྒྱུས་དང་། མཐོང་བ་བརྒྱུད་པའི་ཕྱག་རྒྱུན། ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་ཁྱད་ཆོས་དང་། ཕུན་སུམ་ཚོགས་པའི་རིག་གནས་ཀྱི་མཚོན་དོན། ཆ་ཚང་ཞིང་ཞིབ་ཚགས་ཆེ་བའི་གཞུང་ལུགས་ཀྱི་མ་ལག་བཅས་ལྡན་པ་ཡིན། ཐོག་མའི་སློབ་དཔོན་ཐོན་མི་སཾ་བྷོ་ཊ་ནས་ད་ལྟའི་ཡིག་མཁན་མཁས་པ་རྣམས་ཀྱི་བར་དུ། བོད་གངས་ཅན་གྱི་ལྗོངས་སུ་ཡིག་མཁན་མཁས་པ་མང་བོ་གངས་རིའི་ཟོམ་ལས་འབབ་པའི་གངས་ཆུ་གཙང་མའི་རྒྱུན་བཞིན་དུ་ཟམ་མ་ཆད་པར་བྱོན་ཏེ། ཁོང་ཚོ་ཐུན་མོང་གིས་བོད་ཡིག་གི་ཡིག་རུས་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་གཞུང་ལུགས་དང་ལག་ལེན་གཉིས་ཆ་ནས་ཡར་རྒྱས་གོང་འཕེལ་ཆེན་པོ་འབྱུང་བར་བྱས་སོ། །
       ཚང་མས་མཁྱེན་གསལ་ལྟར། བོད་ཡིག་གི་ཡིག་རུས་སྒྱུ་རྩལ་ནི། བོད་ཀྱི་གཟུགས་མིན་རིག་གནས་སམ་དངོས་པོ་མ་ཡིན་པའི་རིག་གནས་ཀྱི་རྣམ་གྲངས་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན་ཞིང་། མི་རིགས་ཀྱི་མཛེས་དཔྱོད་སེམས་ཁམས་དང་མཐུན་པའི་ཁྱད་ཆོས་ཀྱིས་ཕྱུག་པའི་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་རྣམ་པ་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པ་ཞིག་ཀྱང་ཡིན་ནོ། །དཔལ་འབྱོར་འཛམ་གླིང་ཧྲིལ་བོ་ཅན་དང་། རིག་གནས་སྣ་མང་ཅན་དུ་འགྱུར་བཞིན་པའི་དེང་གི་དུས་འདིར། གཟུགས་མིན་རིག་གནས་ཀྱི་ཁོངས་སུ་གཏོགས་པའི་བོད་ཡིག་གི་ཡིག་རུས་སྒྱུ་རྩལ་སྲུང་སྐྱོབ་དང་། རྒྱུན་འཛིན། དར་རྒྱས་སུ་གཏོང་བའི་བྱ་བ་སྔར་ལས་ལྷག་པར་ལེགས་པོར་བསྒྲུབ་པ་ལ། མི་རིགས་སྤྱི་དང་བྱེ་བྲག་གང་ཟག་སྒེར་བ་གཉིས་ཀྱི་ནང་ནས་བྱེ་བྲག་གང་ཟག་སྒེར་བའི་ཆ་ནས། གནའ་སྔ་མོ་ནས་དུས་ད་ལྟའི་བར་དུ་ཆུ་ལམ་ཞུགས་དང་རྡོ་ལག་བརྒྱུད་ཀྱི་ཚུལ་དུ་མི་རབས་ནས་མི་རབས་བར་བརྒྱུད་པའི་སྔོན་བྱོན་ཡིག་མཁན་མཁས་པའི་ཡིག་རུས་ཀྱི་ཕྱག་རྒྱུན་འཁྲུལ་མེད་རྒྱུན་འཛིན་གང་ལེགས་བྱེད་དགོས་ཤིང་། སྤྱི་ཚོགས་ཡོངས་ཀྱི་ཆ་ནས་ཡིག་རུས་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་གཞུང་ལུགས་ལ་སློབ་སྦྱོང་དང་ཞིབ་འཇུག་གང་ཟབ་བྱེད་པར་མཐོང་ཆེན་བྱས་ཏེ། བོད་ཡིག་གི་ཡིག་རུས་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་གཞུང་ལུགས་དང་ལག་ལེན་གཉིས་ཀའི་ཆུ་ཚད་ཇེ་མཐོར་འགྲོ་བར་གང་ཐུབ་ཅི་ནུས་ཀྱིས་བརྩོན་པ་ལྷུར་ལེན་བྱ་འོས་སོ། །
       དེ་སྔོན་མདོ་སྨད་བླ་བྲང་བཀྲ་ཤིས་འཁྱིལ་གྱི་དྲུང་ཡིག་ཆེན་མོ་སྨྱུག་འཛིན་མཁས་དབང་དགེ་རྒན་དམ་པ་སྨོན་ལམ་རྒྱ་མཚོ(༡༩༢༨-༡༩༩༠ལོ)མཆོག་གིས་བྲིས་པའི«ཡིག་གཟུགས་བློ་གསལ་སྤྱི་ནོར་»ཞེས་བྱ་བའི་མཛད་བྱང་དུ། དཔེ་འདི་འབྲི་སྐབས། ཁྱུང་བོ་གཡུ་ཁྲིའི་གསུང་རིན་ཆེན་སྒྲོམ་བུ་དང་། ཡི་གེའི་བསྟན་བཅོས་འཕྲུལ་གྱི་སྒྲོན་མེའི་དཔེ་རྙིང་བྲིས་མ་ཞིག་དང་། སུམ་པ་པཎྜི་ཏས་དབུ་ཆེན་གྱི་ཡིག་གཟུགས་ཐིག་ཁོངས་སུ་ཕབ་པ་དང་། གཡུ་ཁྲིའི་ཐིག་རྩའི་སྡོམ་ཚིག་དྲངས་པ་དང་།ཀོང་སྤྲུལ་ཡོན་ཏན་རྒྱ་མཚོས་ཤེས་བྱ་ཀུན་ཁྱབ་ཏུ་དྲངས་པའི་སྡོམ་ཚིག་བློ་གསལ་དགའ་སྟོན་དུ་བཀོད་པ་དེ་དང་། སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོས་གཡའ་སེལ་དུ་དྲངས་པའི་གཡུ་ཁྲིའི་ཐིག་རྩའི་སྡོམ་ཚིག་དང་། དེའི་འགྲེལ་བ་བཅས་ལ་ཞིབ་གཏུག་ཅི་ལྕོགས་ཀྱིས་གཞི་བཟུང་།[2]ཞེས་ཁོང་གིས་«ཡིག་གཟུགས་བློ་གསལ་སྤྱི་ནོར་»ཞེས་བྱ་བའི་ཡིག་རུས་ཀྱི་དཔེ་དེ་ཉིད་འབྲི་རྩོམ་གནང་སྐབས་ཁུངས་བཅོལ་ས་དང་ཟུར་ལྟ་མཛད་སའི་ཡིག་རུས་སྐོར་གྱི་གཞུང་ལུགས་ཀྱི་བསྟན་བཅོས་གཙོ་བོ་འགའི་མཚན་བྱང་བཀོད་པའི་ཁྲོད་ན«ཡི་གེའི་བསྟན་བཅོས་འཕྲུལ་གྱི་སྒྲོན་མེ»ཞེས་པ་ཞིག་འཁོད་འདུག་ལ། བསྟན་བཅོས་དེ་ནི་བོད་ཀྱི་ཡིག་རུས་ཀྱི་རྣམ་གཞག་བསྟན་པའི་གནའ་དཔེ་ཡིག་ཆ་ཤིན་ཏུ་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན་པ་ཁོང་གིས་བརྩམས་པའི«བོད་ཡིག་གི་རྣམ་བཞག་མདོར་བསྡུས»[3]ཞེས་བྱ་བར། དང་བོ། ཡིག་ཆ་ངོ་སྤྲོད།        བསྟན་བཅོས་དེ་ནི་བོད་ཡིག་དབུ་མེད་ཀྱིས་བྲིས་པའི་དཔེ་རྙིང་སྣ་རིང་ཞིག་སྟེ། ཤོག་གུའི་སྲིད་ལcm༡༥དང་། ཞེང་ལcm༧མཆིས། དབུ་ཤོག་གཅིག་ཐིག་དང་། མཇུག་ཤོག་ལྔ་ཐིག་ཡིན་པ་ལས་གཞུང་དཀྱུས་བདུན་ཐིག་བྱས་འདུག །དབུ་ཤོག་ལས་གཞན་ཤོག་ལྡེབས་རེ་རེའི་སྣེ་གཉིས་ལ་ཐིག་གཉིས་རྐྱ་རེ་ཐེན་འདུག་ཅིང་གཡོན་སྣེར་ཤོག་གྲངས་འཁོད་འདུག །བསྟན་བཅོས་ཧྲིལ་བོར་ཁྱོན་བསྡོམས་ཤོག་ལྡེབས་བཅུ་གཉིས་དང་། ཤོག་ངོས་ཉེར་གཅིག་མཆིས་སོ། །
གཉིས་པ། ནང་དོན་མདོར་བསྡུས།        དེ་ནས་དོན་ཚན་གཉིས་པར«ཡི་གེའི་སྟོང་འཐུན་ལས་སྨྱུག་གུའི་བསྟན་བཅོས་འཕྲུལ་གྱི་སྒྲོན་མེ་བཞུགས་སོ། །»ཞེས་པའི་ཡིག་ཆུང་གི་ཁ་བྱང་བཀོད་ནས།        ཅེས་གླེང་བསླངས་ཏེ། མཇུག་ཏུ།        གནའ་དཔེ་ཡིག་ཆ་དེའི་དོན་ཚན་ཁག་གསུམ་པའི་ཁ་བྱང་ལ། «ཡི་གེའི་བསྟན་བཅོས་འཕྲུལ་གྱི་སྒྲོན་མེ་བཞུགས་སོ། །»ཞེས་བཀོད་འདུག་ལ།དཔེ་རྙིང་དེའི་གྲུབ་ཆ་གཙོ་བོ«ཡི་གེའི་བསྟན་བཅོས་འཕྲུལ་གྱི་སྒྲོན་མེ»ཞེས་བྱ་བའི་ཚན་པ་འདི་བྱས་འདུག་སྟེ། དེའི་ནང་དོན་གཙོ་བོ་ནི།        ཅེས་བསྟན་བཅོས་ལ་འཇུག་པའི་སྒོ་བསྟན་ཅིང་། མཇུག་ཏུ། ཡི་གེའི་བསྟན་བཅོས་གསལ་བའི་སྒྲོན་མེ་སྟེ་གསུམ་པའོ། །[6]ཞེས་པའི་བར་དུ། བོད་ཡིག་ཐིག་ཁོངས་སུ་དྲངས་ཏེ་ཆ་བགོ་ཚུལ་དང་། ཡི་གེའི་མགོ་དང་། དཔུང་བ། མིག་འགྲུལ། ཡར་འབུར། མར་འཐེན། དབྱངས་འདོགས་བཅས་ཀྱི་མཚན་ཉིད་དང་། དེ་དག་གི་སྨྱུག་ཁ་ཁྲིད་ཚུལ་བཅས་ཅུང་ཞིབ་པར་བསྟན་པ་དང་།        ཅེས་ཡིག་རུས་ཀྱི་རྣམ་བཞག་སྤྱིར་བསྟན་མཛད་ནས། མ་ཆོས་ཉི་ཤུ་རྩ་གཅིག་སོགས་ལ་རབ་འབྲིང་ཐ་གསུམ་གྱི་དབྱེ་བ་ཞིབ་ཏུ་བསྟན་པ་ཀ་མད་སུམ་ཅུ་དང་སྦྱར་ནས་རྒྱས་བཤད་མཛད་ཡོད་དོ། །
       དོན་ཚན་བཞི་བ་སྟེ་མཇུག་གི་དོན་མཚན་གྱི་ཁ་བྱང་ལ«བྲིས་ཀྱི་མན་ངག་ཡི་གེའི་ཆ་ཐིག་ནམ་མཁའི་ནོར་བུ་ཞེས་བྱ་བ་བཞུགས་སོ། །»ཞེས་བཀོད་འདུག་ལ། ནང་དོན་གཙོ་བོ་ནི། ཡི་གེའི་ཆ་ཚད་ཐིག་ཁོངས་སུ་འདྲེན་ཚུལ་ཏེ། ཀ་མད་སུམ་ཅུ་དབྱངས་འདོགས་དང་བཅས་པའི་ཆ་ཚད་བསྟན་ཅིང་།        ཞེས་སྙོམས་པ་དང་། མ་འདྲེས་པ། དྲང་བ། འཇམ་པ་བཞི་བོ་སོ་སོར་རྣམ་པ་གཉིས་རེར་ཕྱེ་སྟེ་ཚན་པ་བརྒྱད་ཀྱི་སྒོ་ནས་ཆ་ཐིག་གི་རྣམ་བཞག་མདོར་བསྟན་ཅིང་། སྙོམས་པ་ལ་ཁོག་སྙོམས་པ་ལྔ་དང་། ཆ་ལག་སྙོམས་པ་ལྔ། མ་འདྲེས་པ་ལ་ཁོག་མ་འདྲེས་པ་གསུམ་དང་། ཆ་ལག་མ་འདྲེས་པ་གསུམ། དྲང་བ་ལ་ཁོག་དྲང་བ་གསུམ་དང་། ཆ་ལག་དྲང་བ་གསུམ། འཇམ་པ་ལ་ཁོག་གི་འཇམ་པ་རྣམ་གསུམ་དང་། ཆ་ལག་འཇམ་པ་གསུམ་བཅས་རྒྱས་པར་བཤད། དེ་ནས་ཡི་གེའི་མན་ངག་ལྔ་དང་། ཡི་གེ་འགྲིག་པའི་མཚན་ཉིད་གསུམ། ཡི་གེ་རྩོག་པའི་རྒྱུ་བཞི། ཡི་གེ་མི་མཛེས་པའི་རྒྱུ་བཞི། ཡི་གེ་སྣོག་པའི་རྒྱུ་བཞི་སོགས་ཅུང་ཞིབ་པར་བསྟན་ཡོད་པ་ནི། [7]ཡིག་མཁན་མཁས་དབང་སྨོན་ལམ་རྒྱ་མཚོས«བོད་ཡིག་གི་རྣམ་བཞག་མདོར་བསྡུས»སུ། གསུམ་པ། ཁྱད་ཆོས་གཙོ་བོ།
       