བྱ་མགྲིན་སྔོན་ཟླ་བའི་རྟོགས་བརྗོད་ཀྱི་མི་སྣའི་སྣང་བརྙན་དང་རྩོམ་སྟངས་སྐོར་ལ་དཔྱད་པ།

བྱ་མགྲིན་སྔོན་ཟླ་བའི་རྟོགས་བརྗོད་ཀྱི་མི་སྣའི་སྣང་བརྙན་དང་རྩོམ་སྟངས་སྐོར་ལ་དཔྱད་པ།

རུས་མིང། དཀའ་ཐུབ་རྒྱལ།
ས་གནས། ཀན་ལྷོ་གཙོས་གྲོང་ཁྱེར།
སློབ་གྲྭ།  ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དགེ་འོས་སློབ་ཆེན།
ནང་དོན་གནད་བསྡུས། སྒྲུང་གཏམ་རིང་མོ་བྱ་མགྲིན་སྔོན་ཟླ་བའི་རྟོགས་བརྗོད་འདིའི་ནང་དུ་གཙོ་བོ་དགེ་སྡིག་ཕྱོགས་གཉིས་ཀྱིས་མཚོན་པའི་མི་སྣའི་སྣང་བརྙན་གྱི་འབྲི་བཞེངས་དང་དེའི་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་རྩོམ་སྟངས་སྐོར་ལ་རང་ནུས་ཀྱིས་རགས་ཙམ་དཔྱད་བརྗོད་བྱས་ཡོད།
བརྡ་ཆད་གཙོ་བོ། བྱ་མགྲིན་སྔོན་ཟླ་བ། མི་སྣའི་སྣང་བརྙན། རྟོགས་བརྗོད། རྩོམ་སྟངས།

གླེང་གཞི།

     བྱ་མགྲིན་སྔོན་ཟླ་བའི་རྟོགས་བརྗོད་འདི་ནི་ཉེ་རབས་བོད་ཀྱི་ཆོས་ལུགས་བསམ་བློ་དྲིལ་སྒྲོག་བྱེད་པའི་རྩོམ་རིག་རྟོགས་བརྗོད་ལས་ཅུང་ལེགས་ཤོས་ཀྱི་གྲས་ཤིག་ཡིན་ལ། སྐྱོ་གར་རྣམ་པ་ཅན་གྱི་རྟོགས་བརྗོད་དུ་གཏོགས་པས་བོད་ཀྱི་རྩོམ་རིག་ལོ་རྒྱུས་སྟེང་གོ་ས་འོས་འཚམ་ཐོབ་ཡོད་པ་དང་། དམངས་ཁྲོད་དུའང་བརྗོད་བྱ་རྗོད་བྱེད་གང་གི་ཆ་ནས་ཀྱང་དར་ཁྱབ་ཆེན་པོ་ཡོད་པ་ཞིག་ཡིན་པས་རྟོགས་བརྗོད་འདིའི་མི་སྣའི་སྣང་བརྙན་དང་བསམ་བློའི་རིན་ཐང་ཡང་ན་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་དགོངས་གཞི་སོགས་ལ་དཔྱད་པ་གཏོང་མཁན་ཤིན་ཏུ་མང་ལ་དེ་མིན་འདི་དང་འབྲེལ་ནས་རྟོགས་བརྗོད་རྩོམ་རིག་གི་དར་རྒུད་དང་གནས་བབ་སོགས་ལ་རྒྱུས་ལོན་བྱེད་མཁན་ནམ་གཞན་ཡང་རྟོགས་བརྗོད་འདི་ལ་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་རྩོམ་སྟངས་གང་འདྲ་ཡོད་པ་དེ་རྟོགས་བརྗོད་རྩོམ་རིག་གི་ཁྱད་ཆོས་དང་སྦྱར་ནས་དཔྱད་པ་བྱས་པའི་དཔྱད་རྩོམ་ཡང་ཧ་ཅང་མང་བས་ནང་སོག་སློབ་ཆེན་གྱི་སོག་རིགས་ཞིབ་འཇུག་སློབ་མ乌云其木格ཞེས་པས་བོད་རང་གི《བྱ་མགྲིན་སྔོན་ཟླ་བའི་རྟོགས་བརྗོད》དང་སོག་པོའི《བྱ་མགྲིན་སྔོན་ཟླ་བའི་གཏམ་རྒྱུད》གཤིབ་སྡུར་ཞིབ་འཇུག《青颈鸟的故事》和《青颈鸟传》的比较研究ཅེས་པ་དང་། 1996ལོའི《རྩེར་སྙེག》དུས་དེབ་དེབ་བཞི་བའི་སྟེང་བཀོད་པའི《བྱ་མགྲིན་སྔོན་ཟླ་བའི་རྟོགས་བརྗོད》ལ་རགས་ཙམ་དཔྱད་པ། 1998ལོའི་ཀྲུང་གོའི་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དེབ་2པའི་སྟེང་གི་དཔྱད་རྩོམ《བོད་ཀྱི་རྟོགས་བརྗོད་རྩོམ་རིག་དང་དགའ་བཞི་བའི་རྣམ་ཐར》དང་། དེ་མིན་དཔའ་རྩེ་དང་ལྷ་རྒྱལ་ཚེ་རིང་གིས་བསྒྲིགས་པའི《བོད་ཀྱིརྩོམ་རིག་བྱུང་འཕེལ་གྱི་ལོ་རྒྱུས་དང་ཁྱད་ཆོས་རིག་འཛིན་བྱེ་བའི་རོལ་མཚོ》དང་། རྒྱ་ཡེ་བཀྲ་བྷོས་གཙོ་སྒྲིག་བྱས་པའི《བོད་ཀྱི་རྩོམ་རིག་ལོ་རྒྱུས་སྐལ་བཟང་མིག་སྒྲོན》སོགས་ཀྱི་སྟེང་དུ་རྟོགས་བརྗོད་འདིའི་ནང་དོན་མདོར་བསྡུས་དང་བསམ་བློའི་ནང་དོན། སྒྱུ་རྩལ་ཁྱད་ཆོས་སོགས་ལ་རང་རང་སོ་སོའི་ཞིབ་འཇུག་འདོད་ཚུལ་ལྟར་དཔྱད་ཞིབ་བྱས་ཡོད། དེ་མིན་ད་རུང་དགའ་བ་པ་སངས་ཀྱི་གཤིབ་སྡུར་རྩོམ་རིག་དཔྱད་བརྗོད་ཕྱོགས་བསྒྲིགས་ལས་རྣམ་ཐར་དང་རྟོགས་བརྗོད་དབར་གྱི་གཤིབ་བསྡུར་སོགས་ཞིབ་འཇུག་གི་དཔྱད་རྩོམ་མང་བོ་མཐོང་རྒྱུ་འདུག དེ་མིན་གོང་ནས་བཤད་པའི་བོད་སོག་རྟོགས་བརྗོད་འདི་གཉིས་ཀྱི་རྩོམ་པ་པོ་དང་དུས་རབས་ཀྱི་རྒྱབ་ལྗོངས། རྟོགས་བརྗོད་གླེང་མོལ། རྣམ་ཐར་དང་སྤྲོ་གར་སོགས་ཀྱི་རྩོམ་ལུས་འཕེལ་འགྱུར།（传记和戏剧等体裁的演变）དེ་མིན་གཞན་རྟོགས་བརྗོད་འདི་གཉིས་དང་འདི་དང་རིགས་འདྲ་བའི་སྐད་ཆའི་ཞིབ་བརྗོད་དང་སྒྲིག་གཞི། གཏམ་རྒྱུད་ཀྱི་བྱུང་རིམ། བརྗོད་དོན་སྙིང་བོ་སོགས་ལས་བོད་སོག་ཕྱོགས་སོ་སོའི་ནང་བསྟན་རྩོམ་རིག་རྟོགས་བརྗོད་དེ་གནའ་རབས་རྩོམ་རིག་ལོ་རྒྱུས་སྟེང་གི་གོ་གནས་ག་འདྲ་ཟིན་པ་སོགས་ཀྱི་འབྲེལ་ཡོད་དཔྱད་རྩོམ་ཤིན་ཏུ་མང་བས་ཞིབ་འཇུག་གི་རྒྱབ་ལྗོངས་དང་གཞི་ཁྱོན་ཅུང་ཆེ། བདག་གིས་རྟོགས་བརྗོད་འདི་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱས་པའི་དམིགས་ཡུལ་ནི་གཅིག་ནས་སྤྱིར་ན་བོད་ཀྱི་གནའ་རབས་རིག་རྩོམ་གྱི་རྗེས་ཤུལ་རྩ་ཆེན་ལས་བོད་རང་གི་རྟོགས་བརྗོད་རྩོམ་རིག་ལ་དཔྱད་གཞིའི་ཁ་སྣོན་གྱི་ཚུལ་དང་། གཉིས་ནས་ང་ཚོས་རྟོགས་བརྗོད་རྩོམ་རིག་གི་མི་སྣའི་སྣང་བརྙན་བཞེངས་སྐྲུན་བྱས་པའི་ལེགས་ཉེས་རྟོགས་པ་བརྒྱུད་ནས་སྤྱི་ཚོགས་འཚོ་བ་དངོས་ཀྱི་བརྗོད་གཞི་དང་འགལ་བ་སོགས་ལ་ཤེས་རྟོགས་བྱེད་རྒྱུ་དེ་ཡིན། གསུམ་ནས་རྟོགས་བརྗོད་རྩོམ་རིག་གི་རྩ་བའི་ཁྱད་ཆོས་དང་སྦྱར་ནས་རྟོགས་བརྗོད་ཀྱི་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་རྩོམ་སྟངས་དང་སྒྱུ་རྩལ་མཚོན་ཐབས་ལས་རྩོམ་རིག་རང་ཉིད་ཀྱི་བརྗོད་བྱ་ཇི་ལྟར་མཚོན་ཡོད་པའི་རྩོམ་ཐབས་དང་དེའི་དགོས་པ་རྟོགས་དགོས་བ་དེ་ཡིན། ཞིབ་འཇུག་ཁྱབ་ཁོངས་ཐད་ནས་བྱ་མགྲིན་སྔོན་ཟླ་བའི་རྟོགས་བརྗོད་འདི་ནི་དུས་རབས་བཅོ་བརྒྱད་པར་བརྩམས་གྲུབ་བྱུང་ནས་ད་ལྟའི་བར་དུ་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོ་སོགས་ཀྱི་དུས་རབས་རིམ་བྱུང་གི་རྩོམ་རིག་བརྩམས་ཆོས་བདམས་བཀོད་སོགས་ཀྱི་ཁྲིད་གཞིར་བཀོད་དེ་ཁྲིད་མཁན་དགེ་རྒན་དང་ཉན་མཁན་སློབ་མ་སོགས་གཙོ་བྱས་ཏེ་རྟོགས་བརྗོད་འདིའི་མི་སྣ་དང་རྩོམ་སྟངས། སྒྱུ་རྩལ་རིན་ཐང་དང་བསམ་བློའི་རིན་ཐང་སོགས་ལ་འཕྲོ་རིམ་འཕྲོར་རྒྱུས་ལོན་དང་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་བཞིན་ཡོད་ལ་ལྷག་པར་དུ་རྟོགས་བརྗོད་རྩོམ་རིག་འདི་ཉིད་དུས་སྐབས་དེར་ཆོས་སམ་སྲིད་ཀྱི་དགོས་དབང་གིས་སེར་སྐྱ་དང་མཐོ་དམན་མི་སེར་གང་ཡིན་ཡང་གྲགས་ཆེ་བའི་མི་སྣའམ་རྒྱལ་བློན་སོགས་ཀྱི་ཆེ་བ་བརྗོད་ཕྱིར་དང་གྲུབ་མཐའ་སོ་སོའི་ཆོས་སྲིད་ལུགས་གཉིས་ཀྱི་མི་སྣས་རང་གི་དགོས་དབང་ལྟར་རྟོགས་བརྗོད་བརྩམས་པ་དང་། རྟོགས་བརྗོད་རྩོམ་རིག་གི་རྣམ་བཞག་དང་འབྲི་སྟངས་སོགས་ལའང་ཞིབ་འཇུག་བྱས་པའི་དུས་དེབ་དང་རྩོམ་ཡིག་མང་བོ་འདུག བྱ་མགྲིན་སྔོན་ཟླ་བའི་རྟོགས་བརྗོད་ཀྱི་མི་སྣའི་སྣང་བརྙན་དང་རྩོམ་སྟངས་སྐོར་ལ་དཔྱད་པ་ཞེས་པའི་དཔྱད་རྩོམ་འདིའི་ལྟ་བ་གཙོ་བོ་རྟོགས་བརྗོད་ཀྱི་མི་སྣ་ལྟེ་བ་བྱས་ཏེ་མི་སྣའི་ཁ་བརྡ་དང་སྣང་བརྙན་ཞིབ་འབྲི་ལས་དགེ་སྡིག་ཕྱོགས་གཉིས་ཀྱི་མི་སྣ་སོ་སོའི་ཁྱད་ཆོས་གཙོ་བོ་དམིགས་སུ་བཀར་ནས་སྣང་བརྙན་གྱི་འབྲི་བཞེངས་དང་དེ་ལས་སྤྱི་ཚོགས་དང་གྲལ་རིམ་དེའི་བར་གསེང་གི་འགལ་བ་དང་བརྗོད་གཞི་ཇི་ལྟར་མཚོན་ཡོད་པ། དེ་མིན་རྟོག་པ་འཆར་ཡན་རིང་ལུགས་དང་བསྡུས་བརྗོད། ལུང་བསྟན་དང་འཕོ་བ་གྲོང་འཇུག རབ་རྟོག་དང་འཁྱོག་བརྗོད་སོགས་ཀྱི་སྒྱུ་རྩལ་མཚོན་ཐབས་དེ་ལས་ལྟ་བ་དང་བསམ་བློ་ཡང་ན་རྟོགས་བརྗོད་རྩོམ་འདིའི་རྗོད་བྱེད་ཚིག་གིས་བརྗོད་བྱའི་དོན་དེ་ཇི་ལྟར་མཚོན་ཡོད་པ་དང་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་ཚད་མཐོའི་ཆུ་ཚད་དེ་གཙོ་བོ་གང་ནས་མངོན་ཡོད་པ་ཤེས་རྟོགས་བྱ་རྒྱུ་དེ་ཡིན།
དང་བོ། རྟོགས་བརྗོད་རྩོམ་རིག་སྤྱིར་བསྟན་པ།
     རྟོགས་བརྗོད་ཀྱི་བརྩམས་ཆོས་འདི་ནི་བསྟན་པ་སྔ་དར་གྱི་སྐབས་སུ་འགྱུར་མཛད་པའི《རྟོགས་བརྗོད་བརྒྱ་བ》དང《རྟོགས་བརྗོད་དཔག་བསམ་འཁྲི་ཤིང》སོགས་ཀྱི་ཤུགས་རྐྱེན་འོག་ཐོག་མར་བོད་ཀྱི་ཆོས་ལུགས་རིག་གནས་ཀྱི་འཕེལ་རྒྱས་དང་དགོས་མཁོ་ལྟར་དར་ཞིང་། ཕྱིས་སུ་བོད་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་ཆོས་སྲིད་ཟུང་འབྲེལ་གྱི་རྣམ་པར་འཕེལ་འགྱུར་བྱུང་བ་དང་བསྟུན་ནས་ཆོས་ཕྱོགས་ཀྱི་མཛད་འཕྲིན་གཙོ་བོར་བརྗོད་པའི་ཐོག་མའི་རྣམ་པ་ལས་འཕེལ་ཏེ་ཆོས་ཕྱོགས་དང་སྲིད་ཕྱོགས་ཆེན་པོ་གཉིས་ཀྱི་འགལ་འབྲེལ་སྣ་ཚོགས་ལས་གྲུབ་པའི་དམིགས་གསལ་གྱི་སྤྱི་ཚོགས་དེ་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་རྣམ་པའི་ཐོག་ནས་མཚོན་སྐབས་དེ་ལ་དེར་བརྟེན་གྱི་དམིགས་གསལ་གྱི་སྒྱུ་རྩལ་ཞིག་གིས་མཚོན་གལ་ཆེ་བས་ན། རྟོགས་བརྗོད་རྩོམ་རིག་ཞེས་པའི་དམིགས་གསལ་གྱི་མཚོན་ཐབས་འདི་བྱུང་། རྟོགས་བརྗོད་ཀྱི་སྒྲ་བཤད་ལ་གཞན་གྱི་རྟོགས་པ་ཡོན་ཏན་དང་གཤིས་སྤྱོད་སོགས་ངག་གི་ཕྲེང་བའི་ལམ་ནས་བརྗོད་པ་ཞེས་པ་དང་། ཡང་ན་རང་གཞན་གྱི་ཡོན་ཏན་དང་གཤིས་སྤྱོད་སོགས་ཇི་བཞིན་རྟོགས་པ་རྣམས་ངག་གི་ཕྲེང་བའི་ལམ་ནས་བརྗོད་པ་ཞེས་འགོད་སྟངས་གཉིས་ཡོད་མོད་དེ་གཉིས་ཐུན་མོང་ནས་གཙོར་འཛིན་པ་ནི་རྟོགས་བརྗོད་ཀྱི་བརྗོད་བྱ་སྟེ་རྟོགས་པ་ཡོན་ཏན་དང་གཤིས་སྤྱོད་འདི་ཉིད་ཡིན་པས་སོ།། གཞན་ཡང་མཁས་པའི་དབང་བོ་ཚེ་ཏན་ཞབས་དྲུང་གིས་ཇི་སྐད་དུ། འཁོར་བའི་འདམ་ལས་སོར་གང་མ་འཕགས་ཕྱིར། རྣམ་ཐར་བྱ་བའི་མིང་འདོགས་བྱེད་མི་འོས། ཉམས་རྟོགས་ཡོན་ཏན་རི་བོང་རྭ་མཚུངས་ཕྱིར། རྟོགས་བརྗོད་བྱ་བའི་མིང་ཡང་ཇི་ལྟར་རིགས། ཡོན་ཏན་ནམ་གཤིས་སྤྱོད་ཡང་ན་ཉམས་རྟོགས་ཀྱི་ཡོན་ཏན་ཞེས་པ་འདི་ཆོས་ཁོ་ན་ཙམ་མ་ཟད་སྲིད་ཀྱི་ཕྱོགས་ལའང་ཁྱབ་རུང་བས་དཔེར་ན《མི་དབང་རྟོགས་བརྗོད》དང《ར་མ་ནའི་རྟོགས་བརྗོད》ལྟ་བུ། སྤྱིར་རྟོགས་བརྗོད་ཟེར་བ་ནི་ཚིག་ཐོག་ནས་འགྲེལ་བ་བྱས་ན་དམ་པ་ཞིག་གི་ལམ་ཉམས་སུ་བཞེས་ཏེ་ཉམས་དང་རྟོགས་པ་ཀློང་དུ་འགྱུར་བའི་ཚུལ་རྗེས་འཇུག་ལ་བརྗོད་པའི་ངག་གི་ཚིག་ལ་བྱ་བ་དང་། རྣམ་ཐར་དང་རྟོགས་བརྗོད་གང་ཡིན་ཡང་སྐྱེས་བུ་དམ་པའི་མཛད་པ་བརྗོད་པ་ཁོ་ན་ཙམ་ལ་གོ་བ་བླངས་ན་ཁྱབ་ཆུང་དྲག་པས་འདིར་ཟིང་ཟིང་གི་སྒྲུབ་པའམ་རྒྱལ་ཁམས་འགྲིམ་པ། གཡུལ་ལས་རྒྱལ་བའི་དཔའ་བོ་ལ་སོགས་པའི་མི་ཆེ་གེ་མོའི་ལོ་རྒྱུས་ཀུན་ལ་འཇུག་པར་སྣང་ངོ་།། དཔེར་ན།《མི་དབང་རྟོགས་བརྗོད》དང《བཀའ་བློན་རྟོགས་བརྗོད》སོགས་ཡོད།
     རྟོགས་བརྗོད་ལ་དབྱེ་ན། སངས་རྒྱས་ཀྱི་རྟོགས་བརྗོད། བླ་མའི་རྟོགས་བརྗོད། མཁས་པའི་རྟོགས་བརྗོད། གྲུབ་ཆེན་གྱི་རྟོགས་བརྗོད། མི་དབང་རྟོགས་བརྗོད། ཡུལ་ལམ་གནས་ཀྱི་རྟོགས་བརྗོད་སོགས་མང་དུ་མཆིས་ཤིང་། དེ་རྣམས་ཚིག་བཅད་ལྷུག་སྤེལ་མ་གསུམ་པོ་གང་རུང་གི་སྒོ་ནས་བྲིས་ཆོག་པ་ཡིན། རྟོགས་བརྗོད་རྩོམ་རིག་ནི་ལོ་རྒྱུས་ཐོག་དངོས་སུ་བྱུང་བའི་སྐྱེས་བུ་ཞིག་གི་མི་ཚེ་ཧྲིལ་བོའི་འགུལ་སྐྱོད་དེ་སྤྱི་ཚོགས་འཕེལ་རྒྱས་དང་ཉམས་རྒུད་འགྲོ་བའི་ཁྲོད་དུ་ནུས་པ་འདོན་པ་དང་། སྐབས་དེའི་ཐོན་སྐྱེད་ནུས་ཤུགས་བཅིངས་འགྲོལ་གཏོང་བའི་རླབས་ཆེན་གྱི་བྱ་འགུལ་ཁྲོད་ནས་ཕུལ་དུ་བྱུང་བའི་བྱས་རྗེས་ཇི་ལྟར་བཞག་པ་དང་། གྲལ་རིམ་གྱི་སྤྱི་ཚོགས་ནང་ནས་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་གོ་ས་དང་དཔལ་འབྱོར་གྱི་རྨང་གཞི། རིག་གནས་ཀྱི་ཡོན་ཚད། བསམ་བློའི་གོ་རྟོགས། ཤཱཀྱའི་རིང་ལུགས་ཀྱི་སྙིང་བཅུད་ལ་བླང་དོར་བྱས་པའི་ལོ་རྒྱུས་རྣམས་ཞིབ་ཏུ་བཀོད་པའི་ཆ་ནས་རྣམ་ཐར་དང་འདྲ་ན་ཡང་ལོ་རྒྱུས་འཕེལ་བའི་དུས་རབས་དང་ཁོར་ཡུག་ངེས་ཅན་ཞིག་གི་ནང་ནས་བྱུང་བའི་བོད་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་ལམ་ལུགས་ཏེ། ཆོས་སྲིད་ཟུང་འབྲེལ་གྱི་ལམ་ལུགས་རྐང་ཚུགས་པ་ནས་བཟུང་ཆོས་སྲིད་གཉིས་ལ་དབང་སྒྱུར་བའི་མཛད་པ་འཕྲིན་ལས་རྣམས་སྒྲོ་འདོགས་དང་སྐུར་འདེབས། རྟོག་བཟོ་དང་རབ་རྟོག་གི་ཚུལ་ཅུང་ཟད་ལྡན་པའི་ངང་ནས་མི་སྣ་སོ་སོའི་ལོ་རྒྱུས་ལ་བརྟེན་ནས་སྤྱི་ཚོགས་ཡོངས་ཀྱི་རྣམ་པ་ཇི་བཞིན་སྣང་བར་བགྱིས། བོད་ཀྱི་སངས་ཆོས་ལུགས་པས་རྟོགས་བརྗོད་རྩོམ་གཤིས་འདི་འདྲ་ཞིག་ལ་བརྟེན་ནས་བོད་མིའི་བསམ་བློར་སློབ་སྟོན་བྱེད་པ་དང་། སློབ་སྟོན་བྱེད་པའི་རྟོགས་བརྗོད་ཀྱི་རིགས་དང་མཚོན་ཚུལ་སྣ་ཚོགས་མཆིས།