བོད་ཡིག་གི་ཡིག་རུས་སྒྱུ་རྩལ་སྐོར་གྱི་གནའ་དཔེ་རྩ་ཆེན«ཡི་གེའི་བསྟན་བཅོས་སྟོང་ཐུན་སྨྱུག་གུའི་བསྟན་བཅོས་འཕྲུལ་གྱི་སྒྲོན་མེ»ཞེས་བྱ་བ་ལ། བོད་ཡིག་གི་ཡིག་རུས་སྒྱུ་རྩལ་སྐོར་གྱི་ཡིག་ཆ་སྔ་ཤོས་ཡིན་པ་དང་གཅིག། གནའ་དེང་གི་ཡིག་མཁན་མཁས་པ་རྣམས་ཀྱིས་མཛད་པའི་བོད་ཡིག་གི་ཡིག་རུས་སྐོར་གྱི་བསྟན་བཅོས་དག་གི་ཁུངས་བཅོལ་ས་ཡིན་པ་དང་གཉིས། སྔོན་བྱོན་ཡིག་མཁན་མཁས་པའི་ཕྱག་རྒྱུན་མན་ངག་ཚང་ལ་མ་ནོར་བར་བསྟན་པ་དང་གསུམ། བོད་ཡིག་གི་ཡིག་རུས་སྒྱུ་རྩལ་འཕེལ་རྒྱས་བྱུང་ཚུལ་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་པར་དཔྱད་གཞི་ཁུངས་ལྡན་འདོན་སྤྲོད་བྱེད་ཐུབ་པ་དང་བཞི། བོད་ཡིག་གི་ཡིག་རུས་ཀྱི་ཚད་གཞི་ལེགས་པར་གཏན་ལ་ཕབ་ཡོད་པས་གཞུང་ལུགས་ཀྱི་ཆ་ནས་ཞིབ་འཇུག་གི་རིན་ཐང་མཐོ་ཞིང་། ལག་ལེན་གྱི་ཆ་ནས་དེང་གི་དུས་སུའང་ལམ་སྟོན་གྱི་དོན་སྙིང་ལྡན་པ་དང་ལྔ་བཅས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་པར་སྣང་ངོ་། །
བཞི་བ། མཇུག་གྲུབ་པའི་ཚིག
       བོད་ཀྱི་ཡིག་རུས་སྒྱུ་རྩལ་ལ་གསར་གཏོད་དང་འཕེལ་རྒྱས་གལ་ཆེ་ཡང་། ཡིག་མཁན་མཁས་པའི་ཕྱག་རྒྱུན་གྱི་བརྒྱུད་ཁུངས་མི་ལྡན་པའམ་གཞུང་ལུགས་ཀྱི་རྒྱབ་རྟེན་བྲལ་བའི་ཡིག་རུས་བྲིས་རྒྱུན་དག་ལ་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱིས་བརྩི་མཐོང་ཆེར་གཟིགས་མི་བྱེད་པར་མ་ཟད། ཁུངས་མེད་རང་བཟོའི་ཡི་གེ་ཞེས་ཡིག་མཁན་མཁས་པ་རྣམས་ཀྱིས་འཕྱ་སྨོད་ཀྱི་ཡུལ་དུ་འཛིན་པར་བྱེད་པས་ན། ཡིག་རུས་སྒྱུ་རྩལ་ལ་དགའ་ཞེན་ཡོད་པའི་མི་སུ་དང་སུ་ཞིག་ཡིན་ནའང་། བརྒྱུད་པ་བར་མ་ཆད་པའི་ཡིག་མཁན་སློབ་དཔོན་མཁས་པའི་མཐོང་བ་བརྒྱུད་པའི་ཕྱག་རྒྱུན་གཙིགས་སུ་བཟུང་སྟེ་དེར་སློབ་སྦྱོང་ནན་ཏན་བྱས་ནས་བྱང་ཆ་ལྡན་པར་བྱེད་པ་ལས་རང་གི་ལག་ལ་གང་ཐོན་མི་བྱེད་པ་དང་། «ཡི་གེའི་བསྟན་བཅོས་འཕྲུལ་གྱི་སྒྲོན་མེ»ལྟ་བུའི་མི་རིགས་རང་གི་ཡིག་རུས་སྒྱུ་རྩལ་སྐོར་གྱི་གཞུང་ལུགས་ཁུངས་མ་དག་ལ་སློབ་སྦྱོང་མཐིལ་ཕྱིན་བྱས་ནས་ཡིག་རུས་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་ལེགས་བྱང་ཕྱོགས་ཡོངས་ནས་ཇེ་མཐོར་གཏོང་བ་ལ་འབད་པ་ལྷུར་ལེན་བྱ་དགོས་ཏེ། མཁས་དབང་སྨོན་ལམ་རྒྱ་མཚོས། རིག་གནས་བཅུ་ག་ཕར་ཟད། ཡིག་གཟུགས་གྲྭ་ཟུར་ཉམས་ནས་ཆལ་ཆོལ་དུ་འབྲི་བ་ནི། བཟང་ལྟས་མ་ཡིན་གྱི། རིག་གནས་ཉམས་པའི་ངན་རྟགས་རེད། ཅེས་དམ་པ་གོང་མ་ལ་ལས་གསུངས་པ་ཐུགས་ཤིན་ཏུ་མད་སྙམ།[9]ཞེས་གསུངས་པ་ལྟར། རྩིས་འཁོར་རྒྱ་ཁྱབ་ཏུ་བེད་སྤྱོད་པའི་དེང་གི་དུས་འདི་ལྟ་བུར་མཚོན་ན། ཡིག་གཟུགས་ཆལ་ཆོལ་དུ་འབྲི་བ་ཡོངས་ཁྱབ་ཀྱི་སྣང་ཚུལ་ཞིག་ཏུ་གྱུར་ཡོད་པ་ཀུན་ལ་མཐུན་སྣང་དུ་གྲུབ་པ་ལྟར་ལགས་ཤིང་། དེ་ལྟ་བུའི་གནས་སྐབས་སུ། ཡིག་རུས་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་གཞུང་ལུགས་དང་ལག་ལེན་ཟུང་དུ་སྦྲེལ་ནས། སྤྱི་ཚོགས་ཡོངས་སུ་ཡིག་རུས་གྲ་མ་ཆག་གྲུ་མ་ཉམས་པར་འབྲི་བའི་སྔར་སྲོལ་བཟང་བོ་སླར་གསོ་དང་དར་ཁྱབ་ཏུ་བཏང་སྟེ། མི་རིགས་ཀྱི་ཕུལ་བྱུང་རིག་གནས་རྒྱུན་འཛིན་དང་དར་རྒྱས་སུ་གཏོང་བ་ལ་ཚང་མས་རང་རང་སོ་སོའི་ས་ནས་དཀའ་བ་དང་ལེན་དང་ཐེག་པ་ཁུར་ལེན་བྱ་རྒྱུ་ནི་གནད་ཀྱི་དོན་པོ་ལགས་ཞེས་ཞུའོ། །

ཟུར་མཆན།
[1] ཡིག་རུས་ནི། བོད་རྒྱ་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོར། ཡི་གེ་འབྲི་ཚུལ་ལག་རྒྱུན་གྱི་རིགས་ཀྱི་སྤྱི་མིང་ཡིན་པར་བསྟན་འདུག་པས། སྒྱུ་རྩལ་གྱི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་པའི་ཡིག་གཟུགས་ལ་ཡིག་རུས་ཞེས་བརྗོད་ན་ལེགས་ཏེ། ཡིག་གཟུགས་ཞེས་པ་ཡི་གེའི་གཟུགས་སྣ་ཚོགས་ལ་གོ་བ་ལས། སྒྱུ་རྩལ་རང་བཞིན་ཅན་གྱི་ཡིག་གཟུགས་ལ་གོ་མི་ཐུབ་པ་ངེས་གསལ་ཡིན་ཞིང་། ཡིག་རིས་ཞེས་པའང་ཡི་གེ་དང་རི་མོའི་བསྡུས་ཚིག་ཏུ་གོ་བའི་གོམས་སྲོལ་སྔ་མོ་ནས་ཆགས། ས་ཆ་འགའ་རེར་བྲིས་ཞེས་བརྗོད་ཚུལ་ཡོད་ཀྱང་བྱ་ཚིག་འབྲིའི་དུས་འདས་པ་དང་ནོར་སོ་ཆེ་བས། བོད་རང་སྐད་ལ་ཡིག་རུས་ཞེས་བརྗོད་སྲོལ་ཡོད་པ་འདི་ཁོ་ན་ལེགས་པར་སྙམ་སྟེ། ཡིག་རུས་ཞེས་པའི་སྒྲ་བཤད་ནི་ཡི་གེ་འབྲི་ཚུལ་གྱི་ལག་རྒྱུན་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་རུས་རྐང་ཅན་གྱི་རིགས་གང་དེ་ལ་ཡིག་རུས་ཞེས་བྱ་བའོ། །
[2] «ཡིག་གཟུགས་བློ་གསལ་སྤྱི་ནོར» ཡིག་མཁན་མཁས་དབང་སྨོན་ལམ་རྒྱ་མཚོས་འབྲི་རྩོམ་མཛད། རྔ་བ་ཁུལ་རྩོམ་སྒྱུར་ཅུས་ཀྱིས༡༩༩༧ལོའི་དཔར་ཐེངས་གཉིས་པའི་ཤོག་ངོས་གསུམ་པ་ནས་བཞི་བའི་བར་ན་གསལ།
[3][8] «བོད་ཡིག་གི་རྣམ་བཞག་མདོར་བསྡུས»ཞེས་བྱ་བ། ཡིག་མཁན་མཁས་དབང་སྨོན་ལམ་རྒྱ་མཚོས་བརྩམས། ཀན་ལྷོའི་ཟླ་ཟེར་དུས་དེབ༡༩༨༢ལོའི་འདོན་ཐེངས་གཉིས་པའི་ཤོག་ངོས༦༢པ་ནས༦༤བའི་བར་ན་གསལ།
[4] «ཡི་གེའི་བསྟན་བཅོས་སྟོང་ཐུན་སྨྱུག་གུའི་བསྟན་བཅོས་འཕྲུལ་གྱི་སྒྲོན་མེ་ཞེས་བྱ་བ་བཞུགས་སོ།།»ཞེས་བྱ་བའི་དཔེ་རྙིང་དཔེ་དཀོན་འདི། ཡིག་མཁན་མཁས་དབང་དགེ་རྒན་སྨོན་ལམ་རྒྱ་མཚོས་ཉར་ཚགས་མཛད།
[5][6][7] «ཡི་གེའི་བསྟན་བཅོས་སྟོང་ཐུན་སྨྱུག་གུའི་བསྟན་བཅོས་འཕྲུལ་གྱི་སྒྲོན་མེའི»མ་ཡིག་གི་ཤོག་ངོས་དྲུག་པ་ནས་བདུན་པ་དང་། ཤོག་ངོས་བརྒྱད་པ་ནས་བཅོ་ལྔ་བ། ཤོག་ངོས་བཅོ་ལྔ་བ་ནས་ཉེར་གཅིག་པའི་བར་བཅས་སུ་གསལ།
[9] མཁས་དབང་སྨོན་ལམ་རྒྱ་མཚོས་བྲིས་པའི་རྩོམ་ཡིག«མི་རིགས་སློབ་གསོ་ལེགས་པར་སྤེལ་ནས་ཅན་བཞིའི་ཆེད་དུ་ཤེས་ལྡན་སྐྱེད་རྒྱུ»ཞེས་པ་ལས་དྲངས། ཀན་སུའུ་ཞིང་ཆེན་གཙོས་མི་རིགས་དགེ་འོས་མཐོ་རིམ་ཆེད་སྦྱོང་སློབ་གྲྭའི་རིག་གཞུང་དུས་དེབ༢༠༠༢ལོའི་འདོན་ཐེངས་དང་བོའི་ཤོག་ངོས༡༢པར་གསལ